AED s in de openbare ruimte

Transcriptie

1 notitie AED s in de openbare ruimte Marion Matthijssen Chantal Suijkerbuijk Zorgmonitor Cluster Zorgregie Februari 2009 GGD Rotterdam-Rijnmond

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding pag Ervaringen met AED s in de openbare ruimte pag Het nut van AED s in de openbare ruimte pag Onderzoeken naar de inzet van first responders pag Inzet burgerhulpverleners pag Locaties met AED s pag Eisen en voorschriften m.b.t. een fijnmazig netwerk AED`s pag Inleiding pag De juiste locaties voor AED s pag Bekendheid geven aan AED s pag Adviezen vanuit de Nederlandse Hartstichting en Stichting Kies voor Leven pag Programma om fijnmazigheid netwerk te bepalen pag Ervaringen vanuit andere gemeenten/plaatsen pag Een dekkend netwerk van AED s in Capelle aan den IJssel pag Samenvatting pag Literatuur en relevante websites pag. 17 2

3 1. Inleiding Plotselinge hartstilstand buiten het ziekenhuis treft 300 Nederlanders per week. Per jaar gaat het om personen. Mannen worden driemaal vaker getroffen dan vrouwen. De gemiddelde leeftijd van de patiënten die bij een hartstilstand gereanimeerd worden is 66 jaar (Berdowski, 2006). In 60-70% van de gevallen zijn omstanders getuige van de hartstilstand. Een hartstilstand komt het vaakst in de thuissituatie voor, namelijk in 70-80% van de gevallen. Daarnaast komt het voor in de openbare ruimten, op het werk, binnen een sportaccommodatie enz. In het bijzonder komt een hartstilstand voor op locaties met grote concentraties bezoekers en passanten: luchthavens, casino s, winkelcentra, golfterreinen (Becker, 1998). Als iemand een hartstilstand krijgt dan is snelle hulpverlening noodzakelijk. Dit verhoogt namelijk de kans op overleven. Bij een hartstilstand moeten het normale hartritme en de pompwerking van het hart hersteld worden. Dit kan door middel van een automatische externe defibrillator (AED) 1. Dit apparaat zorgt ervoor dat een krachtige stroomstoot de hartslag herstelt. Als defibrillatie binnen vijf minuten plaatsvindt, neemt de kans op overleven tot 72% toe. Als vuistregel wordt wel aangenomen dat met elke minuut uitstel van de defibrillatie de kans op overleving met 10% daalt. Een ambulance doet er vaak tien minuten tot een kwartier over om bij patiënten te komen en komt dus vaak te laat (bron: Nederlandse Hartstichting). Onderzoeksvraag De gemeente Capelle aan den IJssel heeft reeds een aantal AED s in de openbare ruimte geplaatst. De gemeente wil nu echter weten of het netwerk van AED`s fijnmazig genoeg is, of dat het netwerk fijnmaziger zou moeten zijn. De onderzoeksvraag luidt dan ook: Is het bestaande netwerk AED`s in de gemeente Capelle aan den IJssel fijnmazig genoeg op dit moment?. Indien het antwoord op de onderzoeksvraag nee luidt, wil de gemeente ook weten hoe ze het netwerk op een geschikte manier kunnen uitbreiden en in hoeverre de noodzaak bestaat om mensen te trainen voor gebruik van de AED`s. Om deze vragen te kunnen beantwoorden is gekeken naar onderzoeken die betrekking hebben op de effectiviteit van AED s in de openbare ruimte, naar eisen en voorschriften die gesteld worden aan een netwerk van AED`s in een bepaalde afgebakende omgeving, positieve ervaringen met AED s in de openbare ruimte en kanttekeningen bij het plaatsen van AED s in de openbare ruimte. In deze notitie staan de resultaten van deze beknopte studie weergegeven. Indeling notitie De notitie is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de ervaringen met AED s in de openbare ruimte aan de hand van onderzoeken die hiernaar gedaan zijn. Aan de orde komen het nut van AED s in de openbare ruimte, de inzet van first responders en burgerhulpverleners en de 1 De AED is een apparaat dat de lekenhulpverlener(s) de mogelijkheid biedt om veilig te defibrilleren. Een AED geeft gesproken opdrachten na analyse van de hartactie van het slachtoffer. AED s registreren hartritmen, handelingen en soms ook omgevingsgeluiden, zodat deze gegevens voor onderzoek kunnen worden gebruikt. 3

4 locaties met AED s. In hoofdstuk 3 worden eisen en voorschriften besproken die gesteld worden aan een netwerk van AED`s, in relatie tot het specifieke netwerk van AED`s in de gemeente Capelle aan den IJssel. In hoofdstuk 4 volgt een advies voor de gemeente Capelle aan den IJssel met betrekking tot de fijnmazigheid van het netwerk AED`s. Tot slot wordt in hoofdstuk 5 de samenvatting gegeven. 4

5 2. Ervaringen met AED s in de openbare ruimte 2.1 Het nut van AED s in de openbare ruimte Het nut van AED s in de openbare ruimte is al diverse keren door middel van onderzoek aangetoond. Hieronder wordt een aantal onderzoeken aangehaald waaruit het nut van AED s in de openbare ruimte blijkt. Snelle en effectieve hulpverlening De effectiviteit van hulpverlening bij een hartstilstand is sterk tijdgebonden. Omstanders moeten onmiddellijk in actie komen, waarbij de zogenaamde overlevingsketen centraal staat (The Utstein Style, 1992). Hierin wordt de reanimatieprocedure opgedeeld in een aantal opvolgende, kritische perioden die zo snel en efficiënt mogelijk in elkaar over moeten gaan. Het gaat in deze overlevingsketen om vier belangrijke elementen: 1. direct 112 inschakelen om een ambulance op te roepen; 2. direct reanimeren (basale reanimatie); 3. vroeg defibrilleren; 4. vroege gespecialiseerde reanimatie. De AED is dus een belangrijke schakel in deze overlevingsketen. Uit een onlangs uitgebracht Amerikaans onderzoek dat eind september 2008 in The Journal of the American Medical Association verscheen blijkt ook het belang van deze overlevingsketen. Uit dit onderzoek blijkt namelijk dat het vaak geen zin meer heeft om iemand die op straat een hartstilstand heeft gekregen, naar het ziekenhuis te brengen. Als er geen omstanders zijn die een reanimatiepoging doen, liefst met een automatische defibrillator, dan is de kans op overleven verkeken. Ook onderzoek uit de tweede helft van de jaren negentig liet zien dat basale reanimatie de overlevingskans verdubbelt ten opzichte van diegenen bij wie deze niet is gestart. In 54% van de incidenten waren omstanders met reanimatie begonnen voor de komst van de ambulance (Waalewijn, 1998). De kans op overleving is het hoogst bij reanimatie én defibrillatie binnen de eerste zes minuten na een hartstilstand. De Nederlandse Hartstichting heeft daarom de 6 minutencampagne opgezet. Ze willen daarmee het belang van snelle hulpverlening benadrukken en tevens willen ze heel Nederland oproepen tot het volgen van een AED- en reanimatiecursus. ARREST-Onderzoek In de regio Amsterdam is onderzoek gedaan naar de tijd die verstreek tussen het ontstaan van de circulatiestilstand en het begin van niet-medische hulp (verzorgd door omstanders) en medische hulp en het effect hiervan op de overleving van de patiënten in de zogenaamde AmsteRdam REsuscitation STudy (ARREST). De uitkomsten van het ARREST-onderzoek uit werden vergeleken met de gegevens uit het ARREST-onderzoek van (Berdowski, 2006). In de tussenliggende periode zijn er een aantal belangrijke ontwikkelingen geweest op het gebied van reanimatie en defibrillatie. Zo zijn er de nieuwe richtlijnen voor de hartmassage- beademingsverhouding bij 5

6 reanimatie, is er een nieuw medicijn (Amiodaron) en komen AED s in steeds ruimere mate beschikbaar. Uit het onderzoek blijkt dat deze ontwikkelingen ertoe hebben geleid dat het aantal personen dat na een reanimatie het ziekenhuis levend verlaat bijna is verdubbeld, van 9% in tot 17% in de periode Indien er bij de reanimatiepoging ook gebruik gemaakt wordt van een AED stijgt het overlevingspercentage zelfs naar 25%. Dit onderzoek toont het belang van een snelle reanimatie en defibrillatie aan. Was de kans 10 jaar geleden immers nog ongeveer 1 op 10 dat een slachtoffer een reanimatiepoging overleefde, tegenwoordig is die kans vergroot naar 1 op 4, indien er bij de reanimatiepoging ook gebruik gemaakt wordt van een AED. Dit overlevingspercentage kan nog verder groeien aangezien er bij veel reanimatiepogingen buiten het ziekenhuis geen, of niet tijdig, een defibrillator gebruikt kan worden. Snel defibrilleren om daarmee de kans op overleven te vergroten is alleen mogelijk bij een ruime beschikbaarheid van AED s. Onderzoek naar gebruik AED s op Schiphol en in Amsterdam ArenA Op Schiphol en in de Amsterdam ArenA is het aantal hartstilstanden redelijk hoog door het grote aantal bezoekers. De afdeling Cardiologie van het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam onderzocht het gebruik van de AED op Schiphol en in de Arena. Hieruit blijkt dat de plaatsing van een AED in een openbare ruimte zeer zinvol is. In 2002 plaatste de Arena 3 AED's en werden medische stewards getraind in het gebruik van de AED. In 2003 plaatste Schiphol 60 AED's en werden leden van de bedrijfshulpverlening en de Marechaussee getraind in het gebruik. Op Schiphol en in de Amsterdam ArenA is de overlevingskans van hartpatiënten meer dan verdubbeld. Sinds de apparaten beschikbaar zijn, hebben bij beide bedrijven in totaal 27 van de 70 patiënten de hartstilstand overleefd. Voordat de apparaten beschikbaar waren, bleven 9 van de 56 mensen in leven. Een stijging in de overlevingskans van 16 naar 39 procent. 2.2 Onderzoeken naar de inzet van first responders Er zijn in de loop van de tijd verschillende onderzoeken gedaan naar de inzet van hulpdiensten (de zogenaamde first responders, zoals politie en brandweer) bij een circulatiestilstand. De uitkomsten van deze onderzoeken verschillen echter wel van elkaar. Door de first responders te voorzien van AED s kan de tijd tussen collaps en defibrillatie belangrijk verkort worden, met als resultaat een belangrijke stijging van de overlevingskans van slachtoffers (tot wel 40-50%). Uit talrijke veldonderzoeken is inmiddels gebleken dat het gebruik van AED s door snel bij de patiënt aanwezige hulpverleners inderdaad leidt tot een duidelijke verkorting van de tijd tussen collaps en defibrillatie (Weaver, 1988). Omdat die tijdsduur een sterke invloed heeft op de overlevingskans, is dus een hogere overleving te verwachten. In 2003 is in Amsterdam en omstreken (1,6 miljoen inwoners) een onderzoek gedaan naar het effect op de overleving en opname in het ziekenhuis na bij het gebruik van de AED door politie en brandweer (first responders). In de ene helft van deze regio kregen politie en brandweer een AED, in de andere niet. Na vier maanden werd er gewisseld. Alle deelnemers kregen een reanimatiecursus. De conclusie van het onderzoek was dat het gebruik van AED s door politie en brandweer niet leidt tot minder sterfte van patiënten die buiten het ziekenhuis een hartstilstand krijgen (Van Alem, 2003). De 6

7 onderzoekers concluderen dat patiënten er weinig voordeel van hebben dat een AED snel ter plaatse is. Die conclusie sluit aan bij Schots onderzoek waaruit blijkt dat door het plaatsen van AED's in openbare ruimten, zoals vliegvelden en treinstations, nauwelijks een overlevingswinst te behalen is (Pell, 2002). Dit staat haaks op de verwachting dat een verkorting van de tijd tussen de collaps en defibrillatie zou leiden tot een hogere overlevingskans. 2.3 Inzet burgerhulpverleners Naast de first responders, wordt er vaak ook gebruik gemaakt van zogenaamde burgerhulpverleners. Dit zijn mensen die zich vrijwillig hebben aangemeld als hulpverlener. Zij hebben een cursus reanimeren en omgaan met AED s gevolgd. Deze burgerhulpverleners zijn allemaal gekoppeld aan een meldkamer. Zodra er een melding van een hartstilstand binnenkomt, ontvangt een aantal burgerhulpverleners die zich in de buurt van het slachtoffer bevinden automatisch een SMS met het adres van het slachtoffer. Van de 25 meldkamers die er in Nederland zijn, hebben 8 meldkamers inmiddels een systeem waarbij ze gebruik kunnen maken van burgerhulpverleners. Opvallend genoeg zijn dit vooral meldkamers in het oosten van het land. In de Randstad is er nog geen enkele meldkamer die een dergelijk systeem gebruikt. Momenteel onderzoekt het AMC Amsterdam de effectiviteit van de inzet van met name burgerhulpverleners. 2.4 Locaties met AED s Inmiddels hangen er in Nederland naar schatting á AED s. Het nut en de noodzaak om AED s in te zetten wordt door steeds meer gemeenten, bedrijven en instanties onderschreven. In wijken en buurten waar het lang duurt voor de ambulance er is (bijvoorbeeld Volendam, Maastricht, Stamproij en Baarle Nassau) zijn er destijds initiatieven ontstaan om een AED in de openbare ruimte te plaatsen. De AED hangt dan bijvoorbeeld aan een lantaarnpaal. Bepaalde mensen (burgerhulpverleners) hebben een pasje waarmee ze de AED kunnen openen. Naast AED s in wijken zijn AED's vaak te vinden op de volgende locaties: Gemeentehuizen: Uit een onderzoek van een leverancier van AED s blijkt dat ongeveer 50% van de gemeentehuizen in Nederland in het bezit is van een AED. Steeds meer gemeenten die geen ziekenhuis in de nabije omgeving hebben, stellen een AED beschikbaar. Schiphol: In de terminals en op de pieren hangen zo n 60 AED s. Hier leiden AED s tot goede resultaten. Wekelijks worden 3 tot 4 mensen met hartstilstand of hartinfarct met deze apparatuur door omstanders of door personeel van de luchthaven geholpen. NS-stations: Op alle middelgrote en grote NS stations bevinden zich AED s: 275 in totaal. In grote stations zoals Amsterdam Centraal bevinden zich alleen al 12 tot 13 apparaten. Zwembaden: Volgens een regiomanager van Sportfondsen Nederland beschikken 60 van de 67 Sportfondsen zwembaden over een defibrillator. Supermarkten: De meeste supermarkten hebben op dit moment geen AED. Alleen bepaalde filialen van de Dirk van den Broek / Digros / Bas v.d. Heijden hebben er een. Op de site zijn alle plekken in Nederland te zien die inmiddels een zogenaamde 6 minuten zone hebben ingericht. Op zo n plek wordt 112 direct gebeld, start iemand direct met 7

8 reanimeren en binnen 6 minuten krijgt het hart een eerste schok met een AED. Een 6 Minuten Zone kan een woonwijk, het station, de bibliotheek, de (sport)vereniging, de werkomgeving, een hardloopwedstrijd of het winkelcentrum zijn. 8

9 3. Eisen en voorschriften m.b.t. een fijnmazig netwerk AED`s 3.1 Inleiding Op een aantal plaatsen is al ervaring opgedaan met het opzetten van een netwerk AED`s. Met mensen uit deze plaatsen en een aantal professionals is contact opgenomen met de vraag hoe zij een fijnmazig netwerk hebben opgezet. Hieruit blijkt dat het niet zo gemakkelijk is om algemene eisen en voorschriften te benoemen, die de fijnmazigheid van een netwerk van AED`s in een bepaalde gemeente of plaats bepalen. Wat wel sterk naar voren komt is dat een netwerk van AED`s afgestemd moet worden op de specifieke gemeente of omgeving. Verder geven een paar onderzoeken ook nog belangrijke aandachtspunten bij het plaatsen van AED s. Hieronder worden de adviezen en aandachtspunten uit de verschillende bronnen op een rij gezet. 3.2 De juiste locaties voor AED s Onlangs verscheen een artikel in het Algemeen Dagblad (6 augustus 2008) waarin melding is gemaakt van het feit dat AED s vaak op de verkeerde plek hangen. AED s hangen namelijk vooral in bedrijven, winkelcentra, op stations, bij sportverenigingen ed. terwijl de meeste infarcten zich thuis voordoen. Cardioloog en onderzoeker Ruud Koster van het AMC-ziekenhuis geeft aan dat hartritmeapparaten vooral in woongebieden moeten hangen. Het is uiteraard wel goed dat ze ook in bedrijven, winkelcentra, op stations en bij sportverenigingen hangen, maar AED s worden meer waard als ze ook in woongebieden hangen. Een ambulance komt vaak (te) laat en als de patiënt dan meteen geholpen kan worden met een AED uit de buurt, dan is de patiënt daarmee gebaat. Er is een aantal criteria, dat in ogenschouw moet worden genomen, bij het plaatsen van een AED op een openbare locatie. De locatie moet goed bereikbaar zijn. De locatie moet zoveel mogelijk (semi)openbaar zijn. De spreiding van locaties moet voldoende zijn (liefst om de 500m.) 3.3 Bekendheid geven aan AED s In 2007 heeft de consumentenbond een onderzoek verricht naar de herkenbaarheid van AED s. Uit dit onderzoek blijkt dat AED s door de meeste mensen slecht herkend worden. De merken zien er allemaal anders uit, evenals de plaatsen waar de AED s zijn opgeborgen. Sommige wandkasten zijn rood, andere groen (op stations) en weer andere zijn geel met zwart. De locaties met een AED zijn te herkennen aan een groen bordje met daarop de letters AED en een hart met een bliksem erdoorheen (zie figuur 1). Dit is het officiële symbool om aan te geven dat een AED aanwezig is. Het is niet verplicht om dat bordje op te hangen. De locaties die door de onderzoekers van de Consumentenbond bezocht zijn, hebben bijna allemaal een bord waaruit de aanwezigheid van de AED bleek. Echter, uit het onderzoek blijkt dat het bord vaak over het hoofd wordt gezien. Ook zijn er bedrijven die de aanwezigheid van een AED niet bekend willen maken, in verband met de kans op diefstal. 9

10 3.4 Adviezen vanuit De Nederlandse Hartstichting en Stichting Kies voor Leven De Nederlandse Hartstichting De Nederlandse Hartstichting geeft aan dat het aantal AED`s in een bepaalde omgeving niet zo belangrijk is. Het is ook moeilijk om hierover een advies te geven, aangezien het nogal verschil maakt of het over een dun- of dichtbevolkt gebied gaat. Wat volgens hen vooral belangrijk is, is dat er voldoende vrijwilligers gekoppeld worden aan zo`n AED. De kans dat er een vrijwilliger met een AED naar de plaats van de hartstilstand komt, wordt namelijk vergroot indien er meer vrijwilligers gealarmeerd worden over de calamiteit. Op die manier wordt de overlevingskans uiteindelijk ook vergroot. Hoeveel vrijwilligers er precies aan een enkele AED gekoppeld zouden moeten worden, wordt momenteel nog door de Hartstichting onderzocht. Tot slot geeft de woordvoerder aan dat indien er aan het criterium voldoende vrijwilligers per AED voldaan is, men kan uitgaan van een radius van 1 AED per vierkante kilometer. Daarnaast is het belangrijk dat er naast het plaatsen van AED s en het mobiliseren van vrijwilligers ook daadwerkelijk een netwerk wordt opgezet, waardoor iedereen weet wat er moet gebeuren in geval van een circulatiestilstand. Dat houdt onder andere in dat er goede afspraken gemaakt moeten worden met de meldkamer waar de meldingen van een circulatiestilstand binnen komen. Zij kunnen er dan voor zorgen dat vrijwilligers via SMS-berichten gemobiliseerd worden. Stichting Kies voor Leven Deze Stichting noemt zichzelf de pionier op het gebied van AED-inrichting. De woordvoerder van de Stichting Kies voor Leven is dan ook stellig in zijn advies. Hij geeft namelijk aan dat, indien een gemeente levensreddend wil optreden, er op elke 500 meter een AED aanwezig moet zijn. Indien op elke 500 meter een AED aanwezig zou zijn, hebben omstanders ongeveer 6 minuten om tot levensreddende acties over te gaan. Deze cruciale eerste 6 minuten worden momenteel ook in de 6- minuten campagne van De Nederlandse Hartstichting extra belicht. De woordvoerder van de Stichting Kies voor Leven maakt bij dit advies overigens geen onderscheid tussen dun- of dichtbevolkte gebieden. Overal in Nederland zou op iedere diameter van 500 meter, 1 AED moeten hangen. 3.5 Programma om fijnmazigheid netwerk te bepalen Vivon is een organisatie die zich richt op voorlichting over en verkoop van medische instrumenten op cardiovasculair gebied. Zij hebben in het verleden een programma ontwikkeld waarin de fijnmazigheid van een netwerk AED`s bepaald kan worden, specifiek voor een bepaalde gemeente. De woordvoerder van Vivon geeft aan dat ze advies op maat kunnen leveren. Dit doen zij echter alleen in opdracht van een bepaalde gemeente, waarna een onderzoek verricht wordt. Een algemeen voorschrift of advies is volgend Vivon niet te geven. 3.6 Ervaringen vanuit andere gemeenten/plaatsen In Nederland heeft een aantal gemeenten/plaatsen al ervaring met het opzetten van een fijnmazig netwerk. 10

11 De Provincie Limburg Bij de Provincie Limburg lopen momenteel twee projecten m.b.t. een fijnmazig netwerk van AED`s. Ten eerste is er een subsidieverzoek vanuit de GGD Limburg Noord, om een provinciebreed dekkend netwerk van AED`s op te zetten. Omdat deze aanvraag nog lopend is, kan er verder geen inhoudelijke informatie over het project gegeven worden. Ten tweede is er momenteel een pilot met vrijwilligers aan de gang in Maastricht. Bij dit pilot-project worden in bepaalde wijken van Maastricht in geval van een hartstilstand, een aantal vrijwilligers door middel van een sms gealarmeerd. Zij moeten dan direct met de AED waaraan zij gekoppeld zijn naar de plaats van de hartstilstand gaan. Er wordt hier vooral gekeken naar het beste resultaat (op tijd ter plaatse om levensreddend op te treden) in relatie tot het aantal vrijwilligers per AED en het aantal AED`s in de betreffende wijk. Voorlopig kan op basis van tussentijds resultaat gesteld worden dat in een radius van 500 meter 1 AED aanwezig moet zijn in dichtbevolkte gebieden, en in een radius van 2000 meter 1 AED in dunbevolkte gebieden. Hoeveel vrijwilligers per AED aangesteld zouden moeten worden, kan nog niet geadviseerd worden. Stichting Twente Hart Safe In Twente (het oostelijk deel van de provincie Overijssel) is de Stichting Twente Hart Safe actief. Deze stichting werkt nauw samen met Ambulance Dienst Oost en zij zijn al een tijd bezig om een fijnmazig netwerk van AED`s op te zetten in Twente. Een woordvoerder van de stichting geeft aan dat zij het beste resultaat bereiken (het meest levensreddend op kunnen treden) indien er aan twee voorwaarden voldaan wordt. Ten eerste moet er in een radius van 500 meter 1 AED aanwezig zijn, en ten tweede moeten er aan elke AED minimaal 5 hulpverleners/vrijwilligers gekoppeld zijn. Deze hulpverleners/vrijwilligers worden per sms van een hartstilstand op de hoogte gebracht, en zij gaan zo snel mogelijk met de AED naar de betreffende locatie. Met deze voorwaarden worden in Twente de meeste levens gered. Stichting Tilburg in 6 minuten AED actief projectplan De gemeente Tilburg is bezig om de overlevingskans bij een hartstilstand te verhogen van 10% naar 50-70% door middel van gebruik van het 6-minuten-concept van de Nederlandse Hartstichting. Dat houdt in dat er in de gehele gemeente Tilburg een volledige dekking is van publiekstoegankelijke AED s, zodat er binnen 6 minuten bij hartstilstand AED-hulp kan worden geboden. In Tilburg is aangenomen, dat de maximale afstand van AED tot slachtoffer 400 meter is. De basis hiervan bevindt zich in de hardloop snelheid van een 69 jarige op de loopband op een sportschool. nl. 8 km per uur. Dit is teruggerekend 133 m per minuut. Gemeente Hoogerheide De gemeente Hoogerheide en Woensdrecht zijn inmiddels hartsafe. Dat wil zeggen dat er een dekkend netwerk van AED s is opgezet dat ervoor zorgt dat er binnen 6 minuten altijd iemand ter plaatse is in geval van een circulatiestilstand. In Hoogerheide en Woensdrecht is ervoor gekozen om om de 300 meter AED s te plaatsen. Inmiddels zijn er in Hoogerheide ( inwoners) 500 vrijwilligers die een opleiding hebben gevolgd en dus in staat zijn om een AED te bedienen. De 11

12 ervaringen zijn zo goed dat de initiatiefnemer inmiddels ook in andere gemeenten is gevraagd en bezig is met het opzetten van dekkende netwerken voor AED s. Gemeente Etten-Leur De gemeente Etten-Leur gaat kiezen tussen een dekkend netwerk van AED apparatuur of het plaatsen van AED apparaten op de daarvoor meest geschikte locaties. Wanneer Etten-Leur overgaat tot het realiseren van een dekkend netwerk van AED apparatuur, dient iedere AED binnen ongeveer 6 minuten bereikbaar te zijn. In de praktijk is gebleken is dat deze 6-minutengrens ongeveer is gelijk te stellen met een straal van ongeveer 350 meter. Samenvattend kan gezegd worden dat het criterium 1 AED per radius van 500 meter het meest is genoemd door de verschillende contactpersonen, als criterium voor een fijnmazig netwerk van AED`s. Volgens de contactpersonen in Tilburg en Hoogerheide is dat echter nog krap aan. Daarnaast wordt veel genoemd dat aan iedere AED voldoende vrijwilligers gekoppeld moeten worden. Het gaat hier dan specifiek om een aantal van minimaal vijf vrijwilligers per AED. 12

13 4. Een dekkend netwerk van AED`s in Capelle aan den IJssel Inzetten hulpdiensten De gemeente heeft gevraagd om bij het samenstellen van een dekkend netwerk van AED s in Capelle aan den IJssel rekening te houden met de aanwezigheid van AED s in ambulance, brandweerauto s en politieauto s. Aan de contactpersonen van drie andere gemeenten (Tilburg, Hoogerheide, Etten- Leur) en de Nederlandse Hartstichting is gevraagd of deze AED s meegerekend worden bij de samenstelling van een dekkend netwerk aan AED s. Zowel de drie gemeenten als de Nederlandse Hartstichting geven aan dat deze AED s niet meegerekend moeten worden wanneer er een dekkend netwerk opgezet gaat worden. Vanwege de overlevingskansen van het slachtoffer is het belangrijk binnen 6 minuten na de hartstilstand de eerste elektrische schok toe te dienen en te starten met reanimeren. Aangezien de aanrijtijden van brandweer en ambulance de norm van 6 minuten meestal overschrijden is het niet verstandig om deze AED s mee te tellen bij de samenstelling van een dekkend netwerk. Uit navraag in de gemeente Capelle ad IJssel bij brandweer en ambulance blijkt inderdaad dat zij meestal niet in staat zijn om binnen deze 6 minuten te arriveren. Overigens hebben brandweer en ambulance ook een wettelijke aanrijtijd die langer is dan 6 minuten en hoeven ze dus niet binnen die 6 minuten te arriveren. Aantal AED s Wat betreft de fijnmazigheid van een netwerk, is het meest genoemde voorschift: 1 AED per radius van 500 meter. Momenteel zijn er in de gemeente Capelle aan den IJssel achttien AED`s. De gemeente telt ongeveer inwoners (30 juni 2008, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 15,40 km2 (waarvan 0,50 km2 water). Indien uitgegaan wordt van ongeveer meter2 aan bewoond oppervlak in de gemeente, is te zien dat aan het meest genoemde voorschrift: 1 AED per radius van 500 meter, op dit moment niet voldaan wordt. In dat geval zouden er namelijk 30 AED`s in de totale gemeente aanwezig moeten zijn (15.000/500). Het advies zou daarom zijn om zeker nog twaalf extra AED`s in de gemeente te plaatsen. Capelle aan den IJssel heeft een lijst van locaties met AED s. Het gaat hierbij met name om winkelcentra, sportverenigingen, buurtcentra en instellingen voor gezondheidszorg. Wanneer deze AED s onderdeel gaan uitmaken van het netwerk, moeten ze in ieder geval 24 uur per dag beschikbaar zijn. Vaak zijn er ook nog bedrijven die AED s in huis hebben. In Capelle aan den IJssel zijn er wellicht meer dan 18 AED s aanwezig wanneer er tevens bij bedrijven en instellingen geïnventariseerd wordt. Echter, wanneer AED s binnen bedrijven slechts tijdens kantooruren beschikbaar zijn, dan zouden deze AED s buiten het pand geplaatst moeten worden zodat ze 24 uur bereikbaar worden. Inzetten vrijwilligers Zoals de Nederlandse Hartstichting aangeeft is het belangrijk dat er voldoende vrijwilligers aan een AED gekoppeld worden. In de gemeenten waar inmiddels ervaring is opgedaan met een dekkend netwerk aan AED s wordt veel met vrijwilligers gewerkt. In Capelle aan den IJssel is aan 16 van de 18 13

14 AED`s een aantal hulpverleners/vrijwilligers met een opleiding gekoppeld (het precieze aantal vrijwilligers per AED is op dit moment nog onbekend). Bij de resterende twee AED`s worden momenteel vrijwilligers opgeleid voor het bedienen van de betreffende AED. In Hoogerheide zijn inmiddels 500 mensen opgeleid om een AED te kunnen bedienen. Bij het werven van deze vrijwilligers heeft de plaatselijke EHBO-vereniging aanvankelijk een belangrijke rol gespeeld. Vervolgens hebben zich vele vrijwilligers vanzelf aangemeld voor een cursus. In Capelle aan den IJssel zouden er in totaal minimaal (30X5) 150 vrijwilligers moeten zijn om de AED s te kunnen bedienen. Het is belangrijk dat er per AED zo n vijftal vrijwilligers actief zijn. Samenstellen van een projectgroep en opzetten van het netwerk Omdat het opzetten van een fijnmazig netwerk binnen de gemeente veel tijd en energie kost, is het raadzaam om een projectgroep op te zetten. Vaak ontstaat een projectgroep al doordat enthousiaste vrijwilligers zich er graag voor willen inzetten (zie Tilburg en Hoogerheide). Ook de Nederlandse Hartstichting (6minutenzone) is bereid ondersteuning te bieden. Op de site is informatie te vinden in de vorm van een stappenplan wat gemeenten kunnen doorlopen wanneer ze een fijnmazig netwerk willen opzetten. Bij het opzetten van een fijnmazig netwerk komt namelijk meer kijken dan het plaatsen van AED s en het mobiliseren van vrijwilligers. Ook de meldkamer moet hierbij betrokken worden. Zij kunnen ervoor zorgen dat meldingen via SMS inderdaad zo snel mogelijk bij vrijwilligers terecht komen. 14

15 5. Samenvatting De gemeente Capelle aan den IJssel is van plan om het netwerk van AED s in de gemeente te optimaliseren. De gemeente vraagt zich daarom af of het bestaande netwerk AED s fijnmazig genoeg op dit moment. Om deze vraag te kunnen beantwoorden is in de literatuur gezocht naar bestaande onderzoeken die betrekking hebben op dit onderwerp en op de werking van AED`s in het algemeen, en is er contact opgenomen met diverse organisaties en gemeenten die kennis hebben over voorschriften m.b.t. de fijnmazigheid van een netwerk AED`s. Het plaatsen van AED s in de openbare ruimte heeft zeker toegevoegde waarde. De behandelde onderzoeken, waaronder het ARREST, geven aan dat er beter levensreddend opgetreden kan worden, indien er voldoende AED`s in een bepaalde omgeving beschikbaar zijn. Gebleken is dat het netwerk aan AED s in de gemeente Capelle aan den IJssel momenteel niet fijnmazig genoeg is. Het meest genoemde voorschift is namelijk: 1 AED per radius van 500 meter. Momenteel zijn er in de gemeente Capelle aan den IJssel achttien AED`s. Aangezien de gemeente een oppervlakte heeft van ongeveer meter2 aan bewoond oppervlak, dan is te zien dat aan het meest genoemde voorschrift 1 AED per radius van 500 meter op dit moment niet voldaan wordt. In dat geval zouden er namelijk 30 AED`s in de totale gemeente aanwezig moeten zijn (15.000/500). Het netwerk moet dus uitgebreid worden. Een specifiek vraag van de gemeente was of de aanwezige AED s bij brandweer en ambulance zorgen voor een voldoende fijnmazig netwerk. Het antwoord hierop luidt nee, aangezien brandweer en ambulance (zo blijkt ook uit de cijfers van de brandweer en ambulance in de gemeente Capelle aan den IJssel) veelal langere aanrijtijden hebben dan 6 minuten. Ook door andere gemeenten en de Nederlandse Hartstichting is aangegeven dat de AED s bij brandweer en ambulance in principe geen onderdeel uitmaken van het fijnmazig netwerk. Hieronder staat een aantal adviezen opgenomen die van belang zijn bij het vormen van een fijnmazig netwerk van AED s. Adviezen voor Capelle aan den IJssel 1. Alle AED s binnen de gemeente worden geïnventariseerd. Vervolgens kan gekeken worden of deze AED s allemaal volledig toegankelijk zijn dan wel gemaakt kunnen worden. 2. Het aantal AED`s wordt vervolgens uitgebreid naar minimaal 30 AED`s. 3. De locaties van de AED s worden aan de hand van een plattegrond van de gemeente zorgvuldig geselecteerd zodat er een dekkend netwerk ontstaat. De bestaande AED`s kunnen op een kaart van de gemeente gemarkeerd worden. Van daaruit kan verder gewerkt worden met het plaatsen van de extra AED`s (om de 500 meter). 4. Het huidige aantal vrijwilligers per AED wordt in kaart gebracht. Indien nodig wordt het aantal vrijwilligers opgevoerd naar minimaal 5 opgeleide hulpverleners/vrijwilligers per AED. 5. De meldkamer wordt betrokken bij het opzetten van dit fijnmazig netwerk voor Capelle aan den IJssel. Zij kunnen ervoor zorgen dat de hulpverleners (first responders) en vrijwilligers verwittigd worden van een eventueel noodgeval. 15

16 6. De AED s zijn duidelijk herkenbaar door middel van het logo. 7. Het is belangrijk om te communiceren naar de omgeving, zodat omwonenden en inwoners van Capelle aan den IJssel weten dat er een dekkend netwerk aan AED s is opgezet binnen de gemeente. 8. Er wordt een projectgroep ingesteld die zich bezighoudt met het invoeren van een fijnmazig netwerk. Tot slot: Inmiddels is er in een aantal gemeenten aardig wat ervaring opgedaan met het opzetten van een netwerk voor AED s. Vanuit diverse gemeenten (Tilburg en Hoogerheide) is aangegeven dat ze graag bereid zijn om mee te denken met Capelle ad IJssel en om ervaringen uit te wisselen (bijvoorbeeld in de vorm van een presentatie voor het bestuur). Daarnaast is de Nederlandse Hartstichting (en dan met name de mensen van 6minutenzone) ook graag bereid om mee te denken. 16

17 6. Literatuur Van Alem AP, et al. Use of automated external defibrillator by first responders in out of hospital cardiac arrest: prospective controlled trial. BMJ 2003;327: Berdowski J, Waalewijn RA, Koster RW. Overleving na reanimatie buiten het ziekenhuis is sterk toegenomen: een vergelijkend onderzoek tussen eind 20ste en begin 21ste eeuw. In: Vaartjes I, Peters RJG, Dis SJ van, Bots ML, red. Hart- en vaatziekten in Nederland, najaar 2006, cijfers over ziekte en sterfte. Den Haag: Nederlandse Hartstichting, Becker L, Eisenberg M, Fahrenbruch C, et al. Public locations of cardiac arrest. Implications for public access defibrillation. Circulation. 1998;97: Gezondheidsraad, Toepassing van de automatische externe defibrillator in Nederland, Den Haag, Pell JP, et al. Potential impact of public access defibrillators on survival after out of hospital cardiopulmonary arrest: retrospective cohort study. BMJ 2002;325: The Utstein Style. Recommended guidelines for uniform resporting of data from out-of-hospital cardiac arrest. Am Heart 1992; 67: Waalewijn RA, Vos R de, Koster RW. Out-of-hospital cardiac arrest in Amsterdam and its surroundings from the Amsterdam resuscitation study (ARREST) in Utstein style. Resuscitation. 1998;38: Walker A, et al. Cost effectiveness and cost utility model of public place defibrillators in improving survival after prehospital cardiopulmonary arrest. BMJ 2003;327: Weaver W.D., Fahrenbruch C.E., Copass M.K., e.a. Use of automatic external defibrillator in the management of out-of-hospital cardiac arrest. N Engl J Med 1988; 319: Relevante websites