Omslagontwerp: Luc Boehme Druk: ACCO, Leuven

Transcriptie

1

2 Omslagontwerp: Luc Boehme Druk: ACCO, Leuven Disclaimer Hoewel veel zorg werd besteed om de inhoud en de kwaliteit van deze publicatie te verzekeren, dragen de auteurs en de uitgever geen verantwoordelijkheid indien schade zou ontstaan aan eigendommen of personen, bij het onoordeelkundig aanwenden van deze publicatie en/of de hierin vermelde resultaten. ISBN EAN Wettelijk Depot: D/2012/Luc Boehme, uitgever RecyCon Eerste editie 300 exemplaren

3 ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete C20/25& C25/30 Valorisatie van grove betonpuingranulaten in beton C20/25 & C25/30 Luc Boehme Ann Van Gysel Jeroen Vrijders Miquel Joseph Joris Claes ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 2

4

5 Inhoudstafel Voorwoord 2 Resultaten van het ValReCon20-Project Luc Boehme, Miquel Joseph, Ann Van Gysel, Joris Claes, Jeroen Vrijders Deel 1 - Granulaatonderzoek 5 Gerecycleerde grove betonpuingranulaten 6 Wetgeving en normering 6 Eigenschappen van Betonpuingranulaten 25 Geometrische Eigenschappen 25 Mechanische en Fysische Eigenschappen 52 Chemische Eigenschappen 66 Besluiten Granulaatonderzoek 72 Deel 2 - Beton met vervanging van de grove granulaten door grove betonpuingranulaten 74 Betonreceptuur 75 Eigenschappen van vers beton 88 Volumieke massa van vers beton 99 Mechanische eigenschappen van verhard beton 101 Duurzaamheidseigenschappen van verhard beton 114 Algemeen besluit 121 Referenties 122 Recyclingbeton in de bouwpraktijk: van knelpunten naar oplossingen 128 Jeroen Vrijders, Jan Desmyter, Bram Dooms Inleiding 128 Van knelpunten naar oplossingen 131 Evolutie in het normenkader 132 Bestaande voorbeeldprojecten in recycling-beton 135 Recycling en beton in de praktijk Technisch Rapport 146 Besluit: de blik voorwaarts 147 ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 1

6 Certificatie van beton met gerecycleerde granulaten 150 Caroline Ladang, Benny De Blaere, Sammy Gruss Inleiding 150 Normalisatie versus certificatie 150 Normalisatie en certificatie: Stand van zaken 151 Naar een betere valorisatie van gerecycleerde granulaten in gecertificeerd beton 154 Besluiten 156 Kwaliteitsborging van recyclinggranulaten 158 Sofie Van Hasselt, Johny De Nutte Kwaliteitseisen hoogwaardig betongranulaat 158 Huidige kwaliteit van betongranulaat 159 Besluit 163 FPRG vzw ijvert voor hoogwaardige toepassingen voor gerecycleerde granulaten. 164 Willy Goossens 164 Inleiding: Voorstelling van de sector 164 De economische context 167 Kwaliteit (imago) van de gerecycleerde granulaten 168 Huidige voorschriften i.v.m. gebruik van gerecycleerde granulaten in beton. 169 Motivatie voor deelname 170 Inbreng van FPRG vzw: 170 Evaluatie van het proefproject ValReCon De toekomst 170 Referenties jaar ervaring in recyclage & stabilisatie 172 Lodewijk Van Acker Inleiding 172 Historiek 172 Problematiek van betonpuin 175 Besluiten 178 Proefprogramma m.b.t. het gebruik van betonpuingranulaten bij Gebr. De Rycke nv 180 Koenraad De Rycke, Kurt Roodhooft Inleiding 180 Karakterisering van de betonpuingranulaten 181 Karakterisering van de betonmengsels 182 Resultaten 183 Bespreking resultaten 184 Industriële productie 186 Conclusies 186 ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 2

7 ABC BETON Als het sterk moet zijn 188 Dries Aneca 188 Inleiding 188 Milieubewust bedrijf 189 Besluiten 193 ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 3

8 ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 1

9 Voorwoord In de laatste decennia hebben puinverwerkers in Vlaanderen onder impuls van een wijzigende regelgeving veel inspanningen geleverd om bouw- en slooppuin te recycleren tot een volwaardig alternatief voor de schaarser wordende natuurlijke grondstoffen. Echter moeten diezelfde bedrijven vaststellen dat het gebruik van gerecycleerde materialen in de bouwsector beperkt gebleven is tot het gebruik in funderingen en onderfunderingen in de wegenbouw. Daarbij wordt vastgesteld dat de gerecycleerde granulaten vaak worden aangewend in laagwaardige toepassingen bv. mengpuingranulaten als ophogingsmateriaal. Buitenlandse praktijk en regelgeving tonen aan dat ook toepassing in structureel beton een mogelijkheid is. Voor deze bedrijven is het belangrijk dat het gebruik van gerecycleerde materialen in de bouwsector opgewaardeerd wordt, zodat er meerwaardes kunnen gecreëerd worden en daardoor de rentabiliteit van de bedrijven kan gegarandeerd worden. In deze logica dient het gebruik van betonpuingranulaten in nieuw stortbeton bevorderd te worden. Omwille van de vragen die nog steeds worden gesteld betreffende de technische performantie van puingranulaten en een weinig uitgewerkte regelgeving worden hoogwaardige betonpuingranulaten in laagwaardige toepassingen gebruikt. Vanuit de puinverwerkende sector is er vraag naar een beter omkaderd en toegelaten gebruik van gerecycleerde granulaten in structureel beton. Een aantal instanties drukten in het verleden hun twijfels uit tegenover deze toepassingen omdat zij menen dat de zuiverheid en de intrinsieke kenmerken van betonpuingranulaten afkomstig van verschillende constructies (gebouwen, kunstwerken, ) onvoldoende gekend en gewaarborgd zijn. Betonpuingranulaten afkomstig van de opbraak van betonverhardingen blijken wel meer vertrouwen in te boezemen. Het doel van het TETRA-onderzoeksproject ValReCon20 is tweeledig: - Vooreerst werd een grondige studie uitgevoerd over de zuiverheid en intrinsieke kenmerken van de betonpuingranulaten. Er werd nagegaan in hoeverre hun zuiverheid voldoende is om te voldoen aan de normen voor gebruik in stortbeton. - Vervolgens werd nagegaan welke invloed het gebruik van gerecycleerde granulaten in beton heeft op de kwaliteit van het beton. Daarbij werd de invloed op de verwerkbaarheid en de mechanische eisen centraal gesteld. De doelstellingen werden bekeken vanuit een vooropgesteld ambitieniveau, namelijk het samenstellen van recyclagebeton geschikt voor gebruik in sterkteklasse C25/30 en omgevingsklasse EE2 waarin 100% van de grove granulaten van natuurlijke oorsprong vervangen worden door grove betonpuingranulaten. Omwille van de duurzaamheidscriteria die opgelegd zijn in omgevingsklasse EE2, werden de gevoeligheid voor carbonatatie en de vorstbestendigheid bestudeerd. ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 2

10 De resultaten van het onderzoek kunnen een aanzet geven om het verwerken van betonpuingranulaten in constructief beton (met BENOR-keurmerk) toe te laten en daartoe de toepassingsreglementen aan te passen. Hoewel sommigen ongetwijfeld gehoopt hadden dat dit TETRA-project nu al daartoe het kader zou scheppen, moet erop gewezen worden dat dit niet de bevoegdheid is van dit onderzoeksteam maar wel van andere organisaties. De betrokkenheid van een aantal actoren binnen de gebruikersgroep van ValReCon20 heeft echter wel mee gezorgd voor een grotere bereidheid om hieraan mee te werken. In Vlaanderen wordt er reeds op zekere schaal in de privé-sector beton aangemaakt met betonpuingranulaten en dan voornamelijk in de klasse C20/25 en hoger. Naast het technische programma in het laboratorium, werden binnen ValReCon20 ook voorbeeldprojecten of demonstratieprojecten in kaart gebracht. Dit enerzijds om het bestaan van praktijkervaring te onderbouwen, anderzijds om de duurzaamheid van historische cases te analyseren, zoveel jaar na realisatie. Veel van deze projecten bleken echter niet goed gedocumenteerd en nuttige informatie was niet altijd terug te vinden. Dit onderzoek en vooral de resultaten ervan zijn bestemd voor de puinverwerkers, de betoncentrales en de voorschrijvende overheid. In dit boek werden de onderzoeksresultaten aangevuld met enkele bijdragen vanuit de actoren in het veld: de producenten van gerecycleerde granulaten en de producenten van stortbeton. Daarnaast zijn er eveneens bijdragen over de certificering van granulaten en wordt de lezer meegenomen op het traject naar een (BENOR-)gekeurd beton en gecertificeerd beton met puingranulaten. Luc Boehme, Ann Van Gysel, Jeroen Vrijders, Miquel Joseph, Joris Claes Januari, 2012 ValReCon20 TETRA-fondsproject uitgevoerd met steun van het IWT ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 3

11 ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete C20/25 Valorisatie van grove betonpuingranulaten in beton C20/25 & C25/30 ValReCon20 TETRA-Onderzoeksrapport IWT Ing. Luc BOEHME 1,3, Dr. ir. Ann VAN GYSEL 2,3, ir. Jeroen VRIJDERS 4 Ing. Miquel JOSEPH 1, Ing. Joris CLAES² 1 KHBO-IW&T Afdeling Bouwkunde 2 Lessius Mechelen - Campus De Nayer 3 K.U.Leuven Departement Burgerlijke Bouwkunde 4 WTCB luc.boehme@khbo.be, miquel.joseph@khbo.be, ann.vangysel@lessius.eu, joris.claes@lessius.eu, jeroen.vrijders@bbri.be ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 4

12 Granulaatonderzoek ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 5

13 Gerecycleerde grove betonpuingranulaten Inleiding Granulaten zijn naast cement, zand en water, een hoofdbestanddeel van beton. De mechanische eigenschappen hangen voor een belangrijk deel samen met de eigenschappen van de gebruikte granulaten. De meest relevante eigenschap van gerecycleerde betongranulaat is dat dit granulaat is samengesteld uit enerzijds het oorspronkelijke grof granulaat van natuurlijke oorsprong en anderzijds uit de aangehechte cementmortelpasta. Hierdoor zijn een aantal karakteristieken van het gerecycleerd granulaat verschillend van deze van natuurlijke granulaten. Zo zorgt de aangehechte cementmortelpasta voor een poreuzer granulaat. Hierdoor hebben grove gerecycleerde betongranulaten een volumieke massa die lager is dan deze van natuurlijke granulaten en slorpen ze meer water op. De mechanische sterkte, waarvoor de Los Angeles waarde maatgevend is, is lager dan bij de meeste natuurlijke granulaten. Het zijn vooral de variaties van deze eigenschappen van betonpuingranulaten en van de samenstellende delen van het betonpuingranulaat, die enige onzekerheid inboezemen bij het grootschalig gebruik in structureel beton. De onzekerheid over de herkomst van het gerecycleerd beton ten opzichte van de zekerheid van de herkomst van natuurlijke granulaten speelt hierin een belangrijke rol. Met de huidige brekertechnieken kan echter een goede korrelverdeling worden bekomen voor de gerecycleerd betonpuingranulaat. Gerecycleerd betongranulaat kan meer fijne deeltjes kan bevatten. De fysische verontreiniging vormt doorgaans geen probleem. De aanwezigheid van niet steenachtige deeltjes is kleiner dan 0.5 à 1% (in massa). Sommige materialen, zoals gips en organisch materiaal, worden wel als nadeliger dan als andere beschouwd. In dit deel wordt het betonpuingranulaat onder de loep genomen. Wetgeving en normering Algemene situering Eén van de actiepunten binnen het thema puingranulaten in de OVAM studie Een hoogwaardig gebruik van puingranulaten stimuleren is het opwaarderen van het gebruik van gerecycleerde granulaten in de bouwsector. De markt van gerecycleerde granulaten in funderingen en onderfunderingen in de wegenbouw raakt stilaan verzadigd. Hoogwaardig materiaal zoals betonpuin wordt nog vaak in laagwaardige toepassingen gebruikt, o.a. door onduidelijkheid over de technische performantie en gebrek aan regelgevend kader. Een verschuiving naar gebruik van gerecycleerde granulaten in structureel beton wordt gewenst door de puinverwerkende sector. (63) Een aantal overheidsdocumenten geeft al een richting en kader aan het gebruik van gerecycleerde granulaten. Hierna worden ze even kort toegelicht: ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 6

14 VLAREA Het Vlaams Reglement inzake afvalvoorkoming en beheer (VLAREA), dat op 17 december 1997 door de Vlaamse Regering werd goedgekeurd en op 1 juni 1998 in werking trad, is een uitvoeringsbesluit van het Afvalstoffendecreet van 2 juli Hoofdstuk 4 van VLAREA vermeldt welke soorten afvalstoffen in welke toepassingen en onder welke voorwaarden mogen hergebruikt worden. Indien een afvalstof voldoet aan deze VLAREA voorwaarden, bepaald in afdeling 4.2, verliest deze afvalstof het statuut van afvalstof en wordt het secundaire grondstof. De secundaire grondstof is geen afval meer en bijgevolg niet langer onderworpen aan de milieuwetgeving voor afvalstoffen. De secundaire grondstoffen worden minstens 1 maal per jaar bemonsterd en geanalyseerd op milieuhygiënische parameters door een erkend laboratorium. Op basis van VLAREA kunnen afvalstoffen zoals bouw en sloopafval aangewend worden als secundaire grondstoffen binnen het gebruiksgebied bouwstof. (77) Het Uitvoeringsplan bouw en sloopafval (1995) In dit plan werden voor de periode 1995 tot 2000 streefdoelen en een strategie geformuleerd, die vervolgens werden omgezet in een groot aantal maatregelen. Het beleid is voortvarend opgepakt en heeft duidelijk effect gehad. De nuttige toepassing of het hergebruik van materialen uit het bouw en sloopafval steeg van 40 % tot ongeveer 85 %, ruim 10 % meer dan het voorziene (tussen)doel in (76) Sectoraal uitvoeringsplan Milieuverantwoord materiaalgebruik en afvalbeheer in de bouw In navolging en gebaseerd op het Uitvoeringsplan bouw en sloopafval (1995) zet het Sectoraal uitvoeringsplan Milieuverantwoord materiaalgebruik en afvalbeheer in de bouw voor de periode de beleidsprogrammering voorop betreffende het beheer van materiaal en afvalstoffenstromen in de Vlaamse bouwsector. In het nieuwe plan wordt veel aandacht besteed aan het milieuverantwoord gebruik van materialen in de bouw. Een van de doelstellingen die in dit uitvoeringsplanplan wordt uitgewerkt in project 4 is: De realisatie van het effectieve en volledig gebruik van de steenachtige fracties in bestaande en nieuwe nuttige toepassingen en een aanzienlijke daling van het relatieve aandeel van het gebruik van de primaire grondstoffen in de bouwsector. Relevant voor het onderzoeksproject ValReCon20 is: De vervanging van betonpuingranulaat door menggranulaat in de wegenbouw. Zo zal er voldoende hoogwaardige betonpuingranulaten beschikbaar zijn om optimaal (hoogwaardig) in rijk beton toe te passen ter vervanging van 20% grind. De toepassingsmogelijkheden van puingranulaten worden opgewaardeerd door de certificatie van beton met puingranulaten mogelijk te maken en te bevorderen. (76) ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 7

15 Het Algemeen Oppervlaktedelfstoffenplan Het Algemeen Oppervlaktedelfstoffenplan werd door de Vlaamse Regering definitief vastgelegd op 10 juli Dit plan bevat alle aspecten die de bijzondere oppervlaktedelfstoffenplannen overschrijden en noodzakelijk zijn in het licht van de basisdoelstelling van het Oppervlaktedelfstoffendecreet om op een duurzame wijze te voorzien in de behoefte aan (primaire) oppervlaktedelfstoffen ten behoeve van de huidige en de toekomstige generaties. (65) Hoofdstuk 6 van het Algemeen Oppervlaktedelfstoffenplan: Actieplan alternatieve materialen, beschrijft uitvoerig de actuele inzet van alternatieve materialen, evenals een inschatting van het groeipotentieel voor de komende jaren. Tevens worden een aantal acties beschreven die het gebruik van volwaardige alternatieven en het maximale hergebruik van afvalstoffen aanmoedigen zodat bespaard kan worden op de inzet van oppervlaktedelfstoffen. (65) Stand van zaken betreffende het gebruik van betonpuingranulaten in Vlaanderen Onderstaande tekst is gebaseerd op een studie uitgevoerd door het WTCB in opdracht van de OVAM Een hoogwaardig gebruik van puingranulaten stimuleren van september 2008 en Vergelijkend onderzoek tussen Oostenrijk en Vlaanderen over het (63) (78) gebruik van puingranulaten als bouwstof (april 2008). Uit gegevens van COPRO en Certipro blijkt dat de productie van puingranulaten in Vlaanderen de laatste jaren sterk gestegen is wellicht ten gevolge van: Een betere toepassing van de regelgeving waaronder het VLAREA, waardoor almaar meer fracties geproduceerd worden onder certificatie; Een toegenomen bouwactiviteit tot 2008, waaraan een toegenomen sloopactiviteit wordt gekoppeld. Figuur 1: Evolutie in de hoeveelheid gecertificeerde granulaten (66) ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 8

16 Cijfers uit de studie Actualisatie inzet alternatieven ter vervanging van primaire oppervlaktedelfstoffen geven aan dat er 2,761 miljoen ton gecertificeerde betonpuingranulaten geproduceerd werden in Vlaanderen in De opwaartse trend is duidelijk vast te stellen. Tabel 1: Evolutie in de hoeveelheid gecertificeerde granulaten (Copro en Certipro) (79) Jaar Betongranulaat Mengpuingranulaat Metselwerkpuingranulaat asfaltpuingranulaat Zeefzand Zeefzand asfaltpuin Breekzand beton Breekzand mengpuin Overige Totaal hergebruik In Vlaanderen voorziet het Standaardbestek voor de Wegenbouw SB250 in verschillende toepassingsmogelijkheden voor gerecycleerde granulaten. Met uitzondering van het Standaardbestek voor de Waterbouwkundige werken SB230 en enkele technische voorschriften van het OCW en WTCB, zijn er nagenoeg geen andere typebestekken die het gebruik van gerecycleerde granulaten toelaten. Bestekken voor gebouwen verwijzen vaak naar het SB250, om toepassingen waarin gerecycleerde granulaten kunnen gebruikt worden, voor te schrijven. Tabel 2: Toepassingsmogelijkheden in het SB250 (80) ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 9

17 In Tabel 2 worden de gangbare en toegelaten toepassingen alsook de technische eisen zijn voor gerecycleerde granulaten weergegeven. De volgende paragrafen beschrijven gekende toepassingen uit de wegenbouw waarin gerecycleerde granulaten gebruikt werden. Deze toepassingen werden vooral toegespitst op het hoogwaardiger gebruik van betonpuingranulaten dan in funderingen. 0nderzoek geeft aan dat in de wegenbouw zogenaamde tweelaagse betonverhardingen een mogelijke toepassing zijn voor gerecycleerd betonpuingranulaten. De onderlaag kan op die manier gerecycleerd granulaat bevatten. De toplaag, die aan verkeer en weersomstandigheden wordt blootgesteld, kan dan uit hoogwaardig beton zonder recyclinggranulaat worden vervaardigd. In vond op de N49 een eerste belangrijke toepassing in België plaats bij de heraanleg van een 3 km lange sectie van de N49/E34 te Zwijndrecht/Melsele. Een andere mogelijke toepassing in de wegenbouw is het gebruik van betonpuingranulaten in recyclagebeton dat niet aan te grote belastingen wordt blootgesteld, zoals fietspaden en parkeerplaatsen. In dit kader is in samenwerking met het OCW bij de heraanleg van een rotonde in Tessenderlo betonpuingranulaat gebruikt bij de aanleg van het fietspad. Nog een mogelijke oplossing zou erin kunnen bestaan om betonpuingranulaten te gebruiken in geluidsmuren langsheen autosnelwegen. De porositeit van de granulaten zou een positieve invloed hebben op de geluidabsorptie. In de sector van de bouwkunde en burgerlijke bouwkunde wordt als mogelijke hoogwaardige toepassing van betonpuingranulaten, het gebruik in constructief beton aangehaald. Verschillende nationale en internationale wetenschappelijke publicaties, demonstratieprojecten en praktijkvoorbeelden, illustreren de technische mogelijkheden om gerecycleerde granulaten hoogwaardig te gebruiken, mits het op een adequate manier omgaan met de beperkingen en eigenschappen van de puingranulaten. Knelpunten voor het gebruik van betonpuingranulaten in beton Op betonniveau legt de Europees norm NBN EN de meeste eisen vast voor vervaardiging, specificatie, eisen en kwaliteitsborging van beton. Op Belgisch niveau wordt deze norm aangevuld met de NBN B Beide normen sluiten het gebruik van gerecycleerde granulaten niet uit, maar leggen evenmin vast in welke toepassingen en tot welke vervangingspercentages gerecycleerde granulaten mogen gebruikt worden. In feite betekent dit dat de geschiktheid van toepassing geval per (1) (2) geval moet worden aangetoond, wat in de praktijk niet gebeurt. Op granulaatniveau bestaat er de Europese norm NBN EN die uitdrukkelijk eisen en testmethoden beschrijft voor gerecycleerde granulaten die worden toegepast in ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 10

18 beton. Onder andere chemische en fysische samenstelling van het puingranulaat kunnen worden bepaald volgens deze norm. De Europese norm NBN EN 12620, maakt geen onderscheid tussen gerecycleerde of primaire granulaten. De combinatie van deze twee normen sluit het gebruik van gerecycleerde granulaten niet uit. (3) In België worden de verschillende soorten puingranulaten gedefinieerd aan de hand van de fysische samenstelling en een aantal technische karakteristieken. Deze definities zijn opgenomen in PTV 406, die meteen het normatief kader vormt voor gerecycleerde granulaten. Op basis van deze PTV kan een BENOR-keurmerk voor de (3) (4) granulaten worden verkregen, verwijzende naar de NBN EN Figuur 2: Logo Benor-keurmerk (5) Zoals blijkt uit voorgaande alinea s, sluiten deze normen het gebruik van betonpuingranulaten in beton niet uit. Wat zijn dan de hindernissen die het gebruik van gerecycleerde granulaten in BENOR-gekeurd stortbeton in de weg staan? Een eerste grote barrière is het gebrek aan vertrouwen in het betonpuingranulaat zelf. Volgende argumenten worden in de door de WTCB-studie gemaakt in opdracht van OVAM aangehaald (6) : De variabele eigenschappen van de granulaten De oorsprong van gerecycleerde granulaten kan zeer divers zijn: afbraak van bruggen, opbreken van wegverhardingen, slopen van gebouwen en structuren,. Door deze heterogene afkomst, kan het eindproduct een zekere variabiliteit in zijn eigenschappen (bv. waterabsorptie, mechanische sterkte, ) bevatten. Deze variabiliteit treedt minder op bij de primaire granulaten, daar deze meestal worden gewonnen uit een uniforme bron, waardoor de eigenschappen constanter zijn. Professionele brekerinstallaties slagen er vrij goed in een constante kwaliteit van het puingranulaat te produceren. De lagere sterkte van de granulaten Gerecycleerde betongranulaten bevatten altijd een fractie aangehechte gehydrateerde cementpasta. Deze cementpasta is minder sterk dan het oorspronkelijk gebruikte granulaat, waardoor de sterkte van het gerecycleerde granulaat iets lager ligt dan de sterkte van primaire granulaten (bv. bij LA- of MDW-proeven). Onderzoek heeft echter al aangetoond dat deze intrinsieke lagere sterkte niet noodzakelijk resulteert in een lagere betonsterkte. ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 11

19 Het gebrek aan zuiverheid van de granulaten Volgens de huidige klassen, zoals gedefinieerd in de PTV 406, mag er niet maar dan 1 % [m/m] organische + niet-steenachtige materialen aanwezig zijn in betonpuin. Op zich hoeft die hoeveelheid niet problematisch te zijn voor de betonproductie (zeker bij beperkte vervangingspercentages en granulaat van goede kwaliteit), maar bevorderlijk voor het imago is het allerminst. PTV 406 is tot stand gekomen lang voor er sprake was van recyclage in beton en de puingranulaten enkel hun bestemming in funderingslagen van wegenis vonden. Ondertussen is er al heel wat geëvolueerd, ook op het vlak van normalisatie. De nieuwe Europese normen, zoals de NBN EN 12620, laten alvast toe om (3) (4) op dit vlak strengere eisen te stellen. De aanwezigheid van bepaalde nadelige chemische componenten moet gecontroleerd worden. Het betreft vooral de aanwezigheid van chloriden, sulfaten en potentiële alkali-silica reactiviteit. Via voorafgaand onderzoek van het granulaat (cfr. NBN EN 12620) kunnen deze potentiële risico s worden ondervangen, net zoals dit voor de traditionele granulaten zou gebeuren. Aangezien puingranulaat per definitie een heterogeen materiaal is, dat van verschillende herkomst kan zijn, dient het voorafgaand onderzoek wellicht wel anders georganiseerd te worden. Een doorgedreven acceptatiepolitiek moet toelaten een vrij constant en kwalitatief product te produceren. Dit impliceert dat de intrinsieke karakteristieken van het granulaat (mechanische sterkte, waterabsorptie, ) onder controle worden gehouden en goed gekend zijn. (3) Er is niet alleen weinig vertrouwen in het granulaat zelf, het beton dat met gerecycleerde granulaten is vervaardigd, wekt eveneens weinig vertrouwen op. Zoals al aangehaald geven de Europese Norm en de Belgische aanvulling geen aanwijzingen over het gebruik van gerecycleerde granulaten in beton. In Vlaanderen eisen private opdrachtgevers bijna uitsluitend BENOR-gecertificeerd beton. In aanbestedingsdocumenten van de overheid wordt het BENOR-label vaak als aangewezen kwaliteitsgarantie gepromoot. Dit hangt samen met de aansprakelijkheid en de verantwoordelijkheid van de architect. Een keurmerk als BENOR of ATG geeft de ontwerper/opdrachtgever een garantie dat de gebruikte producten kwalitatief goed zijn, aangezien ze via kwaliteitssystemen aan strenge controles onderworpen zijn. Producten zonder keurmerk vergen extra controles wat een extra last met zich meebrengt en in een barrière resulteert. Gerecycleerd beton zonder BENOR-keurmerk of gelijkwaardig keurmerk toepassen, vormt op die manier een last en een risico. De verschillende BENOR-reglementen voor stortbeton, TRA 550 en betonproducten vb. ATR100 laten het gebruik van gerecycleerde granulaten in slechts in beperkte mate toe. De druksterkteklasse wordt beperkt tot C16/20 en de toepassing tot omgevingsklassen E0 en EI. In Tabel 3 worden de mogelijkheden voor gebruik van gerecycleerde granulaten in beton vermeld die het reglement voor BENOR-certificering van stortbeton, gebaseerd op de Europese en Belgische normen, toelaat. (6) ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 12

20 Tabel 3: Definitie van de categorieën en groepen beton (9) Categorieën Groepen Zonder Lucht Met gerecycleerde granulaten, zonder lucht C 8/10 C 12/15 1 L 1 rec C 16/20 C 20/25 A C 25/30 1 H C 30/27 C 35/45 C 40/50 C 45/55 B 2 C 50/60 >C 50/60 C 3 Met lucht 1 A De eisen met betrekking tot het gebruik van gerecycleerde granulaten worden in bijlage 16 van het toepassingsreglement TRA550 aangegeven: Certificering van de gerecycleerde granulaten: De gerecycleerde granulaten moeten verplicht drager zijn van een BENORcertificaat van overeenkomstigheid met PTV 406. (4) De gerecycleerde granulaten moeten bepaald worden volgens de criteria van PTV 406 en daar, waar de keuze in dit document gegeven wordt, is de norm NBN EN (3) (4) van toepassing. Eisen met betrekking tot het gebruik: Enkel gebroken betonpuin mag gebruikt worden. Gerecycleerde granulaten mogen enkel gebruikt worden voor beton dat behoord tot de groep 1rec, en voor de omgevingsklassen E0 en EI. Een fractie van maximum 20% in massa van het totaal van de grove granulaten mag vervangen worden door gerecycleerde granulaten. Keuring door Copro en Certipro Copro en Certipro zijn onafhankelijke certificatie-instellingen die gerecycleerde granulaten certificeren op basis van het eenheidsreglement. De gerecycleerde granulaten zijn geproduceerd op een vaste locatie of door een mobiele installatie op een bouw- of sloopwerf. ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 13

21 Zowel de bouwtechnische en milieuhygiënische kenmerken van de granulaten als de algemene werkwijze van de onderneming worden gecontroleerd. De milieuhygiënische eisen worden beschreven in het VLAREA en het eenheidsreglement. De overheid heeft de keuringen verplicht gesteld opdat enkel kwaliteitsvolle gerecycleerde granulaten op de markt komen. De overheid en de recyclagesector willen zo kwaliteit én imago van gerecycleerde granulaten verhogen en het hergebruik ervan stimuleren. De uitbater van een puinbreekinstallatie kan zelf kiezen tot welke certificatie-instelling hij zich wendt (Copro of Certipro). (7) Figuur 3: logo COPRO certificaat Figuur 4: logo QUAREA certificaat Inventaris van de regelgeving voor het gebruik van betonpuingranulaten in beton in het buitenland In tegenstelling tot België is er in verschillende andere landen wel een nationaal normkader uitgewerkt en toegevoegd aan de Europese normering rond beton en granulaten, waarin het gebruik van gerecycleerde granulaten in beton expliciet is toegelaten of verboden voor bepaalde toepassingsdomeinen. In de nationale normen voor granulaten worden eisen opgelegd aan gerecycleerde granulaten voor gebruik in beton. Hierna worden de normen en de bestaande regelgeving met betrekking tot het gebruik van gerecycleerde granulaten in beton opgesomd. Nederland Nederland heeft een zeer goed uitgewerkt arsenaal aan normen en technische regelgeving waarin het gebruik van gerecycleerde granulaten in allerlei toepassingen beschreven is. Naast de Europese normen rond granulaten en beton wordt in Nederland het normatief kader aangevuld met: NEN 5905 (2010): Nederlandse aanvulling op NEN EN Toeslagmaterialen voor beton (8) NEN 5942 (1990): Toeslagmaterialen voor beton - Bepaling van de samenstelling van puingranulaat (9) NEN 8005 (2008): Nederlandse aanvulling op NEN EN (10) ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 14

22 BRL 2506 (2008): Nationale beoordelingsrichtlijn voor het KOMO attest met productcertificaat voor bsa-granulaten in de betonbouw en het KOMO productcertificaat voor bsa-granulaten in de wegenbouw (11) CUR aanbevelingen De Nederlandse aanvulling op de Europese norm EN12620, NEN 5905, legt voor gerecycleerd granulaat op dat het minimum gehalte aan beton met volumieke massa van 2100 kg/m³ minstens 90% is voor betongranulaat en 50% voor menggranulaat. (12) (8) De Nederlandse aanvulling op de Europese betonnorm EN 206-1, NEN 8005 specificeert voor het gebruik van gerecycleerde granulaten het volgende: Paragraaf Basiseisen toeslagmaterialen: Als betongranulaat en menggranulaat komen uitsluitend in aanmerking de betongranulaten en menggranulaten die voldoen aan NEN-EN en aan de desbetreffende (12) (8) bepalingen van NEN Paragraaf Limieten voor de betonsamenstelling: In beton met toeslagmaterialen zoals bedoeld in van NEN-EN mag het natuurlijke harde dichte grove toeslagmateriaal voor ten hoogste 20 % (V/V) door betongranulaat, metselwerkgranulaat, grof licht toeslagmateriaal of een combinatie daarvan zijn vervangen, zij het dat ten hoogste 10 % (V/V) van de totale hoeveelheid natuurlijk hard, dicht, grof toeslagmateriaal door metselwerkgranulaat, grof licht toeslagmateriaal of een combinatie daarvan mag zijn vervangen. Dit geldt voor beton binnen de sterkteklassen C12/15 tot en met C53/65 in alle toepassingsgebieden. De CUR - aanbevelingen hierover geven aan wat de normering toelaat. Deze op onderzoek gebaseerde technische publicaties geven volgende mogelijkheden voor het gebruik van gerecycleerde granulaten: Tot 100% van het grove granulaat mag worden vervangen door mengpuingranulaat mits aanpassing van de rekenregels voor beton volgens CUR-Aanbeveling 80: Beton met menggranulaat als grof toeslagmateriaal (2002); (13) Tot 50% van het grove granulaat mag worden vervangen door betonpuingranulaat zonder aanpassing van de gangbare reken- en ontwerpregels volgens CUR- Aanbeveling 112: Beton met betongranulaat als grof toeslagmateriaal (2004); (14) Tot 100% vervanging van het grove granulaat door betonpuingranulaat is toegestaan mits in achtname van aangepaste rekenregels die beschreven zijn in CUR Aanbeveling 112; (15) Tot 50% vervanging van primair zand door fijne fracties uit BSA-granulaten voor ongewapend beton, gewapend beton, voorgespannen beton zonder aanhechting en voorgespannen beton met aanhechting met nagerekt staal voor druksterkteklassen C12/15 tot en met C35/45 (CUR 106); (16) ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 15

23 Tot 20% vervanging van primair zand door fijne fracties uit BSA-granulaten voor voorgespannen beton met aanhechting en met voorgerekt staal voor druksterkteklassen C12/15 tot en met C35/45; (16) De CUR - aanbeveling stelt dat ze van toepassing is op alle blootstellingsklassen volgens NEN-EN NEN 8005, behalve op de blootstellingsklassen XD ( deicing salts, blootstelling aan dooizouten) en XS ( seawater, blootstelling aan een mariene omgeving) indien het gehalte aan betongranulaat in het grove toeslagmateriaal meer dan 50% (V/V) bedraagt. De Aanbeveling is van toepassing voor de sterkteklassen C12/15 tot en met C53/65. Daarenboven legt de CUR Aanbeveling 112 een minimale (10) (15) volumieke massa van het betongranulaat van 2200 kg/m³ op. De producent van betongranulaat heeft de zekerheid over de kwaliteit van het product in het algemeen door het verwerven van productcertificaten op basis van beoordelingsrichtlijnen BRL (11) Duitsland De eisen op granulaatniveau en de bijkomende beperkingen op betonniveau zijn duidelijk gedefinieerd, wat het maken van beton met gerecycleerde granulaten toelaat. Er worden eveneens eisen opgelegd voor de verwerking van sloopafval. Naast de Europese normen rond granulaten en beton bestaat in Duitsland het normatief kader aanvullend uit: DIN : Gesteinskörnungen für Beton und Mörtel. Teil 100: Rezyklierte Gesteinskörnungen, DIN, DEU, DIN , 2002/02; (17) DIN : Tragwerke aus Beton, Stahlbeton und Spannbeton. Teil 2: Beton - Festlegung, Eigenschaften, Herstellung und Konformität. Anwendungsregeln zu DIN EN 206-1, DIN, DEU, DIN , 2001/07; (18) DIN /A1: Tragwerke aus Beton, Stahlbeton und Spannbeton - Teil 2: Beton - Festlegungen, Eigenschaften, Herstellung und Konformität; Anwendungsregeln zu DIN EN 206-1; Änderung A1. DIN, DEU, DIN /A1, 2005/01; (19) De DAfStb richtlijn voor recyclagebeton opgesteld en uitgegeven in 1998; (en herzieningen) In DIN : granulaten voor beton en mortel worden 4 verschillende types puingranulaat gedefinieerd naargelang de samenstelling. Het onderscheid puingranulaat vs. brekerzand wordt gemaakt op basis van de korreldiameter. Alles kleiner dan 4 mm wordt als zand beschouwd. (17) Type 1: Betonpuingranulaat en brekerzand; Type 2: Puingranulaat en brekerzand van gebouwen; Type 3: Metselwerkpuingranulaat en brekerzand; Type 4: Gemengd puingranulaat en brekerzand, dit is een mengsel van Type 1, Type 2 en Type 3; ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 16

24 Tabel 4: Eisen samenstelling (1) Samenstelling (massaprocent) Componenten Type 1 Type 2 Type 3 Type 4 Beton en primaire granulaten Bakstenen (op basis van klei) Bakstenen (op basis van calciumsilicaat) 5 Poreus metselwerk, mortel, bepleistering, Asfalt Glas, keramiek, gips, polymeren en plastics, 0,2 0,5 0,5 1 hout, De Duitse eisen betreffende fysische verontreinigingen zijn veel strenger dan deze die via de PTV 406 in België van toepassing zijn. Bovendien worden er voorwaarden opgelegd aan de volumieke massa en de waterabsorptie. Tot slot is het chloridegehalte van types 1 tem 3 beperkt tot 0,04 massaprocent. (4) Tabel 5: Bijkomende eisen voor gerecycleerde granulaten in Duitsland Volumieke massa en wateropname Samenstelling (massaprocent) Type 1 Type 2 Type 3 Type 4 Minimale volumieke massa (kg/m³) Schommeling van de volumieke massa (kg/m³) ± 150 Geen eis Maximale waterabsorptie na 10 minuten (massa-aandeel in %) Geen eis Maximaal gehalte aan zuuroplosbare chloriden (massa-aandeel in %) Categorie ACl 0,04 ACl 0,04 0,15 ACl 0,15 De Duitse norm voor beton, DIN addendum A1 (2005) laat enkel gerecycleerd granulaten van het type 1 en 2 toe. De overige richtlijnen worden opgelegd door de DAfStb. (18) De DAfStb richtlijn bestaat uit twee delen. Deel 1 richt zich naar de betontechnologie, deel 2 naar de eigenschappen en het productieproces van puingranulaten. Deel 1 van deze richtlijn geeft de voorwaarden en grenzen aan voor het gebruik van gerecycleerde granulaten in structureel beton. Het gebruik van gerecycleerde granulaten, Type I en Type 2 met minimale korrelgrootte 2 mm (de fijne gerecycleerde fractie is niet toegelaten), is beperkt tot beton met druksterkteklasse C30/37, mits in acht name van een aantal beperkingen zoals hierna beschreven. ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 17

25 Een belangrijk criterium is het toepassingsgebied (de omgeving) waarvoor het beton moet dienen. De Duitse alkalirichtlijn maakt onderscheid tussen bouwdelen in droge omgeving (WO) en bouwdelen in vochtige omgeving (WF). In droge omstandigheden mag gerecycleerd granulaat zonder verdere voorwaarden worden gebruikt. In natte omgeving gelden bijkomende voorwaarden voor het gebruik van gerecycleerde granulaten: Indien de herkomst van de gerecycleerde granulaten bekend is kan men op basis van het oude beton de gebruikte granulaten in dat beton classificeren in een onverdachte alkali-gevoeligheidsklasse. Deze classificatie dient te zijn gestoeld op harde bewijzen. In dit geval moeten geen maatregelen worden genomen om ASR te voorkomen. Indien de herkomst van de gerecycleerde granulaten niet bekend is, dienen de granulaten volgens de klassen E III-O van de alkalirichtlijn aangewend te worden. Er dienen eventueel wel maatregelen te worden genomen tegen ASR. Het gebruik van gerecycleerde granulaten voor beton in vochtige omgeving met mogelijke toevoer van alkaliën van buitenaf (WA volgens de alkalirichtlijn) is enkel dan toegestaan als de granulaten die in het oorspronkelijke beton gebruikt zijn duidelijk als onverdacht kunnen worden beoordeeld betreffende de alkaligevoeligheid. Bij toepassing van gerecycleerde granulaten in beton waar vorst zonder dooimiddelinwerking kan aangrijpen, moeten voor klasse XF1 categorie F4 en voor XF3 categorie F2 voor vorstbestendigheid worden behaald. In blootstellingsklassen XS (zeewater) en XD (dooizouten) is het gebruik van gerecycleerde granulaten niet toegestaan. Een samenvatting van het toepassingsgebied van gerecycleerd beton en het maximale aandeel van gerecycleerde granulaten (in volumepercent) wordt opgegeven in Tabel 6. Tabel 6: Toepassing van gerecycleerd beton en het max. aandeel van gerecycleerde granulaten DAfStb - Alkalierichtlijn WO (droog) WF (nat) Toepassingsdomein Blootstelling volgens EN en DIN XC1 X0 XC1 XC4 Type gerecycleerd granulaat Type 1 Type 2 45% 35% XF1 en XF3 35% 25% XA1 25% 25% De DAfStb-richtlijn houdt rekening met de hogere porositeit van puingranulaten en de hiermee verbonden hogere wateropslorping. Hiertoe wordt een effectief watergehalte gedefinieerd als de som van het toegevoegde aanmaakwater en het originele vochtgehalte van de granulaten, verminderd met de wateropslorping na 10 minuten. ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 18

26 Het is de effectieve W/C-factor die aldus berekend wordt en die aan de eisen van de Duitse betonnorm DIN 1045 moet voldoen, en niet de totale W/C-factor. Om een eventuele terugval in verwerkbaarheid tegen te gaan, schrijft de richtlijn voor, een initiële proef uit te voeren om de verwerkbaarheid na 10, 45 en 90 minuten na watertoevoeging te bepalen. Ze vereist eveneens dat er afhankelijk van de verwerkbaarheidsterugval, een instructie uitgewerkt wordt voor het eventueel toevoegen van superplastificeerder (bv. bij een terugval van x moet er y ml/kg hulpstof van het type A toegevoegd). Met betrekking tot de ontwerpcriteria moeten er geen speciale voorzieningen getroffen worden. Er mag gewerkt worden met dezelfde (10) (18) karakteristieke waarden als voor traditionele samenstellingen. Noorwegen De Noorse nationale toepassingsdocumenten sluiten het gebruik van gerecycleerde granulaten in nieuw beton niet formeel uit. Maar over hoe dergelijke materialen moeten worden aangewend geven deze normen enkele begeleiding of advies. De relevante Noorse normen zijn: NS 3420: hoofdstuk L Betonstructuren (20) NS 3473: Betonstructuren Ontwerpregels (21) NS-EN 206-1: Beton (22) In Noorwegen bestaat er sinds 1999 een specificatie voor puingranulaten, nl. NB26 Recycling of concrete and masonry materials for production of concrete van de Noorse betonvereniging. (23) In dit document wordt een onderscheid gemaakt tussen twee types van gerecycleerde granulaten: type I dat voor meer dan 95 % bestaat uit beton, natuursteen, metselwerk en/of bakstenen. type II dat voor meer dan 99 % bestaat uit beton en/of natuursteen. Het type I is een vrij brede categorie die zowel puur metselwerkpuin- als mengpuingranulaat omvat. Opmerkelijk is dat de Noren niet alleen in de grove fractie vervanging toelaten, maar ook in de fijne fractie < 4 mm (Tabel 7). Bij het respecteren van het maximum vervangingspercentages kan het ontwerp zonder bijkomende voorzieningen in overeenstemming met de geldende norm NS 3473 (1998) gebeuren. De aanbeveling voorziet tevens de mogelijkheid hogere vervangingspercentages aan te wenden, maar dan moet er rekening gehouden worden met bijkomende eisen en (10) (21) aangepaste rekenregels. ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 19

27 Tabel 7: Toegestane vervangingspercentages in Noorwegen (10) Maximum Vervangingspercentage Soort Puingranulaten Type I Type II Combinatie In de fijne fractie (0 tot 4 mm) 5% 10% 10% (3) C20/25 en LA (1) In de grove fractie (4 tot 32 mm) C20/25 en LA 10 % 30% 30% (4) C45/55 en NA (2) 0 % 20 % - (1) LA: blootstellingsklasse volgens NS 3473 (1998) mild agressief: binnenomgeving in een droog, niet agressief klimaat. (2) NA: blootstellingsklasse volgens NS 3473 (1998) matig agressief: buitenof binnenomgeving in een vochtig milieu en structuren in zoet water. (3) Indien beide typen gecombineerd worden, geldt de beperking van 5% voor type I nog steeds. (4) Indien beide typen gecombineerd worden, geldt de beperking van 10% voor type I nog steeds. ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 20

28 Tabel 8: Overzicht buitenlandse voorschriften gebruik puin in beton Beton met gerecycleerde granulaten Nederland Vervangings-% grove granulaten Regelgeving van toepassing Type granulaat Sterkteklasse Toepassingsgebied <=20% EN NEN 8005 Mengpuin C12/15 - C53/65 Alle volgens norm <=20% EN NEN 8005 Betonpuin C12/15 - C53/65 Alle volgens norm 20 tot 100% CUR 80 Mengpuin C12/15 C53/65 klasse 1 en beton in binnenspouwbladen en funderingen in klasse 2 <= 50% CUR 112 Betonpuin C12/15 - C53/65 alle milieuklasse volgens de norm 50 tot 100% CUR 112 Betonpuin C12/15 - C53/65 alle milieuklasse uitgezonderd XD en XS Duitsland Noorwegen <=45 % EN DIN type 1 tot C30/37 XC 1 ("droge omgeving" volgens DAfStb - alkalirichtlijn) <=45 % EN DIN type 1 tot C30/37 XC 0, XC 1 - XC 4 ("natte omgeving" volgens DAfStb - alkalirichtlijn) <=35% EN DIN type 1 tot C30/37 XF 1 en XF3 ("natte omgeving" volgens DAfStb - alkalirichtlijn) <=25% EN DIN type 1 tot C30/37 XA1 ("natte omgeving" volgens DAfStb - alkalirichtlijn) <=35 % EN DIN type 2 tot C30/37 XC 1 ("droge omgeving" volgens DAfStb - alkalirichtlijn) <=35 % EN DIN type 2 tot C30/37 XC 0, XC 1 - XC 4 ("natte omgeving" volgens DAfStb - alkalirichtlijn) <=25 % EN DIN type 2 tot C30/37 XF 1 en XF3 ("natte omgeving" volgens DAfStb - alkalirichtlijn) <=25 % EN DIN type 2 tot C30/37 XA1 ("natte omgeving" volgens DAfStb - alkalirichtlijn) Vervangings-% grove granulaten Regelgeving van toepassing Beton met gerecycleerde granulaten Type granulaat Sterkteklasse Toepassingsgebied 10% EN NS 3473 Type 1 C20/25 LA (volgens NS 3473) "mild agressief": binnenomgeving in een droog, niet agressief klimaat 30% EN NS 3474 type 2 C20/25 NA: (volgens NS 3473) "matig agressief": buiten- of binnenomgeving in een vochtig milieu en structuren in zoet water 20% EN NS 3475 type 2 C45/55 NA: (volgens NS 3473) "matig agressief": buiten- of binnenomgeving in een vochtig milieu en structuren in zoet water 30% waarvan maximaal 10% Type 1 EN NS 3476 Combinatie type 1&2 C20/25 LA (volgens NS 3473) "mild agressief": binnenomgeving in een droog, niet agressief klimaat ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 21

29 Relevante wijzigingen in de nieuwe versie van NBN B betreffende granulaten Momenteel wordt op Belgisch niveau de hand gelegd aan de finale draft van de nieuwe norm voor beton, de NBN B Dit is de nationale aanvulling van de Europese norm EN 206-1: Beton: Specificaties, eigenschappen, vervaardiging en conformiteit (2004). In deze ontwerpnorm zijn een aantal bepalingen opgenomen betreffende het gebruik van gerecycleerde granulaten in beton. Gezien de relevantie voor het ValReCon20-project worden hieronder de voornaamste paragrafen van de huidige ontwerpversie toegelicht, zoals ze tijdens het onderzoek bekend was. De nieuwe norm zal vermoedelijk met deze inhoud gepubliceerd worden. Artikel Granulaat (Aanvulling) De geschiktheid is in algemene zin aangetoond voor gerecycleerd granulaat dat voldoet aan EN 12620, met volgende bijkomende eisen: d 4mm en D 10mm; voldoet minimaal aan de samenstellingscategorieën Rc90/Rcu95/Ra1-/XRg0.5-/FL2- van EN 12620; heeft een volumieke massa (ρ rd ) van tenminste 2200 kg/m³; heeft een waterabsorptie van maximaal 10%, met een variatie van maximaal ±2% ten opzichte van de gedeclareerde waarde. Opmerking: De betreffende eisen gelden voor gerecycleerde granulaten van externe en interne herkomst. Enkel voor het gebruik van intern gerecycleerde granulaten voor beton bestemd voor geprefabriceerde betonproducten gelden de relevante bepalingen van NBN EN en NBN B Aan het voor gebruik toegelaten granulaat worden er eisen opgelegd die betrekking hebben op korrelkaliber, samenstelling, vlakheidsindex, hoeveelheid fijne deeltjes, weerstand tegen verbrijzeling, aanwezigheid van sulfaten oplosbaar in water en deeltjes die de binding of verharding verstoren. Daarnaast zijn de volumieke massa (reële droge densiteit) en de waterabsorptie twee belangrijke parameters. Een aanvullende opmerking wordt gemaakt voor gebruik van recyclinggranulaten in geprefabriceerde betonproducten, gezien daarvoor aparte normering bestaat. Artikel Gebruik van granulaat (Aanvulling) Gerecycleerd en kunstmatig granulaat Gerecycleerd granulaat dat voldoet aan EN 12620, mag worden gebruikt in de blootstellingsklassen X0 en XC1 en in de omgevingsklassen E0 en E1. De druksterkteklasse van het beton in deze blootstellingsklassen en omgevingsklassen is beperkt tot C25/30. Voor gebruik in andere omgevingen en druksterkteklassen dient de gebruiksgeschiktheid aangetoond te worden voor de beoogde betonsamenstelling en het beoogde gebruik. Gerecycleerd granulaat mag voor ten hoogste 20 V/V % van het totaal aan grove granulaten worden toegevoegd. ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 22

30 De bepaling beperkt tot C25/30 mag worden begrepen als: tot en met C25/30. Een interessant gegeven is dat voor andere omgevingsklassen en druksterkteklassen het vervangingspercentage van 20 volumepercent (V/V%) mag worden toegepast, op voorwaarde dat de gebruiksgeschiktheid kan worden aangetoond voor die samenstelling en gebruik. Hiervoor kan eventueel een procedure worden uitgewerkt in samenwerking met de controlerende instanties. Artikel Gehalte aan chloriden (aanvulling bij opmerking a van tabel 10) In de Belgische context zijn de chloridengehalteklasse Cl 0,40 voor beton dat wapening of andere metaalgedeelten bevat, en chloridengehalteklasse Cl 0,20 voor beton met voorspanwapening van toepassing. Artikel Grenswaarden voor de betonsamenstelling (Aanvulling) In de Belgische context gelden voor de verschillende blootstellingsklassen en omgevingsklassen de duurzaamheidseisen, vermeld in de normatieve bijlage F van deze norm. De normatieve bijlage F van deze norm vervangt de informatieve bijlage F van NBN EN Het gebruik van de omgevingsklassen krijgt de voorkeur. Artikel Cementgehalte en water-cementfactor (Aanvulling op het einde van de 2de alinea) De waterabsorptie van puingranulaat in betonspecie moet worden genomen als waarde na 24uur, gebaseerd op de methoden gegeven in bijlage C van EN , verminderd met 4%. Deze bepalingen betekenen dat aandacht voor het chloridegehalte en vorstbestendigheid van gerecycleerde granulaten nodig kan zijn in een aantal gevallen. Paragraaf bevat nog een belangrijke opmerking: er werd een veiligheidsfactor ingebouwd bij de bepaling van de effectieve water-cementfactor. Door te veronderstellen dat het initiële vochtgehalte van de gerecycleerde granulaten niet goed gekend is bij samenstelling van het mengsel, en ook het absorptiegedrag niet volledig doorgrond is, wordt veiligheidshalve aangenomen dat 4% van het geabsorbeerd water bij 24 uur onderdompeling, in het vrije water blijft en dus niet mag worden beschouwd als geabsorbeerd bij berekening van de effectieve W/C-factor. Dit zorgt er in wezen voor dat minder water mag worden toegevoegd in het mengsel (omdat er meer vrij water overblijft en de W/C-factor naar boven begrensd is). ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 23

31 Artikel 7.3 Leveringsbon voor stortklaar beton (Aanvulling bij 2de streepje onder deel a) of omgevingsklasse (omgevingsklassen bij selectie van eveneens EA1, EA2 of EA3) (Aanvulling na het laatste streepje onder deel a) de aanwezigheid van gerecycleerd granulaat, het maximaal toegevoegde volumepercentage en de verwijzing naar paragraaf van NBN B voor de eigenschappen van het granulaat. Besluiten In Nederland, Duitsland, Noorwegen, maar ook in Frankrijk, Italië, bestaat er een uitgewerkt normatief kader voor het gebruik van gerecycleerde granulaten in beton. De Europese normen voor granulaten en beton zijn er aangevuld met ofwel nationale normen ofwel richtlijnen afkomstig van nationaal erkende instituten. Hierdoor bestaat de mogelijkheid om beton met gerecycleerde granulaten volgens de gangbare normen te maken. In België is een norm in ontwikkeling die het gebruik van betonpuingranulaten onder welbepaalde voorwaarden in geringe mate zal toelaten. ValReCon20 Valorisation of Recycled Concrete Aggregates in Concrete 24