#31. Russische sporen in Brussel. Deze wandeling duurt ongeveer een uur en start aan Metrostation De Brouckère.

Transcriptie

1 #31 Russische sporen in Brussel Deze wandeling duurt ongeveer een uur en start aan Metrostation De Brouckère. Verlaat het metrostation en wandel richting Muntplein (1). De 32-jarige Russische schrijver Lev Tolstoj verbleef in 1861 een hele maand in een hotel op dit plein. Hij kwam naar Brussel om een borstbeeld van zijn pas gestorven lievelingsbroer te bestellen bij de Belgische beeldhouwer Willem Geefs. Dat staat nog altijd in zijn huis op het landgoed Jasnaja Poljana, zo n 200 km ten zuiden van Moskou. Bovendien wilde Tolstoj in België een paar lagere scholen bestuderen, omdat hij van plan was om zijn eigen school voor boerenkinderen op te richten. Verder bracht hij zijn tijd in Brussel door met veel lezen, vooral van de toen in Rusland verboden publicaties van de emigrant Herzen. Hij ging ook vaak naar de Muntschouwburg en maakte zijn opwachting bij illustere politieke bannelingen in Brussel, zoals de Poolse historicus en rebel Joachim Lelewel en de Franse anarchistische filosoof Pierre-Joseph Proudhon. De grote invloed van Proudhon op Tolstoj klinkt door in de roman Oorlog en vrede. De geschiedenis van de Muntschouwburg, het belangrijkste Belgische opera- en ballethuis, bevat verschillende Russische elementen. Hier debuteerde in 1831 de 12-jarige Franse danser Marius Petipa. Hij legde later in Sint-Petersburg de grondslag voor de wereldberoemde Russische ballettraditie met zijn klassieke choreografie van Tsjaikovski s Zwanenmeer en De schone slaapster. De componist Rimski-Korsakov dirigeerde hier in 1900 een groot Russisch concert en negen jaar later vertolkte Fjodor Sjaljapin Mephisto tijdens enkele voorstellingen van de opera Faust. Maar vooral na 1920, toen duizenden Russen naar België vluchtten, kreeg de Russische kunst een vaste plaats in de Muntschouwburg. Leonid Katsjoerovski uit Kiev, een jonge pupil van de Ballets russes van Djagilev, werd na zijn succesvolle optredens als danser in 1934 hoofdballetmeester van de Muntschouwburg. De tenor Joseph Rogatsjevsky, die als eerste tenor de partijen van Lohengrin en andere helden in de opera s van Wagner zong, voerde als Grote Markt directeur van de Muntschouwburg van grote hervormingen door. Ook de legendarische balletster Rudolf Noerejev schitterde op dit Brusselse podium. Nu nog steeds staan er geregeld Russische opera s op het programma, onder meer op de teksten van Poesjkin: Boris Godoenov, Het sprookje van Tsaar Saltan en De Schoppenvrouw. Verlaat het Muntplein via de Kleerkopersstraat. Wandel tot aan de achterzijde van de Beurs. Draai links de Boterstraat in. Zo komt u op de Grote Markt (2). Niemand sprak zich treffender uit over dit mooiste plein van België dan de Rus Konstantin Skalkovski in Hij was een hoge ambtenaar, theatercriticus, journalist en een onvermoeibaar reiziger. #31 : 1

2 Café de Zwaan De Grote Markt steekt uit boven al de rest temidden van het nieuwe Brussel... Er is geen enkel volk dat zo goed met stenen kan omspringen als de Vlamingen. Uit steen hebben zij de allerfijnste bouwwerken gemaakt waar leven in zit en die net schilderijen zijn. Kijk naar het stadhuis. Het Brusselse stadsbestuur mocht in de laatste halve eeuw heel wat Russische hoge gasten welkom heten. Eind jaren 1950 zorgde de Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov voor een verbetering van de Oost-West-betrekkingen. Naar aanleiding van Expo58 werden maarschalk Kliment Vorosjilov en vice-premier Anastas Mikojan met alle honneurs ontvangen in de prachtige gotische zaal. Na de val van het communisme kwamen de presidenten van de Russische Federatie op bezoek, namelijk Boris Jeltsin in 1993 en Vladimir Poetin in Ook enkele Russische ruimtevaarders, kunstenaars en wetenschappers werden hier begroet door de burgemeester van Brussel. Links van het stadhuis op nummer 9 ligt Café De Zwaan. In La Maison du Cygne kwamen de Russen voor het eerst in contact met Karl Marx. Op de eerste verdieping van het café kwamen vooral Duitse politieke emigranten bijeen. Hier vergaderde in 1846 onder leiding van Karl Marx het Brusselse Communistische Correspondentiecomité. Draai u om en kijk naar het Broodhuis. Manneken Pis is niet alleen bekend door zijn ongegeneerde houding, maar ook door zijn uitgebreide garderobe. Het Broodhuis bewaart vele honderden kostuums, meestal geschonken door buitenlandse gasten. Tijdens de hoogtijdagen van Expo58 kreeg het bronzen jongentje zijn eerste kledij uit de Sovjet-Unie, een geschenk van het stadsbestuur van Moskou. Sinds 1962 heeft het museum ook een kostuum van een Georgische danser: een kraagloze jas met opgenaaide rijen patroonhouders links en rechts op de borst, een Kaukasische schapenvachtmuts en een dolk. In 1975 bracht een folkloristische zang- en dansgroep uit het Siberische gebied Chakassië een plaatselijke volksdracht mee naar Brussel. In 1993, tijdens het staatsbezoek van president Jeltsin, ontving Manneken Pis zijn eerste echte Russische volksdracht. Normaal worden alle cadeaus van tevoren langs diplomatieke kanalen besproken, maar dit pakje had mevrouw Jeltsin gewoon als verrassing mee in haar koffer. Tien jaar later kwamen de Russische ruimtevaarders Bortiergalerij Sergej Zaljotin, Joeri Lontsjakov en Aleksandr Lazoetkin op uitnodiging van hun Belgische collega en vriend Frank De Winne naar Brussel. Zij bezorgden Manneken Pis wat hij nog niet had: een ruimtepak. Het werd speciaal vervaardigd door Ruslands bekendste hoogtechnologische bedrijf Energia, dat vooral ruimteschepen ontwerpt. Verlaat de Grote Markt via de Heuvelstraat. Sla rechtsaf op het einde van de Heuvelstraat. Steek de Spoormakersstraat over. Zo komt u op de Magdalenasteenweg. Wandel verder voorbij de Magdalenakerk, steek de Duquenoystraat over en wandel tot aan de Bortiergalerij nr 52. De oude boekwinkels van de Bortiergalerij (3) (1848) herinneren ons aan de vele prominente figuren uit de Russische cultuurgeschiedenis die de nieuwste Franse boeken kwamen kopen in Brussel... veel goedkoper dan in Parijs. Zo stak de Russische historicus en schrijver Michail Pogodin in 1839 de loftrompet over de Belgische boekhandelaars, omdat ze pas verschenen Franse boeken zo snel en massaal herdrukten en tegen zulke lage prijzen verkochten. In Brusselse boekwinkels snuffelen was in die tijd voor menig Rus een belangrijke reden om naar België te komen. Wandel verder langs de Magdalenasteenweg tot aan het standbeeld van koning Albert I (2) ter hoogte van de de Keizerslaan. Tijdens de Eerste Wereldoorlog genoot de koning van de strijdende Belgen veel respect en bewondering in de #31 : 2

3 Wandel door het park naar de trappen en ga de trappen op tot boven aan de Hofberg. Iets verder links ziet u het Muziekinstrumentenmuseum (6) in het prachtige gebouw van OId England. De indrukwekkende collectie van het museum bevat 21 Russische instrumenten, die hoofdzakelijk de tradities van Ruslands volksmuziek illustreren. Het gaat om aarden fluitjes, accordeons, doedelzakken, klarinetten, een Balalaika, een psalterium, een mondtrom, een trommel en een rammelaar. Koning Albert 1 geallieerde landen. Ook in Rusland was hij enorm populair. De bekende Russische auteur Aleksandr Blok bracht in 1914 een bundel uit met gedichten en essays ter ere van de Koning-Ridder. Nog sterker was de cultus van koning Albert bij de Russische emigranten die zich na de Oktoberrevolutie van 1917 in België vestigden. Ze waren ervan overtuigd dat de koning zich tot het einde van zijn leven zou verzetten tegen het aanknopen van diplomatieke betrekkingen met het communistische regime in Moskou. Voor de koning en voor vele Belgen had Sovjet-Rusland het bezette België in de steek gelaten door zijn vrede met Duitsland in Pas in 1953, na de dood van Albert I en lang na Groot- Brittannië, Frankrijk en de Verenigde Staten, erkende de Belgische regering de Sovjet-Unie en wisselden beide landen ambassadeurs uit. Aan uw rechterzijde ziet u de Koninklijke Bibliotheek. De grootste bibliotheek van België bewaart talrijke boeken uit en over Rusland, maar ook heel wat archivalisch materiaal over de Russische cultuur, zoals brieven van Russische schrijvers aan hun Belgische collega s. Niet minder interessant zijn de exemplaren van kranten en tijdschriften die Russische emigranten in de 19de en de 20ste eeuw in Brussel uitgaven, zoals twee periodieken van vorst Pjotr Dolgoroekov uit Verder langs de Keizerslaan vindt u de Russische supermarkt (5) Ivan da Marja op nummer 27. Die ligt niet op ons parcours, maar u kunt even een kijkje gaan nemen. Wandel verder tot op het Koningsplein (7). Voor u ligt de kerk van St.Jacob op de Coudenberg. Wie zin heeft in een Russische hap, kan terecht bij Au Grand Mayeur op de Grote Zavel. Hier legde Leopold I de eed af als eerste koning der Belgen. Voor zijn troonsbestijging had hij geen banden met zijn toekomstige onderdanen, maar wel met Rusland. Zijn oudste zus huwde in 1796 met een kleinzoon van Catharina II. Als kind ging Leopold in Russische militaire dienst en in 1802 was hij als 12-jarige al generaal! In vocht de jonge prins mee in het Russische kurassiersregiment van de keizerlijke garde tegen Napoleon. Hij onderscheidde zich bij Leipzig en reed in het gevolg van tsaar Alexander I het overwonnen Parijs binnen. Later zou hij verkondigen dat dit één van de mooiste dagen van zijn leven was. Leopold I en tsaar Alexander I konden het zeer goed met elkaar vinden en Leopold I werd een persoonlijke vriend van de tsaar. Toen hij in 1831 de Belgische troon besteeg, kon hij dan ook rekenen op de diplomatieke steun van Rusland, ondanks de nauwe familiebanden van de Romanov-dynastie met het Nederlandse koninklijke huis. Kijk naar het hoekgebouw links van de kerk op nr. 7. Van 1924 tot 1960 was het ministerie van Koloniën gevestigd in dit classicistische gebouw. Tientallen Russische emigranten in België tekenden hier een contract voor een betrekking in overheidsdienst in Belgisch Congo. Daar konden vluchtelingen uit Rusland aanzienlijk meer geld verdienen dan in België, vaak in een hogere functie en met meer kans op promotie. De meeste Russische kolonialen in overheidsdienst waren zeelui die als hydrograaf, kapitein of scheepsmecanicien op de Congo-rivier moesten varen. Anderen kregen een aanstelling als arts, bouwingenieur, agronoom of geoloog. Maar vooral in de jaren twintig en dertig liepen de meeste Russen de deuren van het ministerie van Koloniën tevergeefs plat. Wandel van het Koningsplein richting park aan de linkerzijde. Tegenover het Paleizenplein bevindt zich één van de ingangen van het Paleis voor Schone Kunsten of Bozar (8). Wat het Paleis voor Schone Kunsten het meest met Rusland verbindt, zijn de finales van de jaarlijkse Internationale Muziekwedstrijd Koningin Elisabeth, een van de meest veeleisende en gewaardeerde muziekconcours ter wereld. Koningin Elisabeth erfde van haar vader een grote liefde voor muziek. In 1937 werd op haar initiatief dit prestigieuze muziekevenement georganiseerd. Meteen al ontdekte de wereld enkele grote virtuozen uit de toen- #31 : 3

4 Napoleon vochten, prijkt eveneens dat van de jonge Leopold van Saksen-Coburg. Het was de laatste keer dat hij door Dawe werd afgebeeld. Bijna honderd jaar later, in 1912, schonk tsaar Nicolaas II een kopie van het portret in het Winterpaleis aan koning Albert I. De koning dankte de tsaar hartelijk voor het schitterende portret van mijn grootvader en voegde er in zijn brief aan toe: Ik weet dat mijn grootvader vaak vertelde over de periode waarin hij in dienst was van het leger van de tsaar.... Bozar malige Sovjet-Unie, zoals de violist David Oistrach, die de eerste prijs won in 1937, en de pianospeler Emil Gilels, de winnaar van Met Oistrach was koningin Elisabeth, die zelf een beetje viool speelde, tot het einde van haar leven goed bevriend. Ook later, in het heetst van de Koude Oorlog, kregen de meest getalenteerde musici uit het communistische land de hoogste erkenning, zoals Leonid Asjkenazi aan de piano in 1956 en de 17-jarige violist Vadim Repin in De intense belangstelling van koningin Elisabeth voor de Russen verwonderde vriend en vijand. De Russische schrijver Ilja Erenboerg herinnerde zich zijn ongedwongen gesprek met Elisabeth van België in 1950, nog in de tijd van Stalin! De koningin had me met verstomming geslagen. Ze was 74 jaar oud, maar liep snel als een jong meisje, kon een auto besturen, hield zich met beeldhouwen bezig en studeerde Russisch. Midden in de Koude Oorlog lagen de idealen van het pacifisme de vorstin nauw aan het hart en ze wilde iets doen om de spanning tussen Oost en West te verminderen. Ze bracht een privé-bezoek aan het communistische Polen in 1955 en aan de Sovjet-Unie in Het was de allereerste keer dat een gekroond hoofd uit het Westen naar Moskou ging. Ze werd door de Sovjetleiders erg vriendelijk ontvangen en volgde als eregast drie weken lang de Internationale Tsjaikovski Muziekwedstrijd. In 1961 bracht ze een bezoek aan China. Zowel in België als in de Verenigde Staten vond men de reizen van Elisabeth van een gevaarlijke extravagantie. Ze kreeg zelfs de naam de rode koningin toegedicht. Steek de Koningsstraat over aan de verkeerslichten en wandel naar het park. Wandel het Paleizenplein (9) op tot aan de middelste parkingang tegenover het Koninklijk Paleis. Toen prins Leopold van Saksen-Coburg in 1831 de eerste koning der Belgen werd, kon hij dit gloednieuwe paleis meteen in gebruik nemen als officiële residentie. Van deze vorst met Russische connecties hangen in verschillende zalen en salons prachtige portretten. Twee ervan dateren uit de tijd kort na zijn militaire carrière in dienst van de tsaar en zijn van de hand van de Britse schilder George Dawe. Deze schilder vertrok in 1819 op uitnodiging van Alexander I naar Sint-Petersburg om de Oorlogsgalerij in het Winterpaleis te creëren. Onder de ruim 300 portretten van Russische generaals die tegen Een andere indirecte verwijzing naar Rusland vinden we in het Groot Wit Salon. Hier ontving koning Boudewijn in 1977 de Belgische Nobelprijswinnaar scheikunde Ilya Prigogine. Deze grondlegger van de chaostheorie werd in 1917 geboren in Moskou, in een Russisch-joods gezin. Zijn vader Roman Prigozjin was technisch ingenieur en scheikundige en eigenaar van een Moskouse verffabriek. In 1921 vluchtte hij met zijn gezin weg uit Sovjet-Rusland en acht jaar later belandde hij in België. Ilya studeerde aan de ULB, waar hij later professor werd. In 1962 werd hij directeur van het Solvay-Instituut voor fysica en scheikunde. Pas op het einde van zijn leven, na de val van het communisme, kreeg hij ook in zijn vaderland officiële erkenning. Hij kreeg een eredoctoraat van de universiteiten van Moskou en Sint-Petersburg. Het Koninklijk Paleis werd uiteraard door meer mensen uit Rusland bezocht. Op 30 mei 1853 overhandigde de eerste Russische gezant in België, graaf Michail Chreptovitsj, hier zijn geloofsbrieven aan Leopold I. Tientallen gezanten van het tsaristische Rusland, ambassadeurs van de Sovjet-Unie en van de Russische Federatie werden hier ontvangen door de koningen der Belgen. Maar pas in het postcommunistische tijdperk volgden er bezoeken op het hoogste niveau. Onder de eerste belangrijke buitenlandse gasten van Albert II na zijn troonsbestijging was president Boris Jeltsin op 8 december Nog nooit eerder zette een Russische toppoliticus voet in het paleis van de Belgische vorsten. Op 2 oktober 2001 heette de koning in zijn paleis president Vladimir Poetin welkom. Ga via de middelste parkingang het park in, wandel tot net voor het waterbekken en neem hier het weggetje schuin rechts naar beneden. In dit ravijn schuilt tussen de bomen een klein bronzen borstbeeld van Ruslands grootste tsaar, Peter de Grote (10). Het werd in 1854 aan de stad Brussel geschonken door Anatoli Demidov, prins San-Donato. Hij was een van de rijkste Russen, de machtige eigenaar van belangrijke fabrieken in de Oeral en voorzitter van het Keizerlijke Mineralogische Genootschap. De Duitse beeldhouwer Christian Daniel Rauch stelde Peter de Grote voor met het hoogste ereteken van Rusland, de orde van de Heilige Andreas, en het ordelint. Het voetstuk draagt het opschrift: Opgericht ter ere van tsaar Peter de Grote en als herinnering aan zijn verblijf te Brussel in Het borstbeeld werd niet ver van een fontein geplaatst. Volgens de overlevering dronk de Russische vorst op 16 april 1717 rode wijn aan deze bron, #31 : 4

5 uit over de parlementaire debatten in België. De zaal waar de Kamer bijeenkomt is zo klein dat roepen er overbodig is en toch wordt er geroepen!, schreef de Russische historicus en schrijver Pogodin sarcastisch in Er worden blijkbaar in geen ander parlement zo veel krachttermen gebruikt tegen de tegenstanders als hier. Uitroepen als onbeschofterik of u liegt! vindt men hier heel gematigd, lezen we bij Skalkovski. Na 1900 had het Belgisch Parlement geen exotische aantrekkingskracht meer voor Russische bezoekers. Ook hun kennis van het Frans ging achteruit. Hier eindigt de wandeling. U kan terugkeren via Metro Park op de hoek van de Koningsstraat. Peter de Grote tijdens het feest dat het stadsbestuur van Brussel in het park had georganiseerd ter ere van zijn hoge gast. Volgens een minder onschuldige, maar ook minder geloofwaardige legende moest de tsaar na een stevige drankpartij in de fontein braken. Keer op uw stappen terug en volg de hoofdas van het park richting Parlementsgebouw in de Wetstraat dat u van hieruit al ziet. Op de plaats waar in 1783 het gebouw van het huidige Belgisch Parlement (11) werd opgetrokken, stond vroeger een bescheiden en wat afgelegen huis, te midden van een jachtpark. Daarna woonde keizer Karel V na zijn troonsafstand in Bij zijn bezoek aan Brussel van 14 tot 19 april 1717 nam tsaar Peter de Grote zijn intrek in dit bescheiden Maison de Charles-Quint, omdat hij erg op discretie gesteld was en geen gapende menigte rond zich wilde. De teruggetrokken ligging van het voormalige huis van keizer Karel in het park vond hij gepaster. Er was zelfs een kleine dierentuin bij het huis. Toen België onafhankelijk werd en het Belgisch Parlement in 1831 zijn zetel vestigde in het Paleis der Natie, ontstond een nieuwe trekpleister voor Russische reizigers. Grondwet, parlement, persvrijheid en andere burgerlijke vrijheden trokken de onderdanen van de autocratische tsaar als een verboden vrucht aan. Een bezoek aan het parlement was in de 19de eeuw voor de meeste Russen in Brussel een must. Ze verwonderden zich over de ongebreidelde en scherpe discussies die daar werden gevoerd. Toch lieten velen zich in hun reisverslagen ironisch #31 : 5

6 Kaartje voor wandeling #31 : Russische sporen in Brussel Elke maand een nieuwe doe-het-zelf wandeling van Broodje Brussel op Deze wandeling is een initiatief van OPB in samenwerking met VTB-VAB Brusselgidsen en dhr. Vladimir Ronin. Copyright Onthaal en Promotie Brussel Onthaal en Promotie Brussel Muntplein - Prinsenstraat 8 B-1000 Brussel info@opbrussel.be #31 : 6