Aanleiding: Samenstelling van een stuurgroep Afbakening van het project

Transcriptie

1 1. Historiek van het project Aanleiding: De gemeente Sint-Martens-Latem kampte met een problematiek van accumulerend zwerfvuil (m.i.v. drijfvuil) in rietkragen langs de toeristische, meanderende Leie. Aangezien dit probleem het gemeenteniveau oversteeg, contacteerde Sint-Martens-Latem hun afvalintercommunale IVM om samen aan een oplossing te werken. De Leie begint en eindigt echter niet aan de grenzen van de IVM-regio, vandaar werd de vraag gesteld aan de aangrenzende afvalintercommunales, IMOG en IVAGO, om mee te participeren in het project. Eind 2012 werd een projectaanvraag ingediend bij InDeVuilbak. Samenstelling van een stuurgroep: Er werd een stuurgroep samengesteld uit vertegenwoordigers van IVM, IVAGO, IMOG, stad Deinze, gemeente Sint-Martens-Latem, gemeente Zulte (stad/gemeenten waar de meanderende toeristische Leie doorstroomt). Ook Waterwegen & Zeekanaal (W&Z) werd telkens uitgenodigd. Tijdens het verdere verloop van het project werden ook Toerisme Leiestreek, VVV Leiestreek, Mirom (Leiegemeenten) en IVIO (Leiegemeente) en de sector van de waterrecreanten (bootverhuurders, jachtclubs ) betrokken. Het netheidsnetwerk van indevuilbak volgde en coachte de stuurgroep. 1.1 Probleemsituatie Afbakening van het project De aan dit project deelnemende gemeentebesturen en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden ondervinden moeilijkheden met de aanpak van zwerfvuil door het recreatief gebruik van de Leie. Het zwerfvuil is afkomstig van verschillende gebruikers van de Leie zoals omwonenden, pleziervaart - huurders en eigenaars van boten -, wandelaars en fietsers op jaagpaden, onbekenden stroomopwaarts,. Het zwerfvuil gaat mee met de stroom en blijft vaak steken op dezelfde plaatsen, zoals rietkragen, waar het ruimen van het zwerfvuil vanaf de oever evenals vanop het water geen evidentie is. Omwille van het meanderende karakter van de toeristische Leie, met o.a. rietkragen ondervindt men hier het meeste hinder. Deze gemeentebesturen worden geconfronteerd met opruimen verwerkingskosten, terwijl ze hier niet altijd de middelen en evenmin de aangepaste technieken voor hebben. Bovendien hebben de gemeentebesturen/afvalintercommunales geen bevoegdheid voor de bevaarbare waterlopen, evenmin voor de bijhorende jaagpaden. Maar tegelijkertijd heeft de aanwezigheid van zwerfvuil wel een impact op het uitzicht en de netheid van de gemeente en stad en bijgevolg de (toeristische) aantrekkelijkheid. Daarnaast veroorzaakt zwerfvuil ook microvervuiling doordat o.m. plastics beginnen afbreken in het water. Binnen de scope van het project werd de commerciële binnenvaart buiten beschouwing gelaten. Enerzijds omdat OVAM met deze sector samenwerkt rond scheepsafval en anderzijds omdat deze doelgroep een heel andere aanpak vraagt dan de pleziervaart en de recreanten die gebruik maken van de Leie en haar omgeving. 1

2 Complexe materie Tijdens de verdere invulling en ontplooiing van het project bleek dat dit ging om complexe materie. Eerst en vooral waren er onduidelijkheden over de toewijzing van bevoegdheden voor sensibilisering, opruimen op de oever vs het water, handhaving. Niet alleen was er een probleem van toewijzing van bevoegdheden, ook de afbakening van de verschillende domeinen van bevoegdheden bleek complex: langs waterlopen liggen verschillende domeinbeheerders naast elkaar en duiken er belangenconflicten op tussen gemeenten, private domeinen, domeinen W&Z. Daarnaast heb je ook de gebruikers van de Leie zowel langs het water als op het water. In het beginstadium van het project had de stuurgroep ook geen zicht op de houding van de toeristische sector en sector van de waterrecreanten ten opzichte van het project. De bereidheid van de bootverhuurders en jachtclubs tot medewerking moest worden onderzocht. Snel werd ook duidelijk dat er geen cijfermateriaal bestond over de hoeveelheden, samenstelling en oorsprong van het zwerfvuil en ander afval in en langs de Leie. Handhaving bleek ook moeilijk te zijn. Het was in eerste instantie onduidelijk wie bevoegd was voor handhaving op en langs de bevaarbare waterlopen. Ook is de bereidheid tot sanctioneren voor overtredingen rond zwerfvuil en sluikstort zeer verschillend van regio tot regio. Ook het luik participatie en betrekken van de omgeving stuitte regelmatig op verzet of onbegrip. Het was dus van in het begin duidelijk dat er op verschillende fronten zou moeten gewerkt worden om het project tot een goed einde te brengen. Hiervoor werd gewerkt met de 5- pijleraanpak van indevuilbak 5-pijlerproject De volgende pijlers worden naar voor geschoven voor een integrale aanpak van het zwerfvuilprobleem op de Leie: 1. Communicatie: sensibilisatie gericht op doelgroepen en doelplaats 2. Infrastructuur: inventarisatie en aanpak van recipiënten, inrichtingsverbeteringen, aanpak van hotspots, afstemmen van opruimen 3. Omgeving: betrokkenheid domeinbeheerders, aandacht voor mooie omgeving 4. Participatie: omwonenden, recreanten 5. Handhaving: politiereglementen, afspraken 2

3 1.2 Bijsturing van het project Omwille van de vele onduidelijkheden werd bij aanvang van het project een studiefase ingelast om een beter zicht te krijgen op problemen en mogelijke oplossingen. Studiefase 1: de toeristische sector Een bachelorproef van de HoGent, met als case de toeristische Leie van Zulte tot Sint- Martens-Latem, voerde onderzoek naar het belang van toerisme in de Leiestreek. Jaarlijks zijn er circa commerciële logies en het is de zesde vakantieregio van de Vlaamse toeristische regio s. Er werd eveneens onderzoek gedaan naar bestaand cijfermateriaal over afval op en langs de Leie. Er werd een communicatieplan uitgewerkt, een enquête afgenomen van bootverhuurders/jachtclubs en een eerste aanzet gegeven voor een charter met engagementen uit de toeristische sector. Hier werden dus 3 van de 5 pijlers uit de integrale aanpak opgenomen. Het resultaat van deze studiefase waren aanbevelingen op vlak van infrastructuur en participatie met specifiek een eerste inventaris, een aantal voorstellen voor aanpassing van vuilnisbakkenplannen en ledigingsfrequenties en een enquête naar jachtclubs en bootverhuurders. Studiefase 2 In een tweede studiefase werd onderzoek gedaan naar de samenstelling van het zwerfvuil langs de oevers in een bachelorproef van KAHO Sint-Lieven. Deze monitoring gebeurde op 2 locaties. Er werd een inventarisatie uitgevoerd van het zwerfvuil dat enerzijds geruimd is op de proefstrook in Deinze (hang- en rustplekken) en anderzijds tweemaal geruimd is in de rietkragen in Sint-Martens-Latem. Het resultaat was een opdeling van het zwerfvuil volgens de OSPAR-code, aangevuld met de netheidsbarometer. Uit de inventarisatie werden voorzichtige conclusies getrokken van het aanwezige zwerfvuil in rietkragen enerzijds en langs de rechtere stukken met wandelwegen en hang- en rustplekken anderzijds. Het afval bleek heel divers, toch waren enkele fracties bijzonder veel aanwezig. In de rietkragen werden voornamelijk veel plastic flessen, EPS, losse dopjes, glazen flessen en tennisballen geïnventariseerd. Op de oever en het wandelpad waren dat vooral blikjes, zachte plastic verpakkingen, papier en karton, plastic flessen en glazen verpakkingen. Er waren minder losse dopjes, EPS en ballen aanwezig. Daarnaast werden ook afvalstoffen aanwezig die onder de categorie sluikstort vallen (kerstboom, tapijt, kapstokken, autobanden ) Studiefase 3 Een derde studiefase ontstond vanuit de behoefte aan onderzoeksgegevens van de aanwezigheid van zwerfvuil in bevaarbare waterlopen. Dit onderzoek ligt buiten de scope van dit project. Deze studie werd uitgevoerd door e-coast en stond onder supervisie van OVAM. Er werden twee monitoringsperiodes ingelast waarbij de Leie werd afgevaren van de grens met Frankrijk tot de monding en dit zowel op het afleidingskanaal als op de toeristische Leie. Tijdens deze monitoring werden diverse staalnames uitgevoerd met analyses van het drijvende en zwevende zwerfvuil en dit zowel op macro- als microschaal. 3

4 Er werd onderzoek gedaan naar de seizoensgebonden aanwezigheid van zwerfvuil en micro plastics met mogelijke plaats van herkomst. Uit de studie bleek onder andere dat er tijdens het toeristische seizoen meer zwerfvuil wordt aangetroffen in de Leie, wat het vermoeden doet rijzen dat vooral de recreanten op en langs het water de oorzaak van het zwerfvuil vormen. Daarnaast blijkt dat vooral sluizen, stuwen en rietkragen een zwerfvuilval vormen. Verruiming van de stuurgroep Op basis van de verschillende studies werd halfweg het project beslist om de stuurgroep te verruimen met partners die een bijdrage konden leveren aan het vinden van oplossingen en duurzame samenwerking, namelijk: - Toerisme Leiestreek en VVV Leistreek zijn een belangrijke partner voor het verbreden van het draagvlak en het communiceren en sensibiliseren over het zwerfvuilvrij houden van de Leie. - De sector van de waterrecreanten zoals bootverhuurders, uitbaters van jachthavens, watersportverenigingen, is een omvangrijke groep die belang heeft bij een zwerfvuilvrije Leie en een belangrijke partner is in het voeren van een sensibiliseringscampagne. Er werd een overleg georganiseerd waarbij de sector werd uitgenodigd. Daaruit bleek er een noodzaak aan afspraken over de opruiming (meer bepaald de afvalverwijdering en de bijhorende kosten) van aangespoeld zwerfvuil ter hoogte van jachtclubs en opstapplaatsen van bootverhuurders. Het resultaat van dit overleg was een verslaggeving waarin problematiek in kaart is gebracht met overbrenging van de boodschap aan W&Z, die deze thematiek samen met Fost Plus aanpakt in het kader van projecten rond de selectieve inzameling van afval in jachthavens. 1.3 Sensibilisatiecampagne Een ruime sensibilisatiecampagne voor de recreanten van de Leie werd voorbereid. Deze werd in de eerste plaats gericht op locaties die voor recreanten op en langs de Leie toegankelijk waren en verspreid via kanalen die deze recreanten gebruiken. Er werd een uniform campagnebeeld ontworpen met een positieve boodschap. Het campagnebeeld is duidelijk en herkenbaar. Vissen houden helemaal niet van zwerfvuil! Met de slogan Start met een schone Leie duiden we een beginpunt aan. Er werden kleine sensibilisatieborden geplaatst aan picknickplaatsen en aanlegsteigers met als bedoeling het aanspreken van de passanten. Met grote borden langs de oevers van de Leie, van Kortrijk tot Gent worden ook de opvarenden gesensibiliseerd. Aan de bootverhuurders, jachtclubs en organisatoren van rondvaarten werden zwerfvuilzakjes aangeboden die ze kunnen uitdelen aan hun cliënteel. Gemeentebesturen, bootjesverhuurders en uitbaters van georganiseerde pleziervaarten krijgen stickers met het campagnebeeld ter beschikking. 4

5 Daarnaast werd een toolbox ontwikkeld met affiches en promotieteksten met het campagnebeeld. Zo kunnen deze dienen voor communicatie van de deelnemende organisaties. Op 23 maart 2015 werd de campagne officieel afgetrapt en maakten de partners het campagnebeeld op een persconferentie bekend. Verschillende lokale media, geografisch gespreid over het volledige gebied waar de Leie loopt, berichtte over de nieuwe campagne. De sensibilisatiecampagne zal de komende jaren herhaald worden bij de start van het toeristisch seizoen. 1.4 Vuilnisbakkeninfrastructuur op openbaar domein Openbare besturen werden begeleid bij het inventariseren en bijsturen van de recreatieplekken en vuilbakkeninfrastructuur langs de Leie. Indien nodig pasten de gemeentebesturen hun afvalbakkenbeleid langs de Leie aan het toeristische seizoen aan. De straatvuilbakjes en afvalbakjes nabij picknickplaatsen in de nabijheid van de Leie werden voorzien van specifieke stickers voor afvalbakken. 2. Evaluatie Bij de start van het project was er heel wat onduidelijkheid over bevoegdheden, domeinbeheer en de houding van de gebruikers van de toeristische Leie. Daarnaast was er weinig cijfermateriaal omtrent de hoeveelheden, samenstelling en oorsprong van het zwerfvuil dat werd aangetroffen in en langs de Leie. 2.1 Evolutie van het project: Gaandeweg werd het draagvlak voor het project verruimd met zowel nieuwe partners als nieuwe inzichten uit de studies. Het studiemateriaal heeft zeker geholpen bij het definiëren van acties (en invullen van de 5-pijleraanpak). Via inventarisatie van vuilnisbakjes en hotspots werd het inzicht in de problematiek verbeterd. Er is een basis gelegd voor toekomstige lokale samenwerking (vb bootsector, verenigingen, belangengroepen, ) en met andere partners (waterrecreatie, toerisme, verenigingen, ) en er zijn afspraken gemaakt met W&Z over opruiming op de toeristische Leie. Het is belangrijk om te waken over de continuïteit van de actie. Ook de medewerking van de waterrecreanten dient levendig gehouden te worden zoniet zullen zij snel afhaken. Gaandeweg slaagde de groep erin bevoegdheden duidelijker in kaart te brengen. De contactgegevens van de betrokken instanties werden geïnventariseerd in een contactenmatrix. Diverse actoren, namelijk intercommunales (IVM, IVAGO, IMOG, Mirom, IVIO), steden en gemeenten langs de Leie, VVV Leiestreek en Toerisme Leiestreek, Waterwegen en Zeekanaal NV, de sector van de waterrecreanten (bootverhuurders, jachtclubs) en OVAM/indevuilbak.be namen via een charter het engagement om via de 5-pijleraanpak blijvende mee te werken aan een propere Leie 5

6 2.2 5-pijleraanpak werd nagestreefd: Preventie: Voorkomen dat afval van de oever in de Leie terechtkomt door: herinrichting picknickplaatsen inventarisatie van de vuilnisbakken en aanpassing ledigingsfrequentie recipiënten voor recreanten (kleine zwerfvuilzakjes met campagnebeeld). Sensibilisering Via folders, affiches, promotie in de media, vuilnisbakstickers, informatieborden op rustplekken en aanlegsteigers en grote brugborden werden verschillende gebruikers en passanten gesensibiliseerd. Infrastructuur Aanpassing picknickplaatsen, in kaart brengen van hotspots, regelmatig ledigen van recipiënten en aanpassen vuilnisbakkenplan. Afspraken met W&Z over opruiming op het water, langs de oever, inventarisatie via OSPAR-code en jaarlijkse evaluatie van de evolutie. Participatie Verruiming van het draagvlak bij waterrecreanten (via bootverhuurders, jachtclubs), via toeristische sector (VVV Leiestreek en Toerisme Leiestreek), met buurtbewoners en oproep tot participatie aan gezamenlijke zwerfvuilopruimacties. Omgeving Doordat alle terreinbeheerders op en langs de Leie betrokken waren bij het project werkten we ook aan het algemeen beeld van de toeristische Leie. Ook de sensibiliseringscampagne gaat specifiek in op een mooie omgeving. Handhaving Actie naar waterrecreanten door hen te wijzen op de plichten van verhuurders van boten en jachtclubs op correct inzamelen van hun bedrijfsafval, in kaart brengen problematiek sluikstorten op oever/op water en bevoegdheden lokale politie, scheepvaartpolitie, gewestelijke ambtenaren W&Z etc. Opvolgen in overleg. 2.3 Blijvende knelpunten: Afspraken met W&Z over inrichting afvalinzamelplaatsen in nabijheid van jachtclubs Monitoring van zwerfvuil langs de oevers en op hotspots, op basis van OSPAR-code (wordt jaarlijks aandachtspunt) Aandacht scherp houden voor het probleem: eventueel jaarlijks focussen op andere doelgroep? Bootverhuurders beschouwen het afval dat geproduceerd wordt door de klanten vaak als zwerfvuil i.p.v. bedrijfsafval. Handhaving blijft complexe materie 6

7 2.4 Duur, budget en inzet van het project Het project heeft gedurende 3 jaar gelopen, maar werd onderbroken door de regelmatige studiefases. Er was een budget van EUR beschikbaar van indevuilbak dat werd gebruikt voor voornamelijk de sensibilisatiecampagne en studieopdrachten. Daarnaast werd er nog heel wat tijd geïnvesteerd door de personeelsleden van de betrokken gemeentes, afvalintercommunales en andere projectleden: er waren regelmatige vergaderingen, maar ook diverse acties die moesten worden voorbereid en uitgevoerd, zoals vuilnisbakkenplannen opmaken, sensibiliseringscampagne voorbereiden, andere actoren aanspreken 2.5 Evaluatie van de betrokken deelnemers Wegens de lange duur (3 jaar) van het project werd de werklast ook verspreid over 3 jaar. Er waren wel veel overlegmomenten nodig omdat er zoveel verschillende projectpartners en diverse actoren bij het project betrokken waren. Naast de overlegmomenten namen de opmaak van de inventariskaart, het voorbereiden en uitdragen van de sensibliseringscampagne het meeste tijd in beslag. 3. Doorstroming project 3.1 Betrokkenheid van alle actoren De stuurgroep wilde een zo breed mogelijk draagvlak van betrokkenen bekomen in hun communicatiestrategie. Dit enerzijds als sensibilisatie naar deze actoren en anderzijds om gezamenlijk met alle betrokken actoren te kunnen werken aan eenzelfde projectdoel. Een door betrokken actoren gedragen project heeft immers meer kans op slagen. Om het project maximaal ruchtbaarheid te geven werden de diverse traditionele communicatiekanalen van de leden van de stuurgroep ten volle benut. De deelnemende gemeenten maakten het project bekend via hun website en de gemeentelijke magazines. De deelnemende intercommunales wendden evenzeer hun communicatiekanalen (bv. intercommunaal magazine) aan om het project maximale bekendheid te kunnen bieden. Ook werden teksten opgenomen in de meer doelgroepgerichte publicaties van VVV Leiestreek, Toerisme Leiestreek en socio-culturele verenigingen (Pasar). De stuurgroep vond het belangrijk om de communicatie herhaaldelijk en eenvormig te laten doorgaan gezien de ervaring leert dat mede dankzij de herhaling sensibilisatie kan omgezet worden in gedragsverandering. Naast communicatie wilde de stuurgroep evenzeer het project verspreiden onder de diverse actoren binnen de pleziervaartsector. 7

8 3.2 Charter voor een schone Leie Het volgende charter werd opgemaakt, verspreid onder de ondertekenaars en bekendgemaakt. Voor de tekst van het charter: zie bijlage. Er werd op 23 maart 2015 een persconferentie georganiseerd in het Museum van Deinze en Leiestreek, als symbolische locatie net naast de Leie. Zowel lokale als nationale pers was hierbij uitgenodigd. Tijdens de persconferentie werd het charter zowel door de diverse partners van de stuurgroep als door de vertegenwoordigers van de pleziervaartsector ondertekend. De verschillende actoren konden hierna aan de slag om werk te maken van hun engagementen. 8

9 3.3 Herhaling en opvolging sensibiliseringscampagne Vermits herhaling het slagen van het project zal optimaliseren, zal er ook voor een verdere continuering van het project gezorgd worden. Jaarlijks zal de stuurgroep de focus leggen op een nieuwe actie die binnen het kader van het initiële project past. Via de afvalintercommunales blijven er materialen beschikbaar om de campagne verder op te volgen. Volgende materialen zijn beschikbaar: Sensibiliseringsborden: grote borden (100 cm x 150 xm) en kleine borden (70 cm x 30 cm) Stickers (20 cm x 20 cm) Vuilniszakken Digitale toolbox met het campagnebeeld, voorbeeldartikels, affiche en powerpointmateriaal 3.4 Verspreiding in Vlaanderen Door de ondersteuning van indevuilbak engageerde de projectgroep er zich toe om ook de informatie beschikbaar te stellen voor andere geïnteresseerde in Vlaanderen. Zo is Waterwegen en Zeekanaal betrokken bij dit project, zodat de ervaringen die hier werden opgedaan ook konden meegenomen worden in Vlaanderen. Het project werd ook voorgesteld op de studiedag van indevuilbak, een workshop rond marien zwerfvuil en via dit praktijkhandboek. Lees hier ook het eindrapport Monitoring en ingrepen op zwerfvuil in rivieren (case De Leie). Bijlage: tekst charter 9