Focus op het Parodontium. Dr.F.Abbas
|
|
- Hilde de Lange
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Focus op het Parodontium Dr.F.Abbas 1
2 Focus op het Parodontium Rede Uitgesproken bij het aanvaarden van het ambt van hoogleraar in de parodontologie aan de Rijksuniversiteit Groningen op dinsdag 8 juni door Dr. F. Abbas 2
3 Mijnheer de Rector Magnificus Zeer gewaardeerde Toehoorders, Parodontologie is de leer van de steunweefsels, het fundament van de gebitselementen, alsmede van de pathologische processen die zich hierin kunnen afspelen. Het parodontium is in meerdere opzichten een uniek weefsel. Het marginale parodontium of tandvleesrand grenst met nietverhoornd epitheel aan inert hard tandweefsel. In dit grensgebied vindt de eerste confrontatie plaats tussen bacteriën uit de tandplaque en de afweercellen van het lichaam, mogelijk met verstrekkende gevolgen. Het belangrijkste onderdeel, een buitengewoon klein deel van het menselijk lichaam, betreft het bindweefsel waarmee onze tanden en kiezen zijn verankerd. Dit hooggespecialiseerd en uniek bind- en steunweefsel is wat de tand aan ons bindt, zoals collega Wouter Beertsen het uitdrukte. Dit unieke weefsel kan ontstoken raken en daarmee uiteindelijk tot verlies van gebitselementen leiden. Er zijn ook aanwijzingen dat ontstoken tandvlees als bron of focus kan fungeren voor aandoeningen elders in het lichaam, zoals in de loop van het verhaal duidelijk zal worden. Ontstoken, bloedend tandvlees heeft, hoe onbeduidend het ook lijkt, de loop van de wereldgeschiedenis beïnvloed. In de tijd van de VOC kregen zeelieden tijdens de lange reis naar het toenmalig Nederlands Indië last van scheurbuik, wat gepaard ging met pijnlijk en bloedend tandvlees als gevolg van vitamine C gebrek. Jan van Riebeeck, opgeleid als barbier en chirurgijn, stichtte in 1652 De Goede Hoop en legde groentetuinen aan rond de Tafelbaai in het latere Zuid-Afrika. Hierdoor werden de bemanningen van vers fruit en groenten voorzien en bleef het tandvlees gezond. Hoe een klein weefsel grote gevolgen kan hebben. Overigens spendeerde de VOC veel geld aan onderzoek naar gewassen, specerijen en conserveringstechnieken, dit alles niet uitsluitend met het oog op het welzijn van het personeel maar vooral uit commerciële overwegingen. Het derde geldstroomonderzoek, waar universiteiten tegenwoordig helaas steeds meer van afhankelijk worden, is vanuit de Hollandse koopmansgeest geboren. 3
4 Parodontitis door de jaren heen Parodontitis, de tandvleesontsteking waarbij het bind- en steunweefsel verloren gaat, is van alle tijden. In een onderkaak, gevonden in Weimar, werden de gevolgen van parodontitis aangetroffen in een preneanderthaler. Dezelfde symptomen werden gevonden in Egyptische mummies, ondanks het feit dat Hippocrates de Egyptische medische stand roemt om met name hun systematische aanpak en het belang van het stellen van een juiste diagnose alvorens met de therapie te beginnen. In het paroprotocol gaan we tegenwoordig nog steeds langs dezelfde lijnen te werk. Uit de tijd van de Babyloniër en Assyriërs, meer dan 1000 jaar voor Christus, zijn de kleitabletten met de Codex van Hammurabi bewaard gebleven. Deze codex bevat medische teksten over behandeling, die toen meestal op duivelsuitdrijving berustte, maar geeft ook informatie over chirurgische en medicamenteuze therapieën met de bijbehorende tarieven, een vroege vorm van het Uniform Particulier Tarief zoals het CTG dit tegenwoordig aan ons oplegt. Hammurabi vermeldt ook de sancties die er op medische fouten stonden. Een en ander bleek in die tijd overigens afhankelijk van de sociale status van de patiënt. In een opgegraven schedel uit Zuid-Libanon bleek dat de Phoeniciërs 500 jaar voor Christus gouddraad ligaturen aanbrachten om losstaande ondertanden te spalken die mobiel waren geworden door afbraak van kaakbot als gevolg van parodontitis. In de Gouden Eeuw was het de Delftse lakenkoopman Anthonie van Leeuwenhoek die voor het eerst tandplaque-bacteriën beschreef en daarbij gefascineerd melding maakte van de grote hoeveelheid microorganismen of diertgens zoals hij ze noemde, die hij waarnam met zijn eenvoudig microscoop. Hij merkte al op dat de hoeveelheid tandplaque toenam als hij zijn tanden niet reinigde. Hij deed het eerste experiment ter wereld met een antiplaque spoelmiddel. Door met een mengsel van wijn en azijn te spoelen zag hij dat alleen in de buitenste laag van de plaque de diertgens werden gedood. Hij demonstreerde hiermee de voor microorganismen beschermende werking van het leven in een biofilm. Ruim 300 jaar later werden de waarnemingen met verbeterde onderzoekstechnieken bevestigd. Van Leeuwenhoek deed dezelfde experimenten met het witte beslag op de tong dat hij met een zilveren tongschraper verwijderde. Het zou eveneens ongeveer 300 jaar duren voordat het beslag op de tong, meestal veroorzaakt door exudaat uit de neusbijholten of post nasal drip zou worden herkend als de belangrijkste bron van halitose of slechte adem. Het reinigen van de tong met een tongschraper is in veel gevallen afdoende om slechte adem te voorkomen. In ernstige gevallen kan dit nog worden uitgebreid met het gebruik van 4
5 speciaal ontwikkelde gorgelmiddelen om de samenstelling van het tongbeslag te beinvloeden. Helaas blijken veel medische collegae hiervan niet op de hoogte en worden mensen met slechte adem nog steeds aan een belastend en meestal onnodig maagonderzoek onderworpen. Ik onderschrijf dan ook de stelling uit het proefschrift van collega Edwin Winkel, die luidt dat de uitdrukking het achterste van je tong laten zien in een ander daglicht staat sinds bekend is dat meestal niet de maag maar het achterste deel van de tong de voornaamste bron van slechte adem is. Het zou ook nog 300 jaar duren voordat het wetenschappelijk bewijs zou worden geleverd dat tandplaque de oorzaak is van gingivitis, een oppervlakkige vorm van ontstoken tandvlees. In 1965 voerden Loë,Theilade en Jensen de klassieke studie uit van de experimentele gingivitis. Hierbij wordt het parodontium eerst optimaal gezond gemaakt waarna gedurende 3 weken iedere vorm van mondhygiëne wordt gestaakt. Hierbij treedt de vorming van tandplaque op met bij iedereen een zekere mate van gingivitis. Gingivitis is een reversibele aandoening. Dit betekent dat volledig herstel optreedt als het gebit wordt schoongemaakt. Na plaqueaccumulatie ontwikkelt zich bij iedereen gingivitis maar dit leidt niet bij iedereen tot verlies van bind-en steunweefsel, ofwel parodontitis. Hierbij ontstaat verdieping van de ruimte tussen de tand of kies en het tandvlees. Dit wordt een verdiepte, pathologische pocket genoemd. Parodontitis is een aandoening van multifactoriële oorsprong en ontwikkelt zich in 10-15% van de bevolking in ernstige gebitsbedreigende mate. De microbiologische samenstelling van de tandplaque en de wijze waarop de gastheer reageert op de ontstekingsprikkel spelen hierbij een rol. Van een aantal microorganismen is bekend dat zij geassocieerd zijn met het optreden van parodontitis. Vincent Zijnge lid van het domein parodontologie, onderzoekt, in samenwerking met de collegae Degener, Harmsen en Welling van de Disciplinegroep Medische Microbiologie, met moderne moleculair biologische technieken welke bacteriën nog meer een pathogene rol spelen en actief zijn in de plaque-biofilm. Deze nieuwe informatie kan belangrijk zijn voor de behandeling en mogelijk voor de preventie. Het liefst zouden we al op jonge leeftijd willen voorspellen of parodontitis zich zal gaan ontwikkelen. Om dit te onderzoeken mag er geen interferentie door middel van behandeling zijn. Dit was een belangrijke reden waarom in 1987 een longitudinaal onderzoek werd gestart in een groep jonge individuen op een theeplantage op West Java in Indonesië. De bevolking daar is verstoken van tandheelkundige zorg. Dit onderzoek wordt vanuit ACTA geleid door mijn opleider, prof. Ubele van der Velden en in samenwerking met de Universitas Padjadjaran in Bandung, uitgevoerd. Het natuurlijk verloop van parodontitis werd 5
6 gedurende 15 jaar door ons vervolgd waarbij klinische metingen en bacteriologisch onderzoek werd uitgevoerd. In een later stadium zijn ook immuno-genetische aspecten van de proefpersonen onderzocht. Dit alles met het doel om mogelijke risicofactoren voor het ontstaan en de progressie van parodontitis vast te stellen. Uit de resultaten na 7 jaar, gepubliceerd in het proefschrift van collega Mark Timmerman, komen de plaque score, de hoeveelheid tandsteen en de aanwezigheid van bewegelijke micro-organismen (diertgens zou van Leeuwenhoek zeggen) en de aanwezigheid van de bacterie Actinobacillus actinomycetemcomitans als belangrijkste op jonge leeftijd gemeten risicofactoren voor parodontitis naar voren. Uit de resultaten na 15 jaar bleek onder meer dat de hoeveelheid pockets dieper dan 4 mm een voorspellende waarde hebben met betrekking tot de ernst en omvang van parodontitis op latere leeftijd. Deze onderzoeksresultaten bevestigen de juistheid van het gebruik van de Dutch Periodontal Screening Index (DPSI), geintroduceerd door de Nederlandse Vereniging voor Parodontologie, als zinvol instrument in de vroege diagnostiek en preventie van progressie van parodontitis. De DPSI screening is eenvoudig uit te voeren en scoort eveneens op pocketdiepte en tandsteen en geeft aan of uitgebreider onderzoek is gerechtvaardigd. Hierbij kan ook een bacteriologisch onderzoek van de subgingivale flora belangrijke informatie geven. De reactie op de microorganismen in de tandplaque wordt mede bepaald door lifestyle factoren zoals roken en stress, algemene weerstands- en gezondheids aspecten en genetische variatie in bepaalde genen. Na bacteriële prikkeling vanuit de tandplaque is de genetisch bepaalde variatie in de reactie van afweercellen, zoals de macrofaag, gelegen in het genpolymorfisme van het IL 1 gen cluster op chromosoom 2. Deze genen regelen de productie van interleukine 1, belangrijke stoffen in de regulatie van het ontstekingsproces. Een hoge productie van interleukines kan het doorslaan van de ontstekings- en immuunreactie veroorzaken met agressieve destructie van het parodontium tot gevolg. Dit zal nog worden versterkt als de interleukine- remmende stof of receptorantagonist onvoldoende wordt aangemaakt, zoals door Marja Laine en medewerkers werd aangetoond. Zij toonden bovendien aan dat zelfs bij afwezigheid van de paropathogene micro-organismen Actinobacillus actinomycetemcomitans en Porphyromonas gingivalis het genpolymorfisme voor interleukinen wijst op een risicofactor voor parodontitis. In bepaalde patiënten kan genetisch testen daarom zinvol zijn in het kader van risico analyse bijvoorbeeld bij uitgebreide implantologische- en restauratieve behandeling. Geconcludeerd kan worden dat parodontitis een verzamelnaam is van ziektes aan het bind- en steunweefsel rond de gebitselementen met een 6
7 multifactoriele oorzaak op basis van microbiologische en genetische factoren, beinvloed door medische en lifestyle-factoren. Dit vraagt individuele diagnostiek, risicoanalyse, prognose bepaling en daarop toegespitste behandeling. Parodontale Behandeling; Concept en Trends Parodontale therapie is primair gericht op infectiecontrole, het wegnemen van oorzakelijke- en risicofactoren en het handhaven van een functionele, gezonde dentitie en steunweefsels. Klinisch vertaalt zich dit in een einddoel van behandeling bestaande uit het creëren van ondiepe, gezonde pockets die bij onderzoek niet bloeden. Om dit einddoel te bereiken en om de infectie onder controle te krijgen moeten soms gebitselementen met een hopeloze prognose worden getrokken, dient een grondige gebitsreiniging of scaling en rootplaning te worden uitgevoerd en kan ook parodontale chirurgie nodig zijn. Een actief beleid om de patient te begeleiden om met roken te stoppen of dit te verminderen zou meer aandacht moeten krijgen. Onderzoek uit Zweden laat zien dat klinici ook bereid zijn hier een actieve rol in te vervullen, maar dat het ontbreken van een adequate financiele vergoeding hiervoor hen veelal weerhoudt. Een aanvullende behandeling met antibiotica, op indicatie van analyse van de microbiologische samenstelling van de subgingivale plaque leidt in veel gevallen tot een beter en meer voorspelbaar behandel resultaat. Internationaal wordt veel onderzoek op dit gebied verricht. Het werk van de Amsterdamse onderzoekers Van Winkelhoff en Winkel op het gebied van de klinische parodontale microbiologie en het gericht gebruik van antibiotica is hierbij van baanbrekende betekenis gebleken. In de praktijk dient te worden gestreefd naar een klinisch en bacteriologisch gezonde mond die door de patiënt gezond kan worden gehouden door een adequate mondhygiëne. Een ander doel in de behandeling kan zijn om de door parodontitis verloren weefsels te regenereren. In de parodontale tissue engineering zijn vele stoffen onderzocht en toegepast, varierend van koraal, botsubstituten en bioactieve stoffen. Het principe van de geleide weefselregeneratie of GTR heeft zich bewezen, maar leidt niet altijd tot voorspelbare klinische resultaten. Uit een recent uitgevoerde systematische review van de literatuur door Giannobile en Somerman (2003) blijkt dat met name de glazuurmatrixeiwitten tot consistent goede resultaten te leiden. Een andere trend, begonnen in Californië, is plastische chirurgie van het tandvlees met een cosmetische doelstelling. Er bestaan effectieve 7
8 manieren om bijvoorbeeld blootliggende worteloppervlakken weer met tandvlees te bedekken. De Groningers lijken in het algemeen hier nog niet massaal warm voor te lopen, maar in het onderwijs besteden we hier zeker aandacht aan. De Tandarts en Mondzorgkundige naar Gronings model Op 1 september van dit jaar gaat het nieuwe curriculum tandheelkunde van start. Een competentiegericht curriculum voor de moderne tandarts met een grote mate van wetenschappelijke scholing en medische kennis, zonder dat dit ten koste gaat van het aanleren van vaardigheden waar ons vak niet zonder kan. Wat betreft de parodontologie hoort in het basiscurriculum tandheelkunde het hele traject van diagnose, risicoanalyse en prognosebepaling thuis. Daarnaast dient de student tandheelkunde vertrouwd te zijn met het principe van infectiecontrole en eenvoudige parodontale chirurgie, met name in relatie tot restauratieve tandheelkunde. Parodontale behandeling mag nooit los gezien worden van overige tandheelkundige problemen en de wensen van de patient. In keuze onderwijs kan verder gedifferentieerd worden naar uitgebreidere parodontale zorg. Door zodoende het curriculum in Groningen in te richten kan ook een bijdrage worden geleverd de druk op de tandartsparodontologen te verlichten. Bijna twee jaar geleden is ook het nieuwe curriculum voor de opleiding mondhygiene of mondzorgkunde, zoals het binnenkort zal gaan heten, van start gegaan. Ook dit curriculum is competentiegericht, dat wil zeggen dat de student geleerd wordt beroepsproblemen doeltreffend op te lossen op basis van kennis,vaardigheden en professioneel gedrag. In Groningen doet zich de unieke situatie voor dat zowel de opleiding tandheelkunde als mondzorgkunde binnen dezelfde disciplinegroep worden verzorgd. Het onderwijs is probleem gestuurd, de student wordt begeleid naar professionele zelfstandigheid en leert samenwerken in teamverband. In het teamconcept komt de visie naar voren dat de samenwerkende beroepsbeoefenaren door middel van taakdelegatie, substitutie en verwijzing effectieve en efficiënte mondzorg kunnen leveren met de tandarts als regisseur van de zorg. Een belangrijke uitbreiding in het nieuwe curriculum mondzorgkunde is diagnostiek en behandeling van carieuze laesies. In Groningen is er voor gekozen om de afbakening van de curricula tandheelkunde en mondhygiëne wat betreft het behandelen van caries te leggen bij patiënten met complicerende factoren op het gebied van functionele, parodontale en endodontologische 8
9 problematiek. Om deze reden wordt de conserverende tandheelkunde toegespitst op preventie, diagnostiek en curatie van primaire cariës in het melkgebit met uitbreiding naar primaire cariës in de wisseldentitie en in het blijvende gebit bij jong volwassenen. Nadrukkelijk wordt hierbij niet als doel nagestreefd de mondhygiënist of mondzorgkundige in de latere beroepsuitoefening te beperken tot melk- en wisseldentitie, maar de student vooral te leren waar de beperkingen en mogelijkheden zitten met betrekking tot de vroege cariësdiagnostiek en de behandeling van cariës. Dit wordt mede gemotiveerd door de vaststelling dat er sprake is van een sterke toename van cariës bij kinderen en (pre)adolescenten. De oorzaak hiervan is weliswaar multifactorieel, doch het moge duidelijk zijn dat preventieve maatregelen in deze leeftijdsgroepen onvoldoende worden aangeboden, ofwel niet tot het beoogde resultaatleiden. Het Groningse curriculum wil daarom preventie bij kinderen en jong volwassenen extra stimuleren waarbij het logisch lijkt om het accent met betrekking tot de curatieve tandheelkunde juist bij deze groepen te leggen, waardoor er sprake zal zijn van een gecombineerde preventieve en curatieve benadering. Bij voldoende effect van preventie en curatie voordat de volwassen leeftijd is bereikt zou de prevalentie van caries en parodontale problemen af kunnen nemen. Preventie hoort historisch en bij uitstek bij de competenties van de mondhygiënist of mondzorgkundige. In algemene zin deel ik de zorg, geuit door collega Bausch, en uitgesproken bij zijn afscheidsrede als decaan van ACTA, dat in het takenpakket van de mondzorgkundige, preventie ten koste zou kunnen gaan van restaureren, daartoe mogelijk nog aangemoedigd een statusverhogend effect van het boren en vullen waar bovendien ons verrichtingensysteem beter in voorziet dan preventieve maatregelen. Hierdoor zou een ouderwets soort tandarts in een nieuw HBO- jasje worden geïntroduceerd. Met als gevolg dat het capaciteitsprobleem niet zal worden opgelost en de beoogde kostenbesparing ook niet plaats zal vinden. Het nieuwe curriculum mondzorgkunde in Groningen zal een afstudeervariant gaan krijgen met speciale nadruk op de parodontologie, zoveel mogelijk aansluitend op de vraag uit het beroepsveld en het profiel van de mondzorgkundige met specialisatie parodontologie zoals voorgesteld door de Nederlandse Vereniging voor Parodontologie. Parodontale Geneeskunde Sedert het begin van de geschreven geschiedenis wordt melding gemaakt van het feit dat aandoeningen in de mond effect op de rest van het 9
10 lichaam kunnen hebben. Het concept van de focale infectie, ontstaan rond 1900 heeft veel onderzoek gestimuleerd naar de relatie tussen parodontitis en het risico voor algemeen medische aandoeningen. Het mechanisme komt voort uit het feit dat micro-organismen of endotoxinen in de pocket door het ulcererende binnenoppervlak van de pocket de bloedbaan binnendringen. Dit mechanisme treedt al op bij kauwen of na tandenpoetsen en tandenstoken en kan op afstand infecties veroorzaken. Ook zouden bacteriën uit de pocket of bacteriële producten zoals endotoxine de productie van pro-inflammtoire cytokinen en andere reactieve eiwitten kunnen stimuleren. Systematisch literatuur onderzoek, van eind 2003, gepubliceerd in de Annals of Periodontology van de American Academy of Periodontology levert interessante gegevens op. Aspiratie van kleine hoeveelheden speeksel is een normaal verschijnsel tijdens slaap, maar kan ook optreden na een lokale verdoving voor een tandheelkundige ingreep. Bij een slechte mondhygiëne en parodontitis kunnen pathogene micro-organismen een longontsteking veroorzaken, met name in patiënten met chronisch obstructieve longaandoeningen (COPD), rokers, bij patiënten die corticosteroïden gebruiken en bij geïntubeerde patiënten. De incidentie van deze vorm van pneumonie kan significant worden gereduceerd na gebitsreiniging, verbetering van de mondhygiëne en door te spoelen met chloorhexidine voor een ingreep. Een associatie, maar geen causaal verband, is aangetoond tussen parodontitis en atherosclerose en daardoor met hart- en vaatziekten. Door de aanwezigheid van lifestyle-factoren, zoals roken, die invloed op zowel parodontitis als atherosclerose hebben is interpretatie van onderzoek niet altijd goed mogelijk. Desalniettemin bestaat consensus over een positieve associatie tussen de hoeveelheid aanhechtingsverlies of weefselschade door parodontitis en het optreden van cardiovasculaire aandoeningen, herseninfarcten en perifere vaatproblemen. Uitgebreider longitudinaal onderzoek en interventiestudies zijn nodig om deze associatie te valideren en om een oorzakelijk verband aan te tonen. Meer dan de helft van de kindersterfte treedt op als gevolg van vroeggeboorten. In relatie tot vroeggeboorten is een aantal risicofactoren bekend, zoals de leeftijd van de moeder, haar socio-economische status, reeds doorgemaakte vroeggeboorte of geboorte van een kind met een laag geboortegewicht, drugs- en alcoholverslaving en ontstekingsprocessen bij de moeder, zoals vaginale ontstekingen. Offenbacher publiceerde als eerste in 1996 dat parodontitis als ontstekingsproces elders in het lichaam de kans op vroeggeboorten tot meer dan zeven maal kan vergroten. Er zijn ook voorzichtige aanwijzingen voor een relatie tussen pre-eclampsie of zwangerschapsvergiftiging en parodontitis. Alina Kunnen van ons domein Mondhygiene doet hier onderzoek naar in samenwerking met de collegae Aarnoudse, van Pampus en Blaauw van Obstetrie en van 10
11 Doormaal van Interne Geneeskunde. Recent is door Jeffcoat en haar medewerkers aangetoond dat behandeling van parodontitis voor de 28 e week de kans op vroeggeboortes significant reduceert. De betekenis voor de gezondheidszorg en de maatschappelijke betekenis hiervan zou groot kunnen zijn. Er zijn ook hier meer epidemiologische en vooral interventie studies nodig om het verband tussen parodontitis en vroeggeboorten verder vast te stellen. De aanwijzingen zijn echter zodanig dat prenatale screening uitgebreid zou moeten worden met parodontale screening, zoals het vaststellen van de DPSI. Deze eenvoudige bepaling kan tegen lage kosten worden uitgevoerd door de tandarts, mondzorgkundige, preventieassistente of, na een korte training de verloskundige en verpleegkundigen. Ik hoop hier vanuit Tandheelkunde/Mondhygiëne in de toekomst samen met de afdeling Obstetrie, waar nu al een onderzoeksrelatie mee bestaat, meer aan te kunnen doen. Een intensieve samenwerking met de onlangs benoemde hoogleraar Orale Geneeskunde, collega Vissink ligt hierbij uiteraard voor de hand. Men kan zich gezien de relatie parodontologie-geneeskunde overigens afvragen of in navolging van de specialist mondziekten-kaachirurgie een dubbele kwalificatie tandarts-arts voor de tandarts-parodontoloog in de toekomst gerechtvaardigd zou zijn. In Groningen is de Tandheelkunde/Mondhygiëne onderdeel van de Medische Faculteit en zal straks als Universitair Centrum voor Mondzorg Groningen onderdeel gaan uitmaken van het Groninger Universitair Medisch Centrum. Ik prijs mij gelukkig om in een dergelijke omgeving mijn functie uit te mogen oefenen. Ik zal mijn best doen om op alle fronten de parodontologie de plaats daarin te geven die het verdient. Dankwoord De Rector Magnificus, het College van Bestuur, prof.dr.s.poppema als decaan van de Medische Faculteit en prof.dr.w.kalk als voorzitter van de Disciplinegroep Tandheelkunde/Mondhygiene dank ik voor het in mij gestelde vertrouwen. Het is voor mij heel bijzonder in deze functie terug te keren naar mijn Alma Mater en ik zal mij inzetten voor onze studenten en patienten in de breedste zin des woords. Hooggeleerde Pilot, beste Taco, veel dank voor de inspiratie die jij mij al in mijn studententijd gaf en je vertrouwen in mij als jouw opvolger in de doorstart van de parodontologie in de Groningse opleiding. Het moet voor jou moeilijk zijn geweest om te zien wat bij de sluiting allemaal verloren is gegaan. Met verve heb jij je ingezet om de parodontologie nu 11
12 in de nieuwe opleiding nieuw leven in te blazen, daarbij terzijde gestaan door vriend en collega dr. Jan Tromp. Hooggeleerde Kalk, beste Warner, als ik nog een laatste duwtje in de richting Groningen nodig had, dan heb jij daar zeker voor gezorgd. Door jouw enthousiasme geef je mij ook de energie om de parodontologie weer een plek in de opleiding te geven. Jouw visie en vasthoudendheid houdt de Disciplinegroep Tandheelkunde/Mondhygiene ook goed op koers. Veel dank ook voor je inspanningen om mij sociaal ook weer in Groningen thuis te voelen na bijna 25 jaar afwezigheid. Hooggeleerden Huysmans en Schaub, beste Marie-Charlotte en Rob, geen moeite is jullie te veel mij in te wijden in het Groningse onderwijssysteem waar jullie terecht zo trots op zijn. Hoogeleerde de Bont, beste Lambert, vaak een relativerend woord, maar nooit de zorgvuldigheid uit het oog verliezend. Door jou en je voortreffelijke staf, met name prof.dr.ruud Bos, prof.dr.arjan Vissink, prof.dr. Jan Roodenburg, prof.dr.b.stegenga en dr.fred Spijkervet heeft onze disciplinegroep een uitstekende en vruchtbare relatie met mondziekten en kaakchirurgie. Geleerde Ketz, beste Manon, jij kwam in een turbulente tijd het domein mondhygiene binnen als direkteur. Ik heb mij verbaasd over de snelheid waarmee jij je hebt ingewerkt, professioneel leiding geeft en de opleiding door de accreditatieprocedure loodst, waarbij ook nog invulling aan het nieuwe curriculum moet worden gegeven. Mevrouw Lubbelinkhof, beste Renata, coordinator van de parocursus, steun en toeverlaat. Veel dank voor al je hulp en je flexibiliteit, bovendien altijd met een big smile. Geleerde Scholten, beste Irene, coordinator van het keuzeonderwijs. Met veel enthousiasme en kennis ben jij het domein parodontologie binnen gekomen en het einde is nog lang niet in zicht. Geleerde Shaw, beste Sandra, uit een ander domein, maar wel met het parohart op de juiste plaats. Jouw expertise en initiatief in de parocursus wordt zeer gewaardeerd. Geleerde Zijnge, beste Vincent, jij houdt mij scherp op onderzoeksgebied als (D)MD-PhD student en gaat een mooie toekomst tegemoet. 12
13 Zeergewaardeerde Tiny Eppinga, jij waakt over mijn agenda en post en hebt veel extra werk verzet rond mijn oratie-veel dank daarvoor. Geleerde Alting, beste Henk, veel dank voor je inspanningen als creatief ceremoniemeester. Helaas werk je maar één dag op de faculteit, naast je succesvolle praktijk. Overige leden van de Disciplinegroep Tandheelkunde/Mondhygiene, jullie heb ik in de afgelopen tijd leren kennen als hardwerkende en plezierige collega's. Het is een voorrecht en genoegen met jullie samen te werken. Aan mijn vorming en ontwikkeling hebben velen, al dan niet bewust, een bijdrage geleverd. Enkelen wil ik hier met name noemen. In de eerste plaats gaan daarbij mijn gedachten uit naar mijn ouders en broer Bert Jan, altijd in het "warme nest" in Zoutkamp. Het is heel jammer dat Pa deze dag niet meer meemaakt. Tijdens mijn opleiding in Gronigen waren er een aantal inspirerende docenten waarvan ik graag prof. Boering en prof. Veldkamp met name zou willen noemen. Hooggeleerde Coppes, beste Leo, jij beseft waarschijnlijk niet hoe jij het denken en doen van velen hebt beinvloed met je creatieve en vrije geest. Het was een groot voorrecht op jouw afdeling tot parodontoloog opgeleid te worden. Hooggeleerde van der Velden, beste Ubele, jij was het die mij op de afdeling parodontologie van de Universteit van Amsterdam aannam, mijn klinische training en wetenschappelijke vorming verzorgde en mij mooie Elzassers leerde waarderen. Ik ben jou veel dank verschuldigd. Met veel plezier heb ik op ACTA samengewerkt met en geleerd van prof.dr. Wouter Beerstsen, dr. Bruno Loos, drs. Wouter Schoo, dr. Mark Timmerman en dr. Fridus van der Weijden. Maten en medewerkers van de Kliniek voor Parodontologie Amsterdam, door en met jullie heb ik geleerd wat patienten behandeling in teamverband betekent en hoe dit de zorg ten goede komt. Al bijna 20 jaar werken aan voortdurende kwaliteitszorg is enorm stimulerend. De sympathieke wijze waarop jullie mij de afgelopen tijd, in de drukke beginfase in Groningen, hebben ontzien is niet onopgemerkt gebleven veel dank daarvoor. Hooggeleerde van Winkelhoff, beste Arie Jan, recent benoemd tot hoogleraar orale microbiologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Jouw baanbrekende werk voor de klinische parodontale microbiologie heb ik reeds genoemd. Het beschikbaar stellen van kennis en informatie op commerciele basis aan de gebruiker, in jouw geval via Laboral Diagnostics, is thans officieel beleid bij onze universiteiten, maar lag 15 13
14 jaar geleden voor een aantal collega s heel moeilijk en een aantal lijkt er nog steeds mee te worstelen. Jouw aanstekende enthousiasme is een weldaad- dit geldt nog meer voor je vriendschap door de jaren heen. Zeergeleerde Winkel, beste Edwin, vriend vanaf het eerste studiejaar in Groningen, oermaat in de kliniek in Amsterdam, vliegmaat, reisresearch- en kookmaat, ceremoniemeester bij alle "significant moments" en nog veel meer. Le Champagne est toujours prêt! Mijn gezin, belangrijkste focus, al blijkt dat de afgelopen 2 jaren niet uit de hoeveelheid tijd die ik aan jullie heb kunnen besteden. Angela, lieve echtgenote, gelukkig viel jouw keuze om minder te werken samen met mijn benoeming in Groningen. Dit geeft mij de ruimte om mijn werk in Groningen naar behoren te doen. Enno en Pieter, bovenste beste zoons, toen jullie klein waren had ik meer tijd voor jullie. Nu kunnen jullie al zoveel zo goed, veel dingen zelfs beter dan je vader! Alles wat we samen doen beleven we intens en ik zie in jullie allebei de belangrijke eigenschap om alles met overgave en enthousiasme te doen. Ik heb gezegd. 14
15 Referenties Abbas, F., Wennstrom, J., Van der Weijden, G.A., Schneiders, T., Van der Velden, U. (2003) Surgical treatment of gingival recessions using EmdogainGel. Int J Period & Restorative Dent 23: Blauwdruk Opleiding Mondhygiene Groningen (2003). Boggess, K.A., Lieff, S., Murtha, A.P., Moss, K., Beck, J., Offenbacher, S. (2003) Maternal periodontal disease is associated with an increased risk of preeclampsia. Obstet Gynecol 101: Carranza, F., Shklar, G. (2003) History of Periodontology. Carol Stream: Quintessence Publishing Co,Inc. Giannobile, W.V., Somerman, M.J. (2003) Growth and amelogenin-like factors in periodontal woundhealing. A systematic review. Ann Periodontol 8: Jeffcoat, M.K., Hauth, J.C., Geurs, N.C., Reddy, M.S., Cliver, S.P., Hodgkins, P.M., Goldenberg, R.L. (2003) Periodontal disease and preterm birth: results of a pilot intervention study. J.Periodontol 74: Kornman, K.S. (2003) Genetics and Periodontal Diseases.In: Wilson, T.G., Kornman, K.S. Fundamentals of Periodontics. Carol Stream: Quintessence Publishing Co,Inc. Laine, M.L., Farre, M.A., Gonzalez, G., van Dijk, L.J., Ham, A.J., Winkel, E.G., Crusius, J.B., Vandenbroucke, J.P., van Winkelhoff, A.J., Pena, A.S. (2001) Polymorphism of the interleukin-1 gene family,oral microbial pathogens and smoking in adult periodontitis. J Dent Research 80: Lopez, N.J., Smith, P.C., Gutierrez, J. (2002) Periodontal therapy may reduce the risk of preterm low birth weight in women with periodontal disease: a randomized controlled trial. J Periodontol 73: Oates, T.W., Robinson, M., Gunsolly, J.C. (2003) Surgical therapies for the treatment of gingival recession. A systematic review. Ann Periodontol 8:
16 Offenbacher, S., Katz, V., Fertik, G. (1996) Periodontal infection as a possiblerisk factor for preterm low birth weight. J Periodontol 67 (suppl.): Scannapieco, F.A., Bush, R.B., Paju, S. (2003) Associations between periodontal disease and risk for atherosclerosis, cardiovascular disease and stroke. A Systemic review. Ann Periodontol 8: Scannapieno, F.A., Bush, R.B., Paju, S. (2003) Associations between periodontal disease and risk for nosocomal bacterial pneumonia and chronic obstructive pulmonary disease. A systematic review. Ann Periodontol 8: Scannapieco, F.A., Bush, R.B., Paju, S. (2003) Periodontal disease as a risk factor for adverse pregnancy outcomes. A systematic review. Ann Periodontol 8: Timmerman, M.F. (2001) Prevalence and progression of untreated periodontal disease in a young Indonesian population. Academisch proefschrift. Universiteit van Amsterdam. Van der Velden, U., Abbas, F., Armand, S., Loos, B.G., Timmerman, M.F., Van der Weijden, G.A.,Winkel, E.G., Van Winkelhoff, A.J.(2004) The natural development of periodontitis: Prospective factors. J Dent Research, in press. Van Dijk, L.J. (2001) Parodontaal onderzoek. In: Atlas van de Parodontale Diagnostiek. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum. Wennekes, W. (1996) Gouden handel. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas. Winkel, E.G. (2000) Systemic antibiotic therapy in periodontics. Academisch proefschrift. Universiteit van Amsterdam. Colofon Ontwerp en realisatie: Aat Doek Druk: van Gorcum, Assen Omslag illustratie: De Lokboom naar schilderij van Han Jansen; olieverf/spatwerk op linnen, ± 1988.Met dank aan Ina Metselaar. 16
? Petra geeft aan dat ze probeert zwanger te worden en sinds kort in een traject zit van IVF (in vitro fertilisatie).
MONDGEZONDHEID EN ZWANGERSCHAP CASUS 1 Karin de G., een 27-jarige patiënte is al van jongs af aan in de praktijk onder controle. Tot nu toe was er altijd sprake van een zeer goede mondhygiëne en zijn er
Nadere informatieJava Project on Periodontal Disease. Periodontal Condition in Relation to Vitamin C, Systemic Conditions and Tooth Loss Amaliya
Java Project on Periodontal Disease. Periodontal Condition in Relation to Vitamin C, Systemic Conditions and Tooth Loss Amaliya Samenvatting en conclusie In vele studies is een verband aangetoond tussen
Nadere informatieDutch Periodontal Screening Index - DPSI. Categorie B Index 3 Negatief = zonder recessies boven de diepste pocket
Dutch Periodontal Screening Index - DPSI Categorie A Index 0, 1, 2 Categorie B Index 3 Negatief = zonder recessies boven de diepste pocket Categorie C Index 3 Positief = met recessies boven de diepste
Nadere informatieParo-info. mei 2011. vaststellen risicoprofiel
Paro-info mei 2011 vaststellen risicoprofiel Na zorg komt nazorg Voor de behandeling van mensen met parodontitis werken wij in Nederland volgens het Paro-protocol. De DPSI bepaalt daarbij tot welke behandelcategorie
Nadere informatieUw tandvlees krijgt een cijfer
Uw tandvlees krijgt een cijfer Uw tandvlees heeft een cijfer gekregen Uw tandvlees is gecontroleerd. Er is globaal onderzocht of uw tandvlees ontstoken is. De metingen zijn vastgelegd in cijfers voor zes
Nadere informatieOntstoken tandvlees. Voorkom ontstoken tandvlees door een goede mondhygiëne
Ontstoken tandvlees Voorkom ontstoken tandvlees door een goede mondhygiëne Met een goede mondhygiëne houdt u uw tanden, kiezen en tandvlees gezond. U voorkomt daarmee ontstoken tandvlees (gingivitis en
Nadere informatieAls een gebit niet goed verzorgd wordt is er kans op gingivitis en paradontitis
Gebitsverzorging Als een gebit niet goed verzorgd wordt is er kans op gingivitis en paradontitis Gingivitis Gingivitis oftewel tandvleesontsteking ontstaat door de ophoping van tandplaque en tandsteen
Nadere informatiesamenvatting Peri-implantaire infecties vormen een risico voor de overleving en het succes op lange termijn van tandheelkundige implantaten. Infectie beperkt tot de peri-implantaire mucosa wordt peri-implantaire
Nadere informatieIs een goede communicatie van de parodontale diagnostiek de basis voor succes?
Updatedag Assistenten 05 juni 2015 Is een goede communicatie van de parodontale diagnostiek de basis voor succes?.. ja.... de tandarts zegt dat mijn achterste kies links-boven eruit moet.... maar ik heb
Nadere informatieIk ben zwanger. Heb ik meer kans op ontstoken tand- vlees? Kan ik tandplak verwijderen met een mondspoelmid- del?
Onstoken tandvlees Ontstoken tandvlees Voorkom ontstoken tandvlees door een goede mondhygiëne Met een goede mondhygiëne houdt u uw tanden, kiezen en tandvlees gezond. U voorkomt daarmee ontstoken tandvlees
Nadere informatieParo-info januari 2013
Paro-info januari 2013 Geachte lezer, De Parodontologische Kliniek Den Haag bestaat 25 jaar. Wij zullen dit jubileum vieren met het thema Van jong tot oud zonder bloedend tandvlees. Dit zal blijken uit
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting 147 148 De tandheelkundige implantologie heeft zich de afgelopen vijfendertig jaar sterk ontwikkeld. Aanleiding tot deze ontwikkeling was de toenemende behoefte aan verbeterde behandeling
Nadere informatieInfectie bij een implantaat
Infectie bij een implantaat Patiënteninformatie 1. Wat is het? U heeft een implantaat gekregen. Sommige mensen krijgen een ontsteking in de mond rondom dit implantaat. De oorzaken en gevolgen worden in
Nadere informatieAntibiotica beïnvloeden de indicatie voor parodontale chirurgie
Abbas en Van Winkelhoff: Parodontale chirurgie en antibiotica Antibiotica beïnvloeden de indicatie voor parodontale chirurgie F. Abbas 1 A.J. van Winkelhoff In dit artikel wordt de rol van orale antibiotica
Nadere informatiePatiënteninformatie. Parodontitis, niet voor mij! Actief voorkomen, herkennen en behandelen. Giving a hand to oral health.
Patiënteninformatie Parodontitis, niet voor mij! Actief voorkomen, herkennen en behandelen. Giving a hand to oral health. In actie tegen parodontitis: Voor aantrekkelijkheid en welzijn. Mooie tanden en
Nadere informatieKOPZORGEN... Stomatitis Parodontitis. Kopzorgen. Definitie: reversibele plaque geïnduceerde ontsteking van de gingiva
KOPZORGEN... Gingivitis Stomatitis Parodontitis Frans Knaake, tandheelkundig dierenarts Veterinair Specialistisch Centrum De Wagenrenk Gingivitis Definitie: reversibele plaque geïnduceerde ontsteking van
Nadere informatieStrategisch plan NVvP
Strategisch plan NVvP 2017-2022 Inleiding Doel In de zomer van 2016 heeft het bestuur van de NVvP besloten om de toekomstvisie 2012-2017 te vervangen en aan te passen voor de komende periode van 2017 2022.
Nadere informatieCentrum Tandheelkunde Amsterdam (ACTA), 2 de Parodontologische Kliniek in Den Haag en 3 de Kliniek voor Parodontologie in Amsterdam.
Metronidazol bij de behandeling van refractaire parodontitis* AUTEUR(S) A.J. van Winkelhoff 1, T. Vangsted 2, E.G. Winkel 3 BRON Ned Tijdschr Tandheelkd 2000; 107: 327-331. TREFWOORDEN RUBRIEK UIT Parodontologie
Nadere informatieValkuilen in diagnostiek en behandeling van parodontale aandoeningen
F. Abbas, A.J. van Winkelhoff Valkuilen in diagnostiek en behandeling van parodontale aandoeningen In dit artikel wordt ingegaan op de complexe etiologie, de gevolgen en de faalrisico s bij de diagnostiek
Nadere informatieKPR Peri-implantaire infecties SAMENVATTING
KPR Peri-implantaire infecties SAMENVATTING In de klinische praktijkrichtlijn Peri-implantaire infecties komen de volgende onderwerpen aan de orde: 1. Preventie van peri-implantaire infecties 2. Diagnostiek
Nadere informatieKENNIS DELEN IS KENNIS OPDOEN!
De PvPI Nijmegen/Horst organiseert: TOP LEZINGEN 2018 KENNIS DELEN IS KENNIS OPDOEN! 15 MEI 19 SEPTEMBER 12 NOVEMBER Na de succesvolle thema-avonden uit eigen praktijk, die we in 2017 voor u verzorgden,
Nadere informatieEen mond vol zorgen. Az St Jan 24 september 2009 Mandy Desnyder
Een mond vol zorgen Az St Jan 24 september 2009 Mandy Desnyder Op de agenda Inleiding Pathogenese van de orale aandoeningen Verband tussen mondaandoeningen en systemische ziekten Mondzorg programma en
Nadere informatiePrevalence and progression of untreated periodontal disease in a young Indonesian population
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Prevalence and progression of untreated periodontal disease in a young Indonesian population Timmerman, M.F. Link to publication Citation for published version (APA):
Nadere informatieParo-info april 2013
Paro-info april 2013 Geachte lezer, Hierbij presenteren wij u de 2e Paro-Info van ons jubileumjaar. In het kader van het vijfentwintig jarig bestaan van de Parodontologische Kliniek Den Haag organiseren
Nadere informatieGingivitis en parodontitis
Made in Sweden, used worldwide. Patiëntenfolder Bestel de producten van TePe bij de dichtstbijzijnde apotheek: TePe Interdentale ragers Origineel 0,4 mm 1574 2970 Angle 0,4 mm 1565 4427 0,45 mm 1574 2946
Nadere informatieAntibiotica beïnvloeden de indicatie voor parodontale chirurgie
Antibiotica beïnvloeden de indicatie voor parodontale chirurgie Bron: NTVT november 2004; 111: 425-429 Auteurs: Rubriek: Trefwoorden: Uit: Opmerking: Adres: Links: F. Abbas, A.J.van Winkelhof Oorspronkelijke
Nadere informatiePatiënteninformatie over: de behandeling van tandvleesontsteking. Meer dan 2 miljoen patiënten behandeld. Parodontaal herstel met Straumann Emdogain
Patiënteninformatie over: de behandeling van tandvleesontsteking Meer dan 2 miljoen patiënten behandeld Parodontaal herstel met Straumann Emdogain 1 Wat weet u over tandvleesontsteking? Tandvleesontsteking
Nadere informatiePrevention and Treatment of Peri-Implant Diseases. Cleaning of Titanium Dental Implant Surfaces. A. Louropoulou
Prevention and Treatment of Peri-Implant Diseases. Cleaning of Titanium Dental Implant Surfaces. A. Louropoulou Thesis Prevention and Treatment of Peri-implant Diseases Cleaning of titanium dental implant
Nadere informatieDiabetes en mondgezondheid
Diabetes en mondgezondheid Dit doet diabetes met de mond Hebt u suikerziekte? Let dan extra op uw gebit en tandvlees. Mensen met diabetes hebben vaker problemen met hun tanden en tandvlees. Dat kan komen
Nadere informatiePrestatiebeschrijvingen met bijbehorende tarieven 2019*
Prestatiebeschrijvingen met bijbehorende tarieven 2019* Aanvullende informatie Wij proberen zoveel mogelijk rekening te houden met de tarieven van uw zorgverzekering. Mondhygiënistenpraktijk Oog in Al
Nadere informatiePrestatielijst Eckstra Mondzorg. Bij vragen over onze behandelingen staat ons team graag voor u klaar om die te beantwoorden.
Prestatielijst Eckstra Mondzorg Bij vragen over onze behandelingen staat ons team graag voor u klaar om die te beantwoorden. Een gezond gebit voor uw hele gezin Geldig tot 31 december 2012 Consultatie
Nadere informatieSlechte adem. Is uw adem fris?
Slechte adem Is uw adem fris? Een frisse adem. Dat wil iedereen. Maar is uw adem ook fris? De meeste mensen met een slechte adem, ook wel halitose genoemd, merken het zelf niet. Ze ruiken het zelf niet.
Nadere informatieWelkom op het voorjaarscongres 2010 van de NVvP, Hollandse Nieuwe
Congresgangers, Welkom op het voorjaarscongres 2010 van de NVvP, Hollandse Nieuwe Kennis vergaren is tijdrovend. Terwijl het aanbod en de beschikbaarheid van informatie nog nooit zo groot geweest is. We
Nadere informatiePeriodontitis, Diabetes Mellitus, Cardiovascular Disease W.J. Teeuw
Periodontitis, Diabetes Mellitus, Cardiovascular Disease W.J. Teeuw PARODONTITIS, DIABETES MELLITUS, HART- EN VAATZIEKTEN: EEN BERMUDADRIEHOEK Parodontitis is een chronische ontstekingsziekte van de weefsels
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieDierenkliniek Goeree Overflakkee
Dierenkliniek Goeree Overflakkee De teksten van onze artikelen worden geschreven aan de hand van wetenschappelijke literatuur, maar ook op basis van onze eigen inzichten en ervaringen. Daarom kan de informatie
Nadere informatieParoprotocol (uitgebreid)
Paroprotocol (uitgebreid) Het paroprotocol is een vastgestelde route volgens welke de behandeling bij patienten met beginnende of gevorderde botafbraak zou moeten verlopen onderzoek behandelplan behandeling
Nadere informatieParo-info januari 2017
Paro-info januari 2017 Geachte lezer, Voor u ligt de eerste Paro-info van 2017. Het team van de Parodontologische Kliniek wenst u allen een voorspoedig en gezond 2017 toe. In deze Paro-info treft u aan
Nadere informatieDiabetes en mondgezondheid
Diabetes en mondgezondheid Locatie Hoorn/Enkhuizen MKA 2 Diabetes en mondgezondheid Wat is diabetes? Diabetes is een ander woord voor suikerziekte. Het heeft te maken met bloedsuiker: de brandstof voor
Nadere informatieMondgezondheid en hart- en vaatziekten Mondgezondheid en reumatoïde artritis Mondgezondheid en overgewicht
Uit: Gezonde mond, gezond lichaam! Literatuuronderzoek naar de relatie tussen mondziekten en andere ziekten KNMT, Onderzoek & Informatie, Nieuwegein, 2014 Samenvatting en conclusies De mond wordt in de
Nadere informatieEen goede mondhygiëne. informatie voor patiënten
Een goede mondhygiëne informatie voor patiënten INLEIDING 3 REINIGEN TUSSEN DE TANDEN 4 Tandenstoker Tandzijde of floss Interdentaal borsteltje REINIGEN VAN DE TANDEN ZELF 9 Handtandenborstel Elektrische
Nadere informatieParo-info augustus 2013
Paro-info augustus 2013 Geachte lezer, Het jubileumjaar 2013 is inmiddels voor de helft verstreken. Nog even en dan vieren wij graag met u ons 25 jarig bestaan in Diligentia te Den Haag. U heeft hiervoor
Nadere informatieChapter 8. Hoofdstuk 8. Nederlandstalige samenvatting
Chapter 8 Hoofdstuk 8 Nederlandstalige samenvatting Chapter 8 Porphyromonas gingivalis is een Gram- negatieve anaerobe bacterie die geassocieerd is met periimplantitis. In geval van infectie reageren gastheercellen
Nadere informatieZonder recessie geen tandhalsgevoeligheid
Zonder recessie geen tandhalsgevoeligheid Schelte Fokkema kenmerken en prevalentie etiologie en risicofactoren diagnose en klinisch management primaire en secundaire preventie curatie Terminologie tandhalsgevoeligheid
Nadere informatieAtlas van de parodontale diagnostiek
Atlas van de parodontale diagnostiek Atlas van de parodontale diagnostiek Dr. Johan van Dijk Dr.FredSpijkervetendr.JanTromp Houten 2011 Ó 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media Alle
Nadere informatieLeen Verhaert, dierenarts, Diplomate of the European Veterinary Dental College, European Veterinary Specialist in Dentistry.
Mondontsteking bij de kat: een complex probleem Leen Verhaert, dierenarts, Diplomate of the European Veterinary Dental College, European Veterinary Specialist in Dentistry. Dier en Tand, Lintsesteenweg
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting 169 170 Samenvatting Samenvatting Jicht is een reumatische ziekte die wordt veroorzaakt door het neerslaan van urinezuur (in de vorm van kleine naaldvormige kristallen) in en rond de gewrichten.
Nadere informatieSlechte adem? Oorzaken en oplossingen
Slechte adem? Oorzaken en oplossingen Slechte adem: geen zeldzaam verschijnsel Mensen die het hebben merken het niet omdat ze het niet ruiken. Hun omgeving ruikt het des te beter: slechte adem, ook wel
Nadere informatieParodontologie in de Praktijk
Parodontologie in de Praktijk Parodontologie in de Praktijk J.P. van Hoeve Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieBeroepen in beweging
Vooraf In juni 2015 heeft de ANT haar standpunt Werkzaamheden Assisterend Personeel uitgebracht. Het document is een goede basis om in overleg met opleidingsinstituten en tandartsen tot een voor de patiënt
Nadere informatiePrevention of Gingival Trauma. Oral Hygiene Devices and Oral Piercings. N.L. Hoenderdos
Prevention of Gingival Trauma. Oral Hygiene Devices and Oral Piercings. N.L. Hoenderdos Prevention of gingival trauma - oral hygiene devices and oral piercings - ACADEMISCH PROEFSCHRIFT ter verkrijging
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen
Nadere informatieGevoelige tandhalzen. Teruggetrokken tandvlees
Gevoelige tandhalzen Teruggetrokken tandvlees In een gezonde mond ligt het tandvlees netjes om de tanden en kiezen. Gevoelige tandhalzen ontstaan alléén wanneer het tandvlees is teruggetrokken. Zonder
Nadere informatieIntakeformulier le Consult
Mondhygiënepraktijk Smile & Shine Erasmusweg 471 2532 CN Den Haag Tel: 06-28 24 17 72 Intakeformulier le Consult Datum... Voorletters Naam.. Meisjesnaam... M/V Adres... Postcode... Woonplaats Geboortedatum.
Nadere informatieTips voor een gezonde lach
Tips voor een gezonde lach Gezonde tanden, een leven lang Door dagelijks een paar minuten aandacht aan uw tanden te besteden, kunt u veel winst behalen. Onderzoek toont aan dat mondgezondheid ook van
Nadere informatiePeriodontitis Risk In Venous Acute Trombotic Events. Protocol title: Private-studie. Versie 2 PATIENTEN INFORMATIE
Periodontitis Risk In Venous Acute Trombotic Events Protocol title: Private-studie Versie 2 PATIENTEN INFORMATIE Informatiebrief Private-studie pagina 1 van 6 Nederlandse titel van het onderzoek Onderzoek
Nadere informatieWat kan de tandarts tegen gevoelige tandhalzen doen? Zijn er tandpasta s die helpen tegen tandhalsgevoelig- Gevoelige heid?
Gevoelige tandhalzen Gevoelige tandhalzen Teruggetrokken tandvlees In een gezonde mond ligt het tandvlees netjes om de tanden en kiezen. Gevoelige tandhalzen ontstaan alleen wanneer het tandvlees is teruggetrokken.
Nadere informatieHet gebit van de hond.
Het gebit van de hond. Controle van het gebit. Tijdens de puppyvaccinaties van uw hond controleren we of het gebit goed aangelegd is en of er geen problemen zijn. We laten u zien waarop u de komende maanden
Nadere informatieCursus Preventieassistent
Cursus Preventieassistent Algemene informatie Nieuwe ontwikkelingen vereisen aanpassing Er zijn -verschuiving nogal wat ontwikkelingen van aanbodgerichte op tandheelkundig naar vraaggerichte gebied, die
Nadere informatieAPORIS IMPLANTAAT(verzorgings)KIT
APORIS IMPLANTAAT(verzorgings)KIT APORIS IMPLANTAAT(verzorgings)KIT Implantaatverzorging en reiniging Implantaten kunnen een leven lang mee Nieuwe tanden. Ze kunnen een levensverbetering zijn wanneer u
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieMondspoelmiddelen. Mondspoelmiddelen
Mondspoelmiddelen Mondspoelmiddelen Uw tandarts of mondhygiënist heeft u geadviseerd een mondspoelmiddel te gaan gebruiken. U heeft bijvoorbeeld een aantal beginnende gaatjes (cariës). Het tandenpoetsen
Nadere informatieAllereerst krijgt u voor de behandeling verschillende recepten voor medicijnen die u bij de apotheek kan halen.
Behandeling algemeen De voorbehandeling Allereerst krijgt u voor de behandeling verschillende recepten voor medicijnen die u bij de apotheek kan halen. Antibioticum -> de avond voor de behandeling start
Nadere informatieConsensus over peri-implantaire infecties
GIE A.J. van Winkelhoff Consensus over peri-implantaire infecties In 2008 werd in een workshop van de Europese Federatie voor Parodontologie op basis van de wetenschappelijke stand van zaken consensus
Nadere informatiePatiënteninformatie Implantaten
Patiënteninformatie Implantaten Meer kwaliteit van leven met tandimplantaten Tanden en kiezen zijn een deel van uw uitstraling Tanden en kiezen geven u levenskwaliteit. Zij stellen u in staat te genieten
Nadere informatieRoken en mondgezondheid
Roken en mondgezondheid Roken en mondgezondheid Wist u dat stoppen met roken kan bijdragen aan een gezonde mond? Natuurlijk is het u bekend dat u van roken longkanker en hart- en vaatziekten kunt krijgen.
Nadere informatieSlechte adem Wat helpt niet tegen halitose?
Slechte adem Slechte adem Is uw adem fris? Een frisse adem. Dat wil iedereen. Maar is uw adem ook fris? De meeste mensen met een slechte adem, ook wel halitose genoemd, merken het zelf niet. Ze ruiken
Nadere informatieGezonde mond ook vanzelfsprekend voor mensen met een beperking?
Gezonde mond ook vanzelfsprekend voor mensen met een beperking? Mondgezondheid van mensen met een beperking Toename van gebitsproblemen naar mate mensen met een beperking meer afhankelijk zijn van de zorg
Nadere informatieLECTORAAT ZORG & INNOVATIE IN PSYCHIATRIE. Risicofactoren, leefstijl en de mondzorg bij jong volwassenen na vroege psychose
LECTORAAT ZORG & INNOVATIE IN PSYCHIATRIE Risicofactoren, leefstijl en de mondzorg bij jong volwassenen na vroege psychose Symposium onderzoeksresultaten 2017 Sonja Kuipers, MSc MSW RN PhD-Student Zonder
Nadere informatieMijn hond heeft gebitsproblemen wat nu?
Dieetvoeding voor het gericht aanpakken van gebitsproblemen bij honden Mijn hond heeft gebitsproblemen wat nu? betrouwbare en betaalbare dieetvoeding De dierenarts heeft geconstateerd dat je hond last
Nadere informatieMondspoelmiddelen. Spoelen, voor wie en waarom? Mondspoelmiddelen tegen gaatjes
Mondspoelmiddelen Uw tandarts of mondhygiënist heeft u geadviseerd een mondspoelmiddel te gaan gebruiken. U heeft bijvoorbeeld een aantal beginnende gaatjes (cariës). Het tandenpoetsen lukt niet zo goed.
Nadere informatieRapportage uitkomsten Q-koorts Herpen II onderzoek
Rapportage uitkomsten Q-koorts Herpen II onderzoek 22 juni 2015 De GGD Hart voor Brabant voerde dit onderzoek uit in samenwerking met AMPHI de academische werkplaats van het Radboud universitair medisch
Nadere informatieBent u klaar voor een kus?
Bent u klaar voor een kus? Het begint met een gezonde mond! Een gezonde mond is een mond om te zoenen Verzorg dagelijks uw mond Net zoals het dagelijks verzorgen van uw lichaam is ook het dagelijks Naast
Nadere informatiePatiëntfolder. Eenvoudige tips voor een gezonde lach
Patiëntfolder Eenvoudige tips voor een gezonde lach 2 Gezonde tanden, een leven lang Door dagelijks een paar minuten aandacht aan uw tanden te besteden, kunt u veel winst behalen. Wist u dat een frisse,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde
Nadere informatieRoken en mondgezondheid
Roken en mondgezondheid Roken en mondgezondheid Stoppen met roken draagt bij aan een gezonde mond Wist u dat stoppen met roken kan bijdragen aan een gezonde mond? Natuurlijk is het u bekend dat u van roken
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.
Nadere informatieWorkshop: mond-en tandhygiëne (bij diabetespatiënten)
NVKVV 2019: week van de verpleegkundigen Symposium 28 maart 2018 Workshop: mond-en tandhygiëne (bij diabetespatiënten) Even voorstellen Marilyn Veraart marilyn.veraart@arteveldehs.be Opleiding BSc Dental
Nadere informatieDe tandenloze bovenkaak
De tandenloze bovenkaak implantologie en preprothetische chirurgie Kaakchirurgie Beter voor elkaar 2 Implantologie en preprothetische chirurgie: de tandeloze bovenkaak. Als u problemen ervaart met het
Nadere informatieMolenpoortstraat 2A 7041 BG s-heerenberg (0314) Tarievenlijst 2019
Molenpoortstraat 2A 7041 BG s-heerenberg (0314) 647404 www.mondzorgberghseland.nl info@mondzorgberghseland.nl Tarievenlijst 2019 Hieronder vindt u een lijst van prestaties, codes en tarieven vastgesteld
Nadere informatieMondverzorging bij de oudere patiënt
Mondverzorging bij de oudere patiënt Ziekenhuis Gelderse Vallei Uw familielid, vriend(in) of kennis is opgenomen in ons ziekenhuis vanwege ziekte, onderzoeken, een ongeval en/of operatie. Om ervoor te
Nadere informatieMondverzorging bij nierziekten
Mondverzorging bij nierziekten Inhoudsopgave Inleiding 3 Veel voorkomende mondaandoeningen 3 Mondverzorging bij mensen met nierinsufficiëntie na een niertransplantatie 4 Algemene adviezen 5 Eigen gebit
Nadere informatieMeer kwaliteit van leven met tandimplantaten
Patiënteninformatie Meer kwaliteit van leven met tandimplantaten Tanden zijn een deel van uw uitstraling Tanden geven u levenskwaliteit. Zij stellen u in staat te genieten van uw eten, duidelijk te spreken
Nadere informatieTANDHEELKUNDIGE IMPLANTATEN VOOR DE VERVANGING VAN EEN OF MEERDERE VERLOREN GEGANE TANDEN PATIËNTENINFORMATIE
TANDHEELKUNDIGE IMPLANTATEN VOOR DE VERVANGING VAN EEN OF MEERDERE VERLOREN GEGANE TANDEN PATIËNTENINFORMATIE U heeft een afspraak op een van de poliklinieken van Kaakchirurgie Zuyd voor het plaatsen van
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING (DUTCH SUMMARY)
NEDERLANDE AMENVATTING (DUTCH UMMARY) 189 Nederlandse amenvatting (Dutch ummary) trekking van proefschrift Patiënten met een chronische gewrichtsontsteking, waaronder reumatoïde artritis (RA), de ziekte
Nadere informatieLeefregels na een mondkaakoperatie
Leefregels na een mondkaakoperatie In overleg met uw behandelend arts is er besloten tot een operatieve behandeling in de mond. Tijdens de opname heeft u van uw arts en de verpleegkundigen op de verpleegafdeling
Nadere informatieIN ZWANG PROTOCOL: Preventie recidief spontane vroeggeboorte
IN ZWANG PROTOCOL: Preventie recidief spontane vroeggeboorte DEFINITIE: Vroeggeboorte: bevalling bij amenorroeduur < 37 weken Bij een zwangerschapsduur van meer dan 35 weken wordt het risico van belangrijke
Nadere informatie2.1 Verstoord evenwicht protease-antiprotease
Roken is verreweg de belangrijkste risicofactor. Andere risicofactoren zijn: beroepen of hobby s met regelmatige blootstelling aan kleine deeltjes (fijnstof ) en (zelden) een familiair voorkomend enzymtekort
Nadere informatieDe opleiding tot Restauratief Tandarts van de Nederlands Vlaamse Vereniging voor Restauratieve Tandheelkunde
De opleiding tot Restauratief Tandarts van de Nederlands Vlaamse Vereniging voor Restauratieve Tandheelkunde 1. Inleiding Vanuit de tandheelkundige praktijk komt de vraag naar een gedifferentieerde tandarts
Nadere informatieBegroting Kroonverlenging 2013
Begroting Kroonverlenging 2013 Voor het beoordelen of kroonverlenging mogelijk is wordt eerst een consult ingepland: Kosten: C13 Probleemgericht consult (max 10 minuten) 20,52 en/of C28 Onderzoek plan*
Nadere informatieMondzorg bij chemotherapie
Mondzorg bij chemotherapie Mondzorg bij chemotherapie Binnenkort of op dit moment krijgt u een behandeling met chemotherapie. Door deze behandeling kunt u last krijgen van het mondslijmvlies (orale mucositis).
Nadere informatieParo-info E N NA RO P E R. Verslagen EuroPerio7. september 2012
september 2012 RO P E R VI IO EU Paro-info E N NA Verslagen EuroPerio7 Geachte collegae, Voor u ligt een nieuwe paro-info; dit keer met een aantal samenvattingen van interessante voordrachten, gehouden
Nadere informatieSamenvatting. Richtlijn Mondzorg voor Jeugdigen
Samenvatting Richtlijn Mondzorg voor Jeugdigen Initiatief: Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde Wetenschappelijke verantwoording: Nederlandse Vereniging voor Kindertandheelkunde (NVvK)
Nadere informatieNiet meer depressief
Niet meer depressief Dit boek, Niet meer depressief; Werkboek voor de cliënt, is onderdeel van de reeks Protocollen voor de GGZ. Serie Protocollen voor de GGZ De boeken in de reeks Protocollen voor de
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieParoprotocol in de praktijk!
Paroprotocol in de praktijk Doelmatige parodontale therapie volgens het NVvP paroprotocol Parodontitis Parodontitis is een verzamelnaam die gebruikt wordt voor een groot aantal infecties van het parodontium.
Nadere informatieInhoud. 4 Anesthesie Algehele anesthesie Lachgassedatie Lokale anesthesie
1 Anatomie en fysiologie van hoofd, hals en kauwstelsel.... 1 1.1 Inleiding.... 3 1.2 Functies van het gebit.... 3 1.3 Structuren in de mondholte: het gebit... 4 1.4 De gebitsbogen....19 1.5 Tandontwikkeling....20
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Cardiovasculaire Beoordeling na Hypertensieve Afwijkingen van de Zwangerschap Hypertensieve zwangerschapscomplicaties rondom de uitgerekende datum zijn veelvoorkomende complicaties.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Sinds enkele decennia is de acute zorg voor brandwondenpatiënten verbeterd, hetgeen heeft geresulteerd in een reductie van de mortaliteit na verbranding, met name van patiënten
Nadere informatieWat is COPD? 1 van
Wat is COPD? COPD staat voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Het is een verzamelnaam voor de ziektes chronische bronchitis en longemfyseem. Artsen maken tegenwoordig geen onderscheid meer tussen
Nadere informatie