Energie is ruimte. Toenemende vraag

Transcriptie

1 energie Profit 0 03

2 ENERGIE Europa is op de wereldmarkt de grootste importeur van olie en gas. Voor zijn energiebronnen is het voor een groot deel afhankelijk van instabiele regio s, zoals het Midden-Oosten en de landen van de voormalige Sovjet-Unie. Bovendien raken ook in die landen de olievoorraden ooit op. Om die redenen moeten kolen uit veilige landen, kernenergie of zonne- en windenergie de traditionele brandstoffen gaan aanvullen. Ondanks de consensus die hierover bestaat, verloopt de verschuiving in het energiepakket traag. De recente hoge olieprijzen lijken meer invloed te hebben dan beleid. De afhankelijkheid van fossiele brandstoffen vormt volgens ESPON ( ) voor Europa een serieus economisch risico. Als de levering of prijzen van energie onder druk komen te staan, is dat nadelig voor alle economische sectoren, van de consumptie van huishoudens tot transport en industrie. Alleen al de dreiging van schaarste kan een risico vormen, zoals bleek tijdens de oliecrisis in de jaren zeventig van de vorige eeuw. Voor een groot deel van de energielevering is Europa afhankelijk van regio s die niet vanzelfsprekend (politiek) stabiel zijn, zoals Afrika en het Midden-Oosten. Conflicten in deze regio s kunnen leiden tot stagnaties in de levering van energie, ook als die geen betrekking hebben op de relatie met Europa zelf (ec 00). Zo dreigde een deel van Europa in de winter van 005/006 in de kou te komen zitten door een conflict tussen Rusland en Oekraïne over de gasprijzen. Het netwerk voor de levering van energie is gevoelig voor storingen, waar dan ook in de keten. Olie en gas zijn hiervoor gevoeliger dan kolen, zoals ook te zien is in figuur 39, 40 en 4. De vindplaatsen van kolen in Europa zijn (inmiddels) weliswaar beperkt, maar in het leveringssysteem wordt minder gebruikgemaakt van pijpleidingen over grote afstanden over land. (Zie figuur 39, 40, 4, 4, 45, 46, 47) Maar geopolitieke conflicten zijn niet de enige bedreiging voor de energielevering. De beschikbare fossiele bronnen voor energie nemen af. In de komende twintig jaar zullen de bronnen in Europa zelf naar verwachting volledig opraken (International Energy Agency 00: 77-78). Hoe lang de wereldvoorraad meegaat en welke nieuwe bronnen nog waar zullen worden ontdekt, is vooralsnog ongewis. Hoe snel economieën groeien eveneens (International Energy Agency 00: 54-55). Daarmee is het ook moeilijk te voorspellen wanneer het met de energievoorziening in de wereldeconomie spaak gaat lopen. Zo vertrouwen sommigen erop dat nieuwe technologieën grote voorraden tot nu toe onwinbare olie alsnog zullen kunnen ontsluiten (International Energy Agency 00: 54-55). Profit/Energie 04 05

3 De meeste commentatoren gaan er echter van uit dat olie als energiebron ergens in de komende vijftig tot honderd jaar zal zijn uitgeput (International Energy Agency 00: 54-55). Voor gas en kolen zijn de vooruitzichten minder somber; de wereld kan vooralsnog vooruit met fossiele brandstof, maar dan wel tegen een hogere prijs. (Zie figuur 43, 44) Toenemende vraag Terwijl de oliebronnen langzaam uitgeput raken, zijn er steeds meer landen die ervan afhankelijk worden. De vraag naar energie zal de komende dertig jaar sterk gaan groeien. Opkomende economieën als Mexico, India en China hebben een versterkend effect op de wereldvraag naar energie (Van der Linde 005). Daarnaast groeit de energievraag van westerse economieën nog steeds door. Shell (004) verwacht dat de totale wereldwijde energiebehoefte in de komende dertig jaar zal verdubbelen ten opzichte van het jaar 000. Binnen de EU-5 wordt een groei verwacht van 9 procent in 030 ten opzichte van 000 (ec 003). Een groeiende vraag in combinatie met een krimpend aanbod zal de prijs van olie bij voortduring doen stijgen. De olieprijs die het Energie Centrum Nederland, het directoraat-generaal Energie en Transport van de EU en het Internationale Energie Agentschap in hun scenario s voor 030 aanhielden, werd bijvoorbeeld al in 005 gepasseerd (ec 003). Omdat de Europese economie zeer energie-intensief is (onder andere vanwege de toenemende automatisering), zal een steeds hogere energieprijs ertoe leiden dat Europese producten minder goed kunnen concurreren in de mondiale economie [>De oude economie]. Daarom worden er de laatste jaren in vele sectoren in de EU ook allerlei energiezuinige maatregelen geïmplementeerd, waarmee lage(re) energiekosten per geproduceerde euro worden nagestreefd. Energie is ruimte De overschakeling naar duurzame energie zal grote ruimtelijke gevolgen hebben. Ten eerste is de energieproductie van duurzame energiebronnen meer gebonden aan de plaats van opwekking dan die van fossiele brandstoffen. Kan olie eindeloos over de wereld worden getransporteerd, dat geldt niet voor groene stroom; zo kunnen windmolens het beste worden geplaatst waar het waait, zonnecellen op plekken waar het niet altijd regent en biomassa op plekken waar de bodem dat toestaat (Gordijn e.a. 003). (Zie figuur 48, 49, 50, 5) Ten tweede heeft duurzame energie een groot direct ruimtebeslag. Voor bio-energie bijvoorbeeld, zijn grote hoeveelheden koolzaad nodig en voor rendabele windenergie enorme windmolens in grote windparken. En niet alleen de bronnen kosten ruimte, ook het transport van de ermee opgewekte energie. Door de lagere energiedichtheid van alternatieve energiedragers als biodiesel en waterstof, moeten er grotere hoeveelheden worden getransporteerd (Gordijn e.a. 003). Ten slotte heeft energie een omvangrijk indirect ruimtebeslag. Kernenergie verhoogt de gezondheidsrisico s op honderden kilometers afstand van de centrale. Rond windmolens mag in een straal van meer dan 500 meter niets worden gebouwd. Naast deze technische gegevens is er ook veel maatschappelijke weerstand. Vervuiling en risico door energiecentrales en aantasting van het landschap door duurzame energiebronnen stuiten vaak op maatschappelijke weerstand. Uiteindelijk leidt dit door inpassingsproblemen weer tot hogere kosten en lagere rendementen (Verrips e.a. 005). Een manier om de afhankelijkheid van olie te verminderen, is het (meer) benutten van alternatieve eigen bronnen, zoals zon, wind en biomassa. Het omarmen van duurzame energie kan ook economische voordelen opleveren (Ministerie van Economische Zaken 005: 54). Wellicht kan Europa patenten te gelde maken voor het opwekken van duurzame energie en een voorsprong verkrijgen op de wereldmarkt. Ook andere landen zullen immers te maken krijgen met energietekorten. De huidige, hoge olieprijs zet de discussie over de energietransitie echter onder druk. De politieke standpunten raken in een stroomversnelling. Hoewel de Nederlandse staatssecretaris van Milieu kernenergie in 003 nog geen optie vond, pleitte hij drie jaar later juist voor een brede discussie over nieuwe kerncentrales (Buitenhof, februari 006). Kernenergie wordt door beleidsmakers steeds meer als een alternatief gezien voor de steeds schaarser wordende fossiele bronnen. atlas europa

4 Figuur 39. Import van kolen in EU-5. Bron: Eurostat (005d) Figuur 40. Import van olie in EU-5. Bron: Eurostat (005d) kiloton in miljoen vaten in 004 Overig Zuid-Afrika Overig Rusland Indonesië Midden-Oosten Verenigde Staten Iran Rusland Australië Libië Colombia Polen Saudi-Arabië Noorwegen Figuur 4. Import van gas in EU-5. Bron: Eurostat (005d) Figuur 4. Import van uranium in EU-5. Bron: Eurostat (005d) miljoen m³ in 004 Overig Namibië en Zuid-Afrika Qatar Nigeria Rusland Andere landen Voormalige Sovjet-Unie Verenigde Staten Algerije Canada Australië Gabon en Niger Noorwegen Profit/Energie 06 07

5 Figuur 43. Ontwikkeling van energieafhankelijkheid van leveranciers buiten de EU, Bron: ec (000) % Kolen Olie Gas Totaal Figuur 44. Ontwikkeling van wereldwijde beschikbaarheid van energiebronnen tot 030. Bron: EC (000).. Duurzame energiebronnen Kernenergie Gas Olie Kolen atlas europa

6 Figuur 45. Locaties van kolengerelateerde energieopwekking. Bron: Verlag Glückauf Essen (003) Kolenmijngebied Staalfabriek Brikettenfabriek Kolenhaven Kolencentrale >550 mw Cokesoven Profit/Energie 08 09

7 Figuur 46. Locaties en netwerken van oliegerelateerde energieopwekking. Bron: Verlag Glückauf Essen (999) Aardoliegebied Olieraffinaderij Ruwe-oliepijplijn Olie-importaven Belangrijkste routes olietankers atlas europa

8 Figuur 47. Locaties en netwerken van gasgerelateerde energieopwekking. Bron: Verlag Glückauf Essen (000) Gasveld lng-terminal Gaspijpleiding > 0" (bestaand en gepland 000) Profit/Energie 0

9 Figuur 48. (Geplande) locaties van off-shore windparken en topvijftiglocaties zonne-energie. Bron: Pvresources.com (006) atlas europa

10 Figuur 49. Grote wind- en zonparken (huidige en geplande). Bron: Pvresources.com (006) Nummers verwijzen naar de kaart. Naam park gevolgd door hoeveelheid megawatt Windparken; Zonparken België Duitsland verenigd koninkrijk Italië. Thorntonbank 300. Greifswald,77. Moray Firth 500. Serre 3.3. Relzow,5. Teeside 0-90 Denemarken 3. Landau,4 3. Westermost Rough Nederland. Horns Reef Merseburg 4,0 4. Humber Gateway Offshore Windpark Egmond 08. Nysted Espenhain 5,0 5. Lincs Q7-WP 0 6. Pfersdorf,0 6. Triton Knoll Vijfhuizen,3 Duitsland 7. Volkach,45 7. Inner Dowsing 0. Veenendaal,. Dan Tysk Hallstadt,9 8. Racebank Sandbank Rottal-Inn,9 9. Dudgeon East Noorwegen 3. Borkum West Günching,9 0. Lynn Havgul Butendiek 40. Lehrberg,7. Docking Shoal Borkum Riffgrund West Mühlhausen 6,3. Sheringham Shoal Spanje 6. Borkum Riffgrund Wiedersbach,57 3. Cromer 0. Kaap van Trafalgar Nordsee-Ost Markstetten,6 4. Scroby Sands Sesma,57 8. Amrumbank West Hemau 4,0 5. Greater Gabbard Cintruenigo,46 9. North Sea Windpower Hofkirchen,37 6. Gunfleet Sands Castejón,44 0. Nordlicher Grund Kronwieden & Dingolfing 7,0 7. London Array Tudela,8. Meerwind Passau,75 8. Kentish Flats Rada,7. Gode Wind.0 9. Oberötzdorf,7 9. Thanet Arguedas,05 3. Global Tech I Höslwang,8 0. Scarweather sands He Dreiht 536. München,. Rhyl Flats 00 Zweden 5. Borkum Riffgat 0. Miegersbach 5,7. North Hoyle 60. Utgrunden BARD Offshore Kaufbeuren,0 3. Gwynt Y Mor Södra Midsjöbanken - 7. Austerngrund Woringen,3 4. Burbo bank Lillgrundbank 0 8. Forseti Biberach/Riss,5 5. Shell Flats Kriegers Flak Weisse Bamk Standalone plant Sinzheim,4 6. West Duddon Jules Verne Neustadt,0 7. Barrow Ventotec Nord Bürstadt 5,0 8. Walney Ventotec Nord Bad Kreuznach, 9. Ormonde Hochsee windpark 30. Saarbrücken 4,0 30. Solway Firth 6 Nordsee Göttelborn 4,0 4. Nordergrunde Homburg 3,5 Ierland 5. TGB North Sembach,0. Kishbank H Codling Wind Park Deutsche Bucht 400 Fr ankrijk 3. Arklowbank Uthland 400. Côte d Albâtre Kriegers Flak Ventotec Ost Arkona Becken Sudost Sky Profit/Energie 3

11 Figuur 50. Potentie voor windenergie: windsnelheden in Europa. Bron: Risø Wind Energy Department Figuur 5. Potentie voor zonne-energie: low peak hours in Europa. Bron: Energie-atlas GmbH (005) 8,5 m/s 6,5 8,5 5,5 6,5 4,5 5,5 <4, <.050 kwh/ma atlas europa