Internationaal huispersoneel in België

Transcriptie

1 Internationaal huispersoneel in België Een exploratief-kwalitatief onderzoek januari 2003 PROMOTOR Prof. Dr. Gert Vermeulen OPDRACHTGEVER Koning Boudewijnstichting ONDERZOEKERS Annemie Bucquoye Wim Cruysberghs Universiteit Gent

2 Colofon Internationaal huispersoneel in België. Een exploratief-kwalitatief onderzoek opdrachtgever: Koning Boudewijnstichting een uitgave van de Koning Boudewijnstichting, Brederodestraat 21 te B-1000 Brussel ISBN: X Wettelijk depot: D/2003/2893/04 NUR: 130 januari 2003 coördinatie voor de Koning Boudewijnstichting: Françoise Pissart, Directrice Jean-Pierre Goor, Projectverantwoordelijke auteurs: IRCP, Institute for International Research on Criminal Policy, Universiteit Gent onderzoekers: Annemie Bucquoye, Wim Cruysberghs promotor: Prof. dr. Gert Vermeulen deze uitgave is ook beschikbaar in het Frans onder de titel: 'Le personnel domestique international en Belgique. Etude exploratoire deze uitgave kan worden gedownload van onze website

3 Inhoudstafel Inhoudstafel... 5 I: Inleiding... 7 Afdeling 1: Situering onderzoek en onderzoeksopdracht... 7 Afdeling 2: Methodologie... 8 II: Literatuuroverzicht... 9 Afdeling 1: Inleiding... 9 Afdeling 2: Internationaal perspectief... 9 Afdeling 3: Europees perspectief...12 I. Raad van Europa...12 II. Europese Unie...13 Afdeling 4: Nationaal perspectief:...22 internationaal huispersoneel in België...22 I. Inleiding...22 II. Begripsomschrijving...22 III. Wettelijk kader tewerkstelling huispersoneel...23 IV. Wettelijk kader tewerkstelling buitenlandse werknemers...26 V. Uitzondering op wettelijk kader: diplomatiek huispersoneel en meereizende dienstbodes...37 VI. Wet tot bestrijding van de mensenhandel...41 VII. Besluit...44 Afdeling 5: Mogelijke vormen van oneigenlijke tewerkstelling...45 I. Au pair...45 II. Catalogushuwelijken...52 III: Fenomeenanalyse op basis van informatie bij verschillende organisaties...53 Afdeling 1: Inleiding...53 Afdeling 2: Bespreking van de verschillende contacten...54 I. Wereldsolidariteit...54 II. Comité Tegen de Moderne Slavernij - België...55 III. Ecuadoriaanse gemeenschap...57 IV. Filippijnse gemeenschap

4 Afdeling 3: Besluit...60 IV: Verzameling en analyse van geregistreerde klachten en getuigenissen...61 Afdeling 1: Inleiding...61 Afdeling 2: Federale instanties...61 Afdeling 3: Regionale instanties...65 I. Inleiding...65 II. Ronde Tafel Antwerpen...65 III. Ronde Tafel Luik...67 IV. Ronde Tafel Brussel...71 Afdeling 4: Expertengroep...74 Afdeling 5: Besluit...74 V: Algemeen Besluit...77 VI: Aanbevelingen...79 I. Preparatie...79 II. Proactie...79 III. Preventie...80 IV. Onthaal, bejegening en zorg...82 Bibliografie...86 I. Boeken...86 II. Wetgeving...88 III. Interviews...90 IV. Internetbronnen...90 Bijlage: Gecontacteerde en uitgenodigde instanties per ronde tafel...92 Ronde tafel Antwerpen woensdag 11 december Ronde Tafel Luik donderdag 12 december Ronde Tafel Brussel vrijdag 13 december Vergadering expertengroep, woensdag 15 januari

5 I: Inleiding Afdeling 1: Situering onderzoek en onderzoeksopdracht De niet-gouvernementele organisatie Wereldsolidariteit, een Derde Wereld organisatie van het ACW, lanceerde in 2002 een camp agne rond internationaal huispersoneel. Deze campagne kadert binnen een driejarig project rond migratie. In het eerste jaar van het project werd migratie in een internationale context gesitueerd en werd aandacht besteed aan de oorzaken van migratie. In het tweede projectjaar, 2002, werd gefocust op één concrete groep met een duidelijke nationale weerklank: het internationaal huispersoneel. Rond dit thema werd een campagne gevoerd waarbij affiches werden verspreid en de bevolking een petitie kon ondertekenen waarbij gevraagd werd om het internationaal huispersoneel een gezicht te geven. Deze petitie, met zeventienduizend handtekeningen werd vervolgens neergelegd bij de Federaal Minister van Tewerkstelling en Arbeid, Mevrouw Onkelinx. In opvolging van deze ontmoeting heeft de Minister zich geëngageerd om samen met de sociale partners naar oplossingen voor dit probleem te zoeken, er bij de collegae ministers op aan te dringen om de juridische situatie van het internationaal huispersoneel te verbeteren en middelen te voorzien die een wetenschappelijk onderzoek over het fenomeen mogelijk maken. In september 2002 richtte Minister Onkelinx een vraag tot een studie naar het profiel van internationaal huispersoneel aan de Koning Boudewijnstichting. De aanvraag werd geïntegreerd in het programma Sociale Rechtvaardigheid van de Koning Boudewijnstichting. De doelstelling van dit observatorium is het opsporen en aanpakken van opkomende en miskende vormen van sociaal onrecht. De uitvoering van het onderzoek werd door de Stichting toevertrouwd aan IRCP, het Institute for International Research on Criminal Policy, van de Universiteit Gent. De onderzoeksopdracht bestond uit het uitvoeren van een kortlopend exploratiefkwalitatief onderzoek naar het profiel van internationaal huispersoneel in België, in het bijzonder naar het huispersoneel dat in een kwetsbare situatie verkeert en waarbij het risico op uitbuiting en misbruik niet denkbeeldig is. Aan de onderzoeksopdracht werden een aantal doelstellingen gekoppeld. Een eerst doelstelling was het tot een beter begrip komen van het fenomeen van huispersoneel, dat zich vaak situeert tussen zwartwerk en mensenhandel. Vervolgens moest het onderzoek meer precieze informatie opleveren over het profiel van benadeelde personen en het mogelijk maken dat een kwalitatieve 7

6 typologie van internationaal huispersoneel dat in een kwetsbare situatie verkeert wordt opgesteld. Tenslotte moet de wetenschappelijke studie de Minister toelaten om de zaak aanhangig te maken bij de Nationale Raad voor de Arbeid. Het onderzoek werd uitgevoerd van 1 november 2002 tot 31 januari Afdeling 2: Methodologie De methodologie die doorheen deze studie werd gehanteerd is onder te verdelen in vier componenten, die ook duidelijk terug te vinden zijn in de opbouw van het onderzoeksrapport. In eerste instantie wordt een overzicht gegeven van de literatuur met betrekking tot het fenomeen van internationaal huispersoneel. Hiervoor werden zowel boeken, regelgeving als internetbronnen geraadpleegd. Daarnaast werd ook het bestaande onderzoek rond internationaal huispersoneel geanalyseerd. Zowel het onderzoek in binnen- als in buitenland werd hierbij geraadpleegd. In tweede instantie is aanvullende informatie verzameld bij organisaties en bevoorrechte getuigen door middel van face-to-face interviews. In derde instantie is een verzameling en analyse gemaakt van de geregistreerde klachten en getuigenissen in relatie tot misbruik en uitbuiting van internationaal huispersoneel. Om deze gegevens te verzamelen zijn twee methodes gebruikt. De eerste methode heeft betrekking op de rechtstreekse bevraging van een aantal federale instanties. Deze federale instanties werden gecontacteerd en bevraagd via een face-to-face of telefonisch interview. Daarnaast werden de instanties op regionaal niveau gecontacteerd. Deze contacten werden georganiseerd via ronde tafels. Een ronde tafel bijeenkomst biedt de mogelijkheid om verschillende instanties op een rationele en efficiënte manier te ondervragen. Er werden in totaal drie ronde tafels georganiseerd, in Antwerpen, Brussel en Luik. Bij afronding van het onderzoek werd een rondetafel georganiseerd met een expertengroep 1 van waaruit in aanvulling op de conclusies van de vorige componenten aanbevelingen werden geformuleerd. 1 Voor de samenstelling van de expertengroep, zie bijlage. 8

7 II: Literatuuroverzicht Afdeling 1: Inleiding In het literatuuroverzicht wordt het fenomeen van internationaal huispersoneel vanuit drie perspectieven bestudeerd: het internationaal perspectief, het Europees perspectief en het nationaal perspectief. Binnen elk van deze drie perspectieven wordt een overzicht gegeven van relevante wettelijke bepalingen en wetenschappelijk onderzoek. Afdeling 2: Internationaal perspectief Het probleem van internationaal huispersoneel is nauw verbonden met het migratievraagstuk in het algemeen en immigratie om economische redenen in het bijzonder. De eenentwintigste eeuw zal gekleurd worden door het fenomeen van migratie. Het fenomeen migratie is geen verschijnsel van voorbijgaande aard. Migratie is een fenomeen van alle tijden. Migratiepatronen hebben gedurende eeuwen de geostrategische posities op wereldschaal beïnvloed. 2 De redenen waarom mensen hun land verlaten en naar een ander land immigreren zijn doorheen de geschiedenis niet erg veranderd. Een als onvoldoende ervaren levenskwaliteit, zowel op economisch, sociaal, politiek of ecologisch vlak, zet heel wat mensen ertoe aan hun geluk elders te beproeven. In 2000 leefden naar schatting 150 miljoen migranten in het buitenland. Procentueel betekent dit dat ongeveer 2,5% van de wereldbevolking migrant is. 3 Het initiatief om te vertrekken is steeds een individuele beslissing van een persoon en het resultaat van een individueel rijpingsproces. Ondanks het feit dat de beslissing om te vertrekken een individuele keuze is, kan deze gestuurd zijn door economische, maatschappelijke en politieke structuren, de zogenaamde pull- en pushfactoren. De oorzaken van migratie zijn in eerste instantie terug te brengen tot de ongelijke verdeling van rijkdom. Daarnaast zijn er de pushfactoren die aanwezig zijn in het land van herkomst. Hierbij gaat het voornamelijk om politieke, socioeconomische en ecologische redenen. Tenslotte zijn er de pullfactoren in het land van bestemming. Deze zijn ondermeer de vraag naar goedkope en illegale mankracht en sociale zekerheid en ondersteuning. 4 Het vrije en internationale verkeer van goederen, diensten en personen is een gevolg van de globalisering. De globalisering zorgt ervoor dat er jaarlijks 2 X., Onderzoeksproject: migratie en asiel, Deel II: De internationale migratiedynamiek, Leuven, Hoger Instituut voor de Arbeid, 1. 3 WETS J. (eindredactie), Migratie en Asiel: vluchten kan niet meer; Syntheserapport van een onderzoeksproject inzake het migratie en asielbeleid in België, Brussel, Koning Boudewijnstichting, november 2001, VERMEULEN G., Trafficking in Women en Children, Preparatory International Colloquium, International Association of Penal Law, Rio de Janeiro, 4 april 2002, 9. 9

8 miljoenen mensen immigreren om economische en arbeidsredenen. Deze grensoverschrijdende arbeidsmigratie is overal ter wereld zichtbaar. De huidige migratie is niet langer een migratie van mannen, ook vrouwen migreren steeds vaker. De immigrerende vrouwen krijgen echter niet steeds de nodige economische kansen in het land van bestemming. Hierdoor zijn deze vrouwen oververtegenwoordigd in de seks- en prostitutiesector en de huishoudelijke arbeid. 5 Buitenlandse werknemers zijn erg kwetsbaar voor uitbuiting, voornamelijk dan in marginale economische sectoren met een lage status die onvoldoende zijn gereglementeerd. Buitenlandse werknemers worden in de meeste landen aangewend om lage personeelskosten te verzekeren in land- en tuinbouw en de bouwsector en te voorzien in huishoudelijke arbeid en diensten in de seksindustrie. 6 Migranten zonder wettelijke verblijfsvergunningen en/of een illegale tewerkstelling, genieten geen minimale bescherming op het gebied van veiligheid, gezondheid en minimumlonen. Deze migranten zijn vaak tewerkgesteld in sectoren waar dergelijke waarborgen ontbreken, niet worden toegepast of niet worden gerespecteerd. 7 Om aan deze onrechtvaardigheden een tegengewicht te bieden heeft de Verenigde Naties een Conventie opgesteld. Deze conventie, the 1990 International Convention on the Protection of the Rights of All Migrant Workers and Members of Their Families, 8 kan worden gezien als een fundamenteel mensenrechteninstrument, dat de basis en universele mensenrechten definieert en een expliciete zorg uit naar kwetsbare groepen. Het opkomen voor de rechten van buitenlandse werknemers kan ook bij andere internationale organisaties worden teruggevonden. Een voorbeeld hiervan is de International Labour Organisation (ILO) of de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO). Deze organisatie heeft twee conventies betreffende de rechten van buitenlandse werknemers. De eerste conventie is de Conventie C 97, Migration for Employment Convention (Revised) van Dit document beschrijft waarborgen voor de rekrutering en de plaatsing van werknemers in openbare diensten. 9 In de Migrant Workers Convention, C143, van 1975, wordt aandacht geschonken aan mogelijke uitbuitingsvormen en de promotie van gelijke kansen en gelijke behandeling van buitenlandse werknemers. 10 De migrant die zich op 5 PIPER N., UHLIN A., Transnational activism and labour issues. Transnational Advocacy Networks and the Issue of Trafficking and Labour Migration in East and Southeast Asia, Paper for the 51 st Political Studies Association Conference, April 2001, Manchester, URL: Foundation of dignity, current dynamics of migration and the response of international standards, URL: Ibid., 3. 8 UN Convention of 18 December 1990, Office of the High Commissioner for Human Rights, URL: 9 HEYZER N., LYCKLAMA G., WEERAKOON N. (ed.), The Trade in Domestic Workers. Causes, Mechanisms and Consequences of International Migration, London, Zed Books, 1994, C143 Migrant Workers (Supplementary Provisions) Convention, 1975, URL: ilolex.ilo.ch:1567/ cgi-lex/convde.pl?query=c

9 een legale wijze in een land bevindt, moet gelijk behandeld worden op het vlak van het vinden van werk, inzake sociale zekerheid, het recht om zich bij een vakvereniging aan te sluiten en culturele, individuele en collectieve rechten genieten. Deze specifieke aandacht voor internationaal huispersoneel is ook op het internationale niveau terug te vinden, zoals ondermeer bij de hierboven vernoemde Internationale Arbeidsorganisatie. De Internationale Arbeidsorganisatie omschrijft in de conventie C 177 artikel 1, huiselijke arbeid als volgt: arbeid die een persoon, aan te duiden als de verrichter van arbeid, binnenshuis verricht, thuis of op een andere plek die niet de werkplek van de werkgever is, tegen betaling, om een product of een dienst te leveren die voldoet aan eisen van de werkgever, onverschillig de herkomst van het materiaal of andere hulpmiddelen. 11 Dit is een erg algemene definiëring, die tal van invullingen kan krijgen. Een meer gedetailleerde definitie is de definitie van werkmeid, eveneens gedefinieerd door de Internationale Arbeidsorganisatie: poetst kamers, bereidt het eten en serveert de maaltijden, doet de afwas en doet tevens bijkomende huishoudelijke taken bij privé-personen: afstoffen en oppoetsen van meubels, vloeren en vloerbedekkingen vegen en poetsen en ramen zemen; bedden opmaken en beddenlakens verschonen; het wassen, snijden en bereiden van voedsel om te koken of rauw te eten; drankjes, salades en desserts klaarmaken; borden wassen en tafelzilver oppoetsen; tafel klaarzetten en de maaltijd serveren; kledingstukken wassen ofwel met de hand ofwel met de machine, de kledingstukken herstellenen strijken; bijkomende taken zoals de telefoon opnemen en de deur openen; huisdieren te eten geven en boodschappen doen; mag maaltijden bereiden, cakes bakken en ander kookwerk verrichten. 12 Een andere internationale organisatie die zich bekommert om internationaal huispersoneel is Anti-Slavery International. Anti-Slavery International is een mensenrechtenorganisatie met een lange traditie. De organisatie was voornamelijk actief op het domein van de afschaffing van slavernij. De huidige werking richt zich op het tegengaan van dwangarbeid, ernstige vormen van kinderarbeid, mensenhandel en traditionele vormen van slavernij. Daarnaast engageert de organisatie zich ook voor de strijd tegen uitbuiting van internationaal huispersoneel. De exploitatie van huispersoneel wordt gezien als een nieuwe vorm van slavernij en dient in dat perspectief te worden aangepakt. Anti-Slavery International werkt samen met andere Europese organisaties, zoals 11 INTERNATIONAL LABOUR ORGANISATION, C177 Home Work Convention, Genève, 20 juni SOCIAL ALERT, Invisible Servitude. An In-Depth Study on Domestic Workers in the World, Brussel, Series: Research on Human Rights, March 2000, 4. 11

10 het Comité Contre l Esclavage Moderne, om druk uit te oefenen op regeringen zodat de arbeidersgroep van huispersoneel beter wordt beschermd. 12 Afdeling 3: Europees perspectief Het migratievraagstuk kent naast een sterke internationale aandacht, ook de nodige Europese weerklank. Tot het begin van de jaren zeventig waren verschillende Europese landen invoerder van arbeidskrachten. Met de oliecrisis werd in Europa echter een migratiestop ingevoerd. Deze migratiestop is enkel van toepassing op de arbeidsmigratie. Dit betekent dan ook dat ondanks de migratiestop nog heel wat immigratie plaats vindt. De toelating op basis van de procedures voor asiel, gezinshereniging en gezinsvorming zijn steeds gevrijwaard. De migratiestop heeft ook de arbeidsmigratie niet volledig kunnen uitbannen, hoewel ze nu wel op kleinere schaal en onder strikte voorwaarden gebeurt. Het grootste deel van de migratie in Europa gebeurt nu tussen de verschillende lidstaten van de EU. Eén vierde van het aantal vreemdelingen in de EU is Europees staatsburger. De recente migratie binnen de EU bestaat voornamelijk uit bureaucraten, hooggeschoolden en hun gezinsleden. 13 In de Europese samenleving worden huishoudelijke diensten meer en meer verzekerd door migranten. Ondanks deze vaststelling, kan in de meeste Europese landen geen visum voor huishoudelijke arbeid worden verkregen. Dit wil zeggen dat ondanks de toenemende vraag, de Europese landen dit niet onderkennen in hun vreemdelingenbeleid. Het gevolg hiervan is dat heel wat van het huispersoneel clandestien een land binnenkomt of in een land blijft na het verlopen van een verblijfstitel. Door dit illegale verblijf kunnen de buitenlandse dienstbodes zich niet of onvoldoende beschermen tegen misbruiken. 14 Het Europese kader is onder te verdelen in twee grote categorieën: de Raad van Europa en de Europese Unie. Beide Europese organisaties hebben aandacht voor het fenomeen van internationaal huispersoneel. I. Raad van Europa De Raad van Europa publiceerde in 2001 een rapport in verband met huisslavernij. Deze studie werd in het kader van de Commissie voor gelijkheid 12 Anti-Slavery International, URL: 13 LOOBUYCK P., De impasse van het Europees immigratiebeleid. Een alternatief, gewikt en gewogen, Antenne, 19 de jaargang, nr. 2, Future Conditions of Work, Rosa Luxemburg Conference, Hamburg, November 2000, URL: 12

11 van kansen voor vrouwen en mannen gevoerd. 15 Huisslavernij wordt gedefinieerd als: de situatie waarbij een kwetsbare persoon, fysiek of moreel bedreigd, arbeid moet leveren in volledig isolement, in mensonwaardige omstandigheden en zonder enige financiële vergoeding. 16 Het fenomeen van huisslavernij werd bestudeerd in zes landen: Frankrijk, Groot- Brittannië, België, Spanje, Italië en Oostenrijk. In deze landen werden de situatie van de slachtoffers, de verblijfscondities, de houding van de autoriteiten in de bestemmingslanden en de landen van herkomst bestudeerd. Uit deze studie bleek dat het overgrote deel van de slachtoffers van huisslavernij terug te vinden is bij diplomaten en internationale functionarissen, die dankzij de Conventie van Wenen van 1961 immuniteit genieten. 17 Daarnaast worden ook een aantal aanbevelingen gedaan. In de eerste plaats werden aanbevelingen op nationaal niveau gedaan: - informatie en preventiecampagnes naast hulp aan slachtoffers; - nationale fondsen voor de vergoeding van slachtoffers; - strafbaar stellen van slavernij en mensenhandel; - juridische maatregelen zoals sociale zekerheidswaarborgen en juridische waarborgen voor slachtoffers van huisslavernij; - aanpassing van de reglementering met betrekking tot het verkrijgen van een verblijfstitel. 18 Op internationaal niveau werden de volgende aanbevelingen voorgesteld: - het opstellen van een verdrag dat het juridische conflict regelt tussen het EVRM en de Verdragen van Wenen betreffende de diplomatieke en consulaire betrekkingen; - het toepassen van de Europese verdragen inzake Europese juridische samenwerking en uitlevering; - het tot stand brengen van een Europees Charter met betrekking tot huishoudelijke arbeid. 19 II. Europese Unie Binnen de Europese Unie kunnen verschillende initiatieven rond het fenomeen van internationaal huispersoneel worden aangehaald. 15 CONNOR M. (rapporteur), Esclavage domestique, Strasbourg, Conseil de l Europe, Commission sur l égalité des chances pour les femmes et les hommes, 3 janvier Ibid., CONNOR M. (rapporteur), Esclavage domstique, Strasbourg, Conseil de l Europe, Commission sur l égalité des chances pour les femmes et les hommes, 17 mai 2001, CONNOR M., o.c., 3 januari 2001, Ibid.,

12 a. RESPECT Network Vooreerst is er het RESPECT Network rond internationaal huispersoneel en de ondersteunende organisaties in acht EU-lidstaten. Respect is een letterwoord en staat voor: Rights (rechten) Equality (gelijkheid) Solidarity (solidariteit) Power (macht) Europe (Europa) Co-operation (samenwerking) Today (vandaag) 20 Dit netwerk is sinds 1997 operationeel dankzij de subsidies van het Daphne Initiatief van de Europese Commissie. RESPECT komt op voor de rechten van het internationaal huispersoneel, opdat de verschillende lidstaten van de EU zich bewust zouden worden van de intrinsieke waarde en het belang van huishoudelijke arbeid. Het Netwerk wil door samenwerking met verschillende Europese organisaties internationaal huispersoneel de toegang garanderen tot een aantal basisrechten, zoals het recht op een verblijfsvergunning, het recht om vrij te kunnen reizen, het recht om van werkgever te veranderen, 21 Het netwerk wordt voornamelijk ondersteund door Solidar en Kalayaan. Solidar is een onafhankelijke internationale alliantie van niet-gouvernementele organisaties die zich inzet voor sociale belangen van werknemers en dat sinds 1995 in Brussel is gevestigd. 22 Kalayaan is de organisatie die ijvert naar rechten voor internationaal huispersoneel. Kalayaan werd in 1987 opgericht ter ondersteuning van internationaal huispersoneel in hun strijd tegen misbruik en exploitatie en bevindt zich in Londen. 23 In mei 1997 werd een rapport neergelegd bij de Equal Opportunities Unit, DGV van de Europese Commissie. Het rapport, Migrant Domestic Workers: A European Perspective, 24 werd opgesteld door Bridget ANDERSON en Annie PHIZACKLEA. Het is het resultaat van een tweejarig project waarbij in vijf Europese steden (Athene, Bologna, Barcelona, Berlijn en Parijs) de situatie van internationaal huispersoneel werd bestudeerd. Dit onderzoek werd reeds gevoerd in 1995, maar wordt nog vaak als referentie gebruikt. Daarom wordt het in dit literatuuroverzicht kort samengevat. 20 RESPECT Transnational Conference The Home: Haven or Hell?, National Seminars on migrant domestic workers and violence, Brussels, 8 November 2000, 22 p. 21 A charter of rights for migrant domestic workers in Europe, in: Accessibility of Services for Migrant Domestic Workers survivors of domestic violence in the UK : The theory and the reality, London, Kalayaan, April 2001, Solidar, URL: 23 Kalayaan, URL: 24 ANDERSON B., PHIZACKLEA A., Migrant Domestic Workers: A European Perspective, Report to the Equal Opportunities Unit, DGV, Commission of the European Communities, May 1997, 138 p. 14

13 Voor wat betreft het internationaal huispersoneel in Griekenland, werd de studie beperkt tot de situatie in Athene. De buitenlanders, tewerkgesteld in een Grieks huishouden waren voornamelijk vrouwen en hoofdzakelijke afkomstig uit Ghana, Kongo, Filippijnen, Sri Lanka, India, Mauritius, Eritrea, Albanië, Sierra Leone, Chili, Ethiopië en Roemenië. Deze vrouwen verbleven meestal illegaal in Griekenland. Ze hadden niet de bedoeling in Griekenland te blijven, maar met het geld dat ze verdienden in Griekenland hun reis verder te zetten, met Canada, de Verenigde Staten en West-Europa als eindbestemming. De problemen waarmee het huispersoneel van vreemde herkomst vaak werden geconfronteerd waren een laag loon en het onregelmatig of niet betalen van dit loon. De makkelijke vervangbaarheid van huispersoneel was een ander probleem. Wanneer een huismeid ziek werd of betrokken raakte in een werkongeval, verloor ze onherroepelijk haar betrekking. Daarnaast was er ook een hoge graad van psychisch onwelzijn. De reden hiervoor was het onzekere immigratiestatuut en de constante angst die dit met zich meebracht. 25 Voor Spanje werd de situatie van het internationaal huispersoneel bestudeerd in Barcelona. Een aantal buitenlandse gemeenschappen waren duidelijk aanwezig in de informele economie in Barcelona: de Filippijnse, de Marokkaanse, de Dominicaanse en de Peruviaanse gemeenschap. De immigratie vanuit de Filippijnen begon in de jaren zestig. Het waren voornamelijk vrouwen die overkwamen om tewerkgesteld te worden als huismeid in welstellende families. De meeste kwamen het land binnen met toeristenvisa en veel van hen werden geregulariseerd gedurende het regularisatieproces van Het Filippijnse huispersoneel was niet langer hoofdzakelijk inwonend, maar was uitwonend en tewerkgesteld per uur. De Marokkaanse migranten kwamen vanaf de jaren zestig Spanje binnen. De eerste migratiestroom bestond voornamelijk uit mannen, die met toeristenvisa het land binnenkwamen. Kort nadien vervoegden de Marokkaanse vrouwen hun man. Deze vrouwen waren niet geïnteresseerd in een positie op de arbeidsmarkt, hun taak was de opvoeding van de kinderen en het verzorgen van hun man. Vanaf het midden van de jaren tachtig kwamen jonge Marokkaanse vrouwen Spanje binnen. Deze vrouwen kwamen niet langer om hun man te vergezellen, maar om te werken, voornamelijk als dienstboden in privé huishoudens. De Dominicaanse migrantengemeenschap in Barcelona werd geschat op zevenduizend personen. Van deze zevenduizend migranten was ongeveer vijfentachtig percent vrouwen die voornamelijk tewerkgesteld waren als huispersoneel. De meerderheid was afkomstig uit de streek rond Haïti en andere arme buurten van de Dominicaanse Republiek. Begin de jaren negentig kwam een migratie opgang vanuit Peru. Hun aantal werd geschat op een kleine achtduizend waarvan de helft uit vrouwen bestond. Deze 25 ANDERSON B., Doing the Dirty Work? The Global Politics of Domestic Labour, London, Zed Books, 2000, 49-50; ANDERSON B., PHIZACKLEA A., o.c.,

14 groep migranten is een verborgen gemeenschap, door de recente migratiebeweging, hun onherkenbaarheid als aparte groep en hun affiniteit met de Spaanse cultuur. Het internationaal huispersoneel in Spanje was voornamelijk inwonend. De problemen waarmee het huispersoneel voornamelijk werd geconfronteerd zijn racisme, geen of een slechte betaling en de vele werkuren. Italië kent eveneens een migratiestroom. Vanaf het einde van de jaren zestig was er een duidelijke vraag naar buitenlanders werknemers om tewerkgesteld te worden in private huishoudens. Het Italiaanse huispersoneel was vanaf die periode niet langer bereid om bij de familie in te wonen. Dit resulteerde in een tekort aan inwonend huispersoneel dat werd aangevuld door het in dienst nemen van buitenlandse vrouwen. Het internationaal huispersoneel in Bologna was voornamelijk inwonend en afkomstig uit de Filippijnen, Kaapverdië en Marokko. Andere landen van herkomst waren Somalië, Nigeria, Peru, Ivoorkust en Eritrea. De problemen die het huispersoneel van buitenlandse oorsprong ervoer, hield in hoofdzaak verband met het feit dat het overgrote deel inwonend huispersoneel is. Hun problemen concentreerden zich dan ook rond het gebrek aan elke vorm van privacy en het ontbreken van vrije tijd om hun persoonlijkheid te ontwikkelen. 28 In Frankrijk werden, in tegenstelling tot de andere onderzochte Europese landen, veel meer pogingen ondernomen om huishoudelijk werk in privé huishoudens te reguleren. Er was een officiële erkenning van het belang van deze sector onder de vorm van specifieke regelingen betreffende belastingen en vereenvoudigde procedures voor private werkgevers. Een groot aantal personen was tewerkgesteld als huispersoneel en in deze groep waren er ook heel wat Franse vrouwen terug te vinden. Het is echter niet altijd duidelijk welke van deze Franse vrouwen genaturaliseerde Franse burgers waren en welke Frans van oorsprong waren. Hoewel, in tegenstelling tot andere Europese landen, heel wat nationaal huispersoneel terug te vinden was in Frankrijk, bestond ook een grote en toenemende groep van internationaal huis personeel. Meer en meer was de sector ook een toevluchtsoord voor illegalen en mensen zonder papieren. Deze categorie van huispersoneel wordt echter vaak over het hoofd gezien omdat zij geen deel uitmaakt van de officiële cijfers. In verband met de nationaliteit van het huispersoneel werd al opgemerkt dat in Frankrijk een aanzienlijk deel de Franse nationaliteit bezit. Specifiek voor het internationaal huispersoneel ging het voornamelijk om vrouwen uit Maghreblanden en vrouwen afkomstig uit de Franse sub-sahara kolonies. Het huispersoneel was hoofdzakelijk uitwonend, met uitzondering van de Filippijnse dienstboden die dan weer hoofdzakelijk inwonend waren. 26 ANDERSON B., PHIZACKLEA A., o.c., ANDERSON B., o.c., Ibid., ANDERSON B., PHIZACKLEA A., o.c., ANDERSON B., o.c.,

15 Voor Duitsland werd een analyse gemaakt van het huispersoneel in Berlijn. Binnen de groep van dienstbodes waren voornamelijk personen terug te vinden die afkomstig waren uit het voormalige Oostbloklanden, voornamelijk dan uit Polen, en uit Zuid-Amerika. Bij de Poolse vrouwen die tewerkgesteld waren als huispersoneel, kon een pendelmigratie, een migratie gericht op illegale tewerkstelling voor korte periodes, worden vastgesteld. Ze konden gemakkelijk het land binnen en verbleven dus legaal in Duitsland. Gezien ze echter geen werkvergunning hadden, waren ze wel illegaal tewerkgesteld. Het Poolse huispers oneel was zelden inwonend, maar veeleer tewerkgesteld als poetsvrouw bij verschillende werkgevers. Hoewel Poolse vrouwen geen wettelijke bescherming genoten en niet verzekerd waren, hadden ze een groter psychisch draagvlak in vergelijking met andere nationaliteiten, door de nabijheid van hun familie en hun thuisland. Bij het internationaal huispersoneel was een grote groep Zuid-Amerikaans, voornamelijk afkomstig uit Brazilië en daarnaast ook uit Cuba en Peru. Het huispersoneel afkomstig uit Zuid-Amerika was niet beperkt tot vrouwen, ook Zuid-Amerikaanse mannen waren tewerkgesteld als dienstbode. In Berlijn was er ook een kleine Filippijnse gemeenschap, maar slechts een klein aantal van hen was tewerkgesteld als huispersoneel. 31 Samenvattend kunnen we stellen dat in Europa de vraag naar private huishoudelijke diensten toeneemt, met inbegrip van kinderoppas en de verzorging van ouderen. De combinatie van een aantal factoren doet vermoeden dat deze vraag in de toekomst enkel zal toenemen: de veroudering van de Europese bevolking, de verandering van familiestructuren, een gebrek aan betaalbare kinderoppas, een tekort aan voorzieningen voor de verzorging van ouderen, culturele veranderingen en sociale omwentelingen. In de vijf onderzochte steden werd in de huishoudelijke arbeid voornamelijk voorzien door derde wereld nationaliteiten, met uitzondering van Parijs. Als burgers van de Europese Unie werken in privé huishoudens, gaat het om uitwonende dienstboden die werken voor verschillende werkgevers, op basis van uurloon en/of in gespecialiseerde domeinen. Buitenlands huispersoneel bevindt zich voornamelijk in de groep van inwonend huispersoneel. Binnen het internationaal huispersoneel is een grote verscheidenheid aan nationaliteiten terug te vinden. Daarbinnen zijn de Filippijnen de meest zichtbare groep, wat niet betekent dat ze meteen ook de absolute meerderheid van het huispersoneel uitmaken, hun zichtbaarheid is veeleer een gevolg van het feit dat ze het best georganiseerd zijn. In Frankrijk, Italië en Spanje zijn Marokkaanse vrouwen een aanzienlijke groep binnen het internationaal huispersoneel. In Spanje zijn daarnaast ook een groot aantal Peruvianen en Dominicanen aan de slag als dienstbode, terwijl in Duitsland en Griekenland heel wat personen uit Eritrea en Ethiopië deze functies opvullen. Reeds lange tijd zijn er 31 Ibid.,

16 gemeenschappen van Poolse vrouwen in Griekenland, Frankrijk, Duitsland en Spanje die als huispersoneel worden ingezet. Overigens is er een toename van het aantal vrouwen uit andere Oost-Europese landen, die de Europese Unie, voornamelijk dan Duitsland en Griekenland, binnen komen om als dienstmeid aan de slag te gaan. Migranten uit Mauritius en Sri Lanka zijn ook vaak terug te vinden in de categorie van het internationaal huispersoneel. 32 Wat betreft de legale status van buitenlandse personen die tewerkgesteld zijn in het huishouden van privé personen, kan een onderverdeling in twee categorieën worden gemaakt: migranten zonder papieren en personen die wel de nodige verblijfsdocumenten kunnen voorleggen. Het feit dat personen over de nodige verblijfsdocumenten beschikken is geen garantie dat hun tewerkstelling op een legale manier is geregeld. Integendeel, de tewerkstelling als huispersoneel situeert zich veelal binnen het zwartwerk, wat niet enkel het geval is voor dienstbodes van vreemde oorsprong. Internationaal huispersoneel kan daarnaast ook op een volledig legale manier zijn tewerkgesteld. Deze groep van legaal huispersoneel ijvert ernaar om niet langer onder de hoedanigheid van inwonend huispersoneel te ressorteren, maar de status van uitwonend dienstpersoneel te verwerven (wat in de praktijk steeds moeilijker blijkt te zijn). 33 Er is een causale verhouding tussen de werk- en levensomstandigheden van het dienstpersoneel en de legale status van het huispersoneel, waarbij illegale werknemers vaak minder verdienen om meer werkuren te presteren. Het loon van een dienstmeid is afhankelijk van het gastland, hun legaal statuut en de nationaliteit. De problemen waarmee internationaal huispersoneel worden geconfronteerd zijn, in de onderzochte Europese landen en voor de verschillende nationaliteiten, opmerkelijk gelijklopend. De problemen of misbruiken die het meest worden ervaren zijn: - lange werkdagen, voornamelijk voor inwonend huispersoneel van wie verwacht wordt dat zij vierentwintig uur op vierentwintig klaarstaan; - lage lonen of het niet uitbetalen van lonen; - werkgevers die weigeren om het werk van de werknemer te regulariseren, zowel in relatie tot het immigratiestatuut als belastings- en sociale zekerheidsbijdragen; - werknemers, oorspronkelijk aangenomen als kinderoppas of voor de verzorging van ouderen, worden verwacht alle huishoudelijke taken op zich te nemen; - een erg informele en familiaire relatie tot de werkgever Ibid., Ibid., Ibid.,

17 b. Daphne Programma Met de ondersteuning van het Daphne Programma van de Europese Commissie werden in 1998 en 2002 studies over moderne slavernij gepubliceerd, die hierna worden besproken. De studie van 1998 is een vergelijkende studie waarbij in vier Europese landen, in het bijzonder België, Frankrijk, Italië en Spanje, de strijd tegen moderne slavernij wordt geanalyseerd. 35 In een eerste deel wordt de nationale wetgeving inzake slavernij bestudeerd. In een tweede deel wordt nagegaan hoe de bescherming van slachtoffers wordt georganiseerd. Een derde onderdeel beschrijft huisslavernij bij diplomaten. Diplomaten en internationale functionarissen hebben de mogelijkheid om huispersoneel mee te nemen naar het land waar hun politieke missie is geïnstalleerd. Deze diplomaten genieten immuniteit die twee vormen kan aannemen: met betrekking tot de rechtspraak of met betrekking tot de uitvoering. Deze twee vormen kunnen ook gecumuleerd worden, waardoor een systematische straffeloosheid ontstaat. In de studie wordt aangegeven dat huisslavernij geen probleem is dat beperkt blijft tot het diplomatieke milieu, hoewel gevallen van huisslavernij in dat milieu zeker geen marginaal gegeven zijn. 36 In de Conventie van Wenen van 1961 met betrekking tot diplomatieke relaties worden de privileges en immuniteiten van diplomaten geregeld. Deze privileges en immuniteiten zijn geen synoniem voor de straffeloosheid van ieder gedrag van diplomaten. Het doel ervan is dat diplomaten hun professionele handelingen kunnen stellen, zonder daarbij hinder of dreiging van een gerechtelijke procedure te ondervinden. Enerzijds wordt in de conventie van Wenen vermeld dat de personen die immuniteit genieten er toch zijn toe verplicht om de wetten en reglementering van de accrediterende staat te respecteren. Anderzijds wordt gesteld dat een diplomatieke functionaris immuniteit geniet ten aanzien van iedere rechtspraak in het accrediterende land. Daarenboven geldt het principe van de onschendbaarheid van de persoon en zijn bezittingen, waardoor een politieel onderzoek kan worden verhinderd. Deze bepalingen zijn echter in strijd met de bepalingen van de Europese Conventie voor de rechten van de mens. Deze conventie bepaalt in artikel drie het recht om niet onderworpen te worden aan foltering en mensonterende straffen of handelingen. Daarnaast is er artikel zes die de landen de verplichting oplegt om de toegang tot de rechtbank te verzekeren. Er is duidelijk sprake van een tegenstelling en een conflict tussen beide conventies. Om dit conflict te vermijden, werden in België en Frankrijk nieuwe bepalingen en richtlijnen opgesteld om de misbruiken van diplomatiek huispersoneel te voorkomen. 37 In 2002 werd voor de Europese Commissie een studie gepubliceerd waarin hedendaagse vormen van slavernij in zes landen van de Europese Unie worden 35 VAZ CABRAL G., Action nationale comparée de lutte contre l esclavag moderne: les cas particulier de l esclavage domestique. Belgique, Espagne, France, Italie, Paris, CCEM, URL: 40 p. 36 Ibid., Ibid.,

18 bestudeerd. Deze landen zijn België, Frankrijk, het Verenigd Koiningkrijk, Italië, Oostenrijk en Spanje. Een eerste hoofdstuk beschrijft slavernij in de hedendaagse samenleving. De twee volgende hoofdstukken analyseren het beleid inzake slavernij in de zes genoemde landen en het onvermogen om een antwoord te bieden op deze slavernij. 38 De verschillende vormen van slavernij in Europa zijn: afhankelijkheid door schulden, mensenhandel, seksuele exploitatie, huisslavernij, gedwongen of schijnhuwelijken en uitbuiting van kinderen. Deze vormen van moderne slavernij hebben dezelfde karakteristieken: eigendom, uitoefening van controle en dwang op het slachtoffer, onmenselijke behandeling en vrijheidsberoving. 39 De situatie en de omvang van de huisslavernij wordt in de zes bestudeerde landen omschreven. In Frankrijk hebben zich sinds 1994, 200 slachtoffers van huisslavernij aangemeld bij het Comité Contre l Esclavage Moderne. De meeste van deze slachtoffers zijn afkomstig uit West-Afrika (Ivoorkust, Togo en Benin). Vervolgens komt een groot aantal slachtoffers uit Madagaskar, India, Sri Lanka en de Filippijnen. 95% van de slachtoffers zijn vrouwen; een derde daarvan is op minderjarige leeftijd Frankrijk binnengekomen. De werkgevers zijn hoofdzakelijk afkomstig uit West-Afrika, het Nabije Oosten en het Midden- Oosten. Eén vijfde van de werkgevers was van Franse origine en één vijfde van de werkgevers genoot gerechtelijke immuniteit. Slachtoffers van diplomatieke huisslavernij heeft hoofdzakelijk de Indische, Indonesische, Filippijnse of Sri Lankese nationaliteit. 40 In het Verenigd Koiningkrijk zijn in de organisatie Kalayaan vierduizend dienstbodes gekend die afkomstig zijn uit negenentwintig landen. De meeste van deze dienstboden zijn afkomstig uit de Filippijnen en vinden werk door de tussenkomst van een agentschap in Manilla. In het algemeen is hun eerste tewerkstelling in een Golfstaat, waarna ze naar Groot-Brittannië worden overgeplaatst. Anderen komen uit Bangladesh, India, Indonesië, Nepal, Sri Lanka, Marokko, Ethiopië, Eritrea, Nigeria, Siërra Leone, Brazilië of Colombia. De werkgevers komen niet alleen uit de Golfstaten, het Midden-Oosten, Nigeria, India, Singapore, Hong Kong en Brazilië, maar eveneens uit Griekenland, Italië en de Verenigde Staten. Natuurlijk zijn er ook Britse werkgevers. 41 In België zijn de meeste slachtoffers van huisslavernij terug te vinden binnen de Filippijnse gemeenschap. Deze slachtoffers zijn voornamelijk tewerkgesteld bij diplomaten in Brussel VAZ CABRAL G., Les formes contemporaines d esclavage dans six pays de l Union Européenne, Autriche, Belgique, Espagne, France, Grand-Bretagne, Italie, Parijs, IHESI, 2002, 120 p. 39 Ibid., Ibid., Ibid., Ibid.,

19 In Italië zijn er geen cijfers over huisslavernij. De organisatie Comitato Contro la Schiavitù Moderna bevestigt wel gevallen van uitbuiting van huispersoneel. 43 In Spanje is het internationaal huispersoneel voornamelijk afkomstig uit Latijns- Amerika (Dominicaanse Republiek en Peru) en Marokko. De Marokkaanse vrouwen verblijven veelal illegaal in Spanje en wonen daarom bij hun werkgever, zeker wanneer ze net in Spanje zijn aangekomen. 44 In Oostenrijk is het probleem van huisslavernij niet onbekend. Er zijn drie gevallen bekend waarbij huispersoneel werd uitgebuit. Hoewel het slechts om een beperkt aantal gekende gevallen gaat, groeit de aandacht voor de problematiek. 45 c. Europees Parlement Op 17 oktober 2000 werd in het Europese Parlement een rapport gepubliceerd, met betrekking tot de regularisatie van huishoudelijke hulp in de informele sector. 46 De rapporteur voor dit rapport was Mevrouw Miet Smet, Belgisch Europees Parlementslid voor de CD&V. Het rapport richt zijn aandacht op het zwartwerk bij particulieren met betrekking tot huishoudelijke taken. Voor dit type van zwartwerk wordt de situatie in zes landen (Frankrijk, België, Duitsland, Groot-Brittannië, Italië en Portugal) geanalyseerd. 47 Gezien de studie voornamelijk het zwartwerk onderzoekt, en dit niet onmiddellijk deel uitmaakt van het onderzoeksopzet, kan deze studie slechts een beperkte bijdrage leveren, meer bepaald met betrekking tot de verwijzing naar het internationaal huispersoneel. In het rapport wordt melding gemaakt van het feit dat het fenomeen van huispersoneel vaak over het hoofd wordt gezien, maar wanneer men op Europees vlak een regularisatie van de huishoudelijke sector wil uitwerken, er wel degelijk rekening moet worden gehouden met de problematiek van het internationaal huispersoneel. Hierbij wordt aandacht besteed aan de arbeidsovereenkomsten en de aflevering van de bijzondere identiteitskaarten Ibid., Ibid., Ibid., SMET M. (rapporteur), Report on regulating domestic help in the informal sector (2000/2021(INI)), European Parliament, 17 October 2000, 17 p. 47 Ibid., Ibid.,

20 Afdeling 4: Nationaal perspectief: internationaal huispersoneel in België I. Inleiding In dit deel wordt de situatie van het internationaal huispersoneel in België geschetst. Hierbij komen de begripsomschrijving en een algemeen wettelijk kader aanbod. Dit deel is dan ook veeleer een theoretische invulling van het fenomeen van internationaal huispersoneel. De praktische en empirische invulling volgt in deel drie van dit rapport. II. Begripsomschrijving Voor een goed begrip van het fenomeen internationaal huispersoneel in België, is het interessant om beide termen, huispersoneel en internationaal, afzonderlijk toe te lichten. Voor een duidelijke begripsomschrijving van de term huispersoneel, dient teruggegrepen naar een omschrijving op internationaal niveau. Dit is de omschrijving van Internationale Arbeidsorganisatie van huiselijke arbeid die eerder werd aangehaald (p. 11). Het huispersoneel kan ingedeeld worden in verschillende groepen: 49 - inwonend huispersoneel: dit is het huispersoneel dat werkt voor één werkgever en bij deze werkgever inwoont. Deze werkgevers zijn voornamelijk gegoede burgers en/of diplomatiek personeel; - extern huispersoneel: Deze categorie van huispersoneel is tewerkgesteld bij één of meerdere werkgevers, en heeft een verblijfplaats die niet dezelfde is als de werkplaats; - binnenlands huispersoneel: dit zijn personen die werken in het land van herkomst, maar hiervoor meestal migreren van het platteland naar de stad; - buitenlands of internationaal huispersoneel: dit is die groep van mensen die hun land verlaten en de stap zetten naar nieuwe opkomende industrielanden, het Midden Oosten, Japan, Europa of Noord-Amerika, om daar tewerkgesteld te worden in een privaat huishouden. Specifiek op nationaal niveau, is er een definitie voor huispersoneel terug te vinden in de Wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten. Artikel 5 geeft een omschrijving van de arbeidsovereenkomst voor dienstboden: 49 VANEMPTEN T., BOON E.R., VANDELOO R., Internatio naal huispersoneel, Achtergronddossier, Lentecampagne 2002, Wereldsolidariteit, URL: achtergronddossier.htm, 4. 22

21 De arbeidsovereenkomst voor dienstboden is de overeenkomst waarbij een werknemer, de dienstbode, zich verbindt tegen loon en onder gezag van een werkgever in hoofdzaak huishoudelijke handarbeid te verrichten in verband met de huishouding van de werkgever of zijn gezin. 50 De term internationaal wijst erop dat de personen tewerkgesteld als huispersoneel, niet de nationaliteit hebben van het land waar ze zijn tewerkgesteld. Dit kan in verschillende hoedanigheden: - buitenlanders met wettelijke verblijfsvergunning; - illegalen; - procederende asielaanvragers; - geweigerde asielaanvragers. Het buitenlandse huispersoneel wordt door de band via één van de volgende vier routes tewerkgesteld: - individuen zonder contacten, dit zijn de mensen die zonder werkvergunning, als toerist of de controles ontwijkend, naar een land komen en hopen daar een baan te vinden. Deze personen hebben vaak enkel de keuze tussen de prostitutie of huishoudelijke arbeid; - informele netwerken, waarbij mensen op basis van hun persoonlijke contacten naar een specifieke werkgever worden gestuurd. Deze persoonlijke kennissen kunnen - eens ter plaatse - ondersteuning en hulp bieden; - agentschappen die in het land van herkomst personen rekruteren om hen in het buitenland tewerk te stellen als dienstbode. Deze agentschappen laten de personen een grote som geld neertellen waardoor ze vaak jaren gebonden zijn om hun schulden af te betalen; - individuen die hun werkgever vergezellen naar Europa en die voordien in hun land reeds waren werkten als huispersoneel. 51 III. Wettelijk kader tewerkstelling huispersoneel a. Arbeidsrecht Huispersoneel of dienstboden, zoals ze in de Belgische regelgeving worden benoemd, hebben een eigen sociaal statuut, waardoor voor deze categorie werknemers heel andere regels van kracht zijn dan voor overige werknemers. Hierdoor zijn de dienstboden niet zomaar onder te brengen in de categorie van arbeiders of bedienden, er is een duidelijk onderscheid tussen dienstboden en deze twee algemene categorieën. Dienstboden verrichten in hoofdzaak handenarbeid zoals andere arbeiders. Dit betekent dat het personeel dat eveneens in huishoudelijk verband is 50 Wet van 3 juli 1978 betreffende de arbeidsovereenkomsten, B.S., 22 augustus 1978, artikel ANDERSON B., Doing the Dirty Work? The Global Politics of Domestic Labour, London, Zed Books, 2000,

22 tewerkgesteld, maar voornamelijk geestelijke arbeid verricht, niet kan gezien worden als dienstbode, maar als bediende. Dit is onder andere het geval voor gouvernantes, verpleegkundigen en private leerkrachten. Wanneer de werknemer instaat voor de verzorging van kinderen, worden deze wel beschouwd als dienstbode. De dienstbode is tewerkgesteld binnen de huishouding van de werkgever en het gezin. Wanneer de persoon al of niet huishoudelijke taken verricht buiten het huishouden van de werkgever, dan is de persoon niet onder te brengen in het statuut van dienstbode, maar komt hij terecht in het statuut van arbeider. Daarnaast dient te worden opgemerkt dat huishoudelijke arbeid restrictief is ingevuld, wat inhoudt dat een tuinnier, chauffeur of conciërge niet ressorteert onder het statuut van dienstbode. 52 De rechten die zijn voorzien in de wet op de arbeidsovereenkomsten van 3 juli 1978 zijn vervat in titel V van de wet, artikelen 108 tot 118. Hieronder worden verstaan: - de eerste 14 dagen van uitvoering van een arbeidsovereenkomst worden als proeftijd beschouwd. Tijdens die proeftijd kan elk van de partijen de arbeidsovereenkomst beëindigen met een opzeggingstermijn van twee dagen. - de werkgever is verplicht; - de voor de uitvoering van het werk nodige kleding ter beschikking te stellen van de dienstbode; - te zorgen dat de arbeid wordt verricht in behoorlijke omstandigheden wat betreft de hygiëne en het comfort; - aan de dienstbode de middelen ter beschikking te stellen om zijn persoonlijke voorwerpen te bewaren; - behoud van voordelen in natura voor de inwonende dienstbode waarvan de werkgever verhuist; - waarborgen met betrekking tot arbeidsongeschiktheid; - waarborgen inzake moederschapbescherming; - waarborgen bij opzegging van overeenkomst. b. Sociaal zekerheidsrecht Traditioneel werd de dienstbode uitgesloten van het toepassingsgebied van de sociale zekerheid, maar dit is sedert de jaren tachtig veranderd. Alle sectoren van de sociale zekerheid zijn van toepassing op de dienstboden, behalve de sector van de gezinsbijslagen. Die laatste sector is wel van toepassing wat de uitkeringen betreft (gefinancierd door de reservefondsen van de Rijksdienst voor Kinderbijslag voor Werknemers), maar niet wat de bijdrageheffing betreft. Dit betekent dat een werkgever die een dienstbode tewerkstelt, de 52 ACV - CHRISTELIJKE CENTRALE VOEDING EN DIENSTEN, Brochure Huispersoneel, Loon-en arbeidsvoorwaarden voor het huispersoneel, ACV - Christelijke Centrale Voeding en Diensten, Brussel, oktober 2001,