Cardiologie. De behandeling van boezemfibrilleren

Transcriptie

1 Cardiologie De behandeling van boezemfibrilleren

2 Inhoudsopgave Wat is boezemfibrilleren? 3 Normaal hartritme 3 Boezemfibrilleren 4 Oorzaken 4 Klachten 4 Wanneer treedt het op? 5 Behandeling 5 Behandeling met medicijnen 5 Non-farmacologische behandeling 7 Katheterablatie 8 Longvenenisolatie 8 Ablatie van de bundel van His 11 Chirurgische behandelingsvormen 13 Maze-operatie 13 Resultaat 13 Devices (pacemaker/defibrillator) 14 Meer lezen 15 1

3 2

4 De behandeling van boezemfibrilleren Boezemfibrilleren (atriumfibrilleren) is de meest voorkomende hartritmestoornis bij de mens, met name bij oudere personen. De kans op het ontstaan van boezemfibrilleren stijgt met het klimmen van de leeftijd en vormt een van de belangrijkste klinische problemen in de cardiologische praktijk. Deze brochure is bedoeld om u op de hoogte te brengen van de huidige behandelingsmogelijkheden voor boezemfibrilleren. Wat is boezemfibrilleren? Normaal hartritme Normaal gesproken wordt het hartritme gemaakt in een groepje gespecialiseerde cellen (zogenaamde pacemakercellen). Deze groep cellen bevindt zich in de bovenkant van de rechter boezem van het hart en heet de sinusknoop (zie Figuur 1). De sinusknoop geeft in rust bij de meeste mensen elektrische pulsjes af in een frequentie van 50 tot 100 per minuut. Bij inspanning, stress of koorts kan deze pulsfrequentie oplopen tot 150 tot 200 per minuut. Vanuit de sinusknoop worden zowel de rechter als de linker boezem elektrisch geactiveerd, wat leidt tot een samentrekking (contractie) van beide boezems. Figuur 1. Het normale hartritme; sinusritme. De sinusknoop (1) geeft een elektrische prikkel die naar de rechter- en linkerboezem loopt (2); deze trekken dan samen. Als de prikkel de atrio-ventriculaire knoop (3) bereikt, wordt deze iets vertraagd en gaat vervolgens verder via de bundel van His (4), die zich vertakt in een rechter- en een linkerbundeltak (5). De prikkel verspreidt zich over de rechter en linker kamer; deze trekken dan samen. 3

5 Vervolgens kan de elektrische puls maar via één weg vanuit de boezems naar de hartkamers (ventrikels), namelijk via de atrioventriculaire knoop (AV-knoop) en de bundel van His (zie Figuur 1). In de AV-knoop wordt de puls vertraagd, waardoor de boezems hun contractie kunnen afmaken. Vanuit de AV-knoop wordt de elektrische puls via gespecialiseerde, snel geleidende banen (bundel van His, rechter en linker bundeltak) over beide hartkamers verspreid, waardoor een goed gecoördineerde samentrekking van de hartkamers volgt. Boezemfibrilleren Boezemfibrilleren ontstaat door boezemoverslagen, dan wel door andere (boezem) ritmestoornissen. Er ontstaan dan meerdere elektrische circuitjes in de spierwanden van de boezems. De frequentie op boezemniveau is tijdens boezemfibrilleren zeer hoog; 300 tot 400 per minuut of meer. Doordat deze elektrische kringstroompjes de boezems continu elektrisch geactiveerd houden, kan de sinusknoop het hartritme niet meer aansturen. Van het grote aantal elektrische prikkels dat ook de AV-knoop bereikt wordt een deel door deze knoop gezeefd. Doordat de AV-knoop vele prikkels niet voortgeleidt (zeeft), ontstaan er op kamerniveau niet zulke hoge frequenties. U voelt dit dus niet als een hartslag van 300 slagen per minuut. Bovendien worden de prikkels niet altijd in dezelfde verhouding doorgelaten zodat een onregelmatige kamerrespons (hartslag) ontstaat. Meestal is die hartslag nog wel behoorlijk snel, bijvoorbeeld boven 100 à 160 per minuut of nog sneller. Door de zeer hoge frequenties en de chaotische, ongecoördineerde elektrische activiteit op boezemniveau staan de boezems in mechanisch opzicht stil. De kamers worden dan minder goed met bloed gevuld, waardoor de prestatie van het hart relatief vermindert. Oorzaken Veel patiënten met boezemfibrilleren hebben een verhoogde bloeddruk (hypertensie). In een aantal gevallen is er bij patiënten met boezemfibrilleren sprake van onderliggend hartlijden, bijvoorbeeld kransslagaderlijden met een doorgemaakt hartinfarct, hartkleplijden (bijvoorbeeld afwijkingen van de mitralisklep) of een hartspierafwijking. Een andere bekende oorzaak is een te sterke werking van de schildklier (hyperthyreoïdie). Echter, in ongeveer 20% van de gevallen is er geen duidelijk oorzaak aanwijsbaar na uitgebreide onderzoeken. Het is opvallend dat atleten die zéér intensief sporten, bijvoorbeeld marathonlopers, nogal eens te kampen hebben met boezemfibrilleren. Klachten Boezemfibrilleren kan een enorm scala van klachten veroorzaken. Hartkloppingen, een onregelmatige, ongelijkmatige hartslag, (dan weer snel, dan weer wat langzamer), vermoeidheid, kortademigheid, pijn op de borst en duizeligheid zijn slechts enkele van de mogelijke klachten. Er zijn echter ook mensen die niets merken en bij wie de ritmestoornis toevallig wordt ontdekt. 4

6 In het St Antonius Ziekenhuis zien wij vaak patiënten, die worden verwezen vanwege heel veel klachten. Wanneer treedt het op? Boezemfibrilleren kan optreden in aanvallen van wisselende duur (uren tot dagen) en spontaan stoppen (paroxysmaal boezemfibrilleren). Soms houdt de ritmestoornis aan (persisterend boezemfibrilleren). Dit kan alleen worden opgeheven door ingrijpen met medicijnen of door elektrische cardioversie (het toedienen van een stroomstoot ofwel defibrillatie). Soms kan de ritmestoornis niet door een elektrische cardioversie worden beëindigd. Men spreekt dan van permanent of chronisch boezemfibrilleren. Door langdurig aanhoudend boezemfibrilleren zullen de boezems gaan verwijden (dilateren) en treden er fibrotische veranderingen (verbindweefseling of littekenvorming) in de boezemwanden op. Hierdoor wordt het moeilijker weer een normaal ritme vanuit de sinusknoop te krijgen en te behouden. Als het boezemfibrilleren steeds vaker en langduriger gaat optreden, gaat de sinusknoopfunctie achteruit. Dan kunnen een te langzaam sinusritme (sinusbradycardie) en sinusstilstanden optreden (sick sinus syndroom). Dit kan zo ernstig worden dat het noodzakelijk is om een pacemaker te implanteren. Sommige patiënten hebben zowel last van een te langzame hartactie (door een sick sinus syndroom) als te snelle hartacties (door het snelle volgen door de kamers tijdens boezemfibrilleren). Men spreekt dan van een brady-tachycardiesyndroom. Bij de ene patiënt ontstaat het boezemfibrilleren vooral bij inspanning, bij de andere kan het zich op allerlei momenten voordoen. Bij enkele patiënten treedt het met name op in rustsituaties, na het eten of in de slaap. Behandeling Behandeling met medicijnen Anti-aritmische medicijnen De eerste behandeling bij boezemfibrilleren bestaat uit medicijnen gericht tegen de ritmestoornis (farmacologische behandeling). Deze anti-aritmische medicijnen kunnen met twee doelen worden ingezet: om een herhaald optreden van het boezemfibrilleren te voorkomen (ritmecontrole) of om ervoor te zorgen dat, hoewel het boezemfibrilleren blijft bestaan, de hartfrequentie onder controle komt (frequentiecontrole). Sommige medicijnen hebben beide effecten (ritme- én frequentiecontrole). Voorbeelden van medicijnen welke worden gebruikt vindt u in Tabel 1. 5

7 Tabel 1. Anti-aritmische behandelingsvormen van boezemfibrilleren Farmacologische behandeling (medicijnen, anti-aritmica)* Doel Ritmecontrole Frequentiecontrole Ritme- en frequentiecontrole Middel Sotalol, flecainide, propafenon, disopyramide, quinidine, amiodaron Digoxine, verapamil, bèta-blokker (metoprolol, atenolol) Sotalol, amiodarone Non-farmacologische behandeling Katheterablatie - Longvenenisolatie, - Hisbundelablatie met begeleidende pacemakerimplantatie Chirurgische behandeling - Maze-operatie (soms in combinatie met klepof omleidingoperatie) - Boezempacemaker** - Boezemdefibrillator** * Antistollingsmedicatie (acenocoumarol, fenprocoumon) moet worden ingesteld op indicatie, zowel bij patiënten die met anti-aritmica worden behandeld als bij patiënten die non-farmacologische behandeling (hebben) ondergaan. ** In het St Antonius Ziekenhuis worden deze vormen van behandeling niet toegepast. Anti-aritmische medicijnen zijn helaas niet altijd effectief. Daarnaast geven zij nogal eens bijwerkingen. Soms werkt een medicijn goed voor het ritme, maar geven de bijwerkingen aanleiding tot stoppen. Antistollingstherapie Door de mechanische inactiviteit in de boezems kunnen bloedstolsels ontstaan in de boezems, met name in de hartoortjes (zie Figuur 2). Als zulke bloedstolsels losraken en in de bloedcirculatie komen, kunnen zij een herseninfarct (beroerte) of een longembolie veroorzaken. In de meeste/vele gevallen is daarom, bij langer aanhouden van boezemfibrilleren (meer dan 48 uur), behandeling met antistollingstherapie aangewezen. Dit betekent dat u medicijnen krijgt die het bloed dun houden, zodat minder snel stolsels kunnen ontstaan. Als langdurig boezemfibrilleren stopt, hetzij spontaan of door therapie, is er tijd nodig voor herstel; de boezems gaan niet meteen weer goed samentrekken. Daarom moet antistolling nog enige tijd (drie maanden) worden gecontinueerd. In een aantal gevallen, vooral als het boezemfibrilleren niet steeds wordt opgemerkt, is chronische behandeling met antistollingsmedicijnen nodig. 6

8 Later zijn andere alternatieve therapieën ontwikkeld zoals de Maze-operatie (een open hartoperatie) en de longaders (longvenen)isolatie met gebruik van katheters. In sommige ziekenhuizen worden bij boezemfibrilleren bepaalde devices (pacemaker, boezemdefibrillator) geïmplanteerd. Op grond van uw individuele medische situatie zal voor één van deze behandelingsvormen worden gekozen. Een overzicht van de mogelijkheden vindt u in Tabel 1. Figuur 2. De hartoortjes zijn uitstulpingen van de rechter boezem (A) en de linker boezem (B). Tijdens boezemfibrilleren kunnen hierin bloedstolsels ontstaan. Non-farmacologische behandeling Als medicijnen niet (voldoende) helpen, dan moet gekeken worden naar alternatieve behandelingsvormen. Deze noemen wij de non-farmacologische behandelingsvormen. Voor zo n (chirurgische) behandeling wordt alleen gekozen na overleg met de hartchirurg. De mogelijkheden Non-farmacologische behandeling kan bestaan uit een katheterablatie of een (hart) operatie. Katheterablatie, met als doel het doorbranden van de bundel van His, is een behandeling waarbij de geleiding tussen boezems en kamers volledig wordt onderbroken. Hierbij is implantatie van een pacemaker noodzakelijk. Deze methode wordt tegenwoordig minder toegepast. Meer hierover leest u in de aparte folder Ablatie van de bundel van His, verkrijgbaar op de polikliniek Cardiologie. Behandeling met katheterablatie en de Maze-operatie gebeurt alleen in daarvoor gekwalificeerde ziekenhuizen. Het St Antonius Ziekenhuis is zo n ziekenhuis. In de volgende hoofdstukken leest u meer over enkele van de non-farmacologische behandelingsvormen, zoals toegepast in ons ziekenhuis. Behandelen of afwachten? Vroeger bestond de mening dat boezemfibrilleren niet heel veel kwaad kon. Later dacht men dat het boezemfibrilleren zoveel mogelijk moest worden bestreden, zo nodig met een elektrische cardioversie (stroomstoot/defibrillatie), en dat medicijnen moesten worden gegeven om herhaald optreden van boezemfibrilleren te voorkomen. Er zijn recent onderzoeken gedaan, waarbij twee strategieën voor de behandeling van boezemfibrilleren werden vergeleken. Volgens de eerste strategie werd de boezemfibrillatie geaccepteerd. Met medicatie werd de hartfrequentie op peil gehouden, zodat deze in rust niet boven de 100 per minuut uitkwam (frequentiecontrole). Bo- 7

9 vendien kregen de patiënten antistollingsbehandeling om stolselvorming in de hartoortjes te voorkomen. Volgens de tweede strategie (ritmecontrole) werden patiënten behandeld met medicijnen ter voorkoming van herhaald boezemfibrilleren (na een elektrische cardioversie) en ook antistollende medicijnen. Preventie van herhaald boezemfibrilleren bleek in deze tweede groep overigens vaak niet haalbaar. De vergelijking van de beide behandelingsstrategieën gaf geen verschil aan voor de levensverwachting van de patiënten. Het betrof in deze studies vaak patiënten van relatief oudere leeftijd (boven de jaar), die relatief weinig hinder van het boezemfibrilleren ondervonden. Minder aandacht werd in deze studies gegeven aan het feit dat sommige patiënten, ondanks medicijnen, veel klachten kunnen ondervinden tijdens boezemfibrilleren en dat in het algemeen een betere kwaliteit van leven bestaat als een normaal sinusritme mogelijk is. Zoals eerder beschreven, zien wij in ons ziekenhuis veel patiënten, die worden verwezen met belangrijke klachten ten gevolge van boezemfibrilleren. Dit ondanks uitvoerige behandeling met (vaak veel) medicijnen. Deze patiënten worden naar ons verwezen om te beoordelen of er andere behandelingsopties bestaan. Katheterablatie Onder katheterablatie verstaan we longvenenisolatie en Hisablatie (ablatie van de bundel van His). Beide methoden worden hieronder beschreven. Longvenenisolatie Wat is het? Tegenwoordig wordt bij de patiënten met boezemfibrilleren die veel klachten hebben en bij wie medicijnen niet (voldoende) helpen, beoordeeld of zij in aanmerking komen voor de zogenaamde longvenenisolatie (venen is de medische term voor aders). De gedachte is dat boezemfibrillatie bij bepaalde patiënten (met name bij diegenen, bij wie geen belangrijke onderliggende hartziekte kan worden aangetoond) kan ontstaan vanuit bepaalde gebieden in de longaders. Deze aritmogene (ritmestoornis bevorderende) gebieden in de longaders zouden de boezems prikkelen tot het ontstaan van boezemfibrilleren. Meestal heeft een patiënt vier longaders die in de linkerboezem uitmonden (zie Figuur 3): een links boven, een links onder, een rechts boven en een rechts onder. Door de aritmogene longaders elektrisch te isoleren van de rest van de linkerboezem kan worden voorkomen dat het boezemfibrilleren ontstaat. 8

10 onderwerp (verkrijgbaar op de polikliniek Cardiologie). lb Figuur 3. MRO van het hart waarop de linker boezem (lb) en de longaders (pv) goed te zien zijn. Onderzoeken Vooraf moeten diverse onderzoeken worden gedaan om eventueel onderliggende hartziekte uit te sluiten en om de anatomie van het hart en de longaders goed in kaart te brengen. Allereerst zal uw arts alles uitvoerig met u bespreken en u lichamelijk onderzoeken. Daarnaast zijn aanvullende onderzoeken nodig, zoals ECG-registraties (tijdens de ritmestoornis en tijdens normaal ritme), inspanningsonderzoek, holterregistraties, (slokdarm)echocardiografie en MRI. Soms is hartkatheterisatie gewenst met het meten van drukken in het hart en het in kaart brengen van de anatomie van de kransslagaders en de hartkamers. De behandeling Isolatie van de longvenen (longaders) is een elektrofysiologisch onderzoek (EFO) met het inbrengen van katheters via beide liezen. Dit onderzoek is tijdrovend en kan, inclusief de behandeling, meerdere uren duren. Algemene informatie over het EFO vindt u in de algemene brochure over dit Tijdens de behandeling verdooft de arts eerst de huid in uw linker en rechter lies. Daarna worden bloedvaten in beide liezen aangeprikt en via die bloedvaten worden dunne slangetjes (katheters) richting het hart geschoven. Dit gebeurt onder röntgendoorlichting, zodat de arts kan zien wat hij doet. Figuur 4 toont een voorbeeld van hoe de katheters worden gepositioneerd in het hart. Referentiekatheters worden geplaatst in de rechter kamer, de rechter boezem (schroefelektrode), en de sinus coronarius. Vervolgens worden vanuit de rechter boezem twee elektrode-katheters in de linkerboezem geplaatst; dit gebeurt via een punctie door de wand tussen beide boezems (transseptale punctie). Het betreft een zogenaamde lassokatheter en een ablatiekatheter (zie Figuur 4). De lassokatheter wordt geplaatst in de inmondingen van de longaders in de linker boezem. De medische term van deze inmondingen is ostia (enkelvoud: ostium). Op grond van de elektrische signalen, die van de elektroden van de lassokatheter worden afgelezen, kan de arts beoordelen of de betreffende longader mogelijk aritmogeen (ritmestoornis bevorderend) is. Met behulp van speciale elektro-anatomische mappingsystemen (LocaLisa, NAVX) wordt, naast de bestudering via röntgen, de anatomie van de linker boezem en de longvenen nauwkeurig vastgelegd. Zo kunnen de katheters naar meerdere gewenste plaatsen worden gemanoeuvreerd. Dankzij 9

11 het vastleggen van de anatomie met deze mappingsystemen, kan het onderzoek met röntgenstraling worden bekort. 4) Soms worden aanvullende ablaties (lijnen) in de linker en rechter boezemwand aangelegd. Figuur 4. Positie van de katheters tijdens longvenenisolatie voor de behandeling van boezemfibrilleren. De ablatie Als de arts de elektrische signalen heeft bestudeerd, kan de isolatie van ritmestoornisbevorderende longvenen beginnen. Dit heet ablatie. Deze ablatie kan op verschillende manieren worden verricht: 1) Het ableren (doorbranden) van delen van het ostiumgebied van de longaders die de ritmestoornis bevorderen in de boezems (net buiten de longader); 2) Door rond het inmondingsgebied van een longader een cirkel van ablaties te maken buiten de longader (omcirkelen). 3) Door twee longaders tegelijk te omcirkelen. Medicijnen Bij deze behandeling krijgt u antistollingsmedicatie, tijdens maar met name ook na de behandeling. De medicijnen tegen de ritmestoornis die u al kreeg, blijft u na de behandeling voorlopig ook gebruiken. De eerste tijd (weken tot maanden) na de behandeling kunnen namelijk toch nog boezemritmestoornissen (ook boezemfibrilleren) optreden. Als de littekens van de behandeling gestabiliseerd zijn kunnen de ritmestoornissen uiteindelijk verdwijnen. Of en wanneer u na de longvenenisolatie kunt stoppen met de medicijnen (anti-aritmica, antistollingsmedicatie) hangt af van uw persoonlijke situatie. Uw arts zal dit met u bespreken. Resultaat Het succes van de behandeling wordt bepaald door verschillende factoren: het type boezemfibrilleren, de duur van de ritmestoornis, de grootte en mate van verandering van de wanden van de boezems, eventuele onderliggende hartaandoeningen. De laatste jaren stijgt de succeskans: bij een recente evaluatie was deze 60 à 90%. Als een eerste behandeling niet succesvol is, is vaak een tweede of zelfs derde behandeling mogelijk. 10

12 Complicaties De risico s van de behandeling zijn niet bijzonder groot, maar complicaties zijn niet uitgesloten. De kans op overlijden is gering (0,05%). Bekende andere complicaties, zoals in de literatuur beschreven, zijn vernauwing(en) in de longvene(n). Vaak zijn deze vernauwingen gering, veroorzaken ze geen klachten, en behoeven ze geen behandeling. In zeldzame gevallen zijn de vernauwingen ernstig en veroorzaken ze klachten, zoals kortademigheid, conditieverlies, hoesten en het opgeven van bloed. In dat soort ernstige gevallen moet de hartchirurg de vernauwing operatief opheffen (<1%). Ook kunnen tijdens de behandeling stolsels ontstaan in de boezem of al bestaande stolsels worden losgewoeld. Die stolsels kunnen in de bloedcirculatie terecht komen en zo een herseninfarct (beroerte) veroorzaken (<1%). Soms ontstaat een perforatie waardoor een bloeding ontstaat in het hartzakje rondom het hart (pericard). Hierdoor kan de pompfunctie van het hart worden belemmerd (harttamponade), waardoor een ontlastende punctie van het hartzakje noodzakelijk is (±1%). Een complicatie die relatief vaak voorkomt na de katheterisatie is een blauwe plek (hematoom) in de lies. Dit is niet ernstig en gaat vanzelf over. Een uiterst zeldzame, maar zeer ernstige complicatie is het ontstaan van een fistel (gaatje) vanuit de achterwand van de linkerboezem naar de slokdarm (oesophagus). Deze complicatie, die nu enige malen in de wereld is gemeld, kan met name optreden bij uitgebreide toediening van ablatiepulsen in de achterwand van de linkerboezem. Dit is in ons ziekenhuis niet gebruikelijk. Ablatie van de bundel van His Wat is het? Katheterablatie van de bundel van His houdt in het doorbranden van het eerste gedeelte van de bundel van His, net waar deze uit de AV-knoop ontspringt (zie Figuur 5). Dit wordt gedaan om de geleiding tussen boezems en kamers volledig te onderbreken. Bij deze katheterablatie wordt gebruik gemaakt van radiofrequentie (RF)-stroom. Het doorbranden van de bundel van His is definitief. Als de geleiding is doorgebrand, kan het boezemfibrilleren blijven bestaan zonder dat de prikkels nog worden voortgeleid en de effecten daarvan worden bemerkt. Er ontstaat dan een tweede, regelmatig hartritme net onder het niveau van de ablatie onder de AV-knoop (zie Figuur 5), dat wel wordt voortgeleid naar de kamers. Dit zogenaamde escape - of ontsnappingsritme is langzaam; in rust circa per minuut. Bij inspanning wordt de frequentie niet meer veel hoger. Pacemaker Vanwege het ontstaan van zo n traag escaperitme is het noodzakelijk bij ablatie van de bundel van His ook een pacemaker te implanteren. Afhankelijk van uw persoonlijke medische situatie kan dit een pacemaker met draden ( leads ) in zowel rechter boezem als rechter kamer zijn of alleen een lead in de rechter kamer. 11

13 Tegenwoordig wordt soms zelfs een derde lead via de rechter boezem en de sinus coronarius (zie Figuur 6) op de linker kamer gelegd (biventriculaire pacemaker). Soms plannen wij de pacemakerimplantatie tijdens de sessie van de Hisbundelablatie, maar in andere gevallen ook in een eerdere zitting vóór de eigenlijke Hisbundelablatie zelf. RB RV SC LV Medicijnen Na een Hisbundelablatie kunnen de meeste patiënten stoppen met de medicijnen tegen ritmestoornissen, tenzij er andere indicaties zijn om die te blijven gebruiken. Antistollingsmedicatie zult u waarschijnlijk wel moeten blijven gebruiken. RB SC De ablatie van de bundel van His is tegenwoordig (bij het falen van medicijnen) meestal niet meer de eerste keuze van alternatieve behandeling, met name niet bij jongere patiënten. RV LV Figuur 6. Na of voor een geplande katheterablatie van de bundel van His moet de patiënt een pacemakerimplantatie ondergaan. Normaliter wordt een pacemakerdraad (lead) in de rechterkamer (RV) geplaatst, en kan, op indicatie, ook een lead in de rechter boezem (RB) worden gelegd. Hier ziet u in het kader van een biventriculaire pacemakerimplantatie tevens een lead gepositioneerd op de linker hartkamer (LV) via de sinus coronarius (SC). De linker röntgenfoto toont een voorachterwaartse opname; de rechter röntgenfoto is van links voor schuin opgenomen. Figuur 5. Katheterablatie van de bundel van His. 12

14 Chirurgische behandelingsvormen Maze-operatie De zogenaamde Maze-operatie (maze betekent doolhof) is een hartchirurgische ingreep, waarbij gebruik wordt gemaakt van de hart-longmachine om de functie van hart en longen tijdelijk over te nemen. Het is dus een zogenoemde open hartoperatie. Figuur 7 toont het schema van deze operatie. De hartchirurg maakt volgens het getekende patroon sneden (incisies) in de linker- en rechter boezemwand. De longaders worden alle vier tegelijk omcirkeld door een incisie. Ook worden de hartoortjes verwijderd. Het doel van deze operatie is om op de plaats van de incisies littekenweefsel te creëren. Dit littekenweefsel geleidt geen prikkels, waardoor de boezems in kleinere elektrische compartimenten worden onderverdeeld. Deze compartimenten zijn elk afzonderlijk te klein om het boezemfibrilleren te laten bestaan. In principe blijft de prikkelgeleiding vanuit de sinusknoop over de boezemwanden naar de AV-knoop intact. Meer informatie over deze ingreep vindt u in de brochure Maze-operatie, die u op de polikliniek Cardiologie kunt krijgen. Figuur 7. De klassieke Maze-operatie voor patiënten met boezemfibrilleren is een open hartoperatie, waarbij gebruik wordt gemaakt van de hart-longmachine. Gecombineerde ingreep Zo nodig wordt de Maze-operatie gecombineerd met een andere ingreep, zoals een klepoperatie (bijvoorbeeld van de mitralisklep) of het aanleggen van omleidingen (bypasses) bij kransslagaderlijden. Vóórdat uw arts tot een dergelijke operatie besluit, ondergaat u eerst uitvoerige cardiologische onderzoeken, zodat duidelijk is wat tijdens de operatie precies moet gebeuren. Er zijn ziekenhuizen waar de Maze-procedure alleen in combinatie met andere hartchirurgische procedures wordt gedaan. In het St Antonius Ziekenhuis wordt de Mazeprocedure ook als enkelvoudige ingreep toegepast. Resultaat De Maze-procedure als enkelvoudige ingreep zonder dat andere noodzakelijke hartchirurgie wordt verricht; dit zou men kunnen opvatten als relatief zwaar geschut voor de behandeling van boezemfibrilleren. Toch zijn er patiënten bij wie andere therapieën niet werk(t)en of onmogelijk zijn en die dermate veel klachten houden dat zij kiezen voor deze behandeling. 13

15 In het St Antonius Ziekenhuis zijn al veel van dit soort patiënten op deze manier behandeld. Het merendeel van deze patiënten voelt zich na de behandeling sterk opgeknapt. De Maze-operatie als enkelvoudige ingreep heeft op langere termijn een kans op succes van circa 85%. De Maze-operatie gecombineerd met andere vormen van hartchirurgie 65%. Complicaties Soms ontstaat tijdens de operatie beschadiging van de sinusknoop, waardoor het noodzakelijk is om een pacemaker te implanteren. Vaak is na de operatie tijdelijk behandeling met vochtafdrijvende medicijnen (plastabletten) nodig. U kunt namelijk vocht vasthouden, dit komt omdat uw hormoonhuishouding verandert door de operatie. Ook kunnen de eerste tijd na de operatie toch nog boezemritmestoornissen (ook boezemfibrilleren) optreden die, als de operatie geslaagd is en de littekens volgroeid zijn, uiteindelijk verdwijnen. Mini-Maze-operatie Een nieuwe operatieve behandeling die sinds enige tijd in ons ziekenhuis wordt gedaan, is de mini-maze-operatie. Dit is een kijkoperatie waarbij een longvenenisolatie wordt gedaan (zie blz. 8) en waarbij tegelijkertijd het hartoortje van de linker boezem wordt verwijderd (zie figuur 2). In dit linker hartoortje kunnen namelijk tijdens boezemfibrilleren bloedstolsels ontstaan, die de oorzaak kunnen zijn van een beroerte (herseninfarct). Bij deze ingreep maakt de hartchirurg aan beide zijden van de borstkas een klein sneetje (2 à 3 cm) en brengt daardoor kijkbuisjes in. Zo n kijkbuisje heet thoracoscoop. Via de kijkbuisjes brengt de arts kleine instrumenten in, waarmee hij de ingreep uitvoert. Via een elektrisch stroompje worden de longaders geïsoleerd van de linker boezem. Voor deze operatie is gebruik van de hart-longmachine niet nodig. De mini-maze-operatie lijkt een veelbelovende uitbreiding van de behandelingsmogelijkheden van boezemfibrilleren. Omdat het een nieuwe behandeling is, is echter nog niet bekend hoe de resultaten (en eventuele complicaties) op langere termijn zijn. Daarnaast is de behandeling niet bij iedereen mogelijk. Als u al eerder een hartoperatie hebt ondergaan kunnen bijvoorbeeld littekenweefsel en verklevingen zijn ontstaan, die de behandeling onmogelijk maken. Devices (pacemaker, -defibrillator) Twee andere chirurgische ingrepen die wel worden toegepast voor het behandelen van boezemfibrilleren zijn de boezemdefibrillator en het implanteren van speciale pacemakers voor antitachycardie pacing in de boezems (zie Tabel 1). Deze behandelingsvormen zijn tot dusver weinig succesvol voor de meerderheid van de patiënten. In het St Antonius Ziekenhuis worden deze ingrepen niet toegepast, ze worden daarom hier niet verder beschreven. 14

16 Meer lezen Wilt u meer lezen over onderzoeken en behandelingen waar u mee te maken kunt krijgen? Op de polikliniek Cardiologie kunt u over de volgende onderwerpen aparte folders krijgen: Elektrofysiologisch onderzoek (EFO) Hisablatie Maze-operatie Echocardiografie, slokdarmechocardiografie MRI Cardioversie St Antonius Ziekenhuis Telefoon voorlichting@antoniusziekenhuis.nl Spoedeisende Hulp Cardiologie Locaties St Antonius Ziekenhuis Nieuwegein Koekoekslaan 1 Utrecht Oudenrijn Van Heuven Goedhartlaan 1 Utrecht Overvecht Paranadreef 2 Utrecht Veldhuizen (Kaakchirurgie) Van Lawick van Pabstlaan 12 De Meern Utrecht Vleuterweide Utrechtse Heuvelrug Vleuten Houten Hollandsspoor 5 15

17 Meer weten? Ga naar Dit is een uitgave van Patiëntenvoorlichting CAR 32/10-07