Ik hoor hier niet thuis.

Transcriptie

1 Ik hoor hier niet thuis. Nelly Kuypers-Cappendijck 1, Mieke Faes & Johan Bastiaensen Ik verouder op twee snelheden. Toen mijn lichaam brozer, dunner en trager begon te worden, bleef mijn geest stilstaan. In mijn hoofd ben ik nog steeds vijfendertig, maar mijn lijf lijkt steeds minder bij de inhoud van dat hoofd te passen. Terwijl mijn gedachten met dezelfde snelheid flitsen als vroeger kosten de eenvoudigste lichaamsbewegingen me nu zeeën van tijd. Uit een stoel overeind komen, op de bril van de wc plaatsnemen, een boterham doorsnijden alles lijkt op een dagtaak. Sinds ik in dit tehuis woon kan ik ook niets meer zonder hulp. Ik kan mijn broek niet opsjorren, omdat ik daarvoor twee handen nodig heb en ik met één ervan mezelf moet steunen. Mijn jas kan ik niet zelfstandig aantrekken, omdat ik mijn rechterarm niet ver genoeg kan opheffen. En hoewel de fysiotherapeute zegt dat ik volledig hersteld ben van de operaties die ik heb ondergaan en weer kan lopen, voelt mijn rechterbeen alsof iemand een tuinslang in de spieren heeft gestoken en de kracht eruit laat druppelen. Ik heb het idee dat ik wankel op mijn benen sta, terwijl dat ogenschijnlijk stevig is. Ze gaan kwiek vooruit en toch wil ik steeds dat iemand meeloopt omdat ik bang ben dat ik val. Als ik loop durf ik niet stil te blijven staan, uit angst dat ik mezelf niet meer in gang kan zetten. Als ik mijn rolstoel in het oog krijg, begin ik te hijgen, zoals een paard dat zijn stal ruikt. Opgelucht plof ik op de zitting: veilig terug in de stoel, en nog geen minuut later haat ik dat ding op wielen omdat het mij gevangen houdt. Dit is geen lichaam, dit is een gevangenis. 1 vroeger schrijfster van misdaadverhalen, nu bewoonster van een verzorgingstehuis * personalia Ik hoor hier niet thuis. 135

2 Straks is steevast veel later Ik weet dat de fysiotherapeute gelijk heeft: hoe meer ik oefen, hoe beter en vooral sneller het gaat. Die boterham kan voor mijn mes veranderen van een taaie verzameling vezels in een zacht stukje boter; die broek hoeft niet rond mijn knieën te blijven slingeren. Maar ik voel ook dat ze liever hebben dat ik niet loop, dat ik in mijn stoel blijf zitten suffen voor het raam, net als de anderen. Pas op, u kunt vallen! Gaat u weer lopen? Als u valt zijn wij niet verantwoordelijk, hoor! Dat zijn dan tenminste nog reacties. Heel vaak druk ik op de bel en komt er niemand. En áls een van de verzorgers komt is dat om te melden dat hij straks komt. Er zijn hier nog negenentwintig bewoners, mevrouw. Straks is steevast veel later. Als ik de gang inrol om na te gaan wat ze aan het doen zijn, zijn ze nooit met een van die negenentwintig anderen bezig, maar zitten ze met elkaar koffie te drinken en te leuteren. Het hek voor het bed Het ergste is het wakker worden en opstaan, of beter gezegd: de lange tijd die tussen het eerste en het tweede ligt. Als ik inslaap lig ik nog redelijk omhoog, maar als ik de volgende ochtend wakker word, is mijn hoofd weggezakt in het kussen. Ik moet plassen en ik moet ademen. Allebei lukt niet. Het drukt in mijn blaas en tegen mijn keel. Ik druk op de knop. Ik krijg het gevoel dat ik in mijn broek plas en dat ik stik. Ik druk nogmaals op de knop. Ik probeer rechtop te zitten en te hoesten en blijf halverwege de pogingen steken. Ik bedwing mijn sluitspieren en mijn opkomende paniek. Ik druk weer op de knop. Ik verhef mijn stem. Zelfs ik kan het gemompel dat ik produceer nauwelijks verstaan. Er gebeurt niets. De seconden en minuten die ik voel verstrijken tikken alleen in mijn hoofd luidop. Uiteindelijk verschijnt er iemand die me wel rechtop zet, maar niet uit bed haalt. Als ik zeg dat ik eruit wil, dat ik dringend moet plassen en kakken is het antwoord dat ik geduld moet hebben: Er zijn hier nog dertig bewoners, mevrouw. Negenentwintig!, corrigeer ik kwaad. Maar als ik eraan wil toevoegen dat ik zelf een van die negenentwintig ben, is de deur alweer gesloten. De klink naar beneden, het hek vóór het bed omhoog. Ik zou er eens uit kunnen vallen. Nee, ik zou eens kunnen ontsnappen. Dit is geen kamer, dit is een cel. 136 JG32 / 2014 / SB2 / Nelly Kuypers-Cappendijck, Mieke Faes & Johan Bastiaensen

3 De plas die ik niet meer kan ophouden loopt langs mijn benen, zoals de lucht uit mijn longen, en tegelijk daarmee de woede, de schaamte, de vernedering. Als een klein kind lig ik mijn eigen pis en stront, maar ik ben geen twee, ik ben vijfendertig. In mijn hoofd tenminste. Mijn lichaam is tweeënnegentig. Des te scherper voelen De ene ochtend zit ik om acht uur aan de ontbijttafel, de andere om tien uur. Ik heb lange en korte dagen toegewezen gekregen, omdat iedereen vroeg uit bed wil worden gehaald en er nu eenmaal niet voldoende personeel is om aan die wens gehoor te geven. Zo wordt het ochtendleed over iedereen gelijkelijk verdeeld. Dat proberen ze me althans wijs te maken, want als ik mijn rolstoel tegen de tafel rijd zie ik altijd dezelfde gezichten van mensen die al vóór mij uit bed zijn gehaald. Sommigen snurken openlijk, anderen staren wezenloos voor zich uit. De een slaapt gewoon voort, de ander zit er met het avondeten nog altijd, onbeweeglijk, alsof er geen tijd is verstreken. Waarom zij wel en ik niet? Anderen verloren na een beroerte een deel van hun verstand, ik alleen een deel van het gevoel in mijn rechterarm en rechterbeen. Maar de vernedering van het dragen van een luier, van het slapen in een bed met tralies voel ik des te scherper. Op sommige dagen vrees ik mijn verstand alsnog te verliezen, op andere wenste ik dat dit al gebeurd was. En waarschijnlijk gebeurt het hoe dan ook. Toen ik hier maanden geleden arriveerde waren er twee andere vrouwen die me destijds even normaal leken als ik nog ben. De een zit tegenwoordig urenlang te roepen, gillen en schelden in haar stoel, de ander zit met een wijsvinger omhoog. Het lijkt of ze ons ergens voor wil waarschuwen, maar ze spreekt het niet uit, ze zwijgt als een stomgeslagen standbeeld. Toch heeft ze me wel degelijk in heldere bewoordingen gewaarschuwd: Pas maar op binnen een half jaar word je hier stapelgek. Misschien voelde ze het aankomen. Na het ontbijt rol ik de gang op. Op mijn schoot ligt een Engelse roman. Ik wil me terugtrekken in een hoek, in een boek, in een andere wereld en een andere taal. In een van de kamers begint een man te roepen: Zuster! Zuster! Hij zal de hele dag tevergeefs blijven proberen, want ook als de Ik hoor hier niet thuis. 137

4 zuster komt, komt nooit de gewenste verlossing. Een magere vrouw loopt me voorbij, achter haar rollator. Ze begint aan het eerste van talloze rondjes, en als ze stopt blijft het doormalen in haar hoofd. Achter me hoor ik andere rolstoelen. Het gevecht om een gunstig plekje voor het toilet is al begonnen. Dit is geen tehuis, dit is een concentratiekamp. Ik hoor hier niet thuis. Tien jaar doe ik dit werk nu als verpleegkundige in het woon-zorgcentrum. Was het een keuze? Ja, eigenlijk wel. In mijn stage op geriatrie merkte ik dat de omgang met ouderen mij wel aansprak. Een woon-zorgcentrum is ook minder klinisch werk dan het ziekenhuis. Je leert bewoners (geen patiënten) en hun familie ook op een andere manier kennen. Op de jaarlijkse reünie van de verpleegschool moet ik me wel telkens verantwoorden. Jij haalde toch goede punten, waarom ben je dan toch in een rusthuis gaan werken? Het kwam me wel goed uit. Het is dicht bij huis en het ploegensysteem en weekendwerk zorgen ervoor dat er bijna altijd iemand thuis is voor de kinderen. Ik geef dat dan maar als uitleg, want als ik zeg dat ik het werk boeiend vind kijken de oud-medestudenten me meewarig aan. Een echte volwaardige verpleegster moet een beetje dokter zijn met veel technische handelingen in het werk. Op OK en intensieve zorgen zitten de echte. Wat me wel stoort in dit werk is hoe de laatste jaren de werkdruk is toegenomen. Toen ik tien jaar geleden begon, stonden we s ochtends met vijf op dienst zodat je meer tijd kon besteden aan de zorg voor de bewoners en je kon hen begeleiden bij het wassen en aankleden. Alleen in het weekend, wanneer we met de helft van het personeel stonden, was het vooral zorgen dat de mensen op tijd aan tafel zaten. Tijd voor een praatje of wat extra aandacht aan een bewoner was er niet. De laatste tijd heb ik het gevoel dat het nu alle dagen weekend is. De directie zegt dat zij er niet aan kunnen doen dat er bezuinigd moet worden. Het is de schuld van de overheid. En de bewoners blinken ook niet uit in coöperatie. Er zou eens iemand moeten onderzoeken waar en wanneer ouderen de eigenschap geduld kwijtraken. Zou het iets te maken kunnen hebben met het feit dat ouderen steeds 138 JG32 / 2014 / SB2 / Nelly Kuypers-Cappendijck, Mieke Faes & Johan Bastiaensen

5 minder empathie kunnen opbrengen voor anderen? Dat ze steeds meer met zichzelf bezig zijn en steeds minder met anderen? Men zegt wel eens dat ouderdom het spiegelbeeld is van de kindertijd. Ik moet het stilaan gaan geloven. Kinderen zijn ook een beetje egoïstisch. Als hun behoeftes maar voldaan zijn, is het allang goed. Dat dit ook voor anderen geldt is moeilijk denkbaar voor hen. Ik zie hetzelfde fenomeen bij de bewoners. Ze weten heel goed dat we een hele ochtend van hier naar daar lopen om iedereen toch op een redelijk uur aan de ontbijttafel te krijgen. We hebben zelfs een beurtrol. We zorgen dat iedereen om beurt vroeg of laat geholpen wordt. Bewoners weten dit, en toch Een aantal bewoners kan het niet laten om tijdens de ochtendspits op het belletje te drukken. Het enige effect dat ze hiermee bekomen, is dat de ochtendspits langer uitloopt en dat ze dus nóg later geholpen worden. Het belletje negeren kan en mag niet. Er zou inderdaad iets ergs aan de hand kunnen zijn, dus je moet gaan kijken. Maar in vijfennegentig procent van de gevallen krijg je te horen dat ze moeten pissen of kakken. Toevallig geldt dat ook voor de negenentwintig andere bewoners. In het begin hielp ik deze mensen dan nog op het toilet, maar dat heb ik snel afgeleerd. Je bent bezig met de verzorging van één bewoner, je helpt ondertussen een andere bewoner naar het toilet en zegt dan dat hij of zij moet blijven zitten en moet bellen als hij of zij klaar is. Dus dan ga je terug naar de andere bewoner en nog voor je goed en wel terug bij de ander bent, gaat het belletje opnieuw omdat ze klaar zijn. En dan zijn ze boos als je niet snel genoeg komt, want ze zitten niet comfortabel op het toilet. Twee jaar geleden heeft een bewoner zo haar heup gebroken. De verzorgende kwam niet snel genoeg helpen en de bewoner probeerde zelf weer naar bed te gaan. Een val en een gebroken heup. En wie denk je dat er van de bewoner, de directie en de familie de schuld kreeg? Dus nu laten we de mensen in bed tot ze aan de beurt zijn. En om geen tijd te verspillen zeggen we dat er nog negenentwintig andere bewoners zijn. Niet dat het veel uithaalt. Het zijn grote kinderen. Ik heb er altijd aan gehouden om de bewoners op een volwassen, niet betuttelende manier te bejegenen. Geen verkleinwoorden, niet op een kinderlijke manier praten, niet paternalistisch omgaan met bewoners, Het zou dan ook fijn zijn mochten de bewoners zich ook op een volwassen manier gedragen. Voor alles vragen ze je hulp. Wil je mijn vestje eens Ik hoor hier niet thuis. 139

6 gaan halen, want het is hier koud. Help het eens aantrekken want ik kan mijn arm niet goed opheffen. Terwijl de fysio gezegd heeft dat Mevrouw dat best zelf kan. Het is zelfs een goede oefening om fit te blijven. Maar als je dat durft te zeggen, ho maar! Dan krijg je een hoop verwijten naar je hoofd. Noemen jullie dat verzorgen? Je bent nog te lui om me even te helpen. Of: Ja, koffie drinken met de collega s, dat kunnen jullie goed. Vorige week zei nog een van de bewoners dat het hier net een concentratiekamp is en haar kamer een cel. Dat is dan de dank die je krijgt voor alle zorgen die we geven aan deze mensen. Soms droom ik van een rustige baan op OK of intensieve zorgen. 140 JG32 / 2014 / SB2 / Nelly Kuypers-Cappendijck, Mieke Faes & Johan Bastiaensen

7 personalia bastiaensen johan klinisch psycholoog-psychotherapeut en opleider; staflid van de Interactie- Academie. bongaerts birgit Klinisch psycholoog, systeemtheoretisch psychotherapeut bij PC Sint- Amedeus te Mortsel. Geassocieerde trainer bij de Interactie-Academie. cottyn lieve Klinisch psycholoog-psychotherapeut en opleider; staflid van de Interactie- Academie. faes mieke Klinisch psycholoog-psychotherapeut en opleider; staflid van de Interactie-Academie. fuchs thomas Psychiater en filosoof. Professor aan de psychiatrische afdeling van het Centrum voor Psychosociale Geneeskunde en Karl-Jaspers-Professor van de Filosofische Grondslagen van de Psychiatrie aan de Universiteit van Heidelberg. Hij is verbonden aan verschillende onderzoeksprojecten waaronder TESIS (Toward an Embodied Science for Intersubjectivity). galbusera laura Klinisch psycholoog verbonden aan het INT Marie Curie netwerk, TESIS (Toward an Embodied Science of Intersubjectivity). Ze schrijft haar PHD begin artikel personalia / JG32 / 2014 / SB2 187

8 over belichaamde subjectiviteit en schizofrenie aan de Psychiatrische Kliniek van Universiteit van Heidelberg. kuypers-cappendijck nelly Maakte deel uit van de eerste lichting hoog opgeleide meisjes die door de Nederlandse Spoorwegen in dienst werd genomen. Na haar huwelijk werd zij, zoals dat indertijd bij wet verplicht was, automatisch ontslagen om mannelijke kostwinners voorrang te geven. Naast haar leven als huisvrouw en moeder schreef ze misdaadverhalen, waarvan er enkele tientallen gepubliceerd werden in tijdschriften en bloemlezingen. Op 83-jarige leeftijd werd zij weduwe en op 90-jarige leeftijd belandde zij noodgedwongen in een rust- en verzorgingstehuis. mous jørgen Werkzaam als psychotherapeut bij de Viersprong en als docent bij de Rino-groep. van reybrouck tomas Klinisch psycholoog-psychotherapeut. Werkzaam bij CGG Eclips afdeling verslavingszorg te Gent en groepspraktijk de Luwte te Lochristi. Geassocieerde trainer bij de Interactie-Academie. vermeire sabine Psychotherapeut, orthopedagoog en opleider; staflid van de Interactie- Academie JG32 / 2014 / SB2 / personalia begin artikel