BILAN RAPPORT 2009/78 Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen

Transcriptie

1 BILAN RAPPORT 2009/78 Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en (historisch) groen in opdracht van de gemeente Tilburg

2 Rapport-ID Titel Tilburg (NB) Inventarisatie (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960) en winkelpanden en historisch groen. ISSN /78 Rapportnummer 2009/78 Aantal pagina's 350 Opdrachtgever Contactpersoon opdrachtgever Onderzoekskader Projectleider BILAN Auteur(s) Kaarten en afbeeldingen Gemeente Tilburg Dhr. D. van Alphen Inventarisatie Dhr. H. van Dijk Dhr. H. van Dijk, dhr. M. van der Hout Dhr. H. van Dijk, Datum definitief Digitale versie Verzending definitief aan Akkoord BILAN ja- opdrachtgever KB-depot Universiteit van Tilburg Dhr. C. Witteveen Directeur BILAN B: Fontys Hogescholen, Mollergebouw Prof. Goossenslaan 1-01, ruimte A 1.16, Tilburg P: Postbus 90903, 5000 GD TILBURG T: F: E: bilan@fontys.nl W: BILAN 2009 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch databestand of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave dient men zich tot de uitgever te wenden.

3 Samenvatting Op 9 juli 2008 verleende de gemeente Tilburg opdracht aan Bilan voor een inventarisatie van bouwhistorische, beeldondersteunende ensembles tot 1960 aan een aantal geselecteerde linten in de gemeente. Doel van het onderzoek was het enerzijds het verwerven van inzicht in het aantal en de staat van de nog aanwezige bouwkundige ensembles aan de linten en anderzijds een selectie en waardering van de waardevolle, beeldbepalende ensembles. Daarnaast werden ook de huidige en voormalige winkel- en bedrijfspanden aan de linten geïnventariseerd, ongeacht de bouwperiode. Het inventarisatiegebied werd begrensd door de ringbanen (Oost, Zuid, West en Noord), uitgezonderd het gebied dat wordt omgeven door de Spoorlaan, Noordhoekring, Schouwburgring, Stadhuisplein, Paleisring, Piusplein en Heuvelring (Stadskern Binnenstad). De geïnventariseerde linten zijn aangegeven op de plankaart Linten Oude Stad Plankaart. In het veld werd voor elk lint de karakteristieke identiteit bepaald. De ensembles werden geselecteerd naar hun beeldondersteunende functie voor deze identiteit. Hieruit werden ensembles geselecteerd die vanuit architectuurhistorisch oogpunt beeldbepalend - waardevol zijn. De selectie correspondeert met het inventarisatiebestand van het Hermip (2006), dat in het veld werd aangevuld met (waardevolle) ensembles uit de periode circa Het merendeel van de geselecteerde linten gaat terug op een oudere structuur en hoewel veel ervan al in de Middeleeuwen worden vermeld, dateren sommige hoogstwaarschijnlijk zelfs uit de prehistorie. De linten werden onderzocht op hun historische herkenbaarheid, onder meer blijkend uit het tracé, de breedte van de straat, de rooilijnen, de periode waarin bebouwing langs de straat ontstond en het aantal waardevolle ensembles. Tenslotte werd gekeken naar de inrichting van de openbare ruimte, die varieert met de dominante functie van het lint. De geïnventariseerde beeldondersteunende ensembles zijn opgenomen in een Exceltabel met de waardering laag (of basis ). Vervolgens is aangegeven welke ensembles binnen deze selectie bouwhistorisch beeldbepalend - waardevol zijn. Deze ensembles zijn gewaardeerd als middelhoog, hoog of zeer hoog. Aan de linten werden ook de panden geïnventariseerd met een winkel- of bedrijfsfunctie. Waar mogelijk is aangegeven of het historische winkel- of bedrijfspanden betreft. Ook het historische groen aan de linten werd geïnventariseerd waarbij de soort en een schatting van de ouderdom zijn aangegeven. Sommige bomen zijn zeer oud (o.a. beuken en platanen). In het Wilhelminapark is de variatie en de ouderdom van de bomen van dien aard dat het park kan gelden als arboretum. Tenzij anders vermeld zijn de foto s in september en oktober 2008 gemaakt door Hans van Dijk. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 15

4 1 Inleiding Op 9 juli 2008 verleende de gemeente Tilburg opdracht aan Bilan voor een inventarisatie van bouwhistorische, beeldondersteunende ensembles tot 1960 aan een aantal geselecteerde linten in de gemeente. Hieruit werden de waardevolle ensembles geselecteerd en gewaardeerd. Ook winkel- en bedrijfspanden langs de linten werden geïnventariseerd. De inventarisatie werd uitgevoerd door H. van Dijk. Het historisch groen langs de linten werd geïnventariseerd door M. van der Hout. 1.1 Het inventarisatiegebied Het plangebied wordt begrensd door de ringbanen (Oost, Zuid, West en Noord), uitgezonderd het gebied dat wordt omgeven door de Spoorlaan, Noordhoekring, Schouwburgring, Stadhuisplein, Paleisring, Piusplein en Heuvelring (Stadskern Binnenstad). De te inventariseren linten zijn aangegeven op de plankaart Linten Oude Stad Plankaart. fig. 1: Ligging van het inventarisatiegebied in de regio. 2 Inventarisatie Het project behelsde de inventarisatie en analyse van specifieke linten en daaraan grenzende (waardevolle) bouwhistorische ensembles (tot 1960), (historische) winkel- en bedrijfspanden en (historisch) groen. 2.1 Onderzoeksmethode en uitgangspunten De inventarisatie werd uitgevoerd langs alle geselecteerde linten. Tijdens het veldwerk werd de karakteristiek van het lint bepaald, werden beeldondersteunende en beeldbepalende ensembles Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 17

5 geïnventariseerd en werden de winkel- en bedrijfspanden genoteerd. De registratie vond plaats op straatnaam en huisnummer. De gegevens werden opgenomen in een Exceltabel Linten Tijdens de inventarisatie werden alle geselecteerde linten onderzocht en werd, mede op basis van het voorafgaande bureauonderzoek, de identiteit van het lint bepaald. Sommige linten, zoals de Heuvelstraat, zijn van oudsher (dicht) bebouwd, terwijl andere, die in het verleden buiten de belangrijkste nederzettingen lagen, landelijker van karakter waren. Deze oorspronkelijke situatie is vaak nog zichtbaar, bijvoorbeeld in het verloop - strak of juist verspringend van de rooilijn. Sommige linten kregen gaandeweg een dominant functioneel karakter als woonstraat met overwegend woonhuizen, of winkelstraat met veel woonwinkelhuizen. De vastgestelde identiteit van het lint was het uitgangspunt voor de selectie van ensembles die de (functionele) identiteit of het karakter van het lint dragen of ondersteunen Ensembles Langs ieder lint werden de aanwezige beeldondersteunende en beeldbepalende bouwkundige ensembles geselecteerd. Ensembles zijn hier opgevat als kleine bebouwingsclusters van twee of meer panden, een straatwand, straathoeken of pleinen die qua bouwperiode, stijl, kenmerken, functies, etc. gerelateerd zijn. Het gaat dus niet om individuele objecten/panden. De te inventariseren ensembles werden geselecteerd uit het Monumenten Inventarisatie Project (MIP) 1 dat in 2006 is geactualiseerd ( Hermip ), en aangevuld met ensembles uit de periode Een begindatum voor de bouw van de ensembles is niet vastgesteld. Het oudste geïnventariseerde object in de ensembles is een woonhuis uit 1780 aan de Goirkestraat. In principe is in dit onderzoek elk bouwkundig element van twee of meer adressen (huisnummers) opgevat als een ensemble. Een ensemble kan als zodanig zijn gebouwd (één bouwblok) of zich als zodanig hebben ontwikkeld. In dit laatste geval kan een ensemble bestaan uit (individuele) bouwwerken uit verschillende periodes die naast of tegen elkaar staan. De grootste ensembles kunnen dan ook bestaan uit complete gevelwanden aan een lint. De kleinste vorm is een dubbel woonhuis ( twee - onder - een - kap ). In de meeste gevallen is een afwijkende, (moderne) inpassing een onderbreking of begrenzing van een ensemble. Slechts incidenteel, zoals aan het Wilhelminapark, is vanwege de uitzonderlijke kwaliteit van het totale beeld langs het lint zo n verstoring meegenomen in het ensemble Beeldondersteunend ensemble Langs elk lint werden de aanwezige beeldondersteunende bouwkundige ensembles geselecteerd. Zoals hierboven aangegeven, werden zij in eerste instantie geselecteerd uit het MIP en Hermip, en vervolgens op stedenbouwkundig belang voor het straatbeeld als geheel. Met andere woorden, op basis van hun rol binnen of bijdrage aan de identiteit van het lint. Deze ensembles kunnen dus weliswaar architectonisch minder gaaf en/of minder bijzonder zijn, maar zij ondersteunen en/of bepalen door hun opbouw, globale gevelindeling, breedte, hoogte en functie het historische karakter van het lint of een gedeelte daarvan. Bij de waardering van deze categorie ensembles werd uitgegaan van de landelijk gehanteerde Selectiecriteria 1 Het oorspronkelijke Monumenten Inventarisatie Project voor Tilburg dateert uit Het bestand is in 2006 geactualiseerd. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 18

6 voor Jongere Stedenbouw (zie bijlage 2). Voor de duiding van de beeldbepalende waardevolle ensembles is, in tegenstelling tot de beleidsondersteunende ensembles, 1940 als periodebegrenzing gehanteerd. Bij de selectie van deze categorie werd op verzoek van de opdrachtgever, extra aandacht geschonken aan straathoeken en/of kruisingen met (waardevolle) ensembles. Incidenteel werd hierbij dan ook (een deel van) de bebouwing in de aangrenzende straten opgenomen als onderdeel van een ensemble Beeldbepalend ensemble Beeldbepalende waardevolle ensembles die vanwege hun bouwkundige kwaliteiten een eigen waarde hebben binnen de geselecteerde beeldondersteunende ensembles, hebben daarmee ook een belangrijke waarde voor het lint. Het gaat dan vooral om criteria zoals gaafheid en herkenbaarheid die zijn ontleend aan de Selectiecriteria voor Jonge Bouwkunst (zie bijlage 1). Waardering Met deze selectiecriteria werd bepaald of beeldondersteunende ensembles vanuit architectuurhistorisch oogpunt ook waardevol zijn. Deze waardering heeft dus betrekking op de intrinsieke waarde van panden en ensembles als architectonisch(-e) element(-en). Geïnventariseerde beeldondersteunende ensembles hebben per definitie een basiswaarde (laag). Vervolgens krijgen zij een hogere waarde vanwege specifieke criteria. Deze criteria zijn ontleend aan de Selectiecriteria Jongere Stedebouw en Selectiecriteria Jongere Bouwkunst zoals toegepast voor het Monumenten Inventarisatie Project (MIP). Deze criteria hebben betrekking op de cultuurhistorische -, architectuurhistorische - en ensemblewaarden, en op gaafheid/herkenbaarheid en zeldzaamheid. Binnen de categorie beeldondersteunende ensembles, met de basiswaardering laag, zijn dus vervolgens de beeldbepalende, waardevolle ensembles geselecteerd en gewaardeerd, variërend van een zeer hoge, hoge tot middelhoge waardering. Waardering laag De geselecteerde (beeldondersteunende) ensembles hebben per definitie een basis (lage) waardering als beeldondersteunende ensembles voor het lint, die nog beschikken over enige bouwhistorische waarde (op basis van de selectiecriteria in bijlage 1 en 2). Waardering middelhoog Binnen deze selectie bevinden zich beeldbepalende ensembles die, meer nog dan de beeldondersteunende ensembles, bepalend zijn voor het straatbeeld vanwege de (grotere) bouwhistorische waarde en/of hun omvang. De waardering is ontleend aan de Selectiecriteria Jongere Bouwkunst en Selectiecriteria Jongere Stedenbouw van het Monumenten Inventarisatieproject (MIP, zie bijlage 1 en 2). Waardering hoog Een hoge waardering wordt toegekend aan ensembles die, zij het in mindere mate, voldoen aan de criteria die ook bij de waardering zeer hoog een rol spelen. Hoewel niet doorslaggevend, zijn de hoog gewaardeerde ensembles meestal wat kleiner en minder gaaf en/of zeldzaam dan de zeer hoog gewaardeerde ensembles. Waardering zeer hoog Globaal zijn de beeldbepalende ensembles aan de geselecteerde linten zeer hoog gewaardeerd wanneer zij door hun relatieve omvang of hun dominante functie beeldbepalend zijn voor het lint, of als Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 19

7 bouwhistorisch object zeer waardevol of zeldzaam zijn qua stijl, voorkomen of functie. Ook is een combinatie van deze criteria mogelijk. Zoals blijkt uit de toekenning van de waardering, speelt een groot aantal variabelen een rol bij de waardering zeer hoog. De waardering is in de rapportage deels weergegeven in de beschrijving van het ensemble en aangevuld met behulp van een tabel met de toepasselijke waarderingscriteria van het MIP. De verkorte tabel is onder elke beschrijving van een ensemble weergegeven. De geselecteerde (beeldondersteunende en beeldbepalende) ensembles werden opgenomen in een Exceltabel die de gemeente Tilburg hanteert voor de productie van een kaart van de ensembles op huisnummer, met hun waardering. De ensembles zijn ook gefotografeerd. Voor sommige ensembles werd nog nader bureauonderzoek verricht Winkelpanden De tweede categorie geïnventariseerde bebouwing aan de linten omvat (historische) winkel- en bedrijfspanden. Omdat de selectie uitsluitend plaatsvond op basis van deze (voormalige) functie, maken de winkel- en/of bedrijfspanden niet per definitie deel uit van een ensemble. Het kan hier dus ook gaan om individuele panden. De begrenzing tot 1960, die werd gehanteerd bij de beeldbepalende ensembles, was hierbij niet van toepassing. Ook werd hier geen onderscheid gemaakt naar architectonische kwaliteit. Elk winkel- of bedrijfspand aan de linten is dus geselecteerd. Langs belangrijke bedrijvige linten, zoals de Korvelseweg en de Gasthuisring, treft men deze panden nog vaak aan. Ook deze panden werden in de Exceltabel verwerkt en op de kaart als zodanig aangegeven Historisch groen Aan een aantal geselecteerde linten is historisch groen aanwezig in de vorm van bomen. Langs veel linten gaat het om (restanten van) laanbeplanting, in andere gevallen om bomen in parken of plantsoenen. Solitaire bomen zijn relatief zeldzaam. De laanbeplanting kan zowel een- als tweezijdig zijn. Meestal gaat het om één boomsoort, maar soms - zoals aan de Trouwlaan - om twee of drie soorten. Meestal is de laanbeplanting vijftig jaar of ouder. De oudste laanbeplanting wordt hoogstwaarschijnlijk gevormd door de zomereiken aan de Oude Goirleseweg die men schat op circa tachtig tot honderd jaar oud. De platanen om het Stuivesantplein worden geschat op circa negentig tot honderd jaar. Soms is de laanbeplanting uit dezelfde periode als de bebouwing zoals aan de Bisschop Aelenstraat en Bisschop Janssenstraat (robinia), de Dillenburgstraat (gewone es), aan een deel van de Groenstraat (gewone es), aan de Hertogstraat en Mechtildisstraat (Hollandse linde) en rond het Stuivesantplein (platanen). Naast laanbeplanting komen ook oude, solitaire bomen voor. Zij maken meestal deel uit van de beplanting in tuinen, plantsoenen of (voormalige) parken. Voorbeelden vindt men aan de Hendrik de Keijserstraat (platanen, ca jaar), aan een deel van de Kruisvaarderstraat (diverse bomen, ca jaar), aan de Piusstraat (platanen en Hollandse linden, ca. 50 tot 100 jaar) en aan de Spoorlaan (plataan en grijze els, ca jaar). De Hollandse linden en platanen aan de Diepenstraat en Korenbloemstraat, met een geschatte leeftijd van circa tachtig tot negentig jaar, maakten vroeger deel uit van het terrein van de Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 20

8 Kromhoutkazerne uit In het Julianapark (vroeger de nederzetting Het Goirke) staat een beuk van circa honderd tot honderdveertig die daarmee ouder is dan de herinrichting van het driehoekige plein door tuinarchitect Leonard Springer in Ook op het Korvelplein, het Transvaalplein, aan de Korvelseweg, de Oudedijk en de Sint-Josephstraat staan (zeer) oude solitaire bomen, vooral platanen, die een eeuw of ouder zijn. Ook de Hollandse linde, grijze els, Noorse esdoorn, gewone es en wilde paardenkastanje komen solitair voor. De oudste solitaire bomen langs de geïnventariseerde linten zijn meestal beuken, die onder andere te vinden zijn in het Julianapark (ca. 100 tot 140 jaar) en aan de Sint-Josephstraat (ca. 120 en 140 jaar). Op de vroeger groene, driehoekige pleinen in Tilburg, zoals het Korvelplein, Julianapark en Transvaalplein, staan nog bijzondere en ook oude bomen. Het Wilhelminapark neemt hierin een bijzondere plaats in. De naam Wilhelminapark is de moderne naam voor de middeleeuwse nederzetting De Veldhoven. In 1897 werd het toenmalige plein getransformeerd tot een park naar een ontwerp van de tuinarchitect Leonard Springer. Bij de renovatie van het park in 1997 werd een groot deel van de oorspronkelijke parkbeplanting behouden. Door de inrichting, de grote diversiteit en de soms hoge ouderdom van de beplanting, geldt het Wilhelminapark binnen deze inventarisatie, en ook daarbuiten, als een zeer bijzondere en zeer waardevolle historische groenstructuur. 3 Resultaten 3.1 De linten Het grootste deel van de geselecteerde linten gaat terug op oudere structuren. Hoewel veel linten al in de Middeleeuwen worden vermeld, is een aantal ervan is hoogstwaarschijnlijk veel ouder en dateert mogelijk zelfs uit de prehistorie 2. De linten werden onderzocht op hun historische herkenbaarheid, onder meer blijkend uit hun tracé, breedte van de straat, het verloop van rooilijnen, de periode waarin de bebouwing ontstond en het aantal waardevolle ensembles. De identiteit van een lint wordt voor een belangrijk deel bepaald door het tijdstip van aanleg en het optrekken van de bebouwing, zoals bijvoorbeeld de zeer brede, boulevardachtige Hart van Brabantlaan in de jaren zestig van de twintigste eeuw, de Piushaven omstreeks 1920 en de smalle Boomstraat vanaf circa Daarnaast wordt de identiteit mede bepaald door de inrichting van de openbare ruimte en het verloop van de rooilijnen die sterk kunnen variëren met de dominante (gebruiks-)functie van het lint. Het wegenpatroon in het inventarisatiegebied is deels zeer oud. Zo is het tracé van de Heuvelstraat Zomerstraat - Korvelseweg bepaald door zijn ligging op de noordoever van de voormalige Korvelse Waterloop. Deze wegen behoren tot de oudste in Tilburg en dateren hoogstwaarschijnlijk uit de prehistorie. Andere routes ontstonden in een latere fase als verbindingsroutes tussen de nederzettingen die aan de basis van de stad lagen. Overigens is een deel van deze wegen reliëfgerelateerd en daarom waarschijnlijk (zeer) oud. De linten werden in verschillende perioden bebouwd. Enkele belangrijke doorgaande routes, zoals de Heuvelstraat, waren waarschijnlijk al in de Middeleeuwen dicht bebouwd met een bijna aaneengesloten lintbebouwing. Dit kan worden afgeleid uit de kaart van Diederik Zijnen uit 1760, als wordt aangenomen dat zich sinds de Middeleeuwen geen grote veranderingen in het kaartbeeld hebben voorgedaan. 2 Voor een overzicht van de gebruikte bronnen, zie paragraaf Bureauonderzoek. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 21

9 Langs andere wegen, zoals de Korvelseweg, werd de bebouwing pas in de loop van de tweede helft van de negentiende eeuw opgetrokken. Hetzelfde geldt voor enkele (oorspronkelijke) zandpaden, waaronder de Besterdring en de Jan Aartestraat. In een aantal straten is de vroegere situatie nog goed herkenbaar, getuige een (sterk) verspringende rooilijn die verwijst naar de vroegere ligging in een landelijke omgeving (Hasselstraat, Van Bylandtstraat). De ligging van het lint in de stad, de historie van het tracé en/of de dominante functie waren medebepalend voor het uiteindelijke karakter dat varieert van een specifiek woonlint in smalle straten met overwegend kleinschalige woonhuizen tot een breed lint met een (al dan niet oorspronkelijke) bedrijvige functie met overwegend twee- of meerlaagse woonwinkelhuizen. Overigens bestaan hierin veel varianten. 3.2 Beeldondersteunende ensembles Hierboven zagen we dat de identiteit van de Tilburgse linten door verschillende (historische) factoren is bepaald en dat de identiteit voor een belangrijk deel wordt bepaald door het tijdstip waarop de aangrenzende bebouwing is opgetrokken. Op basis van het veld- en bureauonderzoek is meer inzicht ontstaan in de bijzondere ensembles aan de linten. De meeste straten hebben beeldondersteunende ensembles waarbij enkele straten een bijzondere positie innemen vanwege het grote aantal ensembles. Zo is bij enkele straten (bijna) de hele gevelwand aangeduid als beeldondersteunend ensemble. Voorbeelden zijn het Wilhelminapark, de Goirkestraat, Korvelseweg, Smidspad, Kuiperstraat, Sint-Josephstraat, Boomstraat, Dillenburglaan, Philips Vingboonstraat, Groenstraat en de Goirkestraat. Mede hierdoor zou men ook een dergelijk lint de waardering (zeer) hoog kunnen toekennen. Andere linten zijn qua aantal beeldondersteunende ensembles minder waardevol zoals de Hasselstraat, Lange Nieuwstraat, Enschotsestraat, Trouwlaan en Berkdijksestraat. Uit de inventarisatie komt naar voren dat maar weinig linten helemaal geen bijzondere beeldondersteunende en/of beeldbepalende ensembles bezitten. Het gaat dan niet alleen om twintigsteeeuwse ontwikkelingen met stempelbouw, zoals het Textielplein, de Sint-Andreasstraat en de Pater Ruttenstraat, maar ook om enkele oudere linten zoals het Julianapark, waar de oudere bebouwing recent nagenoeg geheel is gesloopt, of, zoals de Besterdring waar naoorlogse wijzigingen het oorspronkelijke beeld nagenoeg hebben uitgewist. 3.3 Beeldbepalende waardevolle ensembles Uit de geselecteerde beeldondersteunende ensembles die van stedenbouwkundig belang zijn voor het gehele straatbeeld, is vervolgens bepaald welke er vanwege hun bouwkundige kwaliteiten een bijzondere, eigen waarde hebben. Daarbij gold de restrictie dat deze categorie in het kader van het Hermip 3 (d.w.z. tot en met 1940) moet zijn geïnventariseerd. De selectie werd aangevuld met waardevolle ensembles uit de periode Ook in dit geval zijn er enkele bijzondere linten aan te wijzen met zeer grote ensembles, zoals het Wilhelminapark en de Goirkestraat. Daarentegen zijn er ook nu weer straten die weliswaar beeldondersteunende ensembles hebben, maar daarbinnen geen waardevolle. 3 Het oorspronkelijke Monumenten Inventarisatie Project (MIP) voor Tilburg dateert uit Het bestand is in 2006 geactualiseerd. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 22

10 4 Winkel- en bedrijfspanden Ook de winkel- en bedrijfspanden langs de geselecteerde linten werden geïnventariseerd. Daarnaast werd, voor zover mogelijk, bepaald of deze panden ook oorspronkelijk als winkel- of bedrijfspand (historisch winkelpand) zijn gebouwd. Tilburg bezit een groot scala winkel- en bedrijfspanden, waardoor de ontwikkeling van het winkelpand architectuurhistorisch inzichtelijk wordt. De vermoedelijk oudste nog aanwezige winkelpanden dateren uit circa Het valt op dat veel winkels met historische gevels dateren uit de periode van circa 1920 tot Niet elk lint is even dicht bezaaid met winkel- en/of bedrijfspanden. Sommige linten hebben zich van meet af aan ontwikkeld als bedrijvig lint met relatief veel winkels en hebben deze functie tot op de dag van vandaag behouden (Korvelseweg). Andere linten hebben die functie pas later gekregen en ook weer verloren (Smidspad). Weer andere linten zijn pas in een later stadium uitgegroeid tot winkelstraat (Besterdring) De verspreiding van winkels langs de linten in Tilburg volgt een specifiek patroon. Sommige straten hebben een bijna aaneengesloten reeks winkels, zoals de Korvelseweg, terwijl elders sprake is van een incidentele concentratie zoals aan de Broekhovenseweg. Langs veel oude woonstraten staan voormalige en meest kleinschalige (historische) winkelpanden, vaak op een straathoek (Capucijnenstraat, Trouwlaan, Lange Nieuwstraat). Bedrijfspanden komen aan de geïnventariseerde linten minder vaak voor. Slechts incidenteel is duidelijk dat het om een bedrijf gaat. In andere gevallen is het niet zeker dat het om een (voormalig) bedrijfspand gaat. Het betreft dan panden (vaak herkenbaar als woonhuis) met een inrijpoort (Nieuwe Bosscheweg, Lange Nieuwstraat). Langs een aantal straten treft men relatief veel kantoren aan, doorgaans gevestigd in bestaande bebouwing (woonhuizen etc.) of in nieuwbouw. Langs het Wilhelminapark zijn enkele kantoren gevestigd in voormalige fabrikantenvilla s; langs de Bredaseweg zijn deze veelal gehuisvest in recente nieuwbouw die zich concentreert in het deel tussen De Regenboogstraat en de Ringbaan West. Uit de inventarisatie komen de Korvelseweg, Bisschop Zwijsenstraat, Smidspad, Broekhovenseweg en de Gasthuisring als belangrijke (historische) winkelstraten naar voren. 5 Resultaten - aantallen Langs de geselecteerde linten werden ruim objecten (huisnummers) geïnventariseerd, waaronder de beeldondersteunende en beeldbepalende ensembles en de winkel- en bedrijfspanden. De lijst omvat ruim 200 beeldbepalende, waardevolle ensembles, bestaande uit circa huisnummers. Daarvan kregen circa 70 ensembles (circa 715 huisnummers) een zeer hoge waardering, circa 70 ensembles (circa 390 huisnummers) een hoge waardering en circa 55 ensembles (circa 390 huisnummers) een middelhoge waardering. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 23

11 Het grootste aantal waardevolle, beeldbepalende ensembles staat aan de Goirkestraat, het Wilhelminapark, de Sint-Josephstraat, (Korte) Heuvel, Bisschop Zwijsenstraat en de Korvelseweg. De functies kunnen verschillen. De Goirkestraat is een woonstraat met enkele winkelpanden, terwijl in de Korvelseweg de winkelfunctie domineert, afgewisseld met woonhuizen. Een aantal smallere straten wordt gekenmerkt door een aaneengesloten reeks eenlaagse woonhuizen, doorgaans uit de periode Verder naar de grenzen van het inventarisatiegebied zien we steeds meer grote bouwblokken van tweelaagse woonhuizen uit de periode na 1920, zoals aan de Groenstraat. In totaal werden ruim huisnummers geïnventariseerd die als winkel- of bedrijfspand kunnen worden aangemerkt. Ruim 100 hiervan zijn historische winkel- of bedrijfspanden. Overigens is vanwege soms ingrijpende wijzigingen niet altijd duidelijk of het om een oorspronkelijk winkelpand gaat. 5.1 Bureauonderzoek Om het (historische) karakter van de linten en de ensembles nader te kunnen bepalen, werd een bureauonderzoek uitgevoerd. Dat moest meer informatie verschaffen over de (mogelijke) ouderdom van een lint, het tracé, de (oorspronkelijke) functie en eventuele wijzigingen en/of verdere ontwikkelingen. Voor het bureauonderzoek werd een groot aantal bronnen geraadpleegd. De meeste informatie kon worden gehaald uit literaire bronnen zoals De straten van Tilburg door R. Peeters (uitgave 1987) en de Tilburgse toponiemen in de 16 e eeuw. Een tentatieve reconstructie en naamsverklaring door J.R.O. en M.P.E Trommelen (uitgave 1994). Het werk van Peeters geeft zowel historische als meer recente informatie, onder andere over het tijdstip waarop de straatnamen en/of het tracé officieel door B&W zijn vastgesteld. In het tijdschrift Tilburg, Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur zijn hierop latere aanvullingen opgenomen. Het werk van Trommelen levert veel informatie over oude (veld- en) straatnamen, vooral vanaf de zestiende eeuw. Daarnaast werd gebruikgemaakt van de Cultuurhistorische Inventarisatie Noord- Brabant, M.I.P., gemeente Tilburg (uitgave 1995) en de actualisatie hiervan ( Hermip ) uit Tenslotte werd gebruikgemaakt van de publicatie Tilburg. Architectuur en Stedenbouw in de gemeente Tilburg, en diverse publicaties uit het tijdschrift Tilburg, Tijdschrift voor geschiedenis, monumenten en cultuur. Via Internet werd gebruikgemaakt van de digitale fotocollectie van het Regionaal Archief Tilburg (Beeldonline 4 ). In enkele gevallen werd het digitale krantenarchief van de lokale dagbladen geraadpleegd 5 of websites van lokale organisaties, bijvoorbeeld van de Korvelseweg en het Korvelplein 6. In sommige gevallen leverde een gevelsteen aan het gebouw meer informatie over de (oorspronkelijke) bouwdatum van een pand of ensemble. Daarnaast werden enkele historische kaarten gebruikt, zoals de kaart van Diederik Zijnen uit 1760 en enkele twintigste-eeuwse topografische kaarten. 5.2 Rapportage De rapportage bevat een korte beschrijving van de historische ontwikkeling van elk lint en een karakterisering ervan. Vervolgens worden de waardevolle ensembles langs het lint geduid en in algemene zin beschreven. Hierin zijn opgenomen de adressering en een korte beschrijving van de belangrijkste kenmerken waaronder de typering (woonhuis, winkel, boerderij, etc.), het (overheersend) aantal te raadplegen via index.php?option=com_memorix&itemid= Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 24

12 bouwlagen, (overheersende) dakvormen en dakbedekking, eventueel toegepaste bijzondere materialen of decoraties, de bouwstijl, de datering (indien voorhanden exact, anders globaal aangeduid) en eventueel de (voormalige) functies (zie bijlagen: voorbeeld 2). Elk (waardevol) ensemble werd gefotografeerd. De inventarisatie van de beeldondersteunende ensembles, de beeldbepalende - waardevolle ensembles en de winkel- en bedrijfspanden wordt aangeleverd als Excel-tabel. In deze tabel staat de straatnaam met het (actuele) huisnummer. Wanneer een pand in dit bestand is opgenomen, is het in ieder geval als deel van een beeldondersteunend ensemble of betreft het een (individueel) winkel- of bedrijfspand. Vervolgens wordt aangegeven of het object ook deel uitmaakt van een beeldbepalend - waardevol ensemble. Daarachter staat vervolgens de waardering vermeld van het ensemble. In het geval van de winkel- en bedrijfspanden is aangegeven of het, voor zover kon worden nagegaan, een historisch winkelpand betreft. De waardevolle ensembles zijn op kaart ingetekend, waarvoor de Gemeente Tilburg de digitale ondergrond (GBKT) heeft aangeleverd. In het rapport worden de belangrijkste architectonische elementen van de ensembles kort beschreven. Ook wordt de waardering toegekend aan de hand van de criteria. De geselecteerde ensembles werden opgenomen in een Exceltabel. Bij elk van de geïnventariseerde linten wordt een beknopt overzicht gegeven van de daar voorkomende historische beplanting. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 25

13 6 Inventarisatie Beeldbepalende waardevolle bouwhistorische ensembles, winkelpanden, historisch groen De geselecteerde linten worden weergegeven in alfabetische volgorde. Daarbij wordt eerst in kort bestek de historie van het lint geschetst. Deze is doorgaans ontleend aan de bronnen zoals vermeld in paragraaf 5.1 betreffende het bureauonderzoek. Vervolgens wordt het huidige lint in algemene termen getypeerd en beschreven, en wordt het bebouwingsbeeld geschetst en geïllustreerd met een (overzichts-)foto. Er wordt aangegeven of het lint (waardevolle) beeldbepalende ensembles omvat, voor zover mogelijk met een datering, en winkel- en/of bedrijfspanden. Ook wordt het historisch groen beschreven. De gewaardeerde ensembles aan de straat worden globaal beschreven, met name op bouwkundige onderdelen. Tenslotte wordt het ensemble gewaardeerd (waardering middelhoog, hoog of zeer hoog), worden de gescoorde criteria uit de selectiecriteria Jongere Bouwkunst in een vereenvoudigde tabel weergegeven en wordt een foto van het betreffende ensemble weergegeven. 6.1 Berkdijksestraat Oorspronkelijk was dit de langgerekte straatnederzetting Den Berckdijck. Den Berckdijck (vermeld in 1418) markeerde de zuidelijke begrenzing van het hooggelegen akkercomplex De Schijf en het beekdal van De Blaak. Het naamsdeel dijk verwijst naar de hogere ligging van de route ten opzichte van het gebied ten zuiden van de weg (De Blaak) dat lager ligt en drassig was. De straat liep vroeger van Korvel naar het westen richting Breda, maar is na 1945 ter hoogte van de Ringbaan-West afgesneden. In de tweede helft van de negentiende eeuw wordt de straat ook aangeduid als De oude baan van Breda naar Tilburg of Oude Bredasche Baan. Algemeen Brede, gebogen straat met aan weerszijden bebouwing. De bebouwing varieert, met afwisselend een- en tweelaagse woonhuizen en winkelpanden, uit de periode van circa 1860 tot recent. Een groot deel van de bebouwing is in de loop der tijd (sterk) gewijzigd. Ensembles en winkelpanden Aan de straat staan waardevolle ensembles uit de periode van circa 1860 tot Aan de Berkdijksestraat staan enkele winkelpanden, de meeste zijn naoorlogs. Historisch groen Aan de Berkdijksestraat komt geen historische waardevolle beplanting voor. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 26

14 7.40 Korvelplein De nederzetting Korvel, vermoedelijk één van de oudste in Tilburg, wordt voor het eerst vermeld in 1418 en maakte deel uit van een kring van nederzettingen rond het grote akkercomplex De Schijf. Vanaf het driehoekige plein liep een aantal, deels belangrijke routes naar alle windstreken. De Korvelseweg (vermeld in 1533) vormde de verbinding met de nederzettingen Kerk en Heuvel. De Berkdijksestraat was het begin van de oude route naar Breda en naar het zuiden, richting Goirle, liep de Laarstraat. Het drassige gebied van De Poelen, ten oosten van het plein, was de bron van de Korvelse Waterloop. Mogelijk heeft Korvel een vroegmiddeleeuwse of nog oudere oorsprong. Algemeen Het Korvelplein is een belangrijke historische structuur die nog herkenbaar aanwezig is. Het is een driehoekig, groen plein dat aan alle zijden is bebouwd. Het zuidelijke deel wordt gedomineerd door de kerk en pastorie. Verder staat aan alle zijden bebouwing uit circa Een deel van de bebouwing is naoorlogs, maar is qua vorm en uitvoering wel passend. In een enkel geval is storende bebouwing opgetrokken (supermarkt). Ensembles en winkelpanden Aan het Korvelplein staan (zeer) waardevolle ensembles uit circa Langs het plein staan verspreid enkele (historische) woonwinkelhuizen en een grote supermarkt. Historisch groen Op het groene plantsoen midden op het plein staan diverse bomen met een leeftijd variërend van 20 tot 150 jaar. Hier staan Spaanse aak, gewone esdoorn, plataan, tulpenboom, gewone trompetboom, ginkgo, Hollandse linde, gewone els, zwarte populier, Amerikaanse eik en wintereik. fig. 156: Korvelplein vanaf de Diepenstraat. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 196

15 Beeldbepalende ensembles met de waardering middelhoog: Korvelplein 2-7b Een deel van de oostwand wordt ingenomen door twee bouwblokken met tweelaagse woningen, gebouwd in 1935 naar een ontwerp van H. Wentink. Het zijn vrij sobere woningen in donkerrode baksteen. In het midden worden beide bouwblokken bekroond door topgevels. Waardering; middelhoog. Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1 1 fig. 157: Korvelplein 2 t/m 7b. Beeldbepalende ensembles met de waardering zeer hoog: Korvelplein Dit ensemble staat aan de zuidzijde van het plein en omvat een villa, een woonhuis uit circa 1925, een rij eenlaagse woonhuizen onder mansardekap met voortuinen, en de pastorie met kerk. De fabrikantenvilla van de familie Diepen werd gebouwd in 1897 tegenover de toenmalige fabriek (nr. 11). De villa is een nogal traditioneel bouwwerk. Opvallend detail is de eenlaagse entree van de dienstwoning naast het pand. Aansluitend staat een tweelaagse (voormalige) politiepost met bovenwoning uit De eenlaagse woonhuizen, met een terugwijkende rooilijn en voortuinen, dateren uit circa 1910 en hebben elementen ven de neorenaissance. De pastorie dateert uit circa 1900, de kerk werd gebouwd in Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 197

16 naar een ontwerp van E. Cuypers. Het ensemble is een zeer goede en gave representant van de vroegere bebouwing en functies rond het plein. Waardering: zeer hoog. Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch 1, 2, 3 architectuurhist. 1, 2, 3, 4 ensemblewaarden 1, 23, gaafheid 1, 3 zeldzaamheid 1 fig. 158: Korvelplein 1777 t/m 184 (fotomontage). Korvelplein De westzijde van het plein wordt grotendeels ingenomen door woonwinkelhuizen en woonhuizen in verschillende vormen en uit diverse perioden. Aan weerszijden van de Korenbloemstraat staan tweelaagse panden (nrs. 200 en 202). Het gebouw op nr. 200 is een horecapand uit circa 1900 met elementen van de neorenaissance. Aan de andere zijde van de Korenbloemstraat staan diverse panden waaronder een onderwijzerswoning uit circa 1850 (nr. 203) met aangrenzend een in historiserende stijl gebouwd poortje (1950), een schoenmakerij uit de late achttiende of vroege negentiende eeuw, het café l Echo des Montagnes (nr. 209) met elementen van de Jugendstil, en op de hoek met de Diepenstraat de villa van de familie Diepen (nr. 214). Waardering: zeer hoog. Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch 1, 3 architectuurhist. 4 ensemblewaarden 1, 2 gaafheid 1, 3 zeldzaamheid 1 Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 198

17 fig. 159: Korvelplein 2000 t/m 214 (fotomontage) Korvelseweg De Korvelseweg (vermeld in 1533) was de belangrijkste route van de nederzetting Korvel naar het latere bestuurlijke en economische hart van Tilburg bij de nederzettingen Kerk en Heuvel. De weg, oorspronkelijke met een enigszins bochtig verloop, was rond het midden van de achttiende eeuw nog nagenoeg onbebouwd. Alleen bij het gehucht Haringseind (ter hoogte van het huidige Sint-Annaplein), stond een klein cluster bebouwing. Pas in de loop van de negentiende eeuw verrees langs de gehele route bebouwing, aanvankelijk nog verspreid, maar na 1850 steeds meer aaneengesloten. In dezee periode ontwikkelde de straat zich tot een belangrijkee verkeersader met naast woonhuizen ook een groot aantal winkelpanden. Algemeen De Korvelseweg is een brede, licht slingerende straat met aan weerszijden woon-winkelhuizen uit de periode circa 1850 tot heden, met de nadruk op panden uit circa Een groot deel van de bebouwing is nog oorspronkelijk. De Korvelseweg is, naast de Goirkestraat en de Sint-Josephstraat, een van de straten in de stad die het oorspronkelijke aanzien in vorm en functie heeft weten te behouden. Ensembles en winkelpanden Aan de Korvelseweg staat een groot aantal (zeer) waardevolle ensembles uit circa Vanwege het grote aantal (historische) winkelpanden kan de Korvelseweg worden beschouwd als een echte winkelstraat. Historisch groen Verspreid langs de straat en deels in (voormalige) tuinen en plantsoenenn staan diverse bomen. Ter hoogte van nummer 156a en het Fokkerpad staan in een voormalige tuin Noorse esdoorn (70 jaar), plataan (30-40 jaar) en hulst (50-60 jaar). Bij de nummers staan platanen van circa 70 jaar oud, bij nummer 107 staat een solitaire plataan van circa 100 jaar. Beeldbepalende ensembles met de waardering hoog: Korvelseweg Het betreft een dubbel tweelaags woonhuis uit circa Het zijn portiekwoningen met op de verdieping van het linkerpand een rechthoekige erker. Hier is de bakgoot ook onderbroken. De vensterindeling van de panden is deels gewijzigd. Waardering: hoog. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 199

18 Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1, 2 1 fig. 160: Korvelseweg 68 t/m 70. Korvelseweg a Ensemble van twee tweelaagse woonhuizen, beide met een erker op de verdieping, die rond 1925 werden verbouwd tot woonwinkelhuizen. De onderpuien, onder stalen lateibalken, zijn deels gewijzigd. De panden hebben vensteropeningen onder getoogde strekken met hardstenen elementen en gestuukte kroonlijsten. Waardering: hoog. Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1 1, 3 Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 200

19 fig. 161: Korvelseweg 112 t/m114a. Korvelseweg Dit ensemble is een eenlaags dubbel woonhuis onder mansardekappen met leidekking en verbeterde Oudhollandse pannen. Het pand heeft een rijk gedecoreerde voorgevel met elementen van de neorenaissance. Het pand is gedecoreerd met decoratief metselwerk met gekleurde strengperssteen en de toepassing van hardstenen elementen in onder andere plint, vensterbanken en aanzet- en sluitstenen. Boven de vensters bevinden zich kleine topgevels. Het is een vaker voorkomend type woonhuis uit circa 1900, maar in dit geval met een rijke en nog gave ornamentiek. Waardering: hoog. Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 201

20 fig. 162: Korvelseweg Korvelseweg 184b-206 Dit ensemble bestaat uit een dubbel tweelaagse woonwinkelhuis circa , een opvallend dubbel woonwinkelhuis uit 1934 en een traditioneel eenlaags woonhuis uit circa Het dubbele tweelaagse woonwinkelhuis heeft een zadeldak en is opgetrokken in rode baksteen met open voegen. Op de verdieping heeft het pand erkers waarboven een bakgoot. Op het dak staan lage dakkapellen. De winkelpui van het rechterpand is sterk gewijzigd, de linkerpui (portiekwinkel) is nog oorspronkelijk. De eenlaagse woning uit circa 1910 (nr. 198) heeft een symmetrische gevelindeling en is voorzien van een rijke decoratie in baksteen en hardsteen. De vensteropeningen bevinden zich onder getoogde strekken. Een opvallend detail is de inrijpoort. Weliswaar een veel voorkomend type, maar hier met een rijke ornamentiek en gaaf. Tussen het dubbele woonhuis en de eenlaagse woning staat een voor Tilburg zeer opmerkelijk bouwblok met enkele woonwinkelhuizen. Het werd in 1934 gebouwd door aannemersbedrijf J. Jongens-Heerkens. Tussen twee doorgemetselde topgevels bevindt zich een zeer steil, lichtgebogen dak met zwarte, geglazuurde pannen. Het pand heeft op de begane grond portieken en grote vensters, op de verdieping vensters met een deels gewijzigde indeling. In het pand is duidelijk de invloed van de Amsterdamsche School aanwezig. De overige bebouwing in dit ensemble bestaat uit een- en tweelaagse woonwinkelhuizen, circa Waardering; hoog. Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 202

21 Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1 1, 2, 4 1, 2, fig. 163: Korvelseweg 184b t/m 206. Korvelseweg a Het betreft een bouwblok met een reeks woonwinkelhuizen uit circa De nrs zijn in 1913 gebouwd als een dubbel woonwinkelhuis waarbij het linkerpand werd voorzien van een winkelpui. Het is een sobere bouw met een speelse detaillering in de vensterindeling en de entree (hardstenen elementen). Het nog gave pand heeft doorgemetselde topgevels. De nrs a waren oorspronkelijk twee eenlaagse woonhuizen onder mansardedaken waarvan de voorgevel later is verhoogd. De huidige opmerkelijke gevel is bekroond met hardstenen elementen. De panden zijn deels sterk gewijzigd. Waardering: hoog. Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1 1, Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 203

22 fig. 164: Korvelseweg 205 t/m 209a. Beeldbepalende ensembles met de waardering zeer hoog: Korvelseweg 6-8 Dit dubbele tweelaags woonwinkelhuis nabij het Sint-Annaplein dateert uit 1913 en werd gebouwd naar een ontwerp van C. van Meerendonk. Het pand heeft elementen van de art nouveau en is in het metselwerk voorzien van een rijke detaillering en daarnaast de veelvuldige toepassing van natuurstenen elementen. In het midden bevindt zich een doorgemetselde topgevel tussen twee kleine dakkapellen. De winkelpui met portiek op de begane grond is nog gaaf. Het pand is bepalend voor het aanzien van dit deel van de straat. Waardering: zeer hoog. Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1 2, 4 1, 2 3 Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 204

23 fig. 165: Korvelseweg 6 t/m 8. Korvelseweg Het ensemble bestaat uit een woonhuis uit circa 1925 (nr. 12), een woonwinkelhuis uit circa 1920 (nr a) en een dubbel herenhuis uit 1872 (nr. 16). Het ensemble is representatief voor de ontwikkeling van woon(winkel)huizen langs de Korvelseweg. De nrs. 12 en 14-14a zijn beide vrij sober en hebben elementen van de art-deco. Het pand op nr. 16 heeft een symmetrische gevelindeling, voorzien van vensters met een gestuukte omlijsting. Waardering: zeer hoog. Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1 4 1, 2, 3 1, 3 Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 205

24 fig. 166: Korvelseweg 12 t/m 16. Korvelseweg Ensemble bestaande uit een woonhuis (nr. 41) en een woonwinkelhuis met etalagevenster (nr. 43), beide naar een ontwerp van J. Wayers uit Het pand is geheel opgetrokken in rode strengpersstenen met accenten in hardsteen en gele strengperssteen, onder andere in de getoogde strekken boven de vensteropeningen en in de kroonlijst. Het pand heeft een plat dak met schuine dakschilden. Het linkerdeel (nr. 43) bestaat uit een winkel met portiek en een etalage onder een gietijzeren draagbalk. In het nog zeer gave ensemble zijn elementen van de art nouveau verwerkt. Waardering: zeer hoog Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1, 3 1, 2, 4 1, 2 1, 2, 3 1 Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 206

25 fig. 167: Korvelseweg 41 t/m 43. Korvelseweg Dit ensemble staat op de kruising met de Korveldwarsstraat en bestaat uit een dubbel tweelaags woonhuis en woonwinkelhuizen. De woningen op nummer waren waarschijnlijk oorspronkelijk eenlaagse woonhuizen onder zadeldaken die in 1911 naar een ontwerp van J.H. van den Abeelen waren gebouwd. Later werden deze met een verdieping verhoogd. De vensterindeling is enigszins gewijzigd. In de gevels zien we siermetselwerk met hardsteen elementen en sierankers. De woningen behoren tot een veel voorkomend type en zijn nog gaaf. Aansluitend staat een opvallend, langgerekt bouwblok bestaande uit woonwinkelhuizen, gebouwd rond Oorspronkelijk was hier een vervoersbedrijf gevestigd (Van Casteren) dat gebruik maakte van de inrijpoort naar het achtergelegen terrein. Het is een zeer rijk gedecoreerd bouwblok dat geheel is opgetrokken in rode strengperssteen met een ruime toepassing van hardsteen elementen en siermetselwerk. Het winkelpand op de afgeschuinde hoek met de Korveldwarsstraat is zeer markant. Het is een bijzonder waardevol en gaaf ensemble. Waardering: zeer hoog Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1, 3 1, 3, 4 1, 2 1, 3 1 Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 207

26 fig. 168: Korvelseweg (fotomontage). fig. 169: Korvelseweg hoek Korveldwarsstraat. Korvelseweg Het betreft een bouwblok met eenlaagse woonhuizen en een winkelpand uit Het ensemble is opgetrokken in baksteen, onder een doorlopend zadeldak gedekt met rode Oudhollandse pannen. Het kleine winkelpand heeft nog de oorspronkelijke pui. De deuren en vensters van de woningen zijn nog Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 208

27 oorspronkelijk. Het is een zeer gaaf en opmerkelijk ensemble met mogelijk het oudste winkelpand van de straat. Waardering: zeer hoog. Waardering volgens Selectiecriteria Jongere Bouwkunst (zie Bijlage 1): cultuurhistorisch architectuurhist. ensemblewaarden gaafheid zeldzaamheid 1 1, 2 1, 3 1 fig. 170: Korvelseweg 90 t/m 96. Korvelseweg Het betreft een gevarieerd ensemble bestaande uit twee fabrikantenvilla s met daartussen een dubbel tweelaags woonwinkelhuis en een dubbel eenlaags woonhuis. Beide villa s zijn voorzien van een rijke decoratie met onder andere de toepassing van hardstenen elementen. De villa op nr. 142 werd in 1912 gebouwd naar een ontwerp van J. Kooken. Opvallend is de entree in een grote portiek onder rondboog. In het pand zien we een combinatie van traditionele en art-decoelementen. De verdieping heeft erkers waartussen een loggia. Hierboven bevindt zich een doorgemetselde topgevel. Het andere uiteinde van het ensemble wordt gemarkeerd door een villa in traditionele stijl uit 1888 (Nr. 154a-156). Het pand heeft gestuukte raamomlijstingen met kuif en een rijk gedecoreerde kroonlijst met bakgoot. De woonwinkelhuizen tussen beide villa s zijn vrij sober. De twee tweelaagse woonwinkelhuizen hebben erkers op de verdieping. Bijzonder aan dit pand is echter de omlijsting van de winkelpui met invloed van de Tilburg (NB) - Inventarisatie bouwhistorische ensembles en winkelpanden en historisch groen, p. 209