Laboratoriumafval. Omschrijving

Transcriptie

1 Laboratoriumafval Omschrijving Laboratoria in Vlaanderen voeren zeer uiteenlopende activiteiten uit. Ze kunnen werken voor derden, maar zijn ook vaak geïntegreerd in bedrijven: o.a. testlabo s voor bouwmaterialen, metalen voorwerpen, voeding, enz Daarnaast zijn er de onderzoekslaboratoria van universiteiten, hogescholen, onderzoeksinstellingen, bedrijven, enz... Analyselaboratoria kunnen opteren voor accreditatie door Beltest, waardoor ze een geloofwaardige referentie krijgen betreffende technische bekwaamheid in het uitvoeren van bepaalde proeven. Eind 2000 waren in België 169 Beltest geaccrediteerde analyselaboratoria. Voor onderzoekslaboratoria is deze accreditatie weinig relevant. Zij kunnen een GLP (Good Laboratory Practice)-certificaat verkrijgen. Afvalstoffen kunnen in laboratoria op verschillende manieren ontstaan. Het kan onder meer gaan om: Overschotten: door een verandering in procedure, door een te grote aankoop, enz ; Besmette reagentia: indien er twijfel is aan de zuiverheid van een product; Monsters; Onderzoeksafval; Academisch laboratoriumafval; Productieafval: door medische testen, farmaceutische testen, milieutesten; Enz Het chemisch afval dat in de verschillende laboratoria wordt gegenereerd, loopt sterk uiteen. Volgende indeling kan in veel gevallen worden teruggevonden [4]: Anorganische zuren; Anorganische basen; Niet-gechloreerde solventen; Gechloreerde solventen; Bijzondere vloeistoffen; Klein Chemisch (laboratorium)afval. De eerste vier categorieën worden binnen hun soort gemengd, alvorens ze worden meegegeven bij ophaling. Bijzondere vloeistoffen worden per stof apart gehouden om op 1

2 de gepaste manier te kunnen worden verwerkt. Klein Chemisch afval bestaat uit al het niet-vloeibare chemisch afval. Daarnaast worden ook (dode) proefdieren, plantenmateriaal en gekweekte microorganismen (al dan niet genetisch gemodificeerd) als laboratoriumafval beschouwd. Ook radioactief afval komt voor. Deze laatste afvalstroom wordt niet bestudeerd. In VLAREA (bijlage ) worden zure oplossingen, basische oplossingen, zoutafval, metaalhoudend afval, afval van anorganische chemische processen, enz als gevaarlijke afvalstof gedefinieerd. Door de afkomst (laboratoria) wordt alle laboratoriumafval per definitie gecatalogeerd als gevaarlijk afval. Ook het afval, afkomstig van laboratoria die geen risicohoudende afvalstoffen produceren, vallen hieronder. Volgens VLAREA (art ) is het aan de houder van de afvalstoffen om aan te tonen dat het afval geen gevaarlijke eigenschappen heeft. Specifiek toepasselijke wetgeving Vlaams Gewest Het decreet betreffende de voorkoming en het beheer van afvalstoffen van 2 juli 1981, en latere wijzigingen (het Afvalstoffendecreet). Het uitvoeringsbesluit van het Afvalstoffendecreet, namelijk het Besluit van de Vlaamse Regering van 17 december 1997 houdende het Vlaams Reglement inzake afvalvoorkoming en beheer (VLAREA), dat grotendeels in werking trad op 1 juni Sectorale milieuvoorwaarden voor inrichtingen voor de verwerking van afvalstoffen, VLAREM II, hoofdstuk 5.2: Voor laboratoria worden geen sectorale milieuvoorwaarden vastgelegd. De algemene bepalingen zijn onverminderd van toepassing. Sectorale milieuvoorwaarden voor de biotechnologie (genetisch gemodificeerde organismen en micro-organismen), VLAREM II, hoofdstuk Sectorale lozingsvoorwaarden voor laboratoria, VLAREM II, bijlage Algemeen reglement giftig afval, K.B. van 9 februari 1976: Artikel 1 (definities) en artikel 7 (producentenaansprakelijkheid) zijn nog steeds van kracht). 2

3 Europese Unie Er is geen specifieke Europese wetgeving van kracht. Hoeveelheden Volgens OVAM is het moeilijk om een exact beeld te krijgen van de totale hoeveelheid laboratoriumafval die in Vlaanderen geproduceerd wordt. De belangrijkste reden is dat laboratoriumafval door de producenten onder verschillende AKO-codes wordt gerapporteerd. Verscheidene producenten van laboratoriumafval melden onder de AKOcodes oplossingen van zuren, oplossingen van basen, ammoniakafval, enz. Uiteraard bevatten deze codes ook afval dat niet van laboratoria afkomstig is. Daarnaast zijn er nog de meer typische AKO-codes voor laboratoriumafval zoals Chemische laboratoriumafvalstoffen, laboratoriumafval van ziekenhuizen, klinische laboratoria en farmaceutische nijverheid, en niet identificeerbare en/of nieuw chemisch laboratoriumafval. De hoeveelheden die als laboratoriumafval gemeld worden aan OVAM onder deze 3 laatste AKO-codes, worden in onderstaande tabel weergegeven [3]. De beschikbare cijfers werden door OVAM geëxtrapoleerd (EXTR) op basis van RSZgegevens. Ook het 95% betrouwbaarheidsinterval wordt opgegeven (95% BI). Deze cijfers zijn zonder twijfel een onderschatting, vermits laboratoria nog andere specifieke (solventen, zuren, basen, kunststofafval) afvalstoffen produceren. Laboratoriumafval Productiejaar EXTR (ton) 95% BI (ton) Volgens OVAM worden volgende hoeveelheden van laboratoriumafval afkomstig van ziekenhuizen, klinische laboratoria en farmaceutische nijverheid ingevoerd. Deze hoeveelheden komen vooral uit Ierland, Spanje en Portugal. De cijfers tonen aan dat er een sterke stijging is in de jaarlijkse hoeveelheid laboratoriumafval die wordt ingevoerd. 3

4 926: Laboratoriumafval ziekenhuizen, klinische laboratoria en farmaceutische nijverheid 691: Chemische laboratoriumafvalstoffen 041: Niet identificeerbaar en/of nieuw chemisch laboratoriumafval Invoer (ton) ,5 13,2 16,5 5 0, Er wordt geen laboratoriumafval uitgevoerd naar het buitenland. Inzameling Laboratoriumafval wordt opgehaald door erkende ophalers van gevaarlijk afval. De lijst van deze bedrijven is beschikbaar op de website van OVAM [12]. Er wordt een gescheiden ophaling voorzien voor de verschillende fracties van laboratoriumafval om mogelijke reacties tussen afvalstoffen te vermijden. Bijzondere vloeistoffen waarvan de mogelijke reacties met andere afvalstoffen niet gekend zijn, worden volledig afzonderlijk aan de ophaler meegegeven. Laboratoria stellen zich in een aantal gevallen vragen omtrent welke stoffen en in welke hoeveelheden via een erkende ophaler moeten worden opgehaald en welke daarentegen via afvalwater mogen worden verwijderd. De milieuwetgeving inzake de lozing van verontreinigingen is echter zeer duidelijk op dit punt. Enkel de stoffen die in de lozingsvergunning worden vermeld, mogen in lagere concentratie dan de vergunde waarde geloosd worden. Niet vermelde stoffen mogen niet geloosd worden. Verwerking De samenstelling van laboratoriumafval is divers. Afhankelijk van de testopstelling kan het gaan over ongevaarlijk en/of inert materiaal (plantenresten, betonfragmenten, resten van voedingsmiddelen,enz...) tot hoog risicomateriaal, zoals geconcentreerde oplossingen van pathogene micro-organismen en/of gevaarlijke chemicaliën. Gezien de 4

5 diversiteit, de relatief kleine volumes en de moeilijke controleerbaarheid worden alle laboratoriumafvalstoffen in principe beschouwd als gevaarlijk. De verwerking dient gericht te zijn op het doden van aanwezige ziektekiemen en het elimineren van schadelijke stoffen. Dit is in principe mogelijk door verbranding. Het grootste deel van het opgehaalde laboratoriumafval wordt dan ook naar de draaitrommelovens van Indaver en Machiels afgevoerd [13]. Andere technieken zoals sterilisatie, fysico-chemie (o.a. neutralisatie zuren/basen), destillatie (solventen), solidificatie... kunnen in principe gebruikt worden om goed gekarakteriseerde laboratoriumafvalstoffen te behandelen. In Vlaanderen zijn installaties voor fysico-chemische verwerking van anorganische afvalvloeistoffen aanwezig. In de praktijk blijkt deze techniek echter niet toegepast te worden voor laboratoriumafval [6] en [7]. Installaties voor solidificatie van niet-steekvaste, pasteuze anorganische afvalstoffen, door toevoeging en menging met reagentia, bindmiddelen en vulstoffen tot stortbaar materiaal, zodat ze voldoen aan de acceptatiecriteria voor een stortplaats klasse 1, zijn eveneens beschikbaar. Ook hier wordt echter geen laboratoriumafval verwerkt [6] en [8]. De Neef Chemical Recycling recycleert in samenwerking met Indaver vervuilde solventen door destillatie. Een minimale hoeveelheid van 200 liter aan vervuild solvent dient aangeleverd te worden. In de praktijk betekent dit dat voornamelijk productieafvalstoffen uit de chemische, farmaceutische, elektronische en autoindustrie worden verwerkt en (bijna) geen laboratoriumafval [9]. Matco, een bedrijf uit Ingelmunster, haalt oude stocks van (labo)chemicaliën op. Op basis van een uitgebreide adressendatabank zoeken zij naar een mogelijke afzetmarkt voor deze afvalstoffen. Producten die niet afgezet kunnen worden, worden aangeleverd aan Indaver voor verbranding. In de praktijk verhandelt Matco voornamelijk oude stocks uit de industrie [10]. Evolutie Er is een dalende trend merkbaar in de hoeveelheid laboratoriumafval die wordt geproduceerd. Deze daling heeft te maken met de kostprijs voor de ophaling van laboratoriumafval waardoor laboratoria streven naar een minimale hoeveelheid laboratoriumafval. Er wordt echter geen daling verwacht in het aandeel van het laboratoriumafval dat wordt verbrand. Er zijn voldoende andere technieken beschikbaar voor recyclage/verwerking van laboratoriumafval, zoals destillatie, fysico-chemische behandeling of solidificatie. 5

6 Voor kleine hoeveelheden en gemengd aangeboden laboratoriumafval, zijn deze technieken weinig geschikt. De enige oplossing is het gescheiden houden van alle laboratoriumafval, maar dit vraagt op organisatorisch vlak een grote inspanning en wordt op economisch vlak als niet rendabel beschouwd. Scheiden aan de bron biedt zeker perspectieven inzake recyclage voor grote hoeveelheden laboratoriumafval. Vervuilde solventen zijn bijvoorbeeld perfect te reinigen en vervolgens te hergebruiken of te gebruiken in minder veeleisende omstandigheden. Daarnaast is er een trend naar het gebruik van chemicaliën op microschaal. Dit houdt in dat het gebruik van chemicaliën tot een minimum wordt herleidt, waarbij proeven nog efficiënt kunnen worden uitgevoerd. Dit bespaart in kosten en genereert aanzienlijk minder afval. Deze techniek vindt meer en meer ingang [5]. In bepaalde onderzoeksdomeinen zoals de moleculaire biologie en de weefselkweek zijn microanalyses al een courante praktijk [11]. Referenties 1. Rudy Meeus en L. De Baene, OVAM, tel , juni 2001; 2. A. Vandeputte, Afvalstoffenwetgeving en afvalstoffenbeleid in het Vlaamse Gewest, OVAM, november 1999; 3. Mike Van Acoleyen, Gegevens aanvaardingsplicht en databank in- en uitvoergegevens, OVAM, juni 2001; 4. L. Put, hoofd milieudienst, KULeuven, tel , december 2001; 5. Expertisecentrum microschaalexperimenten, Amsterdam, tel ; 6. Mariet Jaspers, Indaver, Mechelen, tel , december Geert Van Beeck, Watco Eco-service, Beerse, tel , november 2001; 8. Sobry, Roeselare, tel , december 2001; 9. Piet Kempenaars, De Neef Chemical Recycling, tel , december 2001; 10. Mevr. Delannoy, Matco, Ingelmunster, tel , december 2001; 11. Roger Dijkmans, VITO BBT-kenniscentrum, 2001; Daniëlla Segers, Febem, tel , maart