Gedeelde beelden. bron: Wikipedia

Transcriptie

1 Koloniën van Weldadigheid Gedeelde beelden Johannes van den Bosch (Herwijnen, 2 februari Den Haag, 28 januari 1844) begon in 1818 met zijn pogingen om behoeftige stedelingen over te brengen naar de nog onbebouwde streken van Overijssel en Drenthe, Waarvan de oprichting der vrije koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid het gevolg was. Na veel tegenwerking liet hij zich overhalen daaraan ook bedelaarsgestichten te verbinden, hetgeen nadelig werkte op het oorspronkelijke plan. Lange tijd voerde Van den Bosch zelf het beheer over de door hem gestichte koloniën en woonde hij in de nabijheid daarvan. bron: Wikipedia

2 Colofon Grafische verzorging Docucentrum, provincie Drenthe Afbeelding voorzijde Johannes van den Bosch, geschilderd door Cornelis Kruseman (ca 1829). Rijksmuseum Amsterdam December 2011 Sire! Een aanzienlijk getal onderdanen van Uwe Majesteit hebben zich vereenigd om een Maatschappij van Weldadigheid opterichten onder de bescherming van zijne Koningklijke Hoogheid Prins Frederik, met oogmerk om aan de talrijke klassen van behoeftige ingezetenen arbeid te verschaffen en zulks in de Eerste plaats door middelen van Fabriekmatige inrichtingen ter vervaardiging van zoodanige goederen, die geheel of grotendeels van Buitenlands worden ingevoerd, het debiet daarvan te verzekeren door eene Vrijwillige overeenkomst der Leden van de Maatschappij, om Jaarlijks eene zekere hoeveelheid stoffen op deze wijze vervaardigd tegen gezette prijzen te ontvangen, ten Tweede door het ontginnen en Vruchtbaar maken van nog ongecultiveerde gronden in ons Vaderland, en daarop bij wijze van Colonisatie over te brengen zoodanige Armen die voor dezen arbeid geschikt geoordeeld worden. Aanhef van een door Johannes van den Bosch ondertekend verzoekschrift in 1818 (bron: Wikipedia) Doelstelling uit 1818

3 Koloniën van Weldadigheid Gedeelde beelden

4 voor woord

5 Dit boekje is gemaakt ter gelegenheid van de eerste internationale bestuurlijke ontmoeting in het kader van de nominatie van de Koloniën van Weldadigheid als Unesco Werelderfgoed. Vanuit het hier-en-nu vind ik het uitermate verrassend om te zien hoeveel overeenkomsten er zijn tussen de Koloniën van Weldadigheid in Nederland en België. Deze Koloniën zijn al bijna twee eeuwen oud en de overeenkomsten zijn zeer begrijpelijk. Zeker voor wie bedenkt dat generaal Johannes van den Bosch de experimentele landbouwkoloniën in slechts enkele jaren tijd heeft gesticht vanuit één allesoverheersende gedachte: de bestrijding van de armoede en het verbeteren van de levensomstandigheden van de paupers door werk, onderdak en verplichte scholing. Frederiksoord, Veenhuizen, Ommerschans, Willemsoord, Wortel en Merksplas lagen toen temidden van woeste grond. Deze gronden werden systematisch en grootschalig ontgonnen. De huidige verschijningsvorm van de Koloniën reflecteert nog steeds het idee van een moreel vormende, hiërarchisch georganiseerde gemeenschap. Er zijn treffende overeenkomsten in liniaalrechte structuren van lanen en dreven, de strak-symetrische stijl van de arbeidershuisjes, kerkjes en begraafplaatsen en de carrévormige structuur van de gestichten en landlopersboerderijen. De ruimtelijke structuren in combinatie met de verlichte ideeën van Johannes van den Bosch zijn het meer dan waard om bewaard te blijven voor toekomstige generaties. Ik wil me daar samen met alle betrokken partijen hard voor maken. In Veenhuizen is het initiatief geboren om Werelderfgoed te worden. Daar heeft met name de gemeente Noordenveld zich de nodige jaren met succes voor ingezet. Voorgedragen door de provincie Drenthe staan Veenhuizen en Frederiksoord inmiddels op de voorlopige lijst werelderfgoed van Nederland. De eerst gestichte kolonie destijds was Frederiksoord, in Daarom streven wij naar de aanwijzing als Werelderfgoed in 2018, tweehonderd jaar na het eerste begin. Het proces daarheen willen wij graag starten met àlle Koloniën van Weldadigheid, de Belgische en de Nederlandse, met een gezamenlijk onderzoek naar de haalbaarheid. Dit is prachtig in lijn met de uitgangspunten van het Unesco-werelderfgoedverdrag. Eén van de doelen van het verdrag is immers internationale samenwerking bij het identificeren, beschermen en toegankelijk maken van erfgoed van uitzonderlijke en universele waarde! Vanuit die gedachte zie ik volop kansen om ons erfgoed op de Werelderfgoedlijst te krijgen. Rein Munniksma, gedeputeerde provincie Drenthe December

6

7 De koloniën 7

8 Het koloniekerkje in Wilhelminaoord is geweldig in zijn eenvoud. De akoestiek is een streling voor het oor, waar het gedachtegoed van generaal Van den Bosch destijds een streling voor de geest beoogde te zijn. Vandaag de dag wordt het kerkje nog steeds gebruikt voor de eredienst en concerten waarmee het kerkje een belangrijke plaats inneemt in de koloniën van Weldadigheid. Koloniekerkje in Wilhelminaoord Rikus Jager, burgemeester gemeente Westerveld Frederiksoord en Wilhelminaoord

9 9

10 Rustoord in Frederiksoord 10

11 11 Logement in Frederiksoord

12 Lanenstructuur Frederiksoord 12

13 13 Koloniehuisjes in Frederiksoord

14 Het is belangrijk dat de ruimtelijke structuur (karakteristiek) van Willemsoord, de lange rechte lanen, de afwisseling in de bebouwing (klein en groot) en de open ruimtes tussen de bebouwing bewaard blijven. Laan in Willemsoord Luc Greven, wethouder gemeente Steenwijkerland Willemsoord

15 15

16 Kerk van Willemsoord 16

17 17 Joodse begraafplaats De Pol in Willemsoord

18 Pastorie in Willemsoord 18

19 19 Kruising centrum Willemsoord

20 De begraafplaats op de Ommerschans, mooi ingebed in de landschapstructuur, is het meest visuele wat ons rest van de Maatschappij van Weldadigheid. Begraafplaats op de Ommerschans Ko Scheele, wethouder gemeente Ommen Een in de gemeente Hardenberg liggend limiethuisje, van grote waarde vanwege de uniciteit in de Ommerschans waarbij de buitenkant van het huisje nog in de oorspronkelijke staat is. (foto op pagina 22) René de Vent, wethouder gemeente Hardenberg Ommerschans

21 21

22 Limiethuisje Ommerschans in Hardenberg 22

23 23 Laanstructuur Ommerschans

24 Vesting Ommerschans 24

25 25 Voormalige kolonieboerderij Ommerschans

26 Het internationaal erkende Fochteloërveen, grootste hoogveencomplex van Nederland, vormt een fascinerend contrast met de streng orthogonale en hiërarchische koloniestructuur van wijken en lanen van de in cultuur gebrachte woeste grond. De oppervlakte is indrukwekkend. Méér dan waard om in zijn volle omvang en als een samenhangend geheel zorgvuldig te behouden. Ik kan hier nog maar één ding aan toevoegen: Kom kijken, Veenhuizen boeit! Fochteloërveen Hans van der Laan, burgemeester gemeente Noordenveld Veenhuizen

27 27

28 Plantsoenstraat in Veenhuizen 28

29 29 Tweede Gesticht, Oude Gracht 1, Gevangenismuseum Veenhuizen

30 Vierde Gesticht, algemene begraafplaats Eikenlaan in Veenhuizen 30

31 31 Hoofdweg 28 en 30 in Veenhuizen

32 De Kapel van Merksplas-Kolonie is een zeer bijzonder gebouw. Destijds ontworpen door de befaamde stedelijk architect Victor Besme is de Kapel een pareltje van de Belgische architectuurgeschiedenis. De combinatie van een industrieel interieur (gietijzeren kolommen met Corintisch kapiteel, overspanning, lichtstraat) in een religieus gebouw is uniek en verheft de bouwhistorische waarde daarom op transnationaal niveau. Landloperskapel van Merksplas Philippe de Backer, diensthoofd Kempens Landschap Wortel en Merksplas

33 33

34 Laan met schaapskudde in Wortel en Merksplas 34

35 35 Boerderij in Wortel

36 Cipierswoning in Wortel 36

37 37 Begraafplaats in Wortel en Merksplas

38 De betrokken partijen

39 Doelstelling uit 1818

40