Professor, wanneer komt dat fruitvliegmedicijn?

Transcriptie

1 Professor, wanneer komt dat fruitvliegmedicijn? Boezemfibrilleren is schadelijker dan gedacht. Door de stress van het ongecontroleerd en veel te snel samentrekken van de boezems, lopen de hartcellen schade op. Daardoor kan de hartritmestoornis uiteindelijk ook erger worden, zegt moleculair en cellulair bioloog professor Bianca Brundel van de afdeling fysiologie aan VUmc. Met hulp van fruitvliegjes zoekt Brundel naar manieren om die schade te voorkómen en misschien zelfs te genezen. Boezemfibrilleren is een veel voorkomende aandoening. In Nederland hebben naar schatting bijna een miljoen mensen er last van. Als je alle directe en indirecte kosten optelt, kost dat de samenleving meer dan een half miljard euro per jaar. Voor mij dus alle reden om na twintig jaar nog steeds volop met dit onderwerp bezig te zijn. Het onderzoek naar boezemfibrilleren kwam Brundel twee decennia terug eigenlijk vanzelf aanwaaien, vertelt zij. Na mijn studie aan de VU deed ik promotieonderzoek aan dit onderwerp aan het UMCG. Sindsdien boeken we nog vrijwel continu vooruitgang. We hebben een geweldige dataset opgebouwd met onder andere veel moleculaire, mechanistische informatie over de kwaal. We willen de fundamentele problemen begrijpen en waar mogelijk ook eiwitten identificeren die een aangrijpingspunt kunnen worden voor nieuwe medicijnen. Want anders dan vaak gedacht blijft boezemfibrilleren niet zonder gevolgen voor het hart. De cellen lopen zichtbare schade op! Fruitvlieg met een hartkwaal

2 Een belangrijk eureka-moment beleefde Brundel in 2008, toen zij in Groningen door een enthousiaste analist van het fruitvliegenlaboratorium werd aangeschoten. Martha Ritsema vertelde me opgetogen dat ze in de poppen van fruitvliegjes onder de microscoop het hartje zo mooi kon zien kloppen. We hadden tot dat moment nog geen eenvoudig proefdiermodel voor ons onderzoek. Dus daar, achter die microscoop met die fruitvliegjes viel een belangrijk kwartje. In de jaren daarna ontwikkelden Brundel en collega s een model, waarbij fruitvliegjes in een elektrisch veld een kunstmatige hartritmestoornis kregen. Brundel: De fruitvliegen krijgen daardoor een zelfde afname in de functie van het hart als patiënten met boezemfibrilleren. En belangrijker nog: in de hartcellen van die fruitvliegen zien we ook eenzelfde type schade aan de hartcellen ontstaan die we ook in de biopten van patiënten met boezemfibrilleren zien. Stresseiwitten In de fysiologie zijn sinds de jaren zestig eiwitten bekend die de cel beschermen tegen de schade van verschillende soorten stress. Ze werden in 1962 ontdekt door de Italiaanse geneticus Ritossa, die de cellen van fruitvliegen beschadigde door middel van verhitting. Die cellen gingen vervolgens speciale stresseiwitten produceren, die dankzij de strategie van Ritossa sindsdien bekend staan als Heat Shock Proteins, of HSP s. Wanneer Brundel haar fruitvliegen met hartritmestoornissen die HSP s toediende, zag zij dat de schade aan de cellen werd voorkómen. Dat was, in alle bescheidenheid, een grote stap. Tot nu toe is er, naast het bestrijden van de hartritmestoornis door bijvoorbeeld het uitschakelen van overactieve cellen in het hart, nog geen enkele therapie gericht op het voorkómen van schade aan het hart door boezemfibrilleren. Maar met fruitvliegjes maak je in de medische literatuur nog niet echt indruk, grapt de hoogleraar. Daarom heb ik dit principe

3 bij collega s in Montreal ook uitgetest op andere diermodellen, die met behulp van een pacemaker boezemfibrilleren ontwikkelen. En ook bij zoogdieren blijken stresseiwitten de hartcellen te beschermen tegen de schade na boezemfibrilleren. Drogist Om van deze experimentele therapie tot een concreet medicijn voor patiënten te komen, dat wordt nog een hele toer, verwacht Brundel. Het wrange is: er bestaat al een medicijn dat de aanmaak van deze nuttige stresseiwitten stimuleert. In verschillende Aziatische landen is dat middel geregistreerd als medicijn tegen bepaalde maagklachten. Sterker nog: het is daar gewoon te koop bij de drogist. Maar helaas is het bij ons geen geregistreerd geneesmiddel. Dat zal het ook niet snel worden, want het patent op die stof is al verlopen. Daardoor is het voor de farmaceutische industrie oninteressant om de dure registratieprocedure te beginnen voor dit middel als potentieel nieuw middel tegen de hartschade na boezemfibrilleren. Om dat probleem aan te pakken hebben Brundel en haar oude collega s van het UMCG een academische spin-off opgericht, het bedrijf Nyken. Daarmee gaan we op zoek naar vergelijkbare moleculen die het mogelijk wel tot medicijn tegen hartschade kunnen schoppen.

4 Andere paden Nu de weg naar een geregistreerd medicijn een lange blijkt te zijn, bewandelt Brundel ook andere paden. Je wilt toch iets betekenen voor al die patiënten. Ik krijg na eerdere publiciteit over dit onderwerp nu al regelmatig mails van mensen die vragen wanneer dat fruitvliegenmedicijn op de markt komt. De patiënten met boezemfibrilleren blijken zelf ook innovatief, weet Brundel. Zo is er iemand die door eigen onderzoek achter een dieet is gekomen waarmee stresseiwitten gestimuleerd kunnen worden. Samen met dr. Natasja de Groot, cardioloog aan het ErasmusMC, hebben we nu dan ook een aanvraag bij NWO lopen voor financiering van een klinische studie met een voedingssupplement dat precies dat doet: het stimuleren van HSP s via de voeding. Om het meedenk-potentieel van de patiënten te benutten, werken we met steun van de Hartstichting aan de opzet van een speciaal platform, het atrial fibrillation innovation platform. Ik hoop daarmee de communicatie tussen onderzoekers in het lab en patiënten te kunnen verbeteren, zodat patiënten ook actief kunnen meedenken over klinische studies met nieuwe geneesmiddelen gericht op het tegengaan van boezemschade. Samenwerking in de smeltkroes O 2 Sinds 2015 is Brundel vanuit Groningen weer teruggekeerd naar haar Alma Mater aan VUmc. Daar is zij per 1 januari 2016 aangesteld als hoogleraar moleculaire fysiologie en farmacologie van cardiovasculaire ziekten. Op 31 mei houdt zij haar inaugurele rede. Een groot deel van mijn werk speelt zich af in het nieuwe onderzoeksgebouw, het O 2-gebouw.

5 Dat is een ware smeltkroes van verschillende onderzoeksdisciplines. Ik werk onder ander samen met hoogleraar fysiologie, professor Jolanda van der Velden. Zij heeft een grote expertise op het gebied van erfelijke hartaandoeningen. Daarnaast is er ook veel samenwerking met de afdeling analytische chemie en met de cardiologie. Het is vooral heel stimulerend om met verschillende disciplines buiten de gebaande paden te kunnen denken. Traditioneel is er weinig oog voor de schade die aan het hart ontstaat door boezemfibrilleren. Alleen door van verschillende kanten naar dit probleem te kijken, komen we tot vernieuwende inzichten.