Kandidaat-adoptanten voorbereiden op interlandelijke adoptie: een onderzoek naar een aantal effecten van het

Transcriptie

1 Faculteit Psychologie en Pedagogische Wetenschappen Vakgroep Sociale Agogiek Kandidaat-adoptanten voorbereiden op interlandelijke adoptie: een onderzoek naar een aantal effecten van het voorbereidingsprogramma van VCOK-Adoptie. Barbara Gabriëls Promotor: Dr. Michel Vandenbroeck Co-promotor: Prof. Dr. Gilberte Schuyten Scriptie neergelegd tot het behalen van de graad van licentiaat in de Pedagogische Wetenschappen, optie Sociale Agogiek Academiejaar

2 2

3 Abstract Het thema van deze thesis betreft interlandelijke adoptie en meer specifiek het verplichte voorbereidingsprogramma dat Vlaamse kandidaat-adoptanten dienen te volgen. Dit onderzoek nam het programma van VCOK-Adoptie onder de loep en ging enkele effecten ervan na. Deze effecten werden geclusterd in onderzoeksvragen die zich situeren rond de motivatie van kandidaat-adoptanten om te adopteren, het beeld dat zij hebben omtrent interlandelijke adoptie, de opvoeding en het adoptiekind, enkele emotionele aspecten die verband houden met adoptie, het begrip van de kandidaat-adoptanten voor de adoptieprocedure en tot slot de beoordeling en evaluatie van de kandidaat-adoptanten betreffende het programma. Om een antwoord te vinden op deze vijf onderzoeksvragen, werd een vragenlijst opgesteld die zowel bij aanvang als bij afloop van het voorbereidingsprogramma werd voorgelegd aan 84 kandidaat-adoptanten. Uit het onderzoek is gebleken dat kandidaat-adoptanten zich na het bijwonen van het voorbereidingsprogramma meer gemotiveerd en beter voorbereid voelen om te adopteren. De adoptieprocedure en enkele adoptiegerelateerde opvoedingsaspecten zijn hen duidelijker geworden en over het algemeen zijn zij dan ook zeer tevreden over de inhoud en organisatie van het programma. In verband met enkele thema s worden bovendien significante resultaten gerapporteerd, afhankelijk van het geslacht, de gezinssamenstelling en de duur dat de kandidaat-adoptant reeds aan adoptie denkt. Ook tussen kandidaatadoptanten die reeds volledig beslist hebben om te adopteren en kandidaat-adoptanten waarbij het programma nog tot het beslissingsproces behoort, werden significante resultaten geobserveerd. We kunnen aldus concluderen dat het voorbereidingsprogramma enkele belangrijke effecten genereert die het belang en de meerwaarde ervan aantonen. Barbara Gabriels - Academiejaar Pedagogische Wetenschappen- optie Sociale Agogiek - Promotor: Dr. Michel Vandenbroeck - Copromotor: Prof. Dr. Gilberte Schuyten Kandidaat-adoptanten voorbereiden op interlandelijke adoptie: een onderzoek naar een aantal effecten van het voorbereidingsprogramma van VCOK-Adoptie 3

4 4

5 Dankwoord In totaliteit heb ik er drie jaar over gedaan om tot deze afgewerkte thesis te komen. Binnen deze jaren wisselden stress en succeservaringen, twijfel en vastberadenheid zich voortdurend af en ik kan dan ook alleen maar concluderen dat de weg naar het product uiterst leerzaam voor me was. Gelukkig kan ik zeggen dat ik deze weg niet helemaal alleen heb afgelegd. Steeds werd ik omringd door mensen die me inhoudelijke en emotionele ondersteuning boden. Middels dit dankwoord wil ik hen dan ook een oprecht woord van dank toespreken. Ik vang graag aan met Ann Somers die me inspireerde door in de eerste licentie van mijn opleiding een gastles te geven omtrent interlandelijke adoptie en dit binnen het vak Jeugdbescherming van Prof. Dr. Bouverne-De Bie. Ten tijde van deze gastles was ik op zoek naar een boeiend thesisthema en ik zal nooit vergeten hoe gelukkig ik me voelde bij het besef dat ik een thema had gevonden dat me zelfs zin had gegeven om aan dat grote thesisavontuur te beginnen. In de tweede en derde licentie bood Ann me bovendien een stageplaats aan bij VCOK-Adoptie, zodat ik de kans kreeg om vanuit een breder gevormde achtergrond deze thesis te schrijven. Dankzij mijn stageplaats heb ik voldoende kandidaatadoptanten kunnen bereiken die wilden meewerken aan mijn onderzoek. Ik wil Ann en het gehele team van VCOK-Adoptie dan ook van harte bedanken voor de geboden kansen en ondersteuning. De tweede persoon op mijn bedanklijstje betreft mijn promotor Dr. Michel Vandenbroeck. Bij hem kon ik steeds terecht met inhoudelijke vragen omtrent het uitvoeren van een onderzoek en het schrijven van een thesis. Ik prijs mezelf gelukkig met een promotor die zeer correct en vriendelijk is en niet steeds angstzweet bij me oproept, want dat effect hebben professoren soms wel op mij. Ik apprecieerde zijn feedback enorm en had me voor deze thesis geen betere promotor kunnen indenken. Maar ook mijn co-promotor Prof. Dr. Gilberte Schuyten verdient niets dan lof. Via kon ik haar steeds contacteren met allerhande vragen omtrent statistisch onderzoek en door haar snelle antwoorden verliep de verwerking van de resultaten zonder al te grote problemen. Ik wil hier ook graag de kans grijpen om alle kandidaat-adoptanten te bedanken die zo vriendelijk waren om tot tweemaal toe mijn vragenlijst in te vullen. Ik heb hen nooit ontmoet, maar mijn dankbaarheid is groot en ik wil hen dan ook graag veel succes toewensen met hun verdere adoptieavontuur. De laatste dankwoorden wil ik richten tot mijn familie en enkele studiegenoten. Mijn ouders wil ik bedanken voor het voortdurende geloof dat zij hebben in mij en de kansen en ondersteuning die zij mij steeds hebben gegeven. Ze stonden volledig achter mijn beslissing om Pedagogische wetenschappen te gaan studeren en van die beslissing heb ik nog geen seconde spijt gehad. Dat ik er zulke goede vriendinnen zou leren kennen, was een bijzonder aangename bijkomstigheid. Met Amke, Evelien en Leen heb ik samen gestudeerd, taken gemaakt en geschreven aan de thesis, maar vooral ook veel plezier beleefd, gebabbeld en gelachen. Nu onze pedagogische opleiding ten einde loopt, wil ik hen via deze weg graag veel succes toewensen met hun komende carrière en leven. 5

6 Inhoudstafel Inleiding Probleemstelling Algemeen kader Focus van het onderzoek Motivatie om te adopteren Beeld omtrent adoptie, de opvoeding en het adoptiekind Emotionele aspecten omtrent adoptie Begrip voor de adoptieprocedure Algemene beoordeling van het voorbereidingsprogramma Relevantie Literatuurstudie Algemeen: interlandelijke adoptie Internationale verdragen, Vlaamse regelgeving en adoptie- procedure Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Haags Verdrag inzake Interlandelijke Adoptie Vlaams Decreet tot de regelgeving van interlandelijke adoptie Adoptieprocedure Nieuwe adoptiewetgeving Discussie A global problem or a global solution? Omgaan met onvruchtbaarheid Stress tijdens de adoptieprocedure Interlandelijke adoptie in cijfers Voorbereidingsprogramma VCOK-Adoptie Ontstaan voorbereidingsprogramma Visie en doelstellingen van het voorbereidingsprogramma Belangen en legitimaties van het voorbereidingsprogramma Inhoud van het voorbereidingsprogramma Dagdeel Dagdeel Dagdeel Dagdeel Dagdeel Dagdeel Buitenlands onderzoek Empirisch onderzoek Onderzoeksvragen Populatie Longitudinaal survey Constructie van de vragenlijst Toestemming

7 Anonimiteit van de antwoorden Stellingen en vragen Verwerking van de resultaten Steekproef Constructie van variabelen Steekproef Stellingen Resultaten Motivatie om interlandelijk te adopteren Beslissingsproces, op de hoogte brengen van de omgeving en periode dat de kandidaat-adoptant reeds aan adopteren denkt Motivatie om interlandelijk te adopteren Conclusie Beeld omtrent interlandelijke adoptie, de opvoeding en het adoptiekind Aspecten in verband met interlandelijke adoptie Adoptiekinderen Aanpassingsproblemen en opzoeken van informatie Afreis en voorbereiding De opvoeding van adoptiekinderen: jongere versus oudere kinderen De opvoeding en openheid omtrent adoptie Conclusie Emotionele aspecten in verband met interlandelijke adoptie Ongewenste kinderloosheid Twijfels en onzekerheden omtrent het adoptieouderschap Onzekerheid voor afkomstvragen van het kind, gehechtheid en negatieve reacties omtrent adoptie Communicatie met partner en steun van familie en omgeving Emotionele gereedheid om te adopteren Conclusie De adoptieprocedure Inhoud en achtergrond van de adoptieprocedure Begrip voor de adoptieprocedure Het voorbereidingsprogramma binnen de adoptieprocedure Conclusie Suggesties omtrent de organisatie van het voorbereidingsprogramma Suggesties omtrent de inhoud van het voorbereidingsprogramma Suggesties omtrent groepsdynamische aspecten Suggesties omtrent de plaats van het voorbereidingsprogramma in de adoptieprocedure Conclusie en discussie Conclusie Zelfselectie? Beeld over de opvoeding Significante resultaten afhankelijk van de vier categorieën binnen de steekproef

8 Geslacht Gezinssamenstelling Beslissingsproces Duur dat de kandidaat-adoptant reeds aan interlandelijke adoptie denkt Discussie Suggesties verder onderzoek Tot slot Bibliografie Geschreven bronnen Elektronische bronnen Bijlagen...74 Artikel Artikel Artikel

9 Inleiding Interlandelijke adoptie is een thema dat heden ten dage niet uit de actualiteit weg te slaan is. Volgens de nieuwe adoptiewetgeving, in werking getreden op 1 september 2005, behelst dit een adoptie waarbij het geadopteerde of te adopteren kind wordt overgebracht naar een ander land dan het land van zijn gewone verblijfplaats (Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken België, s.d.). Deze adoptie verloopt volgens een vaste procedure, gecoördineerd door Kind en Gezin; de Vlaamse Centrale Autoriteit inzake interlandelijke adoptie. Na de aanmelding en registratie bij Kind en Gezin volgt de verplichte deelname aan een voorbereidingsprogramma waar allerlei adoptiegerelateerde onderwerpen behandeld worden. Maar wat behelst dit programma eigenlijk en wat leren kandidaatadoptanten er? Zien zij een meerwaarde in het bijwonen ervan en denken zij dat ze nadien een meer gefundeerde beslissing kunnen maken om te adopteren? Dit zijn slechts enkele van de vragen die binnen dit thesisonderzoek naar verschillende effecten van het voorbereidingsprogramma aan bod komen. Om deze en andere vraagstellingen te behandelen, is het nodig eerst kort een algemeen kader te schetsen omtrent interlandelijke adoptie in Vlaanderen om vervolgens over te gaan tot de probleemstelling, de concrete onderzoeksvragen en de relevantie van dit onderzoek. In het tweede deel van dit document komt een literatuurstudie aan bod omtrent allerlei aspecten die verband houden met interlandelijke adoptie. Hierin wordt ook een beschrijving gegeven van het ontstaan, de visie, de doelstellingen en de inhoud van het voorbereidingsprogramma zoals het door het Vormingscentrum voor Opvoeding en Kinderopvang (VCOK) georganiseerd wordt. In het derde deel wordt vervolgens de methodologie van het onderzoek toegelicht om in het vierde deel over te gaan tot de resultaten. Tot slot bestaat het laatste hoofdstuk uit een conclusie en discussie. Hierbij is het belangrijk om te vermelden dat ik stage heb gelopen bij VCOK-Adoptie, alwaar ik een onderzoek heb uitgevoerd naar het gebruik, de verwerking en de eventuele meerwaarde van de informatie en indrukken van het voorbereidingsprogramma op langere termijn. Voor dit kwalitatief getinte onderzoek werden interviews afgenomen van exdeelnemers die drie à vier jaar geleden het voorbereidingsprogramma volgden en momenteel reeds een kind in hun gezin verwelkomd hebben. Op die manier was het mogelijk om de praktische implicaties van het voorbereidingsprogramma en opvoedingspreventieve aspecten na te gaan. Enkele uitkomsten van dit onderzoek worden in de discussie aangehaald ter illustratie van gelijkaardige resultaten uit het thesisonderzoek. Ook in de literatuurstudie wordt informatie uit deze stage gebruikt, meerbepaald omtrent het ontstaan, de visie en doelstellingen, de belangen en de inhoud van het voorbereidingsprogramma van VCOK-Adoptie. 9

10 1. Probleemstelling 1.1. Algemeen kader In 2006 werden in Vlaanderen 162 kinderen uit het buitenland geadopteerd. Deze kinderen die via bemiddeling door adoptiediensten in Vlaamse adoptiegezinnen zullen opgroeien, komen vooral uit Ethiopië (35,8%), China (29%), Rusland (10,5%) en India (9%). Daarnaast is het aantal aanmeldingen voor adoptie de voorbije twee jaar fors gestegen; zelfs meer dan verdubbeld: van 404 in 2004 naar 884 in Bovendien was het aantal deelnemers aan de verplichte voorbereidingsprogramma s in 2006 drie keer zo groot als in 2004 (Kind en Gezin, 2008a). Wanneer een koppel of alleenstaande beslist om een kind uit het buitenland te adopteren, dienen zij zich aan te melden bij de Vlaamse Centrale Autoriteit inzake interlandelijke adoptie, met name Kind en Gezin. Vervolgens worden zij doorverwezen naar een voorbereidingscentrum in de regio, waar een programma van 20 uren gevolgd dient te worden en dit gespreid over 2 maanden. In Vlaanderen verzorgen Triobla en VCOK-Adoptie deze voorbereidingsprogramma s die volledig binnen de filosofie van het Haagse Verdrag passen: het belang van het kind staat voorop. De kandidaat-adoptanten worden er geïnformeerd over de verschillende aspecten die met het adopteren van een buitenlands kind verbonden zijn. De rode draad doorheen het voorbereidingsprogramma is de adoptiedriehoek: door adoptie ontstaat immers een blijvende band tussen drie partijen. Deze betreffen het adoptiekind, de afstandsouders en de adoptie-ouders (De Commissie Gezinsbeleid van de Gezins- en Welzijnsraad, 2001). Omtrent het programma zijn twee internationale verdragen toonaangevend, met name het Kinderrechtenverdrag en het Haags Verdrag betreffende interlandelijke adoptie (Somers, 2006). De concrete realiteit van adoptie wordt verbonden met onderzoeksgegevens en literatuur. Via videomateriaal geeft men een aanzet tot discussie, waarbij het de bedoeling is om adoptie vanuit zoveel mogelijk invalshoeken te benaderen. Hierbij wordt gewerkt met groepen van maximaal 18 deelnemers die allen sterk emotioneel betrokken zijn bij de onderwerpen (De Commissie Gezinsbeleid van de Gezins- en Welzijnsraad, 2001). De voorbereiding staat volledig los van het maatschappelijk onderzoek, zodat er een veilig klimaat ontstaat waar er open over twijfels, angsten en vragen kan gepraat worden. Belangrijk is ook de preventieve functie, waarbij het voorbereidingsprogramma een beschermende factor is voor de ontwikkeling van de kinderen. Zo kunnen opvoedingsproblemen in het adoptiegezin en emotionele en gedragsproblemen bij het adoptiekind voorkomen worden, specifiek door toekomstige adoptie-ouders ondersteuning te bieden in de vorm van informatie en het aanleren van vaardigheden. De voorbereiding zou dus opgevat kunnen worden als een vorm van opvoedingsondersteuning waarbij ouders die kiezen voor een speciale vorm van ouderschap, ondersteund worden om een gefundeerde keuze te maken (De Commissie Gezinsbeleid van de Gezins- en Welzijnsraad, 2001). 10

11 1.2. Focus van het onderzoek Omtrent het voorbereidingsprogramma zijn de inhoud, het conceptueel kader en de methodiek goed uitgedacht; dit ten behoeve van de kandidaat-adoptanten die voor één van de belangrijkste beslissingen in hun leven staan. Het onderzoek van deze thesis zal zich concentreren rond het programma zoals het door VCOK-Adoptie ingericht wordt. VCOK staat voor Vormingscentrum voor Opvoeding en Kinderopvang en één van haar taken betreft het voorbereiden van diegenen die interlandelijk wensen te adopteren. Na het volledig bijwonen van hun voorbereidingsprogramma krijgen alle ex-deelnemers een vragenlijst toegestuurd, waarin wordt gepeild naar een algemene evaluatie van het programma. Vragen die hierin aan bod komen zijn onder andere: Wat vond u het meest interessant aan het voorbereidingsprogramma en Wat vond u overbodig aan het voorbereidingsprogramma. Een antwoord op deze vragen is van groot belang voor VCOK- Adoptie en hun werking, maar dit onderzoek wil verder gaan en achterhalen welke effecten het voorbereidingsprogramma genereert bij de kandidaat-adoptanten. Het is immers interessant om te onderzoeken in hoeverre het voorbereidingsprogramma bepaalde indrukken nalaat of gevolgen teweegbrengt. Concreet wordt op zoek gegaan naar een aantal mogelijke effecten op de denkwijze van kandidaat-adoptanten, te wijten aan inzichten en informatie die in het voorbereidingsprogramma aan bod komen. Deze effecten zijn onderverdeeld in vier hoofdvragen, met name: 1. Heeft het voorbereidingsprogramma een invloed op de motivatie van kandidaatadoptanten om te adopteren? 2. Wijzigt het beeld dat kandidaat-adoptanten hebben omtrent interlandelijke adoptie, het adoptiekind en de opvoeding? 3. Heeft het voorbereidingsprogramma een invloed op bepaalde emotionele aspecten omtrent interlandelijke adoptie? 4. Heeft het voorbereidingsprogramma een invloed op het begrip/onbegrip dat kandidaat-adoptanten hebben voor bepaalde aspecten met betrekking tot de adoptieprocedure? Hierbij zou het eveneens interessant zijn om meer te weten te komen over de algemene beoordeling die kandidaat-adoptanten aan het voorbereidingsprogramma geven. Hieronder worden de vier hoofdvragen en de bijvraag omtrent de beoordeling van het voorbereidingsprogramma, uitgebreid besproken Motivatie om te adopteren Concreet wordt de vraag gesteld of kandidaat-adoptanten zich na het volgen van het voorbereidingsprogramma eventueel gemotiveerder voelen om te adopteren, met andere woorden: wijzigt hun motivatie om te adopteren? Hiervoor wordt gevraagd hoelang zij al aan adoptie denken en of zij reeds volledig de knoop doorhakten. Het zou immers ook kunnen dat het voorbereidingsprogramma nog tot het beslissingsproces behoort. Tot slot is het interessant om na te gaan hoe hun beslissingsproces verliep/verloopt en of het 11

12 voorbereidingsprogramma eventueel heeft bijgedragen tot het versterken, verzwakken of bevestigen van die keuze Beeld omtrent adoptie, de opvoeding en het adoptiekind Door middel van dit onderzoek wordt nagegaan of het beeld dat kandidaat-adoptanten hebben omtrent adoptie, het adoptiekind en het opvoeden van een geadopteerd kind, wijzigt na het volgen van het voorbereidingsprogramma. Tijdens het programma komt een heleboel informatie aan bod, wat ervoor kan zorgen dat ze een realistischer beeld krijgen, anders naar adoptie gaan kijken en de visie die ze voorheen gevormd hadden, aangepast wordt. Ook kan het zijn dat kandidaat-adoptanten voor de aanvang van het voorbereidingsprogramma een minder genuanceerd en nogal romantisch beeld hebben van kinderen die voor adoptie in aanmerking komen en het kind dat zij zouden willen adopteren. Tot slot is het interessant om te onderzoeken in hoeverre zij reeds nadachten over bepaalde aspecten die belangrijk zijn bij het opvoeden van een geadopteerd kind en of bepaalde inzichten hieromtrent eventueel aangepast worden na het volgen van het voorbereidingsprogramma Emotionele aspecten omtrent adoptie Is er een toename in emotionele gereedheid om te adopteren en adoptieouder te worden na het volgen van het voorbereidingsprogramma? Concreet wordt de vraag gesteld of bepaalde twijfels omtrent adoptie verdwijnen, of juist toenemen en of kandidaatadoptanten zich minder onzeker voelen omtrent het adoptieouderschap. In welke mate hebben zij minder twijfels en onzekerheden? Kregen zij de gelegenheid om hun (eventuele) ongewenste kinderloosheid te verwerken? Praten kandidaat-adoptanten na het volgen van het voorbereidingsprogramma meer over adoptie met hun partner en investeren zij meer energie in het opzoeken van informatie rond interlandelijke adoptie? Begrip voor de adoptieprocedure In concreetheid wordt de vraag gesteld of het begrip/onbegrip dat kandidaat-adoptanten hebben voor de adoptieprocedure, wijzigt. Adopteren kost veel geld, duurt lang en je wordt verplicht tot het doorlopen van een uitgekiende procedure waaronder het volgen van het voorbereidingsprogramma en het ondergaan van een maatschappelijk onderzoek. Het is begrijpelijk dat personen die er al lang naar verlangen om een kind in hun gezin op te nemen, dit als een blok aan hun been zien. Maar misschien is er toch enigszins een toename merkbaar qua begrip voor verschillende aspecten van de procedure na het volgen van het voorbereidingsprogramma. Hiernaast is het interessant om in het kader van dit onderzoek na te gaan of er op inhoudelijk vlak ook een toename merkbaar is qua kennis omtrent procedurele aspecten van interlandelijke adoptie Algemene beoordeling van het voorbereidingsprogramma Tot slot is het de bedoeling om middels dit onderzoek een algemeen beeld te bekomen omtrent de beoordeling van de kandidaat-adoptanten over het voorbereidingsprogramma. Er wordt onder andere nagegaan of de kandidaat-adoptanten tevreden zijn over de inhoud, de organisatie en de groep van het programma. Verklaren zij zich akkoord met de lengte 12

13 ervan en is het programma er in geslaagd al hun vragen omtrent adoptie te beantwoorden? Omdat kandidaat-adoptanten een voorname bron van feedback zijn, wordt eveneens gepeild naar suggesties ter optimalisatie van het voorbereidingsprogramma Relevantie Interlandelijke adoptie is een bijzonder actueel thema waar iedereen - op de één of andere manier - steeds meer mee in aanraking komt. Televisieprogramma s openbaren allerlei adoptiegerelateerde aspecten en uit de cijfers zoals ze vermeld staan in het laatste jaarverslag van Kind en Gezin (2006), kunnen we opmaken dat steeds meer Vlamingen de wens koesteren om een kind uit het buitenland een thuis te geven. Maar ook op internationaal vlak zien we dat het aantal Amerikanen, Canadezen en personen uit West- Europa die zich inschrijven voor interlandelijke adoptie, alsmaar stijgt. Doordat er echter steeds minder kinderen in aanmerking komen voor adoptie, blijven de wachtlijsten bij de adoptiediensten maar groeien. We kunnen aldus stellen dat interlandelijke adoptie in de voorbije jaren op verschillende vlakken is geëvolueerd. Het valt echter op dat er op academisch gebied nog een inhaalbeweging gemaakt moet worden om verschillende aspecten hieromtrent te onderzoeken en te documenteren. Net als vele andere sociale thema s is interlandelijke adoptie een zeer breed onderwerp, waarvan dit thesisonderzoek slechts een klein onderdeel belicht. Omdat het echter ontbrak aan enig effectonderzoek omtrent het verplichte voorbereidingsprogramma, werd in die zin reeds een stap in de goede richting gezet. Hierbij wordt de hoop gekoesterd dat het enigszins een aanzet kan betekenen tot verder onderzoek zodat een meer volledige belichting van interlandelijke adoptie, niet achterblijft. Dit zou immers ten gunste kunnen komen van de vele kandidaat-adoptanten, adoptieouders, adoptiekinderen, afstandsouders, en andere personen die in aanraking komen met interlandelijke adoptie. Het is ook belangrijk om te vermelden dat de resultaten van dit onderzoek teruggekoppeld worden naar VCOK-Adoptie en Triobla, zodat zij meer inzicht kunnen krijgen in enkele effecten van het voorbereidingsprogramma tot interlandelijke adoptie en de algemene beoordeling van de deelnemers hiervan. Hiernaast wordt eveneens een exemplaar overhandigd aan de Vereniging voor Kind en Adoptiegezin (VAG). Deze terugkoppeling is van groot belang opdat meer informatie omtrent interlandelijke adoptie verspreid en uitgewisseld kan worden en we de expertise inzake dit onderwerp op die manier kunnen vergroten. Tot slot kunnen de inzichten en resultaten uit deze thesis gehanteerd worden bij toekomstige beleidsdiscussies. Zoals eerder vermeld, is er immers al enkele jaren een enorme toeloop omtrent interlandelijke adoptie merkbaar, terwijl er steeds minder kinderen voor in aanmerking komen. De duur van een adoptie blijft toenemen en de wachtlijsten van de adoptiediensten zijn nog nooit zo lang geweest. Op beleidsvlak zullen er in de toekomst belangrijke knopen moeten doorgehakt worden, waartoe deze thesis enigszins een bijdrage kan leveren. 13

14 2. Literatuurstudie In dit onderdeel worden de voornaamste aspecten met betrekking tot interlandelijke adoptie besproken. Er wordt aangevangen met een algemene inleiding om vervolgens over te gaan tot de belangrijkste internationale afspraken, de Vlaamse regelgeving, de nieuwe adoptiewet en de huidige adoptieprocedure. In het onderdeel discussie zien we meer over het subsidiariteitsprincipe, ongewenste kinderloosheid en het ondervinden van stress tijdens de adoptieperiode. Ook worden enkele meningen vermeld die men kan onderscheiden omtrent interlandelijke adoptie. Hierna volgt een weergave van het meest recente cijfermateriaal rond interlandelijke adoptie om vervolgens over te gaan tot het ontstaan, de visie, de belangen en de inhoud van het voorbereidingsprogramma van VCOK-Adoptie. Tot slot wordt een Amerikaans onderzoek besproken rond de gevolgen van een psychosociaal, educatief en oriënterend voorbereidingsprogramma tot binnenlandse adoptie Algemeen: interlandelijke adoptie Interlandelijke adoptie als tegemoetkoming aan kinderen die nood hadden aan familiale veiligheid en zekerheid, kwam op in de periode na de Tweede Wereldoorlog (Lovelock, 2000). Adoptie behelst hierbij de wettelijke en permanente overdracht van een kind tussen de biologische ouder(s) en de nieuwe zorggevers. Bij interlandelijke adoptie vindt deze gebeurtenis over een internationale grens plaats (Masson, 2001). Volgens Selman (2002) en Rykkje (2007) verhuist het kind hierbij van een arm naar een welvarend land. De nieuwe ouders komen uit een andere cultuur en spreken een andere taal, waardoor het adoptiekind een nieuwe nationaliteit en daarmee vaak ook een identiteit verkrijgt, die de oorspronkelijke aanvult (Masson, 2001). Het is van groot belang om te onthouden dat adoptie een levenslang proces is, boordevol gevoelens van gewin en verlies en dit voor alle partijen van de adoptiedriehoek (Brodzinsky & Smith, 1994). Hierbij doelt men op de drie partijen die betrokken zijn bij adoptie: de biologische ouders, de geadopteerden en de adoptieouders (Feast et al., 2005). De overtuiging dat bij adoptie de juridische banden dan wel verbroken worden, maar de bloedband blijft bestaan, wint steeds meer terrein. Vroeger lag het accent bij adoptie op het verbreken van banden en contact, tegenwoordig krijgt het verbinden meer nadruk. Er blijft immers altijd een band bestaan tussen de biologische ouders en hun kinderen, ongeacht het feit of zij elkaar terug zullen zien of niet. (Stichting Adoptievoorzieningen, 2006). Brodzinsky & Smith (2004) beschrijven hoe gevoelens van gewin en verlies gedurende verschillende periodes in de levensloop opkomen, waardoor de adoptie opnieuw in het leven geïntegreerd wordt. Zo verliezen de biologische ouders hun kind voorgoed, waardoor de kans om hun eigen vlees en bloed te zien opgroeien, verdwijnt. Tegelijkertijd vinden ze via adoptie een uitweg voor een situatie waar ze geen andere oplossing voor hebben. Geadopteerde kinderen verliezen het gevoel een genetische identiteit te bezitten en doordat de adoptie interlandelijk is, verliezen ze ook een cultuur. Anderzijds komen ze terecht in een liefdevol gezin dat bereid is hen een opvoeding en kansen te geven die ze anders niet gekregen zouden hebben. De adoptieouders verliezen tenslotte indien zij niet 14

15 in de mogelijkheid verkeren om een eigen kind te baren - hun biologische continuïteit, waarbij de moeder ontzegd wordt van de ervaring van een zwangerschap en geboorte. Via adoptie kunnen zij hun kinderwens alsnog vervullen en een gezin vormen. Hierbij zien we dat steeds meer koppels en alleenstaanden voor interlandelijke adoptie kiezen; een evolutie die volgens Hollingsworth (2000) te wijten is aan de stijgende onvruchtbaarheid, in combinatie met het feit dat koppels steeds langer wachten eer ze aan kinderen beginnen. Masson (2001) schrijft dit ook toe aan de hoge emotionele en financiële kosten van fertiliteitbehandelingen (die niet steeds succesvol zijn) en het feit dat er in eigen land weinig kinderen in aanmerking komen voor adoptie Internationale verdragen, Vlaamse regelgeving en adoptieprocedure Achtereenvolgens worden het Verdrag inzake de Rechten van het Kind (1989) en het Haags Verdrag inzake Interlandelijke Adoptie (1993) behandeld. Deze verdragen zijn toonaangevend voor de organisatie en werking van het Vlaamse en internationale adoptielandschap. Vervolgens komt het Vlaams Decreet tot de regelgeving van de interlandelijke adoptie van kinderen aan bod en wordt de Vlaamse procedure om een kind uit het buitenland te adopteren schematisch weergegeven. Tot slot wordt de nieuwe adoptiewet van 1 september 2005, toegelicht. Omdat het belangrijk werd geacht om de actuele situatie betreffende interlandelijke adoptie in Vlaanderen weer te geven, werden enkele artikels uit de kranten De Standaard en De Morgen in de literatuurstudie opgenomen Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Dit verdrag waarin het kind en zijn/haar rechten centraal staan, werd aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties op 20 november 1989 en bevat twee artikels die rechtstreeks van toepassing zijn op adoptie. Alle nationale en internationale diensten die zich ook maar enigszins bezighouden met adoptie, dienen te handelen overeenkomstig deze artikels (Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, 2008a). Artikel 20 betreft de bescherming van het kind buiten hun gezin. Het vermeldt de plicht van de Staat om kinderen die niet in hun gezinsmilieu kunnen leven, bijzondere bescherming te bieden en ervoor te zorgen dat voor hen beroep kan gedaan worden op gepaste alternatieve gezinsopvang of plaatsing in een instelling. Hierbij dient men rekening te houden met de culturele achtergrond van het kind (Office of the High Commissioner for Human Rights, s.d.). Artikel 21 handelt specifiek rond adoptie en zegt dat in de landen waar adoptie wordt erkend en/of toegestaan, het enkel mag worden toegepast in het belang van het kind, met alle noodzakelijke waarborgen voor het kind en mits goedkeuring door de bevoegde overheden. Interlandelijke adoptie kan pas overwogen worden nadat de mogelijkheden in het land van oorsprong zijn uitgeput en alle noodzakelijke waarborgen worden gerespecteerd (Office of the High Commissioner for Human Rights, s.d.). 15

16 Haags Verdrag inzake Interlandelijke Adoptie Vanuit de geest van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, werd in 1993 het Haags Verdrag inzake Interlandelijke Adoptie goedgekeurd (The Hague Conference on Private International Law, s.d.). Adoptie wordt hierin gezien als een beschermingsmaatregel voor het kind, waarbij het verdrag de internationale samenwerking en de bescherming van kinderen regelt op gebied van interlandelijke adoptie (Somers, 2006). Een doel van dit verdrag is om zowel in de landen van herkomst als in de ontvangende landen een officiële instantie verantwoordelijk te stellen voor het toezicht op elke interlandelijke adoptie, en zo de vrije of wilde adopties aan banden te leggen (Casaert, 2001; Senaeve, 1995). Interlandelijke adoptie stond immers niet steeds in een goed daglicht. Illegale praktijken als het ontvoeren van kinderen en het omkopen of dwingen van biologische ouders om hun kind af te staan, behoorden in het verleden tot de dagelijkse realiteit (Dickens, 2002). Maar er is ook het meer actuele voorbeeld van de Ark van Zoë, waarbij zes Fransen en een Tsjadiër werden veroordeeld voor de poging tot ontvoering van 103 kinderen, zogezegd wezen (Wauters, 2008). Om deze praktijken te voorkomen, is het van groot belang dat volgende basisprincipes en bepalingen van het Haags Verdrag gerespecteerd en nageleefd worden. Basisprincipes: 1. Voor de volledige en harmonieuze ontwikkeling van de persoonlijkheid van een kind is het noodzakelijk dat het opgroeit in gezinsverband, in een sfeer van geluk, liefde en begrip. 2. Een Staat moet bij voorrang passende maatregelen nemen zodat het kind in zijn familie van herkomst kan blijven. 3. Het voordeel van interlandelijke adoptie kan zijn dat het een vast gezinsverband aan een kind kan bieden, waarvoor geen geschikt gezin kan worden gevonden in zijn Staat van herkomst. 4. Interlandelijke adoptie moet op zodanige wijze plaatsvinden zodat het hoogste belang van het kind daarmee gediend is, dat zijn grondrechten geëerbiedigd worden, en dat ontvoering, verkoop van of handel in kinderen voorkomen wordt (The Hague Conference on Private International Law, s.d.). Belangrijke bepalingen: 1. Bepalingen in verband met de vereisten die gesteld worden in de landen van herkomst en de ontvangende landen: - Artikel 4: Evaluatieonderzoek in het land van herkomst met betrekking tot het in aanmerking komen voor adoptie van het kind. - Artikel 5: Voorlichting en evaluatie van de kandidaat-adoptanten in het land van opvang. 2. Bepalingen in verband met taken die door de Centrale Autoriteit opgenomen moeten worden in de ontvangende landen en de herkomstlanden: - Artikel 9: Organiseren van voorlichtingsactiviteiten en nazorg in opvangland. 16

17 - Artikel 15: Opstellen evaluatierapport van de kandidaat-adoptanten door het opvangland. - Artikel 16: Opstellen evaluatierapport van het kind en de matching door het herkomstland (The Hague Conference on Private International Law, s.d.). België heeft het verdrag mee tot stand gebracht, onderschrijft volledig de doelstellingen ervan en heeft het ondertekend op 27 januari Er moest dringend worden overgegaan tot bekrachtiging ervan en dit om verscheidene redenen. Zo had een groot aantal landen het verdrag reeds ondertekend en zelfs bekrachtigd. Derhalve bestond het gevaar dat die landen in geval van interlandelijke adopties zich bij voorkeur zouden wenden tot andere landen die het verdrag reeds hebben bekrachtigd, waardoor België feitelijk wordt uitgesloten. In dien gevolg keurde de Ministerraad op 16 december 1999 een voorontwerp van wet houdende instemming met het verdrag goed, waarna de akte van bekrachtiging van het verdrag is neergelegd in mei 2005 en het verdrag in België op 1 september 2005 in werking is getreden (Federale Overheidsdienst Justitie, 2008a). Adoptie mag dus enkel plaatsvinden in het belang van het kind, waarbij men op zoek gaat naar het juiste gezin voor het kind en niet andersom. Het voorbereidingsprogramma tot interlandelijke adoptie probeert hiertoe bij te dragen door de kandidaat-adoptanten zo goed mogelijk voor te bereiden met betrekking tot de komst van het kind en alle andere aspecten die met interlandelijke adoptie te maken hebben. Zij bieden een zo realistisch mogelijk beeld van alles waar adoptieouders mee geconfronteerd kunnen worden en proberen zo ook preventief in te werken door een protectieve of beschermende factor te bieden voor de ontwikkeling van de kinderen (Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, 2008a) Vlaams Decreet tot de regelgeving van interlandelijke adoptie Het Vlaams Decreet tot de regelgeving van de interlandelijke adoptie van kinderen werd goedgekeurd op 15 juli Hieronder worden de artikels vermeld die van toepassing zijn op de voorbereidingscentra en hun voorbereidingsprogramma s, met de bedoeling meer inzicht te verkrijgen inzake de regelgeving hieromtrent. Artikel 4 vermeldt dat de voorbereiding wordt gevolgd in een door de Vlaamse Regering erkend voorbereidingscentrum. Na de aanmelding verwijst de Vlaamse Centrale Autoriteit de kandidaat-adoptant door naar een voorbereidingscentrum in de regio. De voorbereiding wordt gegeven binnen een redelijke termijn nadat de kandidaat-adoptant zich bij het voorbereidingscentrum ingeschreven heeft. Aan het einde van de voorbereiding geeft het voorbereidingscentrum aan de kandidaat-adoptant een attest waaruit blijkt dat deze de voorbereiding heeft gevolgd (Federale Overheidsdienst Justitie, 2008b). Artikel 5 geeft weer dat de Vlaamse Regering de algemene inhoud en de minimumduur van de voorbereiding bepaalt, alsook de momenten waarop de programma s plaatsvinden. De Vlaamse Centrale Autoriteit kan evenwel nadere richtlijnen vastleggen met betrekking tot het voorbereidingsprogramma en het volgen ervan door kandidaat-adoptanten (Federale Overheidsdienst Justitie, 2008b). 17

18 Met betrekking tot de erkenning van de voorbereidingscentra bepaalt Artikel 6 dat de Vlaamse Regering voorbereidingscentra erkent op advies van de Vlaamse Centrale Autoriteit. Om erkend te worden moet het voorbereidingscentrum aan de volgende voorwaarden voldoen: 1. uitsluitend doelstellingen zonder winstoogmerk nastreven; 2. een goedgekeurd voorbereidingsprogramma kwaliteitsvol aanbieden; 3. beschikken over een team dat is samengesteld zoals bepaald door de Vlaamse Regering; 4. elke adoptant aanvaarden die zich meldt voor het volgen van een voorbereidingsprogramma; 5. de persoonlijke levenssfeer van de adoptant eerbiedigen en, zonder enige vorm van discriminatie, zijn ideologische, godsdienstige en filosofische overtuiging respecteren (Federale Overheidsdienst Justitie, 2008b). De erkenning wordt verleend voor minimaal twee jaar en maximaal vijf jaar en kan voor dezelfde termijnen worden verlengd. Het erkende voorbereidingscentrum moet, om erkend te blijven, de volgende verplichtingen naleven: 1. de discretie en het beroepsgeheim in acht nemen ten aanzien van de informatie die over de adoptanten wordt verkregen; 2. regelmatig in het overleg tussen de verschillende actoren interlandelijke adoptie participeren; 3. iedereen registreren die zich voor de voorbereiding aanbiedt; 4. een jaarverslag opmaken en het in de loop van het eerste trimester dat volgt op het einde van elk jaar opsturen naar de Vlaamse Centrale Autoriteit. De inhoud van het jaarverslag wordt door de Vlaamse Regering bepaald (Federale Overheidsdienst Justitie, 2008b). De Vlaamse Regering stelt de procedure vast voor de aanvraag en de hernieuwing van de erkenning van de voorbereidingscentra. Tevens voorziet ze in een beroepsprocedure en stelt ze een programmering van de voorbereidingscentra op. De erkenning van een voorbereidingscentrum kan ingevolge Artikel 7 door de Vlaamse Regering worden ingetrokken of geschorst voor de termijn die ze bepaalt als de bepalingen van dit decreet niet worden nageleefd. In verband met de kosten van de voorbereiding vermeldt Artikel 8 dat een deel van de kostprijs van de voorbereiding ten laste is van de kandidaat-adoptant. Dit bedrag wordt bepaald door de Vlaamse Regering (Federale Overheidsdienst Justitie, 2008b) Adoptieprocedure Interlandelijke adoptie is een materie die behoort tot de bevoegdheden van de Gemeenschappen. Hieronder wordt de procedure weergegeven die Vlamingen sinds 1 september 2005 dienen te volgen indien zij een kind uit het buitenland wensen te adopteren (Kind en Gezin, 2008b). 18

19 1. Aanmelding en registratie - Dit gebeurt bij de Vlaamse Centrale Autoriteit inzake Interlandelijke adoptie (VCA) via het voorziene aanmeldingsformulier. 2. Voorbereiding - De kandidaat-adoptanten betalen 25 euro en ontvangen een infomap. - Vervolgens worden ze doorverwezen naar een voorbereidingscentrum in de regio waar ze een voorbereidingsprogramma van 20 uren volgen; gespreid over 2 maanden. - Na het volgen van het voorbereidingsprogramma ontvangen de kandidaatadoptanten een attest. 3. Geschiktheidsprocedure - Een verzoekschrift tot vrijwillige verschijning wordt ingediend bij de Jeugdrechtbank. - De Jeugdrechter hoort de kandidaat-adoptanten persoonlijk en beveelt een maatschappelijk onderzoek door de Dienst voor Maatschappelijk Onderzoek (DMO) van de provincie. - De kandidaat-adoptanten ontvangen een vragenlijst van de VCA en krijgen de opdracht tot het schrijven van een levensverhaal dat bij de DMO ingediend wordt. 4. Maatschappelijk Onderzoek - De DMO contacteert de kandidaat-adoptanten waarna een maatschappelijk onderzoek (verslag DMO + medisch attest huisarts op basis van medische vragenlijst) afgerond wordt. - De kandidaat-adoptanten krijgen 15 dagen de tijd om het verslag in te zien en verschijnen voor de Jeugdrechter. - Een geschiktheidsvonnis wordt al dan niet uitgesproken en binnen de twee maanden verschijnt een verslag van het Openbaar Ministerie. - Het Openbaar Ministerie bezorgt een afschrift van het vonnis en het verslag aan de Federale Centrale Autoriteit (FCA). - De FCA stuurt een afschrift van het vonnis en het verslag naar de Vlaamse Centrale Autoriteit inzake Interlandelijke Adoptie (VCA). 5. Adoptiebemiddeling - De VCA registreert de keuze van de kandidaat-adoptanten: Bemiddeling via een erkende adoptiedienst: - De VCA stuurt een afschrift van het vonnis + een verslag naar een erkende adoptiedienst. - VCA keurt kindtoewijzing goed. - Adoptiebeslissing bij Autoriteit Staat van Herkomst. - Nazorg en follow-up door adoptiedienst die een kopie van het adoptiedossier overmaken aan de VCA binnen 4 maanden na plaatsing. Zelfstandige adoptie: - Kanaalonderzoek en goedkeuring kanaal door VCA. - VCA zendt dossier naar Autoriteit Staat van Herkomst. - VCA keurt kindtoewijzing goed. - Adoptiebeslissing Bij Autoriteit Staat van Herkomst. - Erkenning en registratie door FCA. 19

20 - Nazorg en follow-up door adoptiedienst met overeenkomst voor nazorg. - Kandidaat-adoptanten brengen een kopie van het adoptiedossier naar VCA binnen 4 maanden na plaatsing Nieuwe adoptiewetgeving 2005 Op 1 september 2005 trad een nieuwe adoptiewet in voege. Deze wet bevat een aantal nieuwe bepalingen zoals de intrede van de Jeugdrechter in de federale adoptieprocedure. De kandidaat-adoptant heeft nu de keuze: kiezen voor bemiddeling via een adoptiedienst of kiezen voor zelfstandige adoptie. Deze keuze wordt gemeld aan de Vlaamse Centrale Autoriteit. Vroeger kon men vrij adopteren zonder tussenkomst van de overheid, maar met de nieuwe adoptiewet is dit niet meer mogelijk. De zelfdoeners moeten zich voorbereiden, een geschiktheidsonderzoek ondergaan en hun contacten laten controleren door de Vlaamse Centrale Autoriteit. Ook zijn zij zelf verantwoordelijk voor de afhandeling van de adoptieprocedure (Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, 2008b). De leeftijdsvoorwaarden voor de kandidaat-adoptanten blijven dezelfde. De kandidaatadoptanten moeten minstens 25 jaar oud zijn en een leeftijdsverschil van minimum 15 jaar hebben met het te adopteren kind. Zowel alleenstaanden, gehuwden als samenwonenden kunnen volgens de nieuwe wet adopteren. Feitelijk samenwonenden moeten wel kunnen aantonen dat ze minstens 3 jaar samenwonen. Wettelijk samenwonenden hebben geen termijn van samenwonen (Kind en Gezin, 2008c). Een geadopteerde moet 12 jaar zijn om in zijn adoptie te kunnen toestemmen. Deze regeling is een verlaging van de leeftijdsgrens. Ook krijgt de geadopteerde de mogelijkheid om opnieuw geadopteerd te worden, zowel na gewone als na volle adoptie, in geval ernstige gronden dit verantwoorden (Departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, 2008b). De invoering van de nieuwe adoptiewet in 2005 liep evenwel niet van een leien dakje. Jeugdrechters waren niet voldoende geïnformeerd, waardoor men bijvoorbeeld op de ene rechtbank naar bepaalde attesten vroeg en bij de andere dan weer niet. Inmiddels zijn deze problemen grotendeels van de baan, maar er blijven zich andere voordoen. De duur van de afhandeling van de dossiers is bij alle rechtbanken verschillend en loopt soms enorm uit, tot groot ongemak voor de kandidaat-adoptanten die het hele proces naar de adoptie van een kind nog maar eens zien vertragen. Er wordt aldus gepleit voor een snellere afhandeling van de dossiers (Otte, 2005). Dit zijn echter niet de enige problemen waar interlandelijke adoptie vanuit Vlaanderen momenteel mee te kampen heeft. Zo is het koppels van hetzelfde geslacht weliswaar toegestaan om te adopteren en de procedure te doorlopen, maar blijkt in de realiteit dat zij zich bij geen enkele adoptiedienst kunnen inschrijven omdat de herkomstlanden geen kinderen willen toevertrouwen aan koppels van hetzelfde geslacht. Om die reden heeft totnogtoe geen enkel holebi-koppel interlandelijk kunnen adopteren (Beel, 2007). Ook zien we dat steeds meer herkomstlanden die het Verdrag van Den Haag goedkeurden, de voorkeur geven aan adoptie in hun eigen land. Op die manier wordt het aantal kinderen die voor interlandelijke adoptie in aanmerking komen, steeds geringer. De enige groep kinderen die wel stijgt, zijn de kinderen met specifieke noden (Beel, 2008). 20

21 Door het stijgend aantal personen die interlandelijk willen adopteren en het slinkend aantal kinderen die voor adoptie in aanmerking komen, zijn de wachttijden op een paar jaar tijd enorm gestegen. De adoptiediensten kunnen de grote vraag immers niet aan en zien hun wachtlijsten alsmaar groeien. Hierbij is het belangrijk om te vermelden dat de geschiktheidsvonnissen zoals ze uitgereikt worden door de Jeugdrechter, slechts drie jaar geldig zijn. Er wordt dan ook gevreesd dat enkele wachtende kandidaat-adoptanten binnenkort te horen zullen krijgen dat hun vonnis niet meer geldig is, wat enige consternatie zal teweegbrengen. Tot slot hekelt men ook het maatschappelijk onderzoek zoals het uitgevoerd wordt door een Dienst voor Maatschappelijk Onderzoek, in opdracht van Kind en Gezin. Op zaterdag 19 april 2008 verschenen twee artikels in De Morgen met klachten hieromtrent. Hierin stond vermeld dat vorig jaar ongeveer 30 procent van de kandidaat-adoptanten een negatief advies of een advies tot uitstel kreeg. Dit advies wordt echter niet steeds gevolgd door de Jeugdrechter, waardoor we zien dat het toch kan leiden tot een geschiktheidsvonnis en toegangskaart tot een adoptiedienst. Desalniettemin wordt het beleid van Kind en Gezin gehekeld, dat er volgens de gedeputeerden vanuit gaat dat iedereen ongeschikt is voor adoptie, tenzij het tegendeel wordt bewezen (Meijer, 2008) Discussie In dit onderdeel worden enkele thema s besproken die binnen interlandelijke adoptie zeker niet genegeerd mogen worden en stof vormen tot discussie en het steeds kritisch bekijken van adoptie en de procedures die ermee gepaard gaan. Achtereenvolgens komen de drie te onderscheiden waardenposities met betrekking tot interlandelijke adoptie, het subsidiariteitsprincipe, het omgaan met onvruchtbaarheid en tot slot het voorkomen van stress tijdens de adoptieperiode, aan bod A global problem or a global solution? Masson (2001) onderscheidt in haar artikel Intercountry adoption: a global problem or a global solution drie waardenposities omtrent interlandelijke adoptie. Hiertoe behoren abolitionisten, voorstanders en pragmatisten. Volgens Triseliotis (2000) en Ngabonziza (1991) focussen abolitionisten zich op de negatieve impact die interlandelijke adoptie heeft op de sociale voorzieningen van het geboorteland van het kind, ondanks het relatief kleine aantal kinderen die geadopteerd worden. Ze beargumenteren dit door te zeggen dat men het geld dat geïnvesteerd wordt in adoptie beter zou aanwenden voor allerlei voorzieningen die het leven van heel wat meer kinderen zou kunnen verbeteren. Masson (2001) beschrijft hoe interlandelijke adoptie kan gezien worden als een neo-koloniale praktijk, waarbij men zich ernstig zorgen maakt over het effect van het zien van adoptie als oplossing voor de problemen van een land. In tegenstelling tot de abolitionisten, leggen de voorstanders de nadruk op de manier waarop individuele kinderen geholpen kunnen worden door interlandelijke adoptie. Zij zien dit als een ideale oplossing waarbij het samenbrengen van liefdevolle ouders met een thuis en kinderen die nood hebben aan een gezin, centraal staat (Kirton in Selman p. 74, 2000). Het probleem waar adoptie tegenwoordig mee te kampen heeft, is voor hen duidelijk: er is 21

22 te veel bureaucratie. Dit beperkt het aantal kandidaat-adoptanten, verlengt de wachttijden aanzienlijk en moedigt het adopteren via illegale weg aan. Deze visie gaat vaak gepaard met de opinie dat koppels die willen adopteren niet onderworpen moeten worden aan zulke strenge en tijdrovende procedures (Masson, 2001). Pragmatisten accepteren de noodzaak van een degelijke procedure voor het reguleren van interlandelijke adoptie en dit om misbruiken tegen te gaan (Masson, 2001). Adoptie moet mogelijk zijn in bepaalde omstandigheden maar het moet een controleerbare praktijk betreffen, waarbij afspraken dienen gemaakt te worden. Het opstellen van het Haags verdrag was dan ook noodzakelijk om maatregelen te ontwikkelen waarbij men het belang van het kind in hoofde houdt (Parra-Aranguren, 1993). Het subsidiariteitsprincipe is hierbij van bijzonder groot belang, als interlandelijke adoptie een dienstverlening wil zijn voor kinderen in plaats van voor de toekomstige ouders (Masson, 2001). Zoals het ook in de UN conventie voor de Rechten van het Kind staat, mag interlandelijke adoptie slechts overwogen worden als een alternatieve vorm van kinderzorg indien het kind niet terecht kan in een geschikte zorginstitutie of in een pleegof adoptiegezin in het land van origine (Office of the High Commissioner for Human Rights, s.d.). Het subsidiariteitsprincipe krijgt echter slechts betekenis indien de organisaties uit de herkomstlanden die instaan voor beslissingen met betrekking tot adoptie, voldoende toegang hebben tot diensten die onder andere de biologische families bijstaan in de zorg van het kind of een andere zorgregeling zoeken in het geboorteland. Enkel dan kan men spreken van adoptie als laatste oplossing (Masson, 2001) Omgaan met onvruchtbaarheid Onvruchtbaarheid is de hoofdreden waarom veel koppels voor adoptie kiezen (Adamec & Pierce, 1991; Rosenberg, 1992). Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie treft het probleem van infertiliteit gemiddeld acht à tien procent van de wereldbevolking (Centrum voor Reproductieve Geneeskunde, s.d.). Medische technologieën evolueren enorm, waardoor de kans om toch een kind te baren, groter wordt. Maar het is niet voor iedereen mogelijk en vele onvruchtbare koppels ervaren lange, pijnlijke en dure behandelingen waarbij ze steeds opnieuw een teleurstellingen dienen te verwerken (Bartholet, 1993). Het verlies voor onvruchtbare koppels is meervoudig. Het koppel verliest het idee dat ze van zichzelf hadden dat ze biologisch functioneren en in staat zijn tot conceptie. Ook krijgen ze te maken met het verlies van hun biologische continuïteit en het biologische kind waarvan ze droomden. De psychologische impact hiervan is enorm (Adamec & Pierce, 1991; Bartholet, 1993). Adoptie kan dan besproken worden, waarbij de koppels eerst moeten uitmaken of zij oprecht van een kind kunnen houden, ook al is het biologisch niet van hun. Het is belangrijk dat zij goed nadenken over de motivatie achter hun keuze (Janus, 1997). Volgens Groza & Rosenberg (1998) begint het psychosociale proces waarbij een binding ontstaat tussen een kind en adoptieouders, vanaf het moment dat de ouders beslissen om de gezinssamenstelling te wijzigen en een kind te adopteren. Wanneer zij definitief voor 22