JAARVERSLAG SCHELPEN WERKGROEP DELFZIJL 20 e jaargang

Transcriptie

1 JAARVERSLAG SCHELPEN WERKGROEP DELFZIJL 20 e jaargang Galeodea bicatenata (J.Sowerby, 1817) Tekening: F. Zandvoort Correspondentieadres: Website: R.E. Reuselaars Ganzerikhof AC Beilen f2hreuselaa@hetnet.nl

2 Inhoudsopgave Voorwoord 3 Vakantie Finistère, Bretagne, Frankrijk 4 Samos 8 Vakantie in Normandië 12 Landslakken van Madeira I: het schiereiland São Lourenco met aanvulling op 1-daagse trip naar Porto Santo (zie jaarverslag 2007) 15 TRG reis naar ontsluiting bij Abbey Wood 19 Micro- en kleine schelpen van de Philippijnen 22 Lefkas en Epirus 26 Werkavonden en excursieprogramma Ledenlijst 32 Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 2

3 Voorwoord In juli 2009 bestaat de schelpenwerkgroep 35 jaar. Het jubileum zal in besloten kring worden gevierd met een etentje. Als gevolg van het overlijden van Kees ontbrak het begin 2008 aan voldoende inspiratie om het excursieprogramma volledig uit te voeren. Kees had voor zijn overlijden de wens uitgesproken zijn collectie na te laten aan de leden van de schelpenwerkgroep Delfzijl. In februari zijn Robert Reuselaars, David Baron, Marten van Straten en Cor en Giny Grabijn een aantal dagen bezig geweest de collectie in te pakken en over te brengen naar Beilen. Daar is in maart de collectie door middel van loting opgesplitst onder de leden die er het afgelopen jaar druk mee zijn geweest om hun aandeel uit te zoeken en de gegevens te controleren. De ladenkasten en vitrines hebben bij diverse leden een plek gekregen. De boekencollectie is onder de leden bij inschrijving verkocht en de opbrengst is geschonken aan Kees zijn vrouw, Gé. Er zijn over 2008 geen verslagen gemaakt van onze gezamenlijke excursie(s). Er is wel een behoorlijk gevuld jaarverslag gemaakt over eigen verzamelreizen en excursies in Zo vertelt Cor Grabijn over zijn reis naar Bretagne, Frits Zandvoort over Normandië, David Baron over zijn excursie naar Abbey Wood en Robert Reuselaars over micro- en kleine schelpen van de Philippijnen, de reis naar Lefkas/Epirus en Samos. Tot slot een artikel van HenkJan Kwant en Robert over hun reis naar Madeira en Porto Santo van Wij wensen u veel leesplezier. Schelpenwerkgroep Delfzijl. Aan de volgende organisaties of werkgroepen is een exemplaar van het verslag gezonden: - Nederlandse Malacologische Vereniging te Amsterdam; - Zoölogisch Museum Universiteit van Amsterdam; - Naturalis te Leiden; - Natuurmuseum te Leeuwarden; - De Friese schelpenwerkgroep te Leeuwarden; - Malacological Society, Kibbutz Netzer Sereni, Israel. Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 3

4 Vakantie Finistère, Bretagne, Frankrijk Door Cor Grabijn Het was prachtig weer om op vakantie (juli 2008) te gaan, droog en niet te warm. Er waren die eerste dag veel motoren op weg naar huis, want de TT in Assen was de dag ervoor gehouden. De reis verliep zonder problemen en we zetten de caravan neer op een camping bij Lille. Daar bleek de drukregelaar van de gasfles kapot, dus konden we niet koken. Gelukkig was op de camping een restaurant, zodat we gezellig uit eten zijn gegaan. De volgende dag zijn we weer verder getrokken tot onze volgende overnachting in de buurt van Le Mans. Op de derde dag bereikten we onze eindbestemming op het schiereiland Crozon. Onze zoon zou een reserve drukregelaar opsturen vanuit Nederland. We zouden dus nog een paar dagen zonder gas zitten. We hebben toen van de nood een deugd gemaakt en veel eten warm gemaakt in de waterkoker; wat je daar al niet mee kunt doen. Het heeft uiteindelijk 10 dagen geduurd voor onze zoon belde met de mededeling, dat hij het pakje met de drukregelaar terug had gekregen. De Franse post kon blijkbaar de camping niet vinden. Toen hebben we toch maar in een winkel een campinggasflesje gekocht met één pit, zodat we konden koken en we weer eens een complete warme maaltijd hadden. Dat was wel erg lekker, aangezien de buitentemperatuur niet zo was, dat we elke dag salades wilden eten. Het was amper 20 C, weinig zon en veel buien! Al met al betekende het, dat ik geen levend materiaal mee heb kunnen nemen. Toch ben ik uiteindelijk wel tevreden met het resultaat. Meer dan 80 soorten heb ik uiteindelijk bijeen weten te krijgen, zodat ik toch kan terugkijken op een geslaagde vakantie. Het mag duidelijk zijn, dat een vakantie in Bretagne zeker de moeite waard is, want je komt zeker niet met lege handen thuis. Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 4

5 Nr. Vindplaats 1 Saint Fiacre, Camping Les Pieds dans l Eau, Kiezelstrand met veel rotsen ervoor. 2 Morgat, zandstrand en stenen 3 Camaret-sur-Mer, bij viswinkel veel afval op het strand, waaronder wulken en bij scheepswerf veel Jakobsschelpen gedumpt, ook compleet. 4 Plage de Tres Rouz 5 Landévennec, haventje, veel wier op het strand 6 La Cale de Quelern, haven 7 L Anse de Pen Hat, strand, aan de linkerkant ligt het meeste materiaal. 8 Telgruc-sur-Mer, strand 9 Plage de Kernic, Brignogan, strand 10 Plage de Lestrevet, Plomodiern, strand 11 Le Ris, Douarnenez, strand 12 Les Sables Blancs, Tréboul, bij Douarnenez, veel wier op het strand. 13 Plage de Kervel, Douarnenez 14 St. Jean, ten zuidwesten van Daoulas, oesterkwekerij 15 Porsguen, ten zuidoosten van Plougastel, strand 16 Morgat, voor de tweede keer bezocht 17 Plage de l Aber, oostelijk van Crozon, zand- en kiezelstrand 18 L Anse de Pen Hat, bij Pointe de Pen Hir, heel weinig schelpmateriaal 19 Plage des Sables Blancs, Concarneau, zand met stenen, heel weinig te vinden 20 La Forêt Fouesnant, bij oude haven schelpdierengroothandel met winkel, veel afvalhopen 21 Cap Coz, zandstrand met veel wier Familie Soort Auteur Vindplaats Acmaeidae Acmaea virginea O.F.Műller, Anomiidae Anomia ephippium L ,14,15,18 Buccinidae Buccinum undatum L Calyptraeidae Crepidula fornicata L ,3,6,14,15,21,22 Calyptraeidae Calyptraea chinensis L ,4,6,15,21 Cardiidae Acanthocardia tuberculata L ,8,9,11,21 Cardiidae Cerastoderma edule L ,2,3,14,15,21,22 Cardiidae Laevicardium crassum Gmelin, ,9,18,21 Cardiidae Acanthocardia aculeata L ,9,21 Cardiidae Acanthocardia echinata L Cerithiidae Bittium reticulatus Da Costa, Cerithiidae Bittium scabrum Olivi, Dentaliidae Dentalium dentalis L ,17,21 Donacidae Donax trunculus L ,8,9,11,12,13,17,18,21 Donacidae Donax vittatus Da Costa, Epitoniidae Epitonium clathrus L ,15,17 Glycymerididae Glycymeris glycymeris L ,3,8,18,20 Haliotidae Haliotus tuberculata L Ischnochitonidae Lepidochitona cinerea L Littorinidae Littorina obtusata L ,3,4,12,14,15,21,22 Littorinidae Littorina littorea L ,12,14,15,22 Littorinidae Littorina saxatilis Olivi, Lucinidae Loripes lucinalis Lamarck, Lucinidae Lucinella divaricata L Mactridae Mactra stultorum L ,8,9,11,12,17 Mactridae Spisula subtruncata Da Costa, ,15,18 Mactridae Lutraria angustior Philippi, ,15 Mactridae Lutraria lutraria L ,8,11,21 Muricidae Ocenebra erinaceus L ,12,14,15 Mytilidae Mytilus edulis L ,2,3,8,11,12,18 Nassariidae Nassarius reticulatus L ,3,12,14,15,21,22 Naticidae Euspira catena Da Costa, Ostreidae Crassostrea gigas Thunberg, ,14,15 Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 5

6 Ostreidae Ostrea edulis L ,4 Pandoriidae Pandora inaequivalvis L ,17 Patellidae Patella caerulae L Patellidae Patella vulgata L ,2,3,4,8,12,13,14,,17,21 Pectinidae Pecten maximus L ,3,4,8,14 Pectinidae Chlamys varia L ,3,6,14,15 Pectinidae Chlamys oppercularis L ,17,21 Pharidae Ensis siliqua L ,9,11 Pharidae Ensis ensis L ,21 Pharidae Pharus legumen L ,9,11,17,21 Pharidae Ensis minor Chenu, ,21 Pholadidae Pholas dactylus L ,15 Psammobiidae Gari fervensis Gmelin, ,9,11,15,17,21 Rissoidae Rissoa labiosa Montagu, Rissoidae Rissoa parva Da Costa, Scrobiculariidae Scrobicularia plana Da Costa, Semelidae Abra prismatica Montagu, Sepiidae Sepia officinalis L Serpulidae Serpula vermicularis L. 15 Solenidae Solen marginatus Pulteney, ,15 Tellinidae Tellina tenuïs Da Costa, ,9,11,12,13,18 Tellinidae Tellina incarnata L ,17 Tellinidae Macoma baltica L Tellinidae Gastrana fragilis L Thaididae Nucella lapilus L ,2,12,14,15,21,22. Thraciidae Thracia papyracea Poli, ,9,11 Triviidae Trivia monacha Da Costa, Trochidae Gibbula cineraria L ,3,12,15,22 Trochidae Callistoma zizyphinum L ,3,12,15 Trochidae Gibbula umbilicalis Da Costa, ,12 Trochidae Gibbula magus L ,3,4,14,15,21 Trochidae Jujubinus exasperatus Pennant, Trochidae Gibbula pennanti Philippi, ,3,6,14,15 Trochidae Monodonta lineata Da Costa, ,14,15 Trochidae Gibbula divaricata L Turritellidae Turritella communis Risso, ,17,21 Ungulidae Diplodonta rotundata Montagu, Veneridae Chamelea gallina L ,12,21 Veneridae Venerupsis corrugata Gmelin, ,4,12,14,15,22 Veneridae Dosinia exoleta L ,12 Veneridae Chamelea striatula Da Costa, ,8,9,15,17 Veneridae Dosinia lupinus L Veneridae Venus verrucosa L ,3,8,14,15,18 Veneridae Clausinella fasciata Da Costa, Veneridae Paphia rhomboides Pennant, ,3,15 Veneridae Mercenaria mercenaria L Veneridae Paphia aurea Gmelin, ,14,15,21 Veneridae Tapes decussatus L ,4,14,15 Veneridae Venerupsis deccussata L Veneridae Callista chione L Veneridae Venerupsis senegalensis Gmelin, Literatuur: Philippe Bouchet en Rudo van Cosel, Les coquillages des côtes Franҫaises Guido T. Poppe en Yoshihiro Goto, European Seashells Vol. 1 en 2 Giovanni Repetto- Franco Orlando- Guido Arduino, Conchiglie del Mediterraneo Rykel H. de Bruyne, Geïllustreerde schelpenencyclopedie R.H. de Bruyne, Veldgids schelpen Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 6

7 A.C.Campbell, Tirion gids van strand en kust Jørgen Møller Christensen, Schelpen T.W. de Boer en R.H. de Bruyne, Schelpen van de Friese Waddeneilanden Guilia d Angelo e Stefano Garguillo, Guida alle Conchiglie Mediterranee R. Tucker Abbott, Seashells of the Northern Hemisphere Kenneth R. Wije, Schelpenencyclopedie Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 7

8 Samos, Griekenland. Door Robert Reuselaars In oktober 2008 brachten HenkJan Kwant en ik een bezoek van een week aan het eiland Samos. Samos ligt in het oostelijke deel van de Egeïsche Zee, dicht tegen Turkije aan. Het eiland is heuvelachtig en heeft twee prominente bergketens, Kerketeas in het westen en Ambelos in het centrale deel. Het eiland is overwegend bosrijk maar kent ook een aantal zeer droge gedeelten met vrijwel uitsluitend laag struikgewas. De kust bestaat overwegend uit klippen en kiezelstranden, er zijn weinig zandstranden. In het noordoosten bij Samos stad ligt een beschutte baai. HenkJan had een appartement en auto gehuurd in het noorden van Samos in het plaatsje Kokkari van waaruit we het eiland verkenden. Over de mariene vondsten kan ik kort zijn: weinig. De meest kansrijke plek lijkt mij de baai bij Samos stad. Er was die week geen gunstig weer om daar goed te kunnen zoeken, er stond een te harde wind, wisselend van het noordoosten naar noordwesten wat voor hoge golfslag en stuwing zorgde. Noemenswaardig is het wadachtige gebied ten noordoosten van de luchthaven. Hydrobia acuta zit daar massaal op zeegras en op de modderige zandbodem kroop Cyclope neritea rond en verder zat er Cerstoderma glaucum. Gedurende de week hebben we bijna het hele eiland afgestruind. Diverse waterlopen en bronnetjes in de wat afgelegen gebieden werden bezocht. Dit materiaal is nog niet allemaal uitgezocht. Op 1 van die plekken liep een zeer mooie kat rond die eerst heel schichtig reageerde op mijn aanwezigheid. Maar na een half uurtje liep het beestje al kroelend om me heen, belemmerde mij normaal te lopen en was niet weg te slaan bij het keren van stenen. Ik had m zo meegenomen in de rugzak, maar problemen met de douane en een verdrietige eigenaar weerhield me er van. De bergketen Ambelos werd tweemaal doorkruist. Er zijn geen normale wegen, alleen een gravel en puinpad waardoor er alleen heel langzaam gereden kan worden. Langs een groot gedeelte van de route is niets te vinden, alleen in het hoger gelegen gedeelte vond ik onder andere Jaminia loewii (hoog- en laaglandvorm) en Zebrina cosensis. Op de top van de berg zaten grote aantal van de hooglandvorm van deze soort onder stenen bij Profitis Ilias op meter (zie foto). Ten noorden en noordoosten van deze vond ik in de bosgebieden een aantal Pagodulina hauseri en Zonites chloroticus die ik overigens ook in het zuiden in de omgeving van Spatharei aantrof. Op diverse plekken in het westen vond ik Albinaria freytagi. Ook Albinaria caerulea en Albinaria puella werd gevonden, maar tijdens het schrijven van dit artikeltje moest dit nog worden uitgezocht. Het zoeken naar Albinaria s is niet altijd zonder gevaar. Aan de oostzijde van de berg Kerketeas stapte ik op een smal pad langs een grote monoliet op een ondergronds nest van Horenaars. Binnen korte tijd vlogen er tientallen op en kon ik niet voorkomen dat ik 10 tot 12 keer werd gestoken door deze bijna 3 centimeter grote wespensoort. In deze week werden door mij in ieder geval zeven soorten gevonden die ik nog niet in mijn collectie had, Jaminia loewii, Pagodulina hauseri, Zonites chloroticus, Albinaria freytagi, Albinaria puella, Albinaria caerulea en Theodoxus anatolicus. Ook in de monsters van de zoetwaterstroompjes en bronnen zitten voor mij enkele nieuwe soorten. Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 8

9 Nummer Locatie 1 1 km. ten westen van Kokkari, noord Samos, Griekenland 2 0,2 km. ten oosten van Avlaki, noord Samos, Griekenland 3 Bron in het dorpje Pnaka, noord Samos, Griekenland 4 Tussen Pnaka en Vourliotes, noord Samos, Griekenland 5 0,5 km. ten zuidoosten van Monia Vronda, noordoosthelling berg Ambelos, noord Samos, Griekenland 6 1,5 km. ten zuidoosten van Monia Vronda, noordoosthelling berg Ambelos, noord Samos, Griekenland 7 Ten westen van Monia Panagias Kotsika, 2,5 km. ten noordwesten van Kalami, noord Samos, Griekenland 8 Asprohorti baai, 3 km. ten noordoosten van Samos stand, noord Samos, Griekenland 9 Schiereiland Nisi, 4,5 km. ten noordoosten van Samos stand, noord Samos, Griekenland 10 1 km. ten oosten van Aghia Paraskevi, noord Samos, Griekenland 11 2 km. ten oosten van Aghia Paraskevi, noord Samos, Griekenland 12 0,5 km. ten zuidwesten van Monia Zoodochou Pigis, noordoost Samos, Griekenland 13 Kerveli baai, oost Samos, Griekenland 14 1 km. ten westen van Kerveli baai, oost Samos, Griekenland 15 0,5 km. ten westen van Profitis Ilias, 1,5 km. ten oosten van Psili Ammos, oost Samos, Griekenland 16 1 km. ten oosten van Psili Ammos, oost Samos, Griekenland 17 Omgeving droge bron 1,5 km. ten oosten van Zervou, oost Samos, Griekenland 18 Ten zuidoosten van Monia Timiou Stavros, zuid centraal Samos, Griekenland 19 Tussen Koumaradei en Gionides, zuid centraal Samos, Griekenland 20 Tussen Mesogio en Profitis Ilias, berg Ambelos, centraal Samos, Griekenland 21 Profitis Ilias, berg Ambelos, centraal Samos, Griekenland 22 2 km. ten zuiden van Pyrgos, zuid centraal Samos, Griekenland 23 3,5 km. ten zuiden van Pyrgos, zuid Samos, Griekenland 24 2 km. ten zuiden van Spatharei, zuid Samos, Griekenland 25 1 km. ten zuidoosten van Aghios Konstandinos, noord Samos, Griekenland 26 2 km. ten zuidoosten van Aghios Konstandinos, noord Samos, Griekenland 27 3,5 km. ten zuidoosten van Aghios Konstandinos, noord Samos, Griekenland 28 Petalides, 3 km. ten westen van Aghios Konstandinos, noord Samos, Griekenland 29 Zesto, 1,5 km. ten oosten van Aghios Nikolaos, noord Samos, Griekenland 30 1 km. ten zuidoosten van Kastania, west centraal Samos, Griekenland 31 0,5 km. ten oosten van Nikoloudes, west centraal Samos, Griekenland 32 Monia Konstadinou en Elenis, 2 km. ten oosten van Kosmadei, west centraal Samos, Griekenland 33 Bij grot Aghios Nikolaos, 2,5 km. ten westen van Karlovasi, noordwest Samos, Griekenland 34 Bij ingang Pythagoras grot, 2,5 km. ten noordwesten van Votsalakia, west centraal Samos, Griekenland 35 Kakes Petres, 3,5 km. ten zuidwesten van Votsalakia, west centraal Samos, Griekenland 36 1,5 km. ten zuidwesten van Drakei, west Samos, Griekenland 37 2 km. ten noordoosten van Kalithea, west Samos, Griekenland 38 Varsamiou baai, west Samos, Griekenland 39 Prioni, 4 km. ten zuiden van Kalithea, west Samos, Griekenland 40 Bron 1 km. ten noordoosten van Marathokambou, zuid Samos, Griekenland 41 Omgeving Monia Kinisis Theotokou, 2 km. ten zuidoosten van Drosia, oost Samos, Griekenland 42 Omgeving bij de bron 1,5 km. ten zuidoosten van Zervou, oost centraal Samos, Griekenland 43 Ruditair terrein tegenover Doryssa resort, ten oosten van de luchthaven, zuidoost Samos, Griekenland 44 Potaki strand ten zuiden van de luchthaven, zuid Samos, Griekenland 45 3 km. ten zuidwesten van Pagondas, zuid Samos, Griekenland 46 Kastro Louloudas, berg Ambelos, noord centraal Samos, Griekenland 47 Ten zuiden van Kastro Louloudas, berg Ambelos, noord centraal Samos, Griekenland 48 Strand Asprohorti baai, 3 km. ten noordoosten van Samos stad, noord Samos, Griekenland 49 Bron 2 km. ten zuidoosten van Aghios Konstandinos, noord Samos, Griekenland 50 Brakwatergebied tegenover Doryssa resort, ten oosten van de luchthaven, zuidoost Samos, Griekenland Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 9

10 Familie Soort Vindplaats Marien: Buccinidae Pisania striata (Gmelin, 1791) 48 Cardiidae Cerastoderma glaucum (Poiret, 1789) 50 Carditidae Cardita calyculata (C. Linnaeus, 1758) 48 Cerithiidae Bittium (Bittium) reticulatum (Da Costa, 1778) 13 Chitonidae Chiton (Rhyssoplax) olivaceus (Spengler, 1797) 13 Columbellidae Columbella rustica (C. Linnaeus, 1758) 48 Haliotidae Haliotis tuberculata lamellosa Lamarck, , 48 Hydrobiidae Hydrobia acuta (Draparnaud, 1805) 50 Muricidae Ocinebrina edwardsi (Payraudeau, 1826) 48 Nassaridae Cyclope neritea (Linnaeus, 1758) 50 Rissoidae Alvania (Alvania) discors (Allan, 1818) 13 Turridae Bela nebula (Montagu, 1803) 48 Land: Chondrinidae Rupestrella philippi (Cantraine, 1841) 2, 9, 11 Chondrinidae Rupestrella rhodia (Roth, 1839) 37 Clausiliidae Albinaria (Filumna) freytagi (O. Boettger, 1889) 31, 33, 34, 35, 36, 37 Clausiliidae Albinaria (Filumna) freytagi? (O. Boettger, 1889) kruising? 2, 45 Clausiliidae Bulgarica (Denticularia) denticulata (Olivier, 1801) 5, 6, 20, 23, 24, 29 Cochlicellidae Cochlicella (Cochlicella) acuta (O.F. Müller, 1774) 33, 44 Enidae Jaminia loewii (Philippi, 1844) 11, 20, 21, 35, 39, 45, 47 Enidae Mastus carneolus (Mousson, 1863) 42 Enidae Zebrina (Rhabdoena) cosensis (Reeve, 1849) 6, 20, 45, 46 Helicidae Cantareus apertus (Born, 1778) 41, 42, 43, 44 Helicidae Cernuella (Cernuella) virgata (Da Costa, 1778) 28, 41, 44 Helicidae Cornu aspersum (O.F. Müller, 1774) 1, 29 Helicidae Eobania vermiculata (O.F. Müller, 1774) 7 Helicidae Helix (Helix) cincta O.F. Müller, , 38 Helicidae Theba pisana (O.F. Müller, 1774) 44 Helicodontidae Lindholmiola lens (A. Férussac, 1832) 1, 2, 8, 10, 11, 15, 17, 23, 42, 45 Hygromiidae Metafruticola (Metafruticola) redtenbacheri (L. Pfeiffer, 1856) 5 Hygromiidae Microxeromagna lowei (Potiez & Michaud, 1835) 14, 19, 41 Hygromiidae Monacha (Monacha) syriaca (Ehrenberg, 1831) 41 Hygromiidae Monacha claustralis (Menke, 1828) 2, 5, 8, 15, 17, 37, 38 Hygromiidae Trochoidea (Trochoidea) pyramidata (Draparnaud, 1805) 41 Hygromiidae Xerocrassa (Xerocrassa) cretica (L. Pfeiffer, 1841) 41, 43 Hygromiidae Xerotricha conspurcata (Draparnaud, 1801) 19 Lauriidae Lauria (Lauria) cylindracea (Da Costa, 1778) 6, 17, 26, 27, 30, 37 Orculidae Orculella ignorata Hausdorf, , 6, 10, 17, 19, 23, 24, 25, 29, 35, 38, 42, 45 Orculidae Pagodulina hauseri Gittenberger, , 26, 27, 30 Oxychilidae Schistophallus (Schistophallus) samius (E. von Martens, 1889) 6, 17, 20, 45 Pleurodiscidae Pleurodiscus balmei (Potiez & Michaud, 1835) 11 Punctidae Punctum pygmaeum (Draparnaud, 1801) 26 Pyramidulidae Pyramidula chorismenostoma (Westerlund & Blanc, 1879) 17 Pyramidulidae Pyramidula pusilla (Vallot, 1801) 6, 20, 21 Subulinidae Rumina saharica Pallary, , 15, 17, 42, 45 Valloniidae Acanthinula aculeata (O.F. Müller, 1774) 26, 27 Zonitidae Zonites chloroticus (L. Pfeiffer, 1852) 5, 20, 21, 23 Literatuur: Schütt, H., 1996, Landschnecken der Türkei. Gittenberger, E. e.a., 1984, De landslakken van Nederland. Giusti, F. e.a., 1995, The non-marine molluscs of the Maltese islands. Kerney, M.P. e.a., 1980, Elseviers Slakkengids. Paget, O.E. von, 1976, Die Molluskenfauna der Insel Rhodos, I Teil, Ann. Naturhistor. Mus. Wien, 80. Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 10

11 Bank, R.A. & Menkhorst, H.P.M.G., 1992, Notizen zur Familie Enidae, 4 Revision der griechischen Arten der Gattungen Ena, Zebrina, Napaeopsis und Turanena (Gastropoda: Pulmonata: Pupilloidea), Basteria, 56, no Frank, C., 1997, Die Molluskenfauna der Insel Rhodos, 2 Teil, Stapfia, 48. Poppe, G.T. & Goto, Y., 1991, European Seashells I. Poppe, G.T. & Goto, Y., 1993, European Seashells II. Dell Angelo, B & Smriglio, C., 2001, Living Chitons from the Mediterranean Sea. Gianuzzi-Savelli, R. e.a., 2002, Atlante delle conchiglie marine del Mediterraneo II (Caenogastropoda parte I: Discopoda - Heteropoda). Gianuzzi-Savelli, R. e.a., 2003, Atlante delle conchiglie marine del Mediterraneo IV parte I (Neogastropoda). Houart, R., 2001, A review of the recent Mediterranean and northeast Atlantic species of Muricidae. Nordsieck, H., 1977, The Turridae of the European seas. Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 11

12 Vakantie in Normandië 2008 Frits Zandvoort In de zomer van 2008 hebben we twee weken vakantie gehouden in St. George de la Riviere in Normandië, de Cotentin (het meest westelijke schiereiland van Normandië), aan de westkust vlak bij Portbail en Barneville-Carteret. De kust bestaat uit een duinenrij en brede stranden met afwisselend zand en lage rotsen, af en toe losse stenen. Enkele kapen steken in zee, zoals bij Barneville, Pointe de Rozel en natuurlijk het door hoge golven geteisterde Cape de la Hague in het uiterste noorden. Ook zijn er mooie oude inlagen zoals bij Barneville en Portbail, waar een zich vertakkende kreek het getijde water binnenlaat tot op beschutte kwelders achter de duinenrij. Het binnenland is licht glooiend en groen en soms erg pittoresk. Maar de ruige zee en de kust met de extreme getijden blijven vooral trekken. Overzicht van de vindplaatsen A, 29 juni 2008, St. George de la Riviere, plage De eerste dag natuurlijk even kijken wat voor vlees we in de kuip hebben. Enkele strandvondsten, meest versleten maar ik kan ze toch niet laten liggen. Het zandstrand is vaak voor de helft bedekt met vanuit dieper water aangespoeld zeewier. Daartussen liggen altijd leuke verassingen. B, 1 juli 2008 Portbail Een lang uitgestrekt duingebied, heerlijk rustig. Wat beachcombing bij laag tij tussen het wier (vnl. gezaagde zee-eik) levert veel leuks op. Monodonta en Gibbula, Patella, kleine keverslakken, 3 slangsterren, een heremietkreeft in een grote alikruik, een mooi leeg haaienei, levende purperslakken en tenslotte een doublet van een volwassen Pecten maximus op. Wat gruis meegenomen. C, 3 juli, springtij, St. George de la Riviere, plage Natuurlijk even gechecked wanneer het springtij is en hoe laat de laagste waterstand. Bij afgaand tij heb ik het water gevolgd al klimmend over en tussen lagere rotsen, uiteraard beschemende rubber schoenen aan. Het tijverschil van ca. 15 meter geeft een littoraal van een breedte van ca. 1 kilometer zeewaarts. Veel lokale mensen deden hetzelfde als mij maar vast niet voor een schelpencollectie, meer de eetbare inhoud. Helaas is mijn Frans erger dan hun Nederlands en heb ik niet echt kunnen achterhalen waar ze naar zochten. Typisch waren ook de bootjes die bij elk tij met tractoren of 4WD s de zee in werden gereden om te vissen. Tussen en op de rotsen een prachtig onderwaterleven, kleine krabben met relatief grote scharen, kreeftjes met gestreept achterlijf, een krab die bij het intrekken van zijn scharen op een afgeronde steen lijkt, een zeester in de vorm van een vijfhoek, diverse soorten zakpijpen. En natuurlijk schelpdieren, grote en kleine keverslakken (3 soorten), veel Ocinebrina aciculata, met een felrode mondopening (na uitkoken is de rode kleur weg), levende Ocenebra s en purperslakken. Een puntgave levende Calliostoma was voor mij het klapstuk. Hiervandaan heb ik ook een gruismonster van een halve kilo meegenomen. D, 4 juli 2008, Pointe de Rozel zuid Direct aan de zuidzijde van deze in zee uitstekende rots is een mooi strand met veel leven. Totaal 4 levende zeehazen gezien, een levende wulk, veel suikerwier en vissen die alle kanten op schieten. E, 4 juli 2008, Pointe de Rozel noord Even omrijden voor de noordzijde van de rots. Hier is de fauna weer totaal anders, voornamelijk zandstrand met sterke ribbelvorming. Op vallend veel kleppen van Pecten maximus en andere grotere tweekleppigen. Eigenlijk geen levende have, misschien valt dit strand teveel ten prooi aan de golven. F, 5 juli 2008, Vauville (zie foto op vorige pagina) Na een bezoek aan de prachtige grote botanische tuin van Vauville zijn we natuurlijk ook naar het strand geweest. Bij harde westenwind lag hier maar weinig op het Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 12

13 strand, nu wel opvallend Calyptraea, Trivia en Nucula. Alles aangespoelde kleppen en lege horens. Dit is een echt strand voor strandzeilers. Een brede baai met een prachtige achtergrond van groene en paars bloeiende heuvels. G. 6 juli 2008, Barneville Plage Deze dag was het slecht weer, met regen naar de kwelders van Barneville Plage gelopen aan het eind van de kreek. Alleen gewone muizenoortjes en wadslakjes gevonden in het vloedmerk. Als mijn bril niet zo nat was, en ikzelf ook, had ik misschien meer gevonden. H, 7 juli 2008, Utah Beach Dit was de enige zoekdag aan de oostkant van het Cotentin schiereiland. Na veel indrukwekkende oorlogsherinneringen bekeken te hebben zijn we aan het eind van de middag natuurlijk nog naar de kust gegaan. Ook hier duinen, maar in een veel vlakker landschap, en het strand was soms zo smal dat we achter elkaar moesten lopen. Typische strandvondsten maar vaak wel vers. O.a. gave doubletten van Otterschelpen, Solen, Ensis, Glycymeris en de wenteltrap Epitonium clathrus. I, 8 juli 2008, Cap de la Hague Het noordwestelijke puntje van de Cotentin Cap de la Hague (zie foto) wordt aardig geteisterd door de golven van Het Kanaal. Tijdens hoog water vond ik in de spatzone de hiervoor typische soorten Monodonta lineata en ruwe alikruik. Zie foto s op volgende pagina. J, 10 juli 2008, Pirou Plage Een echt toeristen gebied met veel strandvertier, maar toch redelijk interessant. Hoewel ik hier maar even kon zoeken toch nog wat doubletten Glycymeris en Solen marginatus van het strand geraapt, evenals een levende rij van 6 muiltjes. Opvallend was het dat hier een mosselcultuur is. Door het hoge water kon ik daar niets van zien, maar er stonden informatie borden in het Engels. Ik heb verder trouwens maar weinig mossels gezien deze vakantie. K, 10 juli 2008 St. George de la Riviere, plage Ach ja, het afscheid van de zee is altijd moeilijk, dus nog wat leuk spul van het strand geraapt. Vlak voor vertrek plukt RJ nog nietsvermoedend een Balea heydeni uit een spinnenweb in een boom op het terrein van ons zomerhuisje. De enige landslak die we van dit kalkarme gebied hebben meegenomen (segrijnslakken genoeg overigens) en dan zo n toevallige en actuele vondst is natuurlijk prachtig. Het was een mooi besluit van een heerlijke vakantie in het mooie Normandië. Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 13

14 Lijst van gevonden soorten met de vindplaatsen: Acanthochitona fascicularis (5 stuks, C) Lepidochiton cinerea (B, C) Lepidochiton asellus (C) Diodora apertura (C,K beide dood) Patella vulgata (B,C) Patella intermedia (C) Tectura virginea (C, dood in gruis) Calliostoma zizyphinum (C) Monodonta lineata (=Osilinus lineatus) (B,C,I) Gibbula pennanti (B,C) Littorina littorea (met heremietkrab)(b) Littorina obtusata (paars-zwart geblokt) (C,K) Littorina saxatilis (I) Peringia ulvae (G) Tricolia pullus (D) Raphitoma purpurea (Conidae) (C) Ocinebrina aciculata (Muricidae)(C) Chauvetia brunnea (Buccinidae)(C) Trivia arctica (A,F, altijd dood) Trivia monacha (A,B, H, altijd dood) Nassarius reticulatus (C) Buccinum undatum (D, laten kruipen, veel te mooi beest) Ocenebra erinacea (H, C) Rissoa parva (C, gruis) Odostomia (C, gruis) Turbonilla lactea (C, gruis) Alvania lactea (A,C, gruis) Alvania semistriata (=Manzonia crassa)(c, gruis) Cingula semicostata (=Onoba semicostata)(c, gruis) Crepidula fornicata (J, zes op een rij) Cerithiopsis tubercularis (C, gruis) Epitonium clathrus (H, dood) Tornus subcarinatus (C) Calyptraea chinensis (F) Nucella lapillus (B,C) Nassarius pygmaeus (C,H, dood) Bittium reticulatum (A,C, gruis) Ovatella myosotis (G, dood in vloedmerk) Balea heydeni (in spinnenweb in boom, St. George de la Riviere) Crassostrea gigas (B,C) Mytilus edulis (J) Mysella bidentata (C, gruis) Arcopagia crassa (D, 1 klep) Lutraria lutraria (H, grote lege doubletten) Solen marginatus (H, lege doubletten) Ruditapes decussatus (A, lege doubletten) Paphia rhomboides (D, doublet) Aequipecten opercularis (E, kleppen) Mimachlamys varia (E, kleppen) Pecten maximus (B doublet, E veel kleppen) Lucinoma borealis (B,C,K,levend; F, fragment) Nucula cf. nucleus (C,doubletten, F, fragment) Glycymeris glycymeris (H, J, elk 1 doublet) Parvicardium exiguum (C, gruis) Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 14

15 Landslakken van Madeira I: het schiereiland São Lourenco met aanvulling op 1- daagse trip naar Porto Santo (zie jaarverslag 2007) Door HenkJan Kwant (schiereiland São Lourenco) en Robert Reuselaars (Porto Santo) De Madeira archipel bestaat uit een groep van drie eilanden: Madeira, Porto Santo en Ilhas Desertas grofweg gelegen tussen de 32 20' en 33 20' noorderbreedte en 16 15' en 17 15' westerlengte. De eilanden vormen de toppen van een bergrug die als gevolg van vulkanische aktiveit in het begin van het Mioceen, circa 20 miljoen jaar geleden, boven het oceaan oppervlak kwam te liggen. In tegenstelling tot de circa 400 km zuidelijker gelegen Kanarische Eilanden en de circa 1000 km. noordwestelijk gelegen Azoren, is de Madeira archipel al lang niet vulkanisch aktief meer en vonden de laatste uitbarstingen in het Pleistoceen naar schatting ongeveer 1,7 miljoen jaar geleden plaats. Figuur 1 De Madeira archipel Figuur 2 Het schiereiland São Lourenco Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 2

16 Ruim een derde deel van Madeira ligt op meer dan 1000 meter boven zeeniveau, met als hoogste piek de Pico Ruivo de Santana met een hoogte van 1861 mtr. De rivieren op Madeira hebben een sterke hellingsgraad tot wel 10%. In combinatie met de bodemsamenstelling heeft dit er voor gezorgd dat er door erosie diepe kloven en valleien zijn ontstaan. Madeira heeft een gelijkmatig, zacht en vochtig subtropisch klimaat, met warme zomers en milde winters. De gemiddelde jaarlijkse temperaturen liggen tussen de 16 en 22 C. De meeste zonneschijn is te vinden aan de zuidkust, en de luchtvochtigheid is hier iets minder groot dan in de meeste andere delen van Madeira, waar de gemiddelde waarde boven de 80% ligt. Het schiereiland São Lourenço is waarschijnlijk het droogste gebied. Er valt weinig regen en vaak waait er een felle zeewind over het eigenaardige rotslandschap. De langdurige isolatie van de eilanden heeft er voor gezorgd dat zich een unieke flora en fauna kon ontwikkelen met overwegend endemische soorten. De landslakken fauna met meer dan 250 taxa vormt hierop geen uitzondering en vertoond qua samenstelling overeenkomsten met Pre-Pleistoceen Europa. De verspreiding van de landslakken op Madeira is onderwerp van verscheidene studies geweest waarbij een aantal opmerkelijke facetten naar voren is gekomen. Wat blijkt is dat er een faunistische discontinuiteit bestaat tussen het oostelijke schiereiland São Lorenco en de rest van Madeira. Het schiereiland schijnt een eigen onderscheidende landslakken fauna te hebben. Met hierin soorten die kenmerkend zijn voor vochtige bosgebieden en die hier, gezien de droge en kale toestand van het schiereiland waarschijnlijk als relict populaties aanwezig zijn en groepen die in hun voorkomen vrijwel beperkt zijn tot dit deel van Madeira, maar wel veelvuldig voorkomen op de nabij gelegen eilanden Porto Santo en Ilhas Desertas. Onderzoek van fossiele afzettingen laat ook zien dat dit schiereiland in het verleden aanzienlijk vochtiger condities gekend moeten hebben. Tijdens onze vakantie op Madeira in september 2007, hebben we São Lorenco op diverse plaatsen bemonsterd (zie Fig 2). Tabel 1 geeft de hierbij aangetroffen soorten per locatie weer: Madeira, Saö Lourenco, t.o.v. Rochinha Madeira, São Lourenco, Miradouro Pedras Brancas Madeira, São Lourenco, Prainha, 100m t.w. parkeerplaats Madeira, SãoLourenco, westkant dal t.w.v. Sra de Piedade Madeira, SãoLourenco, westelijke basis v. Sra de Piedade Madeira, SãoLourenco, parco Eolico oost zeezijde Madeira, São Lourenco, parco Eolico midden. Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 3

17 Tabel 1 Soort/Locatienr Actinella (Plebecula) nitidiuscula (G.B. Sowerby I, 1824) [Hygromiidae] x x x Amphorella (Amphorella) tornatellina (R.T. Lowe, 1831) [Ferussaciidae] x Boettgeria (Boettgeria) deltostoma (R.T. Lowe, 1831) [Clausiliidae] Boettgeria (Loosjesiella) exigua (R.T. Lowe, 1831) [Clausiliidae] x x Caracollina (Caracollina) lenticula (Michaud, 1831) [Trissexodontidae] x Caseolus (Caseolus) innominatus (J.E. Gray, 1825) [Hygromiidae] x x x x x Discula (Discula) polymorpha R.T. Lowe, 1831 [Hygromiidae] x x x x x x Heterostoma pauperculum (R.T. Lowe, 1831) [Hygromiidae] Janulus bifrons (R.T. Lowe, 1831) [Gastrodontidae] Lauria (Lauria) cylindracea (Da Costa, 1778) [Lauriidae] Leiostyla (Craticula) millegrana (R.T. Lowe, 1852) [Lauriidae] Leiostyla (Leiostyla) recta (R.T. Lowe, 1852) [Lauriidae] Leptaxis (Cryptstxis) undata (Lowe, 1831) [Hygromiidae] x x x x x x Rumina decollata (Linnaeus, 1758) [Subulinidae] x x Theba pisana (O.F. Müller, 1774) [Helicidae] x x Vallonia pulchella (O.F. Müller, 1774) [Valloniidae] x x Vertigo (Vertigo) pygmaea (Draparnaud, 1801) [Vertiginidae] x In het jaarverslag van 2007 was reeds verslag gedaan van onze eendaagse trip naar Porto Santo. Bij het uitzoeken van het materiaal van Porto Santo waren twee monsters blijven liggen, voornamelijk doordat enkele soorten van die monsters niet met de beschikbare literatuur op naam konden worden gebracht. Met behulp van het compendium van M.B. Seddon, The landsnails of Madeira, an illustrated compendium of the landsnails and slugs of the Madeiran archipelago wat vorig jaar verscheen en Lista dos Moluscos Madeiran van C. Abreu & Teixeira (jaar onbekend) konden deze soorten geindentificeerd wordem, waarvan een soort nog onduidelijk is. Aan de soortenlijst kon worden toegevoegd: Amphorella oryza (in plaats van Ferussacia sp. uit het vorige verslag), Caeolus consors (voor Caseolus sp. uit het vorige verslag), Discula commixtus, Spirorbula cf depauperata en Caracollina lenticula. Daarmee komen we op 19 soorten terwijl het aantal soorten op Porto Santo ruim het dubbele is. Gezien de grote soortenrijkdom en het relatief klein aantal soorten dat we hebben gevonden, gaan we er zeker nog eens naar terug. Literatuur: Hemmen, J. & Groh, K., 1986, Contribution to the status of Helix wollastoni Lowe and Helix forensis Wollaston (Pulmonata: Helicidae), Bocagiana, 9 Hemmen, J. & Groh, K., 1985, Eine neue Art der Gattung Geomitra Swainson auf Porto Santo, Archiv für Molluskenkunde, 116 (1/3) Groh, K. & Hemmen, J., 1986, First record of Oestophora barbula (Rossmässler 1838) (Pulmonata, Helicidae) on Madeira, Publ. Ocas. Soc. Port. Malanc., 6 Paiva, C., 1967, Monographia molluscorum terrestrium insularium fluvialum, lacustrium Maderensium, Olisipone Palazzi, S., 1983, Le collezioni malacologiche del museo cuvico di storia naturali di Melano. 1. Helicidae di madeira e isole adiacenti, Atti Sure Cook, L.M., 1996, Habitat, isolation and the evolution of Madeiran landsnails, Biological Journal of the Linnean Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 4

18 Societ, 59 Neubert, E., 1993, Systematik der Unterfamilie Clausiliinae unter besonderer Berücksichtigung der Mentissoideinae sensu Nordsieck, Groh, K. & Hemmen, J., 1986, Geomitra (Serratorotula) gerberi n. subgen. n. sp. aus dem Quartär von Porto Santo, Archiv für Molluskenkunde, 117 (1/3) Craze, P.G. & Lace, L.A., 2000, Spatial ecology, habitat and speciation in the Porto Santan land snail genus Heterostoma, Biological Journal of the Linnean Societ, 771 Groh, K. & Hemmen, J., 1984, Beitrag zur quartären molluskenfauna von Porto Santo (Madeira-Archipel), Cour. Forsch., 71 Abreu, C. & Teixeira, Lista dos Moluscos Madeiran. Holyoak, D.T. & Seddon, M., 1986, An undescribed Leiostyla (Gastropoda: Pupillidae) from Madeira, Journal of Conchology, 32 (4) Koene, J.M. & Muratov, I.V., 2004, Revision of the reproductive morphology of three Leptaxis species (Gastropoda: Pulmonata: Hygromiidae) and its implication on dart evolutionmalacologia, 46(1) Hemmen, J. & Groh, K., 1990, Die Gattung Idomela stat. Nov. Auf Porto Santo, Journal of Conchology, 33 (5) Wirtz, P., 1999, Opisthobranch Molluscs from the Madeira Archipelago, Vita Marina, Volume 46, 1-2 Winter, A.J. de & Ripken, Th.E.J., 1989, Leiostyla anglica (Wood) on Madeira (Gastropoda: Pulmonata: Pupillidae), Basteria, 53, no. 1-3 Groh, K., & Hemmen, J., 1985, Zur Kenntnis der Vitriniden des Madeira-Archipels, Archiv für Molluskenkunde, 116 (4/6) Waldén, H.W., 1983, Systematic and biogeographical studies of the terrestrial Gastropoda of Madeira. With an annotated Check-list, Ann. Zool. Fennici, 20 Seddon, M.B. & Killeen, I.J., 1996, A new species of the genus Leiostyla from the Madeiran Archipelago, Journal of Conchology, Vol. 35 (5) Seddon, M.B., 2008, The landsnails of Madeira, An illustrated compendium of the landsnails and slugs of the Madeiran archipelago. Cameron, R.A.D. e.a., 1996, Land snails on Porto Santo: adaptive and non-adaptive radiation, The Royal Society, 351 Cook, L.M., 2008, Species richness in Madeiran land snails, and its causes, Journal of Biogeography, 35 Neubert, E. & Groh, K., 1998, Contributions to the nomenclature and phylogeny of Boettgeria O. Boettger, 1863, with description of Loosjesiella n. subgen. (Gastropoda: Pulmonata), Basteria, 62, no. 3-4 Holyoak, D.T. e.a., 1986, An undescribed Leiostyla (Gastropoda: Pupillidae) from Madeira, Journal Conchiglie, 32 Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 5

19 TRG reis naar ontsluiting bij Abbey Wood, Engeland, 5 oktober 2008 geleid door Jerry Hooker Door David Baron Vrijdag 3 oktober zijn Taco en ik om 6.00 uur vertrokken naar Calais om van daaruit met de boot over te varen naar Dover. De reis naar Calais verliep voorspoedig, we waren ruim op tijd om ons in te checken. De overtocht ging zonder noemenswaardigheden. Vanaf Dover werd de reis wat spannender, het rijden vroeg in elk geval wat meer aandacht, met de name de rotondes die in Groot Brittannië met de klok mee worden genomen. Laat in de middag waren we op Isle of Sheppey, waar we ons ingechecked hebben in The Royal Hotel in Sheerness. Veel hebben we niet meer kunnen doen, we hebben Sheerness wat bekeken en hebben een restaurant gezocht voor ons avondmaal. We hebben ons een verrassingsmenu laten voorschotelen in The Royal Bengal, een Indiaas restaurant. We hebben het ons goed laten smaken en na het eten lagen we vroeg op bed. Zaterdag 4 oktober zijn we na een continentaal ontbijt in het hotel, naar ons eerste reisdoel gereden op Isle of Sheppey. Tussen Minster en Warden ligt een stuk strand, de noordzijde van Sheppey, dat bekend staat om zijn fossielenrijkdom (Yprasien, London Clay). Er moet van alles te vinden zijn, van schelpen tot haaientanden, van krokodillenschedels tot complete boomstammen. s Morgens zijn we naar Warden gegaan om van daaruit in westelijke richting het strand af te zoeken. Direct op het strand had Taco al geluk met de vondst van een haaientand (Striatolamia macrota Agassiz, 1843), dat gaf goede hoop. Afgezien van één gastropode door mij gevonden, waren de verdere vondsten niet bijzonder. Op het strand, tussen de brokken beton, rotsblokken en stenen lagen wel veel gepyritiseerde kernen van gastropoden en gepyritiseerde stukjes tak, waarop de structuur van de bast nog goed te zien is. Af en toe kwamen we dikkere stukken hout tegen, cm doorsnee, waarin uitgekristaliseerde boorgangen te zien waren van paalwormen. Een local, die er uit zag als iemand die onder de brug slaapt, had voor Taco nog een haaientand (Otodus obliquus Agassiz, 1843) die hij die ochtend had gevonden. Deze local vertelde dat hij zelf een uitgebreide collectie fossielen van Sheppey had, en laatst nog een complete krokodillenschedel had gevonden, maar dat het vandaag niet zo n beste dag was. But you never know what to find around the next corner Rond de middag hebben we in Sheerness bij de plaatselijke bakker geluncht en zijn s middags naar Minster gereden om van daaruit in oostelijke richting het strand af te zoeken. Taco heeft zo zijn vaste rituelen, direct op het strand raapte hij weer een haaientand (Otodus obliquus) op. Maar ook dit was niet trendzettend voor de rest van de middag. Weer veel van hetzelfde gepyritiseerde materiaal. Zelf vond ik nog een gastropode in de klei, maar een poging om deze er uit te halen mislukte, helaas. Ik heb hem weer in model gedrukt en een foto genomen. Taco besloot zijn dag voor gezien te houden met de vondst van een grote steen met spinnenweb motief. Met zo n brok in je rugzak heb je niet veel fut meer over om je steeds te bukken voor iets wat de moeite toch weer niet waard was en met gestrekt pas, voor zover mogelijk, gingen we terug naar de auto. Het laatste eind heb ik zijn steen meegedragen, ongemerkt ging het tempo van Taco wat onderuit, de bekende laatste loodjes. Het Italiaans restaurant waar we die avond hebben gegeten was niet zo gezellig als de Bengaal, maar het eten hadden we wel verdiend. Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 6

20 Zondag 5 oktober. Na een full English breakfast hebben we de boel weer in de auto geladen en zijn we vertrokken naar Abbey Wood, Londen. Ook deze reis verliep vlekkeloos. Aangekomen bij Abbey Wood hadden we amper de auto geparkeerd, stopte er een auto met Nederlands kenteken voor ons: Sylvia Verschueren (bekend bij de WTKG), was hier met haar man voor de tweede keer. Taco kon gelijk even wat haaientanden informatie uitwisselen, Sylvia is net zo haaientandgek als Taco. Na de praatjes hebben we al het benodigde materiaal uitgeladen en naar de verzamelplaats gebracht, ongeveer 500 meter van de weg in het wood, heuvel op. In Abbey Wood liggen de Blackheath Beds die van Yprasiene ouderdom zijn. De excavatie vond plaats binnen een omheind terrein van 10 bij 20 meter, waar de afgelopen jaren elk jaar een deel is doorzocht. Dit jaar was het waarschijnlijk één van de laatste keren, het afgezette terrein was zo goed als helemaal doorgespit. De organisatie zag er goed uit, het perceel was in 2 delen gesplitst. Op het ene deel stonden bakken klaar, die keurig met water werden gevuld, en in het andere deel was iemand met een graafmachientje bezig een gat te graven. Dit onder toeziend oog van de TRG en volgens allerlei veiligheidsregels met maximale hoogte aan steile wanden en maximale hoeken van de rest om instorting te voorkomen. We moesten zelfs een health and savety report ondertekenen om deel te kunnen nemen aan deze opgraving. Het opgegraven materiaal werd met een kruiwagen tot halfweg gebracht en uitgestort op een zeil, voor de deelnemers was het dan emmers vullen en zeven maar. Zelfs zeven werden door de TRG verstrekt, maar ik weet niet of dit gratis was. De mannen van de TRG die de graafwerkzaamheden verrichten hadden natuurlijk eerste keus, maar bijzondere vondsten als een grote hoektand van een zeehond (?) en een deel van een onderkaak van een wolf werden wel aan ons getoont, met uitleg en vriendelijk verzoek uit te kijken naar afgebroken delen. Taco vond tijdens het zeven tussen de vele haaientanden een kauwplaat van een lipvis, Phyllodus toliapicus, die door velen met een die-wil-ik-ook blik werd bekeken. Tijdens het zeven viel het grote aantal haaientanden direct op, het schelpmateriaal bevatte veel Natica s, Glycymerissen en Ostrea brokken en heel veel Melanopsis. De oesters waren zo goed als allemaal kapot, ik had het geluk een complete klep uit de verse aanvoer te kunnen pakken. Na enige uren zeven hadden Taco en ik al onze bakken vol en tegen half vier hebben we alles weer ingeladen en zijn richting Dover vertrokken. We hadden de boot van uur gereserveerd. In principe hadden we geen haast, maar je weet maar nooit of er nog plek is op een eerdere boot. Tegen uur waren we bij de incheckbalie. De boot van uur was vol, of net weg, maar op de boot Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 7

21 van uur was nog plek. Hoera. Na de reis naar huis komt het grote schoonmaken, opnieuw zeven en spoelen, en uitzoeken. Mijn materiaal had ik vrij snel uitgezocht, maar de soorten op naam brengen valt niet mee, ook al zijn het er maar een dertig-tal. De site van TRG heeft een prachtig pdf bestand met 24 mollusken met naam maar zonder auteur. Op een andere site, The Paleobiology Database (TPD), staat een lijst met gevonden diersoorten en die geven 37 mollusken weer. Dus meer soorten en ook nog andere namen en ook niet volledig. Met behulp van deze lijsten en de Franse site van Museum National d Histore Naturelle (MNHN) heb ik een zo volledig mogelijke lijst proberen samen te stellen van de soorten die ik heb gevonden. Gevonden delen van zoogdieren heb ik opgestuurd naar Jerry Hooker, werkzaam bij het Museum of Natural History te Londen en zoals uit ontvangen mail mag blijken had ik een kies van een nog niet eerder in Abbey Wood aangetroffen soort. Gebruikte sites voor determinatie: TRG : TPD : Collections;Abbey Wood;Search Collection MNHN: Gebruikte literatuur: Cossmann en Pissarro, Iconographie complete des coquilles fossiles de l eocene des environs de Paris. Soortenlijst mollusken: Nucula (Nucula) fragilis Deshayes, 1829 Nuculidae, CP Ostrea (Bellostrea) bellovacina Lamarck, 1806 Ostreaidae, CP Corbicula (Loxoptychodon) cuneiformis (Sowerby, 1817) Corbiculidae, CP Tellinocyclas tellinoides Cooper & Ward, 1977 Corbiculidae Nemocardium (Nemocardium) plumsteadianum (Sowerby, 1813) Cardiidae, fragment Theodoxus (?Vittoclithon) sobrinus pisiformis (Ferussec & Deshayes, 1823) Neritidae, CP 39-7 Melanopsis antidiluviana (Poiret, 1797) Melanopsidae, zoetwater, CP Mirula pliculata (Lamarck, 1803) Terebridae, CP Tympanotonos (Eotympanotonus) funatus (Sowerby, 1814) Potamididae, CP 151bis-7 Bayania triticea (Ferussac in Deshayes, 1825) Pseudomelaniidae, CP Pseudoliva fissurata (Deshayes, 1835) Pseudolividae, CP Calyptrea (Sigapatella) echinulata (Sowerby, 1815) Calyptraeidae, CP 73-3 Cirsotrema (Gyroscala) stueri (de Boury, 1890) Epitonidae, CP en Ringicula lignitarum Cossmann, 1902 Ringiculidae Brotia (Tinnyca) melanoides (Sowerby, 1816) Pachychilidae, CP Euspira glaucinoides (Sowerby, 1812) Naticidae, CP 61-5?Euspira bassae auteur? Naticidae Odostomia sp Streptolathyrus sp. Buccinidae Pseudoneptunea subnodosa auteur? Buccinidae Caestocorbula sp. Corbulidae Lentidium arnouldii auteur? Corbulidae Glycymeris plumsteadiensis (Sowerby,??) Glycymeridae Mytilus mitchelli auteur? Mytilidae?Cyrtodaria rutupiensis (Morris, 1852) Hiatellidae Sp 1 Sp 2 Soortenlijst haaien- en roggentanden: Haaien: Gluekmanotodus heizelini (Casier, 1967) Jaekelotodus robustus (Leriche, 1921) Striatolamia macrota Agassiz, 1843 Sylvestrilamia teredens (White, 1931) Palaeohypotodus rutoti (Winkler, 1874) Roggen: Hypolophodon sylvestris (White, 1931) Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 8

22 Squatina prima (Winkler, 1874) Micro- en kleine schelpen van de Philippijnen. Door Robert Reuselaars Sinds 2007 heb ik met enige regelmaat kleine partijtjes micro- en kleine schelpen (1 tot en met 20 mm) uit de Philippijnen laten overkomen. In totaal heb ik zo n 600 gram minutieus uitgezocht. Het materiaal is afkomstig van het eiland Balicasag waar het met luman-luman netten wordt opgevist van 40 tot 140 meter. Deze netten, bestaande uit fijnmazige nylon, worden opgerold afgezonken op schuine gedeelten langs koraalriffen. Daar blijven ze enkele maanden liggen voordat ze worden opgehaald en uitgeschud. Per net worden enkele tientallen grammen aan schelpen opgehaald. Het is een heel arbeidsintensieve methode, vandaar dat dit materiaal ook niet goedkoop is. In 2008 heb ik het materiaal uitgezocht en per soort opgesplitst. Naar schatting gaat het om zo n 550 soorten. Momenteel ben ik bezig dit materiaal op naam te brengen. Dat is een hele klus vanwege het enorme aantal soorten, maar ook vanwege de schaarse literatuur. Met het verschijnen van de eerste twee delen van de serie `Philippine marine mollusks van Poppe et.al. komt er nu aardig schot in. Verder gebruik ik het boek Marine mollusks in Japan van Okutani wat een overlap heeft met de Indo-Pacific. Tot slot gebruik ik tot nu toe twee websites om materiaal te vergelijken, Gastropods. com ( en Eurasiashells.net ( index.html). De stand van zaken is dat ik tot nu toe (1 februari 2009) ruim 425 soorten heb bekeken waarvan een groot deel op naam is gebracht. Ondanks dat de twee boeken van Poppe daar behoorlijk aan bijdragen heb van een aantal families als Triphoriidae, Turridae en Rissoidae een groot aantal soorten niet op naam kunnen krijgen. Van de Triphoriidae zijn er 16 op naam gebracht (waarvan enkele met een vraagteken) terwijl ik er 15 niet heb kunnen identificeren. Bij de Rissoidae is dat slechts 5 terwijl dat bij 20 nog niet gelukt is. Bij de Turridae heb ik 25 van de 60 tot op heden niet kunnen identificeren en met die groep ben ik nog niet klaar. In 2009 hoop ik de resterende soorten te kunnen bekijken en met speurwerk naar literatuur of informatie op internet de nog niet geïdentificeerde soorten op naam te krijgen. Literatuur: Okutani, T, (2000), Marine mollusks in Japan Poppe, G.T.et.al. (2008), Philippine marine mollusks volume I Poppe, G.T.et.al. (2008), Philippine marine mollusks volume II Schelpenwerkgroep Delfzijl jaarverslag 2008 pagina 9