DE PLAATS VAN DE PSYCHIATRISCHE PLEEGZORG BINNEN HET TOEKOMSTIG GGZ BELEID

Transcriptie

1 Kapucijnenvoer Leuven +32(0) fax: +32(0) DE PLAATS VAN DE PSYCHIATRISCHE PLEEGZORG BINNEN HET TOEKOMSTIG GGZ BELEID De Groof Marian DeSmet Ann Prof. Dr. Van Audenhove Chantal Leuven augustus 2010

2 Colofon Opdrachtgever Federale Overheid, Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu Onderzoeksleiding Prof. Dr. Van Audenhove Chantal Wetenschappelijk medewerkers Marian De Groof Ann DeSmet Administratieve ondersteuning Lieve Van Cauwenberghe, Sabine Vanden Bossche, Lut Van Hoof, Manuela Schröder Leuven, 31 augustus 2010

3 Inhoud Inleiding 15 Lijst afkortingen 17 Hoofdstuk 1 Een nieuwe geestelijke gezondheidszorg 19 1 Een nieuwe geestelijke gezondheidszorg in internationaal perspectief Organisatorische veranderingen Inhoudelijke veranderingen Psychosociale rehabilitatie Maatschappelijke steunsystemen 22 2 Het toekomstige GGZ-beleid in België 23 3 Besluit 26 Hoofdstuk 2 De psychiatrische gezinsverpleging in België 29 1 De geschiedenis 29 2 De regelgeving 30 3 De huidige werking van de psychiatrische gezinsverpleging De doelgroep Problematiek Leeftijd Verblijfsduur Opnamecriteria De pleeggezinnen De wijkcentra Werk, activiteiten en ontspanning Werk Activiteiten Sport en ontspanning Het hygiënisch centrum De begeleiding Tf-bedden 45

4 3.8 Het Observatiehuis 46 4 De sterktes en de zwaktes van de psychiatrische gezinsverpleging Sterktes Zorg in de samenleving Sociale integratie Destigmatisatie Zwaktes Het dalende aantal patiënten en pleeggezinnen De beperkte beschikbaarheid Het verouderde en weinig geëvolueerde systeem De weinige waardering Onderzoek over de psychiatrische gezinsverpleging in Geel 50 5 De psychiatrische gezinsverpleging in beweging Toekomstperspectieven De differentiatie De maximale aansluiting bij eerstelijnsdiensten in de samenleving De samenwerking met PVT en IBW in de regio De mogelijkheid om professionele pleeggezinnen in te schakelen De regelgeving als knelpunt Inhoudelijk Financieel 55 6 Besluit 58 Hoofdstuk 3 De psychiatrische gezinsverpleging in het zorglandschap van België 61 1 Situering van de psychiatrische gezinsverpleging in de geestelijke gezondheidszorg Beknopte voorstelling van IBW, PVT en PZT Initiatieven voor Beschut Wonen Psychiatrische Verzorgingstehuizen Pilootprojecten psychiatrische zorg in de thuissituatie De vergelijking van de psychiatrische gezinsverpleging met de Initiatieven Beschut Wonen (IBW), Psychiatrisch Verzorgingstehuis (PVT) en de Psychiatrische Zorg in de Thuissituatie (PZT) Woonvorm Aantal De doelgroep 67

5 1.2.4 Uitsluitingscriteria Opdrachten Toegankelijkheid De begeleidingsploeg Netwerkpraktijken Hospitalisatie Somatische zorg Keuze behandelende psychiater Dagactiviteiten Kostprijs of financiering Besluit 71 2 Vergelijking van de psychiatrische gezinsverpleging met andere vormen van pleegzorg Beknopte voorstelling van pleegzorg in Kind & Gezin, Bijzondere Jeugdbijstand en VAPH Kind & Gezin Bijzondere Jeugdbijstand (BJB) Gehandicaptensector (VAPH) Tendensen Vergelijking van pleegzorg in de verschillende sectoren Woonvorm Erkenning en programmatie Aantal diensten Doelgroep Opdrachten Differentiatie Toegankelijkheid Begeleidingsploeg Aantal personen in pleegzorg De pleeggezinnen Financieel Besluit 87 Hoofdstuk 4 De psychiatrische gezinsverpleging in het buitenland 89 1 De omvang van de sector pleegzorg 90 2 De organisatie 91 3 De kwaliteitscontrole 92

6 4 De differentiatie van het aanbod Het doel van de psychiatrische gezinsverpleging Psychiatrische gezinsverpleging als langdurige opvang van patiënten met complexe en chronische psychiatrische problemen De psychiatrische gezinsverpleging tijdens de behandeling van patiënten De psychiatrische gezinsverpleging in het kader van resocialisatie De psychiatrische gezinsverpleging als crisisopvang De psychiatrische gezinsverpleging ter observatie De doelgroep Leeftijd Problematiek De duur van de opvang De samenlevingsvorm 98 5 De begeleiding door professionals 99 6 De selectie, begeleiding en vergoeding van de pleeggezinnen Selectie en matching Vorming Vergoeding en statuut Onderzoek naar werkzame componenten Besluit 105 Hoofdstuk 5 De visie van betrokkenen op de psychiatrische gezinsverpleging De onderzoeksopzet Opzet en verloop van de bevraging Online-bevraging Face-to-face interviews bij de patiënten Inhoud van de bevraging De personeelsleden OPZ Geel en externe experten De pleeggezinnen De patiënten De algemene bevolking Respondenten Analyse Kenmerken van de respondenten 114

7 3 De representativiteit van de respondenten De personeelsleden van het OPZ Geel De externe experten De patiënten De pleeggezinnen De algemene bevolking De evaluatie van de vertrouwdheid met en de attitude tegenover de psychiatrische gezinsverpleging Positieve en negatieve aspecten in verband met de psychiatrische gezinsverpleging De positieve aspecten De sociale integratie De zorg in de samenleving De normalisatie De positieve gevolgen voor de maatschappij De destigmatisatie De nadruk op mogelijkheden De negatieve aspecten Het dalend aantal pleeggezinnen en patiënten De beperkte beschikbaarheid De doelgroep De begeleiding door het OPZ Geel De tevredenheid van de patiënten over de begeleiding vanuit het OPZ Geel De tevredenheid van de pleeggezinnen over de begeleiding vanuit het OPZ Geel De aandachtspunten en suggesties in verband met de begeleiding vanuit OPZ Geel De pleeggezinnen De positieve en negatieve aspecten De positieve aspecten voor de patiënten De negatieve aspecten voor de patiënten De positieve aspecten voor de pleeggezinnen De negatieve aspecten voor de pleeggezinnen De motivatie van de pleeggezinnen De motivatie van de algemene bevolking 151

8 8.4 Aanbevelingen De differentiatie De leeftijd Psychiatrische gezinsverpleging voor kinderen en jongeren Psychiatrische gezinsverpleging voor ouderen Psychiatrische gezinsverpleging in het kader van resocialisatie Psychiatrische gezinsverpleging tijdens de behandeling van patiënten Psychiatrische gezinsverpleging voor enkele dagen per week/maand Psychiatrische gezinsverpleging in een aanpalende woning of studio Het wettelijk kader van de psychiatrische gezinsverpleging De financiële aspecten van de psychiatrische gezinsverpleging De vergoeding van de pleeggezinnen De algemene financiering van het OPZ Geel Het hospitalisatiestatuut Het statuut van de pleeggezinnen Het pleegzorgdecreet De afstemming met PVT en IBW Artikel Besluit 166 Hoofdstuk 6 Panelgesprek De sociale integratie en de destigmatisatisering van de patiënten De professionalisering van de pleeggezinnen De uitbreiding van de gezinsverpleging De differentiatie van de gezinsverpleging Het wetgevend kader De financiële aspecten Het hospitalisatiestatuut Het pleegzorgdecreet Besluit 175 Antwoorden op de onderzoeksvragen 177

9 1 Hoe kan het wetgevend kader van de psychiatrische pleegzorg eruit zien? Het hospitalisatiestatuut De flexibilisering en differentiatie Het statuut voor de pleeggezinnen Hoe kan de psychiatrische pleegzorg meegenomen worden in het pleegzorgdecreet? Welke plaats dient de psychiatrische pleegzorg binnen het globale zorgaanbod in te nemen? Hoe wordt de afstemming met andere zorgmodellen het best gegarandeerd? Hoe kan men best de overgang van de huidige pleegzorg naar de toekomstige inbedding maken? Voor welke doelgroepen is psychiatrische pleegzorg een goede oplossing? Welke zijn de kritieke succesfactoren om pleegzorg in de toekomst te laten slagen? De selectie van pleeggezinnen De matching tussen de patiënt en het pleeggezin De ondersteuning van de pleeggezinnen Welke omkadering is hiervoor nodig? Welke types pleeggezinnen heeft men nodig en hoe worden deze best vergoed? 191 Algemeen besluit 193 Referenties 195 Bijlagen 201 Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage Bijlage 7 230

10

11 De plaats van de psychiatrische gezinsverpleging binnen het toekomstige Geestelijk Gezondheidszorgbeleid De Groof Marian, DeSmet Ann en Prof. Dr. Van Audenhove Chantal Situering Psychiatrische gezinsverpleging houdt in dat men personen met een psychiatrische problematiek opvangt in pleeggezinnen. Op dit ogenblik organiseert men die vorm van zorg op twee plaatsen in België (Geel en Lierneux). Beide instellingen kennen een dalend aantal patiënten en pleeggezinnen. In Geel bestaat psychiatrische gezinsverpleging sinds de 14 e eeuw. Sinds 10 april 1991 is het systeem algemeen bij wet geregeld. Dit onderzoek gaat na welke plaats de psychiatrische gezinsverpleging binnen het toekomstige GGZ-beleid kan innemen. De onderzoekers doen ook een aantal voorstellen waardoor het aanbod uitgebreid kan worden tot andere regio s dan Geel en Lierneux. Het project wordt gefinancierd door de Federale Overheid Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu. Methode Het onderzoek bestaat enerzijds uit een document- en een literatuurstudie. Anderzijds nemen we interviews af bij betrokkenen. In de document- en literatuurstudie onderzoeken we de huidige psychiatrische gezinsverpleging en haar toekomstmogelijkheden. We maken ook een vergelijking met verschillende relevante initiatieven in binnen- en buitenland. De onderzoekers interviewen vijf groepen van betrokkenen: de personeelsleden van het Openbaar Psychiatrisch Ziekenhuis Geel (OPZ Geel) de externe experten de patiënten de pleeggezinnen de algemene bevolking van Geel De vragenlijsten worden online verstuurd, via de survey software Question Pro. Van de patiënten nemen we face-fo-face interviews af. Met enkele experten voeren we een panelgesprek. In het totaal reageerden er 235 personen.

12 Resultaten Document- en literatuurstudie Zowel internationaal als in België wordt er meer aandacht besteed aan psychiatrische gezinsverpleging. Dat soort zorg past goed binnen de ontwikkeling van een gedecentraliseerde en gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg. Dankzij het verblijf in een pleeggezin krijgen personen met psychiatrische problemen, die niet zelfstandig kunnen wonen, toch een plaats in de samenleving. De gelijkenis tussen psychiatrische gezinsverpleging en Initiatieven voor Beschut Wonen (IBW), Psychiatrische Verzorgingstehuizen (PVT) en Psychiatrische Zorg in de Thuissituatie (PZT) is dat ze instaan voor de zorg van personen met (chronische) psychiatrische problemen. Elk initiatief heeft zijn eigenheid. Daardoor vullen ze elkaar aan en komt elke patiënt makkelijker op de voor hem meest geschikte plaats terecht. Specifiek voor de psychiatrische gezinsverpleging is het verblijf in een pleeggezin. De psychiatrische gezinsverpleging vertoont ook grote gelijkenissen met de reguliere pleegzorg in de sectoren Kind & Gezin, de Bijzondere Jeugdbijstand en de Gehandicaptenzorg. In die vormen van pleegzorg worden kinderen en/of volwassenen ook voor kortere of langere periode opgenomen in een pleeggezin. Het verschil met de reguliere pleegzorg is dat het bij psychiatrische gezinsverpleging gaat om opvang van personen met een psychiatrische problematiek. Psychiatrische gezinsverpleging is de enige vorm van pleegzorg waarbij de patiënten gehospitaliseerd zijn. Daardoor kunnen zowel de pleeggezinnen als de patiënten 24 uur op 24 een beroep doen op een permanentiesysteem. Patiënten kunnen ook onmiddellijk opgenomen worden. Nadeel is dat ze geen gebruik kunnen maken van eerstelijnsvoorzieningen in de samenleving. Momenteel stelt de Vlaamse Overheid een intersectoraal decreet Pleegzorg op. Daarmee wil ze de verschillende pleegvormen beter op elkaar afstemmen en een krachtige, meer gestroomlijnde pleegzorg uitbouwen. De psychiatrische gezinsverpleging valt wel als enige onder Federale bevoegdheid en zou dus niet onder dit Vlaamse decreet vallen. Lange tijd was de psychiatrische gezinsverpleging in Geel een unieke vorm van zorg. Deze ontstond er in de 14 e eeuw, terwijl ze zich in het buitenland pas vanaf de 19 e eeuw ontwikkelde. Ondertussen is die unieke vorm van zorg in sommige andere landen verder ontwikkeld dan in Geel zelf en heeft men er ook een meer gedifferentieerd aanbod uitgebouwd. Zo zet men er psychiatrische gezinsverpleging succesvol in voor verschillende doelen, leeftijden en problematieken.

13 In Geel vangt men nu vooral volwassenen en ouderen met een chronische psychiatrische problematiek op voor langere periodes. Het OPZ Geel wil dat aanbod differentiëren om meer zorg op maat te bieden. De visie van betrokkenen op de psychiatrische gezinsverpleging Uit de vragenlijsten blijkt dat een meerderheid van alle groepen respondenten positief staat tegenover de psychiatrische gezinsverpleging. De meest vermelde positieve aspecten zijn de sociale integratie, de zorg in de samenleving en de normalisatie. Een meerderheid van de patiënten en de pleeggezinnen is ook tevreden over de begeleiding vanuit het OPZ Geel. Toch zijn niet alle patiënten tevreden. 11% geeft aan negatief te staan tegenover de psychiatrische gezinsverpleging, 15% zegt zich niet sociaal geïntegreerd te voelen. De voornaamste klachten zijn dat de patiënten zich niet goed behandeld voelen in het pleeggezin en dat de wijkverpleegkundige met het pleeggezin samenspant en niet naar hen luistert. Over hun motivatie zeggen pleeggezinnen dat ze vooral vanuit de traditie en/of vanuit het sociale aspect pleeggezin geworden zijn. Een meerderheid van de pleeggezinnen is niet bereid om voor een kortere periode een patiënt op te vangen of intensiever betrokken te zijn in de behandeling. Van de algemene bevolking wil slechts een minderheid in de toekomst pleeggezin worden. De meest vermelde reden is dat men het niet combineerbaar ziet met een voltijdse tewerkstelling, een gezin en het uitoefenen van hobby s. Een meerderheid van de personeelsleden van het OPZ Geel en de pleeggezinnen vindt de vergoeding voor de pleeggezinnen onvoldoende. Ze pleiten voor een vergoeding tussen 25 en 35 per patiënt per dag. Wat betreft het hospitalisatiestatuut is er een verschil tussen de personeelsleden van het OPZ Geel en de externe experten. Een minderheid van de externe experten vindt het hospitalisatiestatuut aangewezen; voor de personeelsleden van het OPZ Geel gaat het om ongeveer de helft. Verschillende respondenten die het hospitalisatiestatuut willen behouden, vrezen dat patiënten anders in de kou komen te staan. Conclusies en aanbevelingen Wij raden aan om het hospitalisatiestatuut af te schaffen. Het staat haaks op de ontwikkeling van een gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg. Om te voorkomen dat patiënten daardoor in de kou komen te staan, is de uitbouw van een sterke geestelijke eerstelijnsgezondheidszorg nodig. In het belang van de patiënten moet er, in navolging van de structuur van artikel 107, aan elke patiënt een referentiepersoon worden toegewezen. Voor die persoon staan de behoeften en het parcours naar het herstel van de patiënt centraal. Daarnaast moeten

14 professionele hulpverleners instaan voor de selectie, de matching en de ondersteuning van de pleeggezinnen. Aandacht voor het detecteren en bijsturen van expressed emotion is daarbij heel belangrijk. Momenteel bestaat er in België geen statuut voor pleeggezinnen. We pleiten voor een nieuw statuut dat het belang van vrijwilligers en hun inzet als semiprofessionele dienstverleners erkent. Pleeggezinnen moeten ook een toereikende onkostenvergoeding krijgen. Gebaseerd op een onderzoek van Larmuseau (2009) stellen we een basisvergoeding van 25 per persoon per dag voor. Het zou goed zijn als men de psychiatrische gezinsverpleging in het voorontwerp van het Vlaamse pleegzorgdecreet opneemt. Pleegzorg kan daardoor krachtiger uitgebouwd worden. De eigenheid van de psychiatrische gezinsverpleging moet wel behouden blijven. De psychiatrische gezinsverpleging valt op dit ogenblik als enige onder de Federale Overheid, wat voor problemen kan zorgen. Het is nog onduidelijk hoe de bevoegdheden van de verschillende overheden in de nabije toekomst verdeeld zullen worden. Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat de psychiatrische gezinsverpleging een volwaardige plaats verdient in het globale zorgaanbod in België. Om het een grotere positieve bekendheid te geven, zijn oproepacties, promotie en antistigma-acties nodig. Wil men meer zorg op maat aanbieden, dan is differentiatie van de psychiatrische gezinsverpleging aangewezen. Daarom is een flexibele regelgeving belangrijk. IBW, PVT en PZT moeten goed op elkaar afgestemd zijn, zodat elke patiënt op de voor hem beste plaats terechtkomt. De creatie van een gemeenschappelijk meldpunt kan een oplossing zijn.

15 Inleiding Op vraag van de Federale Overheid, Volksgezondheid, Veiligheid van de Voedselketen en Leefmilieu ging LUCAS in maart 2010 van start met een onderzoek met als doel de plaats van de psychiatrische pleegzorg 1 binnen het toekomstige GGZ-beleid te bepalen en na te gaan hoe dit aanbod uitgebreid kan worden tot andere regio s dan Geel en Lierneux. De psychiatrische gezinsverpleging In de psychiatrische gezinsverpleging worden personen met een psychiatrische problematiek voor korte of lange duur opgevangen in pleeggezinnen. Dit systeem bestaat al sinds de 14 e eeuw in Geel. Sinds 10 april 1991 wordt het ook bij wet geregeld door een KB. Een grote sterkte van dit systeem is dat er zorg in de samenleving wordt geboden. Personen met chronische psychiatrische problemen krijgen er de mogelijkheid om in de samenleving te wonen in de plaats van levenslang in een instelling te verblijven. Dit sluit aan bij het toekomstige GGZ-beleid internationaal en in België, namelijk de ontwikkeling van een gedecentraliseerde en gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg. Dit wil zeggen dat men de zorg door het ziekenhuis en door de samenleving zoveel mogelijk wenst samen te brengen en in de natuurlijke omgeving van de patiënt aan te bieden. In tegenstelling tot in het buitenland 2, waar de psychiatrische gezinsverpleging een opmars maakt en een vaste component aan het worden is in het aanbod van zorgorganisaties, neemt de psychiatrische gezinsverpleging in België geen volwaardige plaats in binnen de geestelijke gezondheidszorg. Dit blijkt onder andere uit het feit dat deze slechts op twee plaatsen wordt aangeboden (Geel en Lierneux), wat het onmogelijk maakt om deze zorg dicht bij de natuurlijke context van patiënten aan te bieden. Het onderzoek In dit onderzoek wordt nagegaan welke plaats de psychiatrische gezinsverpleging binnen het continuüm van residentiële tot niet-residentiële zorg kan innemen en hoe ze uitgebreid kan worden tot andere regio s dan Geel en Lierneux. 1 Psychiatrische pleegzorg is de benaming die men in de toekomst aan deze zorgvorm wenst te geven. De term die momenteel gebruikt wordt, is psychiatrische gezinsverpleging. In dit rapport zal vooral de laatste term gebruikt worden. 2 oa Duitsland, Italië, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Canada. 15

16 In een eerste hoofdstuk gaan we in op de veranderingen die zich voordoen in de geestelijke gezondheidszorg, zowel internationaal als in België. Het tweede hoofdstuk gaat in op de huidige psychiatrische gezinsverpleging in België. In het derde hoofdstuk gaan we na welke plaats de psychiatrische gezinsverpleging in Geel inneemt in het zorglandschap. Het vierde hoofdstuk verkent hoe de psychiatrische gezinsverpleging in het buitenland georganiseerd wordt. In het vijfde hoofdstuk worden de methode en de resultaten van een online-bevraging voorgesteld. Er werden vijf groepen bevraagd over verschillende topics die verband houden met de psychiatrische gezinsverpleging (de personeelsleden van het OPZ Geel, externe experten, de patiënten, de pleeggezinnen en de bevolking van Geel). In het zesde hoofdstuk gaan we in op de resultaten van een panelgesprek met enkele experten. Ten slotte, wordt er aan de hand van de literatuurstudie en de resultaten van de bevraging een antwoord gegeven op de onderzoeksvragen: Hoe kan het wetgevend kader van de psychiatrische pleegzorg eruit zien? Hoe kan de psychiatrische pleegzorg meegenomen worden in het pleegzorgdecreet? Welke plaats dient psychiatrische pleegzorg binnen het globale zorgaanbod in te nemen? Hoe wordt de afstemming met andere zorgmodellen het best gegarandeerd? Hoe kan men best de overgang van de huidige pleegzorg naar de toekomstige inbedding maken? Voor welke doelgroepen is psychiatrische pleegzorg een goede oplossing? Welke zijn de kritieke succesfactoren om pleegzorg in de toekomst verder te laten slagen? Welke omkadering is hiervoor nodig? Welke types pleeggezinnen heeft men nodig en hoe worden deze best vergoed? 16

17 Lijst afkortingen BJB: Bijzondere Jeugdbijstand GGZ: Geestelijke Gezondheidszorg IBW: Initiatieven voor Beschut Wonen K&G: Kind en Gezin PVT: Psychiatrisch Verzorgingstehuis PZT: Psychiatrische zorg in de thuissituatie VAPH: Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap 17

18 18

19 Hoofdstuk 1 Een nieuwe geestelijke gezondheidszorg In dit hoofdstuk wordt ingegaan op het toekomstige beleid voor de geestelijke gezondheidszorg (GGZ-beleid). In een eerste onderdeel wordt dit in internationaal perspectief bekeken. In het tweede onderdeel gaan we in op het nieuwe GGZ-beleid in België. 1 Een nieuwe geestelijke gezondheidszorg in internationaal perspectief De afgelopen periode deden er zich zowel organisatorische als inhoudelijke veranderingen voor in de geestelijke gezondheidszorg in verschillende landen: ten eerste, de ontwikkeling van een gedecentraliseerde en gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg en ten tweede de opkomst van de psychosociale rehabilitatie en maatschappelijke steunsystemen. 1.1 Organisatorische veranderingen In de meeste economisch goed ontwikkelde landen maakte de geestelijke gezondheidszorg in de voorbije eeuw een gelijkaardige verandering door. Thornicroft en Tansella (2009) beschrijven hierin drie grote periodes, namelijk de opbouw van de asielen, de neergang van de asielen en de ontwikkeling van een gedecentraliseerde en gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg. De opbouw van de asielen gebeurde tussen 1880 en In deze periode werden verschillende asielen gebouwd en uitgebreid. De asielen dienden als een soort bewaarplaats voor personen met uiteenlopende problemen en afwijkingen. De nadruk lag op beheersing en niet op behandeling. De asielen werden meestal op afgelegen plaatsen gebouwd, weg van de oorspronkelijke omgeving van de patiënten Deze keuze werd gemaakt om de veiligheid van de algemene bevolking te vrijwaren en ook vanuit het idee dat het verblijven op het rustgevende platteland het herstel van de patiënten zou bevorderen. De neergang van de asielen gebeurde tussen 1950 en 1980, onder meer om sociologische redenen. Rond de jaren 50 werd er gewezen op de nadelige effecten van een lang verblijf in grote instellingen. Wing en Brown (1970, vermeld in Thornicroft en Tansella, 2009) toonden in verband hiermee aan dat de leefomstandigheden van patiënten verantwoordelijk waren voor een deel van hun symptomen (vooral de negatieve symptomen). Ook farmacologische redenen speelden een rol in de neergang van de asielen. Door de 19

20 Hoofdstuk 1 ontwikkeling van antipsychotische medicatie waren meer patiënten in staat om in de samenleving te leven. Vanaf 1980 startte de ontwikkeling van een gedecentraliseerde en gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg. Dit wordt ook aangeduid met de term balanced care, wat wil zeggen dat de zorg door een ziekenhuis en de zorg door de samenleving worden samengebracht (Thornicroft & Tansella, 2002). Hierbij wordt ook de term individualized stepped care ingevoerd. Dit wil zeggen dat ernaar gestreefd wordt om de patiënt die zorg aan te bieden die het minst intensief is en die de kleinste invloed heeft op zijn leven, maar die voldoende is om tegemoet te komen aan zijn zorgvraag (Von Korff & Tiemens, 2000). De meeste Europese landen bevinden zich momenteel in de fase van het ontwikkelen van een gedecentraliseerde en gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg. Wereldwijd zien we asielen, gesloten psychiatrische instellingen verdwijnen of inkrimpen. De systematische langdurige sociale isolatie in artificiële milieus van mensen met psychische beperkingen behoort stilaan tot het verleden. Dit is echter niet altijd even succesvol geweest. In Italië en de USA had de bruuske sluiting van de asielen bijvoorbeeld veel thuisloosheid tot gevolg. Dit laatste wijst erop dat er voor psychiatrische zorg in de samenleving meer nodig is dan louter een verplaatsing van de psychiatrische zorg van het psychiatrisch ziekenhuis naar de natuurlijke omgeving van de patiënt en zijn familie en netwerk. Naast de organisatorische veranderingen zijn ook inhoudelijke veranderingen noodzakelijk. Deze komen in het volgende onderdeel aan bod. 1.2 Inhoudelijke veranderingen Twee belangrijke inhoudelijke veranderingen zijn de intrede van de concepten psychosociale rehabilitatie en maatschappelijke steunsystemen Psychosociale rehabilitatie De psychosociale rehabilitatie heeft als missie de erkenning van de cliënt als persoon en het herstel van zijn burgerschap (van Weeghel & Mos, 1999) en de interventies richten zich op het leren omgaan met de stoornis en de daaruit voortvloeiende beperkingen, het bereiken van optimale maatschappelijke participatie en het bevorderen van het welbevinden van patiënten en direct betrokkenen (van der Gaag, 2003). Corrigan, Mueser, Bond, Drake & Solomon (2008) definiëren het in hun review als systematische inspanningen om volwassenen met psychiatrische problemen te helpen om vooruitgang te maken in hun herstelproces. Twee principes die centraal staan in de moderne benaderingen van rehabilitatie, zijn empowerment en herstel (Corrigan e.a., 2008). 20

21 Een nieuwe geestelijke gezondheidszorg Empowerment is een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving via het verwerven van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie (van Regenmortel, 2009). Herstel werd geïntroduceerd door Anthony (2003). Voor hem betekent herstel het terugvinden van het zelfgevoel, opnieuw in relatie treden met andere mensen, machteloosheid omzetten in macht, opnieuw betekenis geven aan het leven en het terugvinden van hoop. Het gaat dus om veel meer dan alleen het herstellen van de ziekte zelf. De cliënten moeten ook herstellen van het stigma, de traumatische effecten van bepaalde handelwijzen, het gebrek aan mogelijkheden om hun leven vorm te geven en het verloren toekomstperspectief. Van Weeghel en Mos (1999) geven aan dat een rehabilitatieprogramma aan een aantal vereisten dient te voldoen om te slagen. Veelomvattend en gedifferentieerd: het programma dient veel vormen van behandeling, begeleiding en ondersteuning te bieden om recht te doen aan de uiteenlopende wensen en mogelijkheden van cliënten. Aansluiten bij het gewone leven: het richt zich op de levensgebieden wonen, werken, leren, vrijetijdsbesteding en sociale relaties en maakt hiervoor zo veel mogelijk gebruik van reguliere voorzieningen. Langlopend en flexibel: het houdt rekening met het langdurige en grillige verloop van herstelprocessen Ontwikkelend en accepterend: het biedt een evenwicht tussen activiteiten gericht op een volgende stap en op acceptatie gebaseerde activiteiten. Persoonlijke en continue begeleiding: de cliënt kan een doorlopende werkrelatie aangaan met een hulpverlener, die hem zo nodig over bestaande instituuts- en sectorgrenzen begeleidt. Inschakelen informele steungevers : een sterk sociaal netwerk maakt cliënten minder afhankelijk van de hulpverlening (bv. familie, vrienden, partner, medecliënten) Samenhangend en gecoördineerd: er is coördinatie nodig op individueel niveau en programmaniveau zodat de programmaonderdelen, ook voor de cliënt, op een herkenbare wijze samenhangen. Bereikbaar en toegankelijk: alle onderdelen dienen toegankelijk te zijn voor alle leden van de doelgroep, ongeacht hun woon- of behandellocatie. Deskundig en gemotiveerd personeel: er is nood aan een steunend en stimulerend personeelsmanagement aangezien van de hulpverleners veel deskundigheid, inzet en creativiteit verwacht wordt. 21

22 Hoofdstuk 1 In een review benoemen Bond en Campbell (2008) negen rehabilitatieprogramma s voor personen met ernstige psychische problemen als evidence-based praktijken, namelijk: 1. Assertive Community Treatment (ACT) 2. psycho-educatie voor familie 3. illness management and recovery 4. integrated duals disorders treatment 5. medication management according to protocol 6. Begeleid werken 7. supported housing 8. sociale vaardigheidstraining en 9. cognitieve gedragstherapie. Ook identificeren ze enkele domeinen waarover de onderzoeksliteratuur nog te weinig adequate richtlijnen biedt, namelijk: relaties, sociaal functioneren en het voorkomen van opsluiting Maatschappelijke steunsystemen Een maatschappelijk steunsysteem kan omschreven worden als een geheel van behandelelementen en ondersteunings- en rehabilitatiemogelijkheden die nodig zijn voor een patiënt om zich te kunnen handhaven in de maatschappij (Van Weeghel & Dröes, 1999). Hierbij zijn niet alleen de geestelijke gezondheidszorg betrokken, maar ook algemene diensten, bv. voor huisvesting, arbeid, inkomen en opleiding. Pas wanneer dit gerealiseerd is kan de hierboven beschreven psychosociale rehabilitatie ook succesvol zijn. Eind jaren 80 bestond zo n steunsysteem volgens de Amerikaanse literatuur uit volgende componenten (Stroul, 1989, vermeld in Van Audenhove & Boon, 2004 ; Anthony & Blanch, 1989, vermeld in Van Audenhove & Boon, 2004): 1. identificeren en bereiken van de doelgroep 2. behandeling 3. somatische en tandheelkundige zorg 4. crisisdiensten 5. huisvesting 6. inkomen en uitkeringen 7. lotgenotensteun 8. ondersteuning van gezinsleden en de gemeenschap 9. rehabilitatie 10. bescherming en belangenbehartiging 11. case management en 12. integratie van het systeem. 22

23 Een nieuwe geestelijke gezondheidszorg Enkele zaken dienen gerealiseerd te zijn om een maatschappelijk steunsysteem goed te laten functioneren: De betrokken diensten en hulpverleners dienen dezelfde visie te delen en een gemeenschappelijk doel te hebben (Greenley, 1992) Er dient aandacht besteed te worden aan de verhouding tussen de geestelijke gezondheidszorg en algemene maatschappelijke diensten (Lewis & Glennester, 1996, vermeld in Van Audenhove & Boon, 2004; Wolf, 1995, vermeld in Van Audenhove & Boon, 2004). Er is een centrale sturing nodig (Van Weeghel & Dröes, 1999; Greenley, 1992; Anthony & Blanch, 1989, vermeld in Van Audenhove & Boon, 2004; Stroul, 1989, vermeld in Van Audenhove & Boon, 2004) Er dient een goede organisatiecultuur te zijn en de verschillende voorzieningen dienen respect te hebben voor elkaars taken en verantwoordelijkheden (Wolf, 1995, vermeld in Van Audenhove & Boon, 2004). 2 Het toekomstige GGZ-beleid in België 3 Ook in België vindt er een ontwikkeling plaats naar een meer gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg. Van de jaren 60 tot 90 deden er zich in dit kader enkele belangrijke organisatorische en inhoudelijke veranderingen voor: In de jaren 60 werden er overeenkomsten gesloten tussen revalidatiecentra en het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (RIZIV) en ontstond er een specifiek zorgaanbod dat gericht was op revalidatie en rehabilitatie van personen met psychische problemen. Nog in de jaren 60 ontstonden de centra voor geestelijke gezondheidszorg (CGG): personen met psychische problemen konden vanaf toen in deze centra terecht voor ambulante hulp waardoor een opname in een psychiatrisch ziekenhuis of op de psychiatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis niet langer een noodzaak was. In de jaren 80 werd een moratorium geïntroduceerd: vanuit het besef dat een verdere uitbreiding van het residentiële GGZ-aanbod niet ten volle beantwoordde aan de behoeften en zorgvragen van personen met psychische problemen besliste men om het totaal aantal residentiële bedden en plaatsen niet verder te laten stijgen. 3 Dit hoofdstuk is gebaseerd op de Gids naar een betere geestelijke gezondheidszorg door de realisatie van zorgcircuits en zorgnetwerken 23

24 Hoofdstuk 1 In 1990 werden twee nieuwe woon- en zorgvormen erkend, namelijk de Initiatieven voor beschut wonen (IBW) en de Psychiatrische verzorgingstehuizen (PVT). Dit bracht een verdere afbouw van residentiële bedden ten voordele van het zorgaanbod in de IBW s en PVT s met zich mee. In 2002 werden een verklaring en advies gepubliceerd die een verdere omvorming op het oog hadden van een aanbodgestuurd en hoofdzakelijk residentieel aanbod naar een vraaggestuurd en meer gedifferentieerd aanbod. Op 24 juni 2002 werd de Gemeenschappelijke verklaring van de Ministers van Volksgezondheid en Sociale zaken inzake het toekomstig beleid voor de geestelijke gezondheidszorg gepubliceerd. Hierin staat beschreven dat het een noodzaak is om het bestaande aanbod van de geestelijke gezondheidszorg te optimaliseren zodat dit ten volle beantwoordt aan de zorgvraag van de patiënt. De volgende principes worden voorop gesteld: 1. uitgaan van de noden van de patiënt; 2. werken met drie leeftijdsgroepen, namelijk kinderen en jongeren (tot en met achttien jaar), volwassenen en ouderen; 3. werken met zorgcircuits 4 en netwerken 5 ; 4. keuzevrijheid voor de patiënt; 5. de zorg dient bij voorkeur ambulant of thuis te worden aangeboden (subsidiariteitsbeginsel). Op 10 juli 2002 publiceerde de Nationale Raad voor Ziekenhuisvoorzieningen (NRZV) het advies in het kader van het nieuw concept GGZ; syntheseadvies en operationalisering in een vijfjarenplan. Hierin werden de uitgangspunten en doelstellingen van het nieuwe concept voor de GGZ verder geëxpliciteerd en geconcretiseerd. Vijf belangrijke concepten hierin zijn: 1. de patiënt centraal, 2. zorginhoud en zorgvorm, 3. samenspel van zorgaanbieders in netwerken, 4. financiering en 5. monitoring. 4 Een zorgcircuit vormt het geheel van zorgprogramma s en andere zorgvoorzieningen die wat de organieke wetgeving betreft eveneens ressorteren onder de bevoegdheid van de Federale overheid en die worden georganiseerd door middel van een netwerk van zorgvoorzieningen, die een doelgroep of subdoelgroep achtereenvolgens kan doorlopen (artikel 9ter van de ziekenhuiswet) (artikel 11?) 5 Netwerk van zorgvoorzieningen: een geheel van zorgaanbieders, zorgverstrekkers, instellingen en diensten, die, wat de organieke wetgeving betreft, ressorteren onder de bevoegdheid van de Federale overheid, en die samen voor een nader te omschrijven doelgroep van patiënten en binnen een te motiveren gebiedsomschrijving, één of meerdere zorgcircuits aanbieden, in het kader van een instellingsoverschrijdend juridisch geformaliseerde samenwerkingsovereenkomst. 24

25 Een nieuwe geestelijke gezondheidszorg Er werd gekozen om zorgcircuits en zorgnetwerken experimenteel en gefaseerd te realiseren door: het opzetten van nieuwe, specifieke zorgvormen door middel van pilootprojecten (vanaf eind jaren 90): forensische kinder- en jeugdpsychiatrie, outreaching, psychiatrische zorg in de thuissituatie, anorexia, sterk gedragsgestoorde en/of agressieve jongeren; de opstart van de therapeutische projecten (2007): een overlegfunctie rond individuele patiënten; de opstart van het transversaal overleg (2007): een overlegfunctie op niveau van het netwerk van zorgaanbieders. In 2010 wordt het GGZ-aanbod vervolgens nog verder gediversifieerd via de reallocatie van bestaande middelen via de implementatie van artikel 107 uit de wet betreffende de ziekenhuizen en andere verzorgingsinrichtingen (gecoördineerd op 10 juli 2008 (B.S. 7.XI.2008)) en een investering van bijkomende middelen. In Artikel 107 staat vermeld dat de Koning in specifieke financieringswijzen kan voorzien om, op experimentele basis en beperkt in de tijd, een prospectieve en programmageoriënteerde financiering van zorgcircuits en netwerken mogelijk te maken. Het levert dus een financieringstechniek die psychiatrische ziekenhuizen op een andere manier laat omspringen met de middelen die eraan werden toegekend door de minister van Sociale zaken en Volksgezondheid. Deze andere toepassing van middelen moet toelaten dat er voorzieningsoverschrijdende zorgprogramma s uitgewerkt worden voor de drie leeftijdsdoelgroepen, binnen nog af te bakenen werkingsgebieden (zie artikel 11 van dezelfde ziekenhuiswet). In een eerste pilootfase beperkt de verandering zich echter tot de leeftijdsdoelgroep van de volwassenen. Men wenst een model in te voeren dat het mogelijk maakt dat personen met psychische problemen in hun thuisomgeving kunnen blijven en hun oorspronkelijke sociale weefsel kunnen behouden. Dit via het invoeren van een aantal minimale functies waardoor geïndividualiseerde therapeutische trajecten mogelijk worden: Functie 1: activiteiten inzake preventie en promotie van GGZ, vroegdetectie, screening en diagnosestelling en eerste behandeling. Functie 2: ambulante intensieve behandelteams voor zowel de acute als chronische problemen inzake geestelijke gezondheid. Functie 3: psychosociale rehabilitatieteams die werken rond reïntegratie op het vlak van arbeid, leren en sociale inclusie. Functie 4: intensieve residentiële behandelunits voor zowel de acute als chronische problemen inzake geestelijke gezondheid en indien een opname noodzakelijk is. 25

26 Hoofdstuk 1 Functie 5: specifieke woonvormen waarin zorg kan aangeboden worden indien het thuismilieu of het thuisvervangend milieu niet in staat is om de nodige zorg te organiseren. Bij het invoeren van deze functies is het belangrijk dat dit gestoeld is op de visie van herstel en empowerment (zie 1.2.1) en dat men zich niet louter op organisatorische veranderingen richt. Er wordt ook een geïntegreerde en globale aanpak nagestreefd. Dit wil zeggen dat elk van de functies en hun middelen zich zullen moeten aanpassen om samen tot een complementair geheel te komen. Daarom wordt er slechts een minimaal kader gedefinieerd en zal er daarnaast een beroep gedaan worden op de creativiteit van de actoren in het werkveld om tot een samenwerkingsnetwerk te komen. Op 21 mei 2010 werd een Nationaal Informatiemoment georganiseerd waarop alle belanghebbenden van de GGZ uitgenodigd werden. Hier werden de bilaterale gidsen Naar een betere GGZ door de realisatie van zorgcircuits en zorgnetwerken 6 voorgesteld en werd praktische informatie verstrekt over de kandidaatstelling voor de uitvoering van experimentele projecten in verband met de uitvoering van artikel 107. De geselecteerde experimentele projecten gaan vanaf januari 2011 van start. 3 Besluit In verschillende landen deden er zich de afgelopen eeuw zowel organisatorische als inhoudelijke veranderingen voor in de geestelijke gezondheidszorg. Organisatorisch is er een ontwikkeling gaande naar een gedecentraliseerde en gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg. Dit houdt in dat de zorg door het ziekenhuis en door de samenleving worden samengebracht en dat er getracht wordt om de zorg zoveel mogelijk in de natuurlijke omgeving van de patiënt aan te bieden. Wereldwijd worden psychiatrische bedden afgebouwd en wordt er zorg in de samenleving voorzien. Hierbij zijn ook inhoudelijke veranderingen noodzakelijk, zoals het toepassen van de principes van psychosociale rehabilitatie en het opbouwen van maatschappelijke steunsystemen. Ook in België vindt er een ontwikkeling plaats naar een meer gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidszorg. In 2010 wordt hiermee een verdere stap gezet via de implementatie van artikel 107 uit de wet betreffende de ziekenhuizen en andere verzorgingsinrichtingen (gecoördineerd op 10 juli 2008 (B.S. 7.XI.2008)). Deze wet laat psychiatrische ziekenhuizen toe om op een andere manier om te springen met de eraan toegekende middelen zodat psychiatrische bedden afgebouwd kunnen worden en er meer 6 Deze gidsen werden goedgekeurd tijdens de interministeriële conferentie Volksgezondheid van 26 april

27 Een nieuwe geestelijke gezondheidszorg zorg in de samenleving kan worden opgericht. Op 21 mei 2010 werd dit voorgesteld op een Nationaal Informatiemoment en werd er praktische informatie verstrekt over de kandidaatstelling. Vanaf januari 2011 zullen de pilootprojecten van start gaan. 27

28 28

29 Hoofdstuk 2 De psychiatrische gezinsverpleging in België De psychiatrische gezinsverpleging is een vorm van behandeling die gericht is op rehabilitatie van psychiatrische patiënten met langdurige en meervoudige hulpvragen. De patiënten kunnen (op korte termijn) niet zelfstandig functioneren en kunnen niet (meer) in hun eigen milieu opgevangen worden. Dit systeem bestaat al sinds de 14 e eeuw in Geel en sinds 1884 in Lierneux. In dit hoofdstuk staat de psychiatrische gezinsverpleging in Geel centraal. Vijf aspecten komen hier aan bod, gevolgd door een besluit. 1. De geschiedenis 2. De regelgeving 3. De huidige werking van de psychiatrische gezinsverpleging 4. De sterktes en de zwaktes van de psychiatrische gezinsverpleging 5. De psychiatrische gezinsverpleging in beweging 6. Besluit. De informatie is grotendeels afkomstig van de website van het OPZ Geel ( interne documenten van het OPZ Geel en gesprekken met personeelsleden. Indien er andere bronnen geraadpleegd werden, wordt dit steeds vermeld. 1 De geschiedenis De psychiatrische gezinsverpleging in Geel kende haar geboorte bij de bouw van de Sint- Dimpnakerk in Bedevaarders gingen er naartoe om Sint-Dimpna te aanroepen voor allerlei ziektes en in het bijzonder voor krankzinnigheid. Na hun verblijf keerden niet alle zieken terug naar hun plaats van herkomst en werd een deel van hen in Geelse gezinnen ondergebracht. Dit was de start van de psychiatrische gezinsverpleging in Geel. In het midden van de 17 e eeuw kende de psychiatrische gezinsverpleging in Geel een grote groei. Vele personen met psychische problemen uit Vlaamse dorpen en steden werden naar Geel gezonden om financiële redenen: de Geelse oplossing was goedkoper dan hen op te sluiten in instellingen. Het aantal patiënten steeg van 200 in 1800 tot 400 in In die tijd had de gezinsverpleging nog niets te maken met geneeskunde en werd ze georganiseerd door de kanunniken van de Sint-Dimpnakerk. Hier kwam verandering in toen in 1838 besloten werd om een geneesheer te benoemen en er in 1840 een medische commissie opgericht werd. 29

30 Hoofdstuk 2 Tussen 1850 en 1940 stroomden er ook patiënten van andere Europese landen toe (voornamelijk Nederland, Frankrijk, Duitsland). Oorzaken hiervan zijn de bezoeken van buitenlandse dokters, buitenlandse reizen van Geelse dokters, internationale congressen en de reputatie van de directeurs en de andere artsen (Boeckx & Vandecruys, 2010). Tegen 1900 verbleven er rond de 2000 patiënten in de stad. Dit aantal groeide nog tot 3736 in In 1884 ontstond de psychiatrische gezinsverpleging in Lierneux op vraag van de afgevaardigden van de provincie Luik die graag wilden dat personen met psychische problemen uit Wallonië opgevangen werden in Franstalige gezinnen. In 1983 werd de Sanokliniek opgericht omdat er in de regio Kempen nood was aan een algemeen psychiatrisch ziekenhuis. De Sanokliniek en de Gezinsverpleging vormen sindsdien de twee grote entiteiten van het Openbaar Psychiatrisch ziekenhuis Geel. In 1991 werden de psychiatrische gezinsverpleging en de regionale psychiatrische kliniek officieel geïncorporeerd in het Openbaar Psychiatrisch Ziekenhuis Geel (OPZ) 7. De psychiatrische gezinsverpleging werd toen ook officieel erkend bij koninklijk besluit (KB, 10 april zie onderdeel 2). In 2000 werd in het strategisch plan van het OPZ beslist om te werken met vier divisies, namelijk: jongeren, volwassenen, ouderen en rehabilitatie. De divisies jongeren, volwassenen en ouderen bieden zorg op maat aan specifieke doelgroepen van patiënten met een acute of complexe problematiek. Het verblijf in de ziekenhuizen is kort en gericht op observatie, diagnosestelling en het starten van een behandeling. De divisie rehabilitatie heeft een ruim aanbod voor mensen die langdurige zorg nodig hebben. De psychiatrische gezinsverpleging maakt hiervan deel uit (naast residentiële faciliteiten, workshops, twee dagactiviteitencentra, een ontspanningsdienst ). 2 De regelgeving De psychiatrische gezinsverpleging wordt bij wet geregeld door het KB van 10 april 1991 (KB houdende vaststelling van de normen waaraan de functie van psychiatrische gezinsverpleging moet voldoen om te worden erkend) (zie bijlage 1). Dit KB schrijft zowel de algemene bepalingen, de architectonische, functionele en organisatorische normen als de overgangsmaatregelen voor. OPZ Geel beschikt over 538 erkende plaatsen in 7 In het kader van Beter Bestuurlijk Beleid is het OPZ Geel sinds 1 januari 2007 omgevormd tot een extern verzelfstandigd agentschap (EVA) binnen het beleidsdomein Welzijn, Volksgezondheid en Gezin van de Vlaamse Overheid. Als EVA hebben ze een eigen rechtspersoonlijkheid en een eigen raad van bestuur. Voortaan heet de organisatie voluit Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum Geel. 30

31 De psychiatrische gezinsverpleging in België pleeggezinnen (tf) en 120 ziekenhuisbedden ter ondersteuning hiervan (Tf). CHS l Accueil te Lierneux beschikt over 120 erkende plaatsen in pleeggezinnen (tf) en 18 ziekenhuisbedden (Tf). In de Algemene bepalingen staat: de functie van psychiatrische gezinsverpleging (kenletter Tf) is een hospitalisatievorm te bieden voor psychisch gestoorde patiënten, van wie het psychische en sociale evenwicht enkel kan gehandhaafd blijven mits de permanente zorg verstrekt door een pleeggezin en de therapeutische begeleiding van een multidisciplinair behandelingsteam, binnen het organisatorische kader van een psychiatrische ziekenhuisdienst. Het feit dat patiënten ingeschreven zijn in een ziekenhuisbed houdt in dat de architectonische, functionele en organisatorische normen voor de T-diensten integraal van toepassing zijn op de psychiatrische gezinsverpleging. Dit houdt onder andere in dat het OPZ Geel en CHS l Accueil verplicht zijn om inclusieve zorg te verlenen. Het KB regelt ook de vergoeding voor de instelling (forfait per ligdag) en voor de pleeggezinnen. Deze worden aangepast aan het gezondheidsindexcijfer. De psychiatrische gezinsverpleging in Geel en Lierneux worden respectievelijk gefinancierd door het RIZIV en het INAMI. Per dag per patiënt krijgt het OPZ Geel 43,39 (augustus 2009). Daarvan gaat er gemiddeld 18,20 naar de pleeggezinnen. Deze vergoeding is belastingvrij en wordt als volgt berekend: De pleeggezinnen krijgen een basisgedrag van 17,32 euro per dag wanneer de patiënt in het pleeggezin verblijft De pleeggezinnen krijgen een extra vergoeding indien: de patiënt ouder is dan 65 jaar, de patiënt ouder is dan 75 jaar, er een wastafel met stromend water is op de kamer van de patiënt, er centrale verwarming is op de kamer van de patiënt, de patiënt een handicap heeft die extra verzorging vraagt 3 De huidige werking van de psychiatrische gezinsverpleging In wat volgt wordt getracht een genuanceerd beeld te geven van de huidige werking van de psychiatrische gezinsverpleging. Hierbij wordt achtereenvolgens ingegaan op de doelgroep (3.1), de pleeggezinnen (3.2), de wijkcentra (3.3), werk, activiteiten en ontspanning (3.4), het hygiënisch centrum (3.5), de begeleiding (3.6), de Tf-bedden (3.7) en het Observatiehuis (3.8). 31

32 Hoofdstuk De doelgroep Problematiek Boeckx en Vandecruys (2010) geven aan dat de psychiatrische gezinsverpleging gericht is op rehabilitatie van psychiatrische patiënten met langdurige en meervoudige hulpvragen. Het betreft chronische psychiatrische patiënten van wie sommigen ook een ingrijpende persoonlijkheidsstoornis of een lichte tot matige vorm van zwakzinnigheid vertonen. De laatste tien jaren wordt de problematiek steeds zwaarder, waardoor meer ondersteuning nodig is (Boeckx & Vandecruys, 2010). In het verleden werden zowel personen met psychiatrische problemen als personen met een verstandelijke beperking opgenomen. De laatste jaren is dit niet meer het geval en wil de psychiatrische gezinsverpleging zich richten op het behandelen van personen met psychiatrische problemen (eventueel in combinatie met een verstandelijke beperking) en niet meer van personen met enkel een verstandelijke beperking. Oudere patiënten met enkel een verstandelijke beperking kunnen in de psychiatrische gezinsverpleging blijven, maar voor nieuwe patiënten is een DSM-IV-diagnose een vereiste. Bij de opnames in de laatste vijftien jaren kwamen in het OPZ Geel de volgende diagnoses voor 8 : 38% met vooral gedragsstoornissen (al dan niet in combinatie met mentale beperking), 33% met psychotische problematiek, 14% persoonlijkheidsstoornissen, 9% stemmingsstoornissen en 6% allerlei Leeftijd Momenteel is de psychiatrische gezinsverpleging voornamelijk gericht op volwassenen en ouderen. In het verleden werden er echter ook kinderen opgenomen. Het grootste aantal kinderen kwam er na de oprichting van de Afdeling voor Abnormale Kinderen in Na 1950 liep dit aantal sterk terug (Boeckx & Vandecruys, 2010). Sinds 2009 startte het OPZ Geel met een proefproject voor kinderen en jongeren in psychiatrische gezinsverpleging op vraag van de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin. In dit project brengt het OPZ zijn unieke expertise in pleegzorg samen met de ervaring die het zorgcentrum de jongste jaren opbouwde in kinder- en jeugdpsychiatrie. Na de eerste voorbereidende stappen is het team van start gegaan met de screening van een aantal pleeggezinnen en zijn een zestal kinderen en jongeren in gezinnen geplaatst. 8 Informatie Wilfried Bogaerts, psycholoog OPZ 32