Eindscriptie Personen & Familierecht. Verdient de niet-juridische vader betere wettelijke bescherming?

Transcriptie

1 Eindscriptie Personen & Familierecht Verdient de niet-juridische vader betere wettelijke bescherming? Auteur: Mark S. Franse Administratienr: S Scriptiebegeleider: Mw. Mr J.A.E. van Raak - Kuiper Afstudeerdatum: 19 februari 2009

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding: van vader met macht naar afhankelijke buitenstaander 1.1 De geschiedenis van het gezin...blz Het recht verandert mee. Blz Het ouderschap in ontwikkeling blz Probleemomschrijving...Blz De centrale onderzoeksvraag....blz. 9 Hoofdstuk 2 De belangen van ouders en kind en de verschillende vaderschapsvormen 2.1 Inleiding... Blz De belangen van ouders en kind.. Blz De belangen van het kind.blz De belangen van de moeder.blz De belangen van de vader. Blz De verschillende vaderschapsvormen.....blz De juridische vader...blz De biologische vader en de instemmende levensgezel. Blz De sociale vader.. Blz Conclusie. Blz. 17 Hoofdstuk 3 De rechten en plichten van de juridische vader in verhouding tot de biologische en sociale vader 3.1 Inleiding...Blz Erkenning...Blz Vervangende toestemming...blz Gerechtelijke vaststelling vaderschap...blz De rechten en plichten...blz Ouderlijk gezag...blz Omgang en informatie en consultatie...blz. 22 2

3 3.4.3 Naamrecht en onderhoudsplicht...blz Erfrecht.....Blz Eindigen van het vaderschap... Blz Verlies van vaderschap. Blz Ontnemen van vaderschap...blz Conclusie.Blz. 28 Hoofdstuk 4 Verdient de positie van de biologische vader (en de verwekker) verbetering? 4.1 Inleiding...Blz Het afstammingsrecht in relatie tot artikel 8 EVRM...Blz Lebbink tegen Nederland.Blz Kroon tegen Nederland. Blz Keegan tegen Ierland....Blz Conclusie. Blz. 34 Hoofdstuk 5 Verdient de positie van de sociale vader verbetering? 5.1 Inleiding...Blz De sociale vader in het afstammingsrecht...blz De levenspartner van de moeder Blz De positie van de levenspartner...blz Erkenning door de levenspartner met de toestemming van de moeder...blz Conclusie. Blz. 41 Hoofdstuk 6 De positie van de niet-juridische vader, voldoende beschermd, of toch niet? 6.1 Inleiding...Blz De positie van de verwekker zonder family life..blz De zwakke positie van de instemmende levensgezel Blz Vaststelling vaderschap op initiatief van de verwekker en de instemmende levensgezel... Blz Vernietiging van het vaderschap..blz Eindconclusie en aanbevelingen..blz. 48 3

4 Literatuuropgave Literatuur...Blz. 51 Webpagina s.. Blz. 52 Tijdschriftartikelen....Blz. 52 Jurisprudentie Europees Hof van de Rechten van de Mens..Blz. 53 Hoge Raad. Blz. 53 Gerechtshoven...Blz. 54 Rechtbanken...Blz.54 4

5 Hoofdstuk 1 Inleiding: van vader met macht naar afhankelijke buitenstaander 1.1 De geschiedenis van het gezin Een aantal decennia geleden, zag het gezinsleven er aanzienlijk anders uit dan tegenwoordig het geval is. Er golden andere waarden en normen en er werd vanuit een ander oogpunt naar het gezin gekeken. Huwelijken werden door partners gesloten met de bedoeling dat deze stand hielden tot de dood hen weer deed scheiden. Er was een sterke sociale controle vanuit de omgeving van het echtpaar. De familie, de kerk en ook de buurt speelden hierin een belangrijke rol. Kinderen die buiten huwelijk werden geboren, werden ook wel onechte kinderen genoemd. Dergelijke gebeurtenissen werden als een schande gezien en als het even kon, werd het verborgen gehouden. De man had een centrale rol in het gezin, deze was de baas en zorgde voor kostwinning. De vrouw had als taak voor het huishouden te zorgen en de kinderen op te voeden. Dit standaardbeeld van het gezin veranderde langzaam maar zeker gedurende de tweede helft van de 20 ste eeuw. Mensen werden zelfstandiger in die zin dat zij zich steeds minder begonnen aan te trekken van wat anderen vonden en dus ook van wat de eigen familie vond. De kerk begon steeds meer mensen kwijt te raken en daardoor ook hun invloed op de leefwijze van mensen. Ook de rolverdeling binnen het gezin vervaagde en de huwelijkspartners werden gelijkwaardig aan elkaar. Situaties waarin vrouwen kiezen voor een carrière, werden steeds gangbaarder en ook het feit dat mannen hierdoor thuisbleven om voor het gezin en huishouden te zorgen, werd niet meer vreemd gevonden. Ook kinderen die werden geboren buiten het huwelijk werden voortaan geaccepteerd. Artikel 8 EVRM heeft hierbij een grote rol gespeeld, zo zijn de termen wettige en onwettige kinderen uit de wet verdwenen. Daarnaast hoefde een huwelijk niet meer noodzakelijk de grondslag te zijn voor het stichten van een gezin. Bovendien groeide het aantal scheidingsgevallen, waardoor er meer gebroken gezinnen ontstonden die mogelijk weer aangevuld werden met andere personen. Daar waar vroeger vooral sprake was van het klassieke twee-ouder-gezin, vader, moeder en kind(eren), ontstonden nu dus ook andere gezinsvormen, zoals het een-oudergezin, het stiefgezin en pleeg- en adoptiegezinnen. 1 1 Vlaardingerbroek e.a p. 2. 5

6 Ontwikkelingen die in het licht van dit onderzoek interessant en van belang zijn, met name omdat deze veranderingen binnen het gezinsleven veranderingen hebben opgeleverd met betrekking tot de rechtspositie van de mensen binnen dat gezin. 1.2 Het recht verandert mee Doordat er zoveel veranderde binnen het gezin en de leefwijze van de gezinsleden, kon het recht ook niet stil blijven staan. Opvallend is de ontwikkeling dat de familie (familieleden buiten het gezin) een steeds kleinere invloed kreeg op het gezinsleven. Deze ontwikkeling heeft ook zijn doorwerking gehad in het recht. De ongelijkheid tussen mannen en vrouwen werd opgeheven. Niet alleen werd de handelingsonbekwaamheid van de vrouw afgeschaft, maar ook werd de vrouw volledig gelijkwaardig gesteld aan de man. Een mooi voorbeeld hiervan is de verandering van het naamrecht in 1998 dat een keuzemogelijkheid geeft een kind de naam van de vader of van de moeder te geven. 2 Kinderen die buiten het huwelijk geboren werden, kregen na verloop van tijd dezelfde rechtspositie als binnen het huwelijk geboren kinderen. 3 Minderjarigen kregen een betere rechtspositie en de meerderjarigheidsgrens werd bovendien verlaagd van 21 jaar naar 18 jaar. 4 De ouderlijke macht die de ouders hadden over de kinderen werd omgezet in ouderlijk gezag. De zware en uitputtende lijst van gronden die de wet voorschreef om van echt te kunnen scheiden, kwam te vervallen en daarvoor in de plaats kwam een enkele grond namelijk, de duurzame ontwrichting (van het huwelijk). Dit gebeurde in Naast het huwelijk kwam er ook het geregistreerd partnerschap, een nieuwe wettelijk geregelde vorm van samenleven. Bovendien werd het huwelijk en vanzelfsprekend het geregistreerd partnerschap opengesteld voor homoparen. Een ander belangrijk punt dat bereikt werd in 1998 is het voortduren van het gezamenlijk ouderlijk gezag na echtscheiding. Vanaf dat moment behouden beide ouders het ouderlijk gezag over hun kind(eren), tenzij door een van hen of door beiden anders wordt aangegeven. De rechter zal dan, indien hierom gevraagd wordt, beslissen of het in het belang van het kind is om slechts één ouder te belasten met het ouderlijk gezag. Hierbij moet de kanttekening geplaatst worden, dat de rechter hier zeer terughoudend in is. Vrijwel altijd acht de rechter het in het belang van het kind dat beide ouders het gezag blijven uitoefenen. 5 Ook het adoptierecht heeft veel vernieuwingen ondergaan. Een huwelijk geldt niet langer als 2 Vlaardingerbroek e.a p Van der Burght & Doek 2002, p Wet van 1 juli 1987, Stb. 1987, 333 (Kamerstukken ). 5 Meer hierover: Doek & Vlaardingerbroek 2006, p. 208 e.v. 6

7 voorwaarde om een kind te kunnen adopteren en ook homoseksuele paren kunnen een kind adopteren. 1.3 Het ouderschap in ontwikkeling De zojuist in het kort beschreven veranderingen op het gebied van gezinsleven en het familierecht houden verband met het onderwerp van dit onderzoek. Vroeger was er sprake van het standaard gezin met een vader en een moeder. Kinderen werden normaliter binnen het huwelijk geboren, dus leek er in principe geen onzekerheid te bestaan over wie de vader was. De man in het huwelijk werd verondersteld de verwekker van het kind te zijn en was degene met de opvoedende taken, samen met de moeder. Dit was de standaard gezinssituatie en gold in de meeste gevallen. Daar waar dit niet het geval was, was het vaak de moeder die er alleen voor stond en het kind alleen moest opvoeden. Het werd als een grote schande gezien als een kind niet binnen een huwelijk werd geboren en vaak wendde de familie zich af van de betrokkenen en stond de moeder alleen, aangezien de vader (verwekker) vaak ook niets meer van zich liet weten. Vragen omtrent het vaderschap waren er dus vrijwel niet en als ze er al waren dan werden ze weggestopt om schande te voorkomen. Op het moment dat een huwelijk niet meer een vereiste was om kinderen te krijgen, dus naar mate de ontwikkelingen vorderden zoals in de vorige paragrafen is beschreven, begonnen vragen rond het afstammingsrecht ook steeds meer te ontwikkelen. Kinderen die buiten een huwelijk geboren worden, hebben van rechtswege geen juridische vader. Wel kan een man een kind erkennen met toestemming van de moeder. 6 Op deze wijze krijgt het kind alsnog een juridische vader, echter deze hoeft niet de biologische vader te zijn, dus degene die het kind verwekt heeft. Erkenning is namelijk geen waarheidshandeling. Hier ligt de grondslag van de problematiek die centraal staat in dit onderzoek; een kind die meerdere vaders heeft in verschillende hoedanigheden. Dat betekent dat de juridische vader, bijvoorbeeld de man die het kind heeft erkend, een andere persoon kan zijn dan de biologische vader. In sommige gevallen kan er ook nog een derde, sociale vader zijn die het kind feitelijk opvoedt, maar geen enkele biologische of juridische relatie heeft met het kind. Een andere oorzaak die ten grondslag ligt aan vragen omtrent het vaderschap, is de ontwikkeling op het gebied van technologische zwangerschappen. Te denken valt aan de spermadonor die weliswaar geen verwekker is, omdat hij niet de daad heeft verricht, maar wel biologische vader is. In eerste instantie konden zij anoniem door het leven gaan, maar na de 6 Artikel 1:199 BW 7

8 invoering van de Wet Donorgegevens is de mogelijkheid tot anoniem blijven voor spermadonoren komen te vervallen. Op 1 januari 2004 kunnen de gegevens van spermadonoren die vanaf dat moment hun sperma doneren, worden vrijgegeven aan belanghebbenden. 7 Kinderen kunnen mogelijk in contact komen met hun biologische vader en dit kan uitgroeien tot een band. Dit kan weer resulteren in het opeisen van bepaalde rechten zoals omgang door de biologische vader met alle gevolgen van dien. Een andere regeling die kan bijdragen aan de problematiek rond het vaderschap is de gezamenlijk gezagregeling van een ouder en een niet-ouder. Deze regeling is in werking getreden op 1 januari 1998 in de artikelen 1:253sa e.v. BW. 8 Een voorbeeld hiervan is dat de ouders van een kind gescheiden zijn en de moeder met een andere man verder gaat. De moeder die alleen met het gezag is belast, wil samen met haar nieuwe partner het gezag over het kind. Als de rechter een dergelijk verzoek honoreert, resulteert dit in twee verschillende vaders voor het kind, namelijk de biologische vader en de juridische vader die in de geboorteakte staat en een sociale vader die nu het gezag heeft gekregen over het kind en de feitelijke opvoedingstaak vervult. 1.4 Probleemomschrijving Er zijn dus verschillende soorten vaders te onderscheiden. In deze scriptie besteed ik aandacht aan de verschillende soorten vaders. We hebben te maken met de juridische, de biologische en de sociale vader. Aan deze verschillende soorten vaderschap zijn verschillende rechten en plichten verbonden. In veel gevallen worden deze rollen vervuld door een en dezelfde persoon. Een kind kan echter meerdere vaders in zijn leven hebben, die elk een andere rol in zijn leven spelen, bijvoorbeeld vader X is de juridische vader, omdat deze ten tijde van de geboorte van het kind met de moeder was gehuwd, de biologische vader van het kind is echter vader Y, omdat deze het kind heeft verwekt, of omdat hij de spermadonor is. In zulk soort situaties kan de aanwezigheid van verschillende soorten vaders moeilijkheden teweeg brengen. Dit blijkt ook uit rechtspraak, bijvoorbeeld een uitspraak van het gerechtshof Den Haag waar uitbreiding van omgang en informatie wordt gevraagd door de biologische vader. De bezoekrechten van de biologische vader en juridische vader komen hier met elkaar in botsing. 9 7 Van Raak Kuiper 2007, p. 77 e.v. 8 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Hof s-gravenhage 13 december 2006, LJN: AZ

9 Hierbij heeft de moeder een niet te onderschatten rol. Zij kan bijvoorbeeld de biologische vader buiten sluiten door een andere man het kind te laten erkennen en zodoende de band tussen (de biologische) vader en kind ernstig verstoren. Zo kan er strijd ontstaan tussen verschillende vaders, dit kan niet alleen in het nadeel werken van de betrokken ouders, maar vooral ook van het kind. Dit heeft immers ook vergaande belangen bij een stabiele omgeving waarin het zich moet ontwikkelen en op moet groeien. In de wet is het juridisch ouderschap geregeld en geeft het bepaalde rechten en plichten. 10 Het sociaal en biologisch ouderschap zijn echter niet als zodanig geregeld in de wet en bieden juridisch gezien maar weinig houvast. Er zijn wel regelingen die deze ouders een rechtspositie geven, bijvoorbeeld de regelingen betreffende het pleegouderschap 11, wat gezien kan worden als een vorm van sociaal ouderschap. Toch worden juridische ouders beter beschermd door de wet, omdat dit uitvoeriger is geregeld en de wetgever bedoeld heeft om zoveel mogelijk het afstammingsrecht aan te laten sluiten op de biologische waarheid. 12 Dit is echter lang niet altijd het geval, waardoor er wrijvingen kunnen ontstaan. 1.5 De centrale onderzoeksvraag De vraag die centraal staat in dit onderzoek is: in hoeverre verdient de positie van de nietjuridische vader wettelijke versterking, om meer aanspraak te kunnen maken op bepaalde rechten en plichten die een vader toekomen? In deze scriptie wordt bekeken of de (juridische) positie van de biologische en sociale vader beter moet worden beschermd en op welke wijze dit gerealiseerd kan worden. Er zijn verschillende belangen die centraal staan. De belangen van de ouders die kunnen worden verdeeld in die van de vader en de moeder. In het geval dat er meerdere vaders zijn, kunnen deze belangen ook nog opgesplitst worden. Ouders hebben er belang bij dat zij hun kinderen kunnen zien en een rol kunnen spelen in hun opvoeding. Daarnaast zijn er de belangen van het kind. Een kind heeft een stabiele omgeving nodig waarin het kan opgroeien. Bovendien is het belangrijk voor een kind om te weten van wie het afstamt, om diverse redenen, zowel juridisch als medisch en op persoonlijk vlak. 13 Ik wil daarbij uitzoeken om welke belangen het precies gaat en welke belangen centraal moeten staan. 10 Zie hiervoor: Vlaardingerbroek e.a. 2008, p en hoofdstuk 3 van dit onderzoek. 11 Het blokkaderecht: art. 1:253s BW. 12 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Van Raak-Kuiper 2007, p

10 Om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden, is een aantal deelvragen opgesteld die in de loop van het onderzoek zullen worden beantwoord. De deelvragen zullen aan bod komen in de verschillende hoofdstukken. De indeling ziet er als volgt uit. In hoofdstuk 2 zullen de belangen van ouders en kind worden uiteengezet en komen de verschillende vaderschapsvormen aan bod. De volgende deelvraag zal worden beantwoord: welke belangen spelen een rol voor de vader, de moeder en het kind en welke belangen dienen te prevaleren? En welke vaderschapsvormen kunnen worden onderscheiden? Hierop volgt hoofdstuk 3 waar de rechten en plichten die horen bij de juridische vader worden besproken. Dit om een beeld te krijgen van wat een juridische vader mag en wat hij moet doen. De volgende vraag wordt dus beantwoord: welke rechten en plichten horen bij het juridisch vaderschap en hoe verhouden deze zich tot de niet-juridische vader? In hoofdstuk 4 wordt het biologisch vaderschap uitgelicht en wordt gekeken naar de positie die de biologische vader inneemt in het afstammingsrecht. Ook wordt duidelijk wat hij kan doen om bepaalde rechten te verkrijgen die in het vorige hoofdstuk zijn beschreven. Hier hoort de volgende deelvraag bij: hoe sterk staat de biologische vader in het Nederlandse afstammingsrecht? In hoofdstuk 5 komt de positie van de sociale vader aan bod en hierin wordt de vraag beantwoord wat de positie is van de sociale vader in het Nederlandse afstammingsrecht. Tot slot zal in hoofdstuk 6 een conclusie en samenvatting worden gemaakt. Bovendien komt de laatste deelvraag nog aan bod: is het wenselijk om het afstammingsrecht aan te passen om de niet-juridische vader meer wettelijke bescherming te geven? Zo ja, hoever kan dan gegaan worden in het aanpassen hiervan? Een aantal aanbevelingen zal worden gedaan op basis van de bevindingen en er wordt gekeken of het wenselijk is om het afstammingsrecht te wijzigen. 10

11 Hoofdstuk 2 De belangen van ouders en kind en de verschillende vaderschapsvormen 2.1 Inleiding Al in 1972, het jaar waarin de commissie Wiarda 14 haar Rapport Jeugdbeschermingsrecht uitbracht, werd beseft dat in de toekomst het biologisch ouderschap als juridisch beginsel steeds meer op de achtergrond zou raken en dat de feitelijke situatie, dus de ouders die de opvoeding voor hun rekening nemen, belangrijker zou worden. 15 De commissie Wiarda zag in dat het afstammingsrecht ingewikkeld in elkaar steekt en stelde dat op het oog simpele vragen als wie is de vader van het kind? of wie is de moeder van het kind? niet altijd van een gemakkelijk antwoord te voorzien zijn. De commissie oordeelde dat niet alleen het biologisch criterium aandacht moest verdienen, maar ook de rol van ouders die belast zijn met de opvoedende taak, is van belang bij het bepalen van wie de vader en of moeder van het kind is. 16 In dit hoofdstuk worden allereerst de betrokken belangen op een rijtje gezet. Zowel de vader in het algemeen als de moeder hebben vergaande belangen, net als het kind zelf. Vaak is het zo dat niet alle belangen tegelijk kunnen worden gewaarborgd. Vervolgens worden de drie verschillende soorten vaders (het juridisch vaderschap, het biologisch vaderschap en het sociaal vaderschap) geïntroduceerd en kort besproken ter inleiding op de daaropvolgende drie hoofdstukken. Daarbij komt ook de rechtspositie naar voren die nog verder aan de orde zal komen in de volgende hoofdstukken. De volgende deelvragen horen bij dit hoofdstuk: welke belangen spelen een rol voor een vader, een moeder en het kind en welke belangen dienen te prevaleren? En welke soorten vaderschap kunnen worden onderscheiden? 2.2 De belangen van ouders en kind Bij het opvoeden en verzorgen van kinderen spelen vele aspecten een rol. De belangen van verschillende partijen zijn groot en soms niet met elkaar verenigbaar. Meerdere ouders (juridische, biologische en eventueel nog sociale ouders) kunnen verstrikt raken in een gevecht om het gezag, als zij het niet met elkaar eens kunnen worden over de rollen die ze 14 Deze commissie moest begin jaren 70 onderzoeken of het wenselijk was om het kinderbeschermingsrecht te herzien of aan te passen. 15 Vlaardingerbroek 1998, p Rapport jeugdbeschermingsrecht, Rapport van de commissie voor de herziening van het kinderbeschermingsrecht, s-gravenhage, 1971, p

12 willen vervullen bij de opvoeding. Dit kan vervelende gevolgen hebben. Bijvoorbeeld na een echtscheiding kunnen familieverhoudingen verstoord raken, kinderen kunnen bekneld raken tussen twee vechtende partijen, kortom veel verdriet en ellende kan ontstaan. Hieronder worden de belangen bij de opvoeding uiteengezet van de moeder, de vader en het kind en wordt aangegeven waardoor er wrijvingen kunnen ontstaan. Bij het opvoeden van een kind spelen er natuurlijk bepaalde belangen. Hierbij moet gedacht worden aan de belangen van de moeder om haar kind te kunnen opvoeden en daarin ongestoord een band op te bouwen met haar kind. Ook de vader moet een rol kunnen spelen bij het opgroeien van zijn kind en de mogelijkheid hebben om een band met het kind te ontwikkelen. Ten slotte heeft ook het kind zelf een niet te vergeten belang. Het kind heeft het recht om te worden opgevoed door zijn eigen (biologische) ouders. 17 Dit is echter niet altijd mogelijk; vaders kunnen uit beeld geraakt zijn, moeders kunnen hun kind afgestaan hebben, ouders kunnen overleden zijn, et cetera. Daarom is het van groot belang dat afstammingsinformatie beschikbaar is voor het kind als het niet door zijn biologische ouder(s) wordt opgevoed, zodat de ontwikkeling van het kind, zowel geestelijk als lichamelijk daardoor niet belemmerd wordt. Deze belangen van de drie partijen om ze zo maar te noemen, kunnen met elkaar in botsing komen, soms zijn ze niet verenigbaar met elkaar en betekent dat een verslechtering van de relaties tussen ouders onderling en ouders en het kind. Dit kan zijn wanneer er onenigheid bestaat tussen de vader en de moeder over de opvoeding en de invulling daarvan, of onenigheid over de rol die zij zelf daarin gaan vervullen. Het kan ook zo zijn dat de moeder in het geheel niet wil dat de vader betrokken zal zijn in het leven van hun kind, kortom allemaal voorbeelden van wrijving tussen ouders waar kinderen ook gemakkelijk de dupe van kunnen worden De belangen van het kind Het belang van het kind is dat het een goede opvoeding krijgt waarbij het een stabiele omgeving heeft waarin het kan opgroeien zodat het zich maximaal kan ontplooien en ontwikkelen. Een kind kan, met name in de beginjaren van zijn leven, niet voor zijn eigen belangen opkomen. Dat wil echter niet zeggen dat het geen belangen heeft, of dat ze minder van belang zijn. Omdat de toekomst van het kind centraal staat bij de problematiek die hier wordt besproken, is het juist het belang van het kind dat het zwaarst moet wegen in geval van wrijving. Het kind moet erop kunnen vertrouwen dat het in een veilige en gezonde omgeving zal opgroeien en dat het met liefde en zorg behandeld zal worden. Op de eerste plaats moeten 17 Zie artikel 7 IVRK 12

13 de ouders opkomen voor het belang van het kind. Een bijzondere curator kan eventueel opkomen voor de belangen, met name als de belangen van de ouders in strijd komen met die van het kind. 18 Verder moet het alle kansen krijgen om zich zo goed mogelijk te kunnen ontwikkelen. Hierbij hoort dat het kind weet van wie het afstamt. 19 Vandaar dat statusvoorlichting en afstammingsinformatie van groot belang is voor het kind en voor zijn ontwikkeling De belangen van de moeder Elke vrouw die een kind baart, wil normaal gesproken dat kind zelf opvoeden en verzorgen, dat is logisch, tenzij zij een draagmoeder is en de afspraak is gemaakt dat een andere moeder het kind opvoedt en verzorgt. In de meeste gevallen zal het gewoon de biologische moeder zijn die het kind grootbrengt, de moeder die een kind baart is immers van rechtswege de juridische moeder en krijgt daarbij alle rechten en plichten die daar bij horen. Dit kan ook niet worden ontkend: het mater semper certa est beginsel. 20 Hierdoor is de moeder er in principe van verzekerd dat zij de opvoeding en verzorging van het kind voor haar rekening mag nemen, tenzij er sprake van is dat zij die taken niet op zich kan of wil nemen. Het behoeft verder geen verklaring dat een moeder vaak een speciale band heeft met haar kind en dat het van belang is dat zij in ieder geval een plaats heeft in het leven van het kind en dat zij zoveel mogelijk betrokken is bij de opvoeding ervan. Doordat de moeder van rechtswege juridische moeder is, heeft zij een zekere machtspositie ten opzichte van de biologische vader op het moment dat er geen huwelijk is tussen beiden. De vader is namelijk geen juridische vader als het kind buiten huwelijk is geboren, tot het moment dat hij het kind erkent. Hiervoor moet de toestemming van de moeder gegeven worden of vervangende toestemming door de rechter. 21 Een moeder kán dus een bepalende rol spelen als het gaat om de rol van de biologische vader De belangen van de vader Dat wat voor de moeder geldt, kan ook voor de (biologische) vader gezegd worden. Ik ga uit van een situatie waarbij een man en een vrouw een kind krijgen en waarbij de ouders niet met elkaar gehuwd zijn. De moeder is van rechtswege de juridische moeder, maar de vader is niet van rechtswege de juridische vader. Om dit te bewerkstelligen zal hij het kind moeten 18 Artikel 1:212 BW, 1:250 BW. 19 In het Verdrag inzake de Rechten van het Kind zijn deze rechten vastgelegd in onder meer de artikelen 3 en Hammerstein-Schoonderwoerd 1988, p De rechter kan eventueel vervangende toestemming geven als kan worden aangetoond dat de verhouding tussen moeder en kind ongestoord blijft, de belangen van het kind niet geschaad worden en de man de verwekker van het kind is; artikel 1:204 lid 3 BW. 13

14 erkennen en dit zal in principe moeten gebeuren met de medewerking van de moeder. Wordt die niet gegeven 22 dan wordt de biologische vader niet de juridische vader. Een kind betekent voortzetting van de familiestamboom en ook de biologische vader heeft van nature een speciale band met zijn kind en wil meestal een rol spelen in het leven van zijn kind en betrokken zijn bij zijn opvoeding. Ook voor het kind heeft dit grote gevolgen: er wordt geen juridische band gevestigd met zijn biologische vader. Dit heeft ook erfrechtelijke gevolgen. 23 Een vader heeft een belang bij de opvoeding van zijn kind. Hij wil graag daarin een rol spelen en zijn kind leren kennen en zijn kind de mogelijkheid geven om zijn vader te leren kennen. Omgang, informatie en consultatie spelen daarin een belangrijke rol naast erkenning. Zoals al bleek uit de inleiding zijn er verschillende soorten vaders te benoemen, soms als eenzelfde persoon, maar ook mogelijk verschillende personen. Maar om wat voor vader het ook gaat, voortzetting van de band tussen vader en kind is het belangrijkste. Daarbij speelt het recht op het vestigen van een familierechtelijke betrekking met zijn kind een centrale rol. De verschillende vaderschapsvormen worden nu kort uiteengezet in paragraaf 2.3 en verder. 2.3 De verschillende vaderschapsvormen In het afstammingsrecht is het met name de juridische ouder die van belang is om de afstammingsrechtelijke relatie, die er bestaat tussen ouder en kind, aan te geven. Om die reden is het zo dat wanneer er over ouders wordt gesproken in het afstammingsrecht hier de juridische ouders worden bedoeld. In het dagelijks leven kan dit juist heel anders zijn. Wanneer men het dan over ouders heeft, worden de ouders bedoeld die het kind opvoeden en dus bij wie de kinderen inwonen. Meestal zijn dit natuurlijk ook gewoon de juridische en biologische ouders, maar dit hoeft niet noodzakelijk het geval te zijn. Het kan namelijk ook om pleegouders gaan of om een partner die met een ouder het kind opvoedt. Vragen omtrent het moederschap liggen over het algemeen iets eenvoudiger, omdat de vrouw uit wie het kind geboren wordt, de juridische moeder is. Dit gebeurt van rechtswege (artikel 1:198 BW). Er zijn diverse redenen te noemen waarom het belangrijk is om te weten met wat voor soort ouders en vaders men te maken heeft. Vanzelfsprekend voor het kind dat wetenschap verdient omtrent de vraag wie zijn juridische dan wel biologische vader is. Maar ook voor de vader zelf zodat zijn rechtspositie duidelijk is en hij weet welke rechten en plichten hij heeft. 24 De drie soorten vaders worden hierna kort uiteengezet. 22 Zie paragraaf Zie paragraaf Van Raak-Kuiper 2007, p

15 2.3.1 De juridische vader Om juridisch vader te worden van een kind, kan een man het kind erkennen, artikel 1:199 BW. Een man wordt van rechtswege vader indien hij gehuwd is met de moeder van het kind op het moment dat het kind geboren wordt of als het huwelijk door de dood van de man is ontbonden en het overlijden binnen 306 dagen plaatsvond voor de geboorte van het kind. De moeder kan het vaderschap van de man ontkennen bij een ambtenaar van de burgerlijke stand als zij en de man vanaf de 306 e dag voor de geboorte gescheiden waren van tafel en bed of gescheiden leefden. Dit moet dan binnen een jaar na de geboorte van het kind. Ook door middel van adoptie kan het juridische vaderschap worden verkregen (artikel 1:227BW). Als de man het kind erkent heeft dan ontstaat er een familierechtelijke relatie tussen de man en het kind. Toch wil dit niet zeggen dat er ook een biologische relatie bestaat, zelfs als een man van rechtswege vader wordt van een kind vanwege een huwelijk kan het immers zo zijn dat het kind niet verwekt is door de juridische vader, maar door een derde met wie de moeder bijvoorbeeld is vreemd gegaan. In een dergelijke situatie kan de vader het vaderschap overigens wel ontkennen op grond van artikel 1:200 BW, waardoor de afstammingsrechtelijke relatie kan worden weggenomen. De vader moet dan wel geen toestemming hebben gegeven aan de moeder om vreemd te gaan. Onderzoek gedaan in Nederland toont aan dat van ongeveer 10 procent van alle binnen huwelijk geboren kinderen de juridische vader niet de biologische vader is. 25 Daarnaast kan het juridisch vaderschap ook gerechtelijk worden vastgesteld ex artikel 1:207 BW. Het kind mag dan nog niet erkend zijn en de betreffende persoon moet de verwekker zijn van het kind. Dat wil zeggen dat hij moet hebben ingestemd met de daad die heeft geleid tot de verwekking. In deze situatie is de biologische vader ook juridisch vader, maar nog niet noodzakelijk de sociale vader De biologische vader en de instemmende levensgezel De biologische vader is degene die het kind verwekt bij de moeder, of die door middel van spermadonatie een vrouw helpt aan een kind. De verwekker is degene die de daad heeft verricht die geleid heeft tot de verwekking van het kind. In het geval van een huwelijk is het dus vaak zo dat de man de vrouw zwanger maakt door middel van geslachtsverkeer, waardoor de man de verwekker c.q. biologische vader is en als het kind gedurende het huwelijk wordt 25 Vlaardingerbroek e.a. 2008, p

16 geboren, ook de juridische vader is. Normaliter wordt het kind bovendien gewoon opgevoed in het gezin waarin dit geboren wordt, dus is de man ook de sociale vader. De instemmende levensgezel wordt door de wetgever gelijkgesteld met de verwekker. Deze persoon is degene die als partner van de moeder heeft ingestemd met een daad die de verwekking van het kind tot gevolg kan hebben gehad. Dit kan zijn kunstmatige inseminatie met sperma van een donor (KID), maar ook de toestemming aan de moeder om met een andere man seksuele gemeenschap te hebben; zie artikel 1:207 lid 1 BW. 26 De instemmende levensgezel wordt echter niet in alle opzichten gelijkgesteld met de verwekker; vervangende toestemming kan niet worden verzocht door de instemmende levensgezel. 27 Hier zal ook nog verder op in worden gegaan in hoofdstuk 6. Het is lang niet altijd duidelijk wie de biologische vader van een kind is. In geval van toepassing van spermadonatie kan er onduidelijkheid zijn hierover, zeker als het gaat om de periode voor de inwerkingtreding van de Wet Donorgegevens toen donoren nog anoniem door het leven gingen. Daarnaast zijn er talloze alleenstaande moeders die niet weten wie de vader is van hun kind, vooral bij tienermoeders is dat het geval. 28 Biologisch ouderschap is in tegenstelling tot de andere soorten blijvend en kan niet ongedaan gemaakt worden De sociale vader De sociale vader is degene die het kind feitelijk opvoedt. Dit zijn dus de alledaagse taken die een vader tegenkomt als het gaat om het opvoeden en verzorgen van een kind. Er moet dus veel contact zijn tussen het kind en de vader om van deze vorm van vaderschap te kunnen spreken. Meestal is het dan ook zo dat het kind bij de sociale vader inwoont. Het begrip sociale vader zegt verder niets over een familierechtelijke of biologische band tussen vader en kind. Een mooi voorbeeld hiervan is pleegouderschap, waarbij de pleegouders het sociale ouderschap vervullen, vanwege bijvoorbeeld een uithuisplaatsing. De juridische en/of biologische ouders hebben dan nog altijd het gezag over het kind, maar vervullen (tijdelijk) niet meer de opvoedende taak. In Nederland wonen ongeveer kinderen in een pleeggezin. 29 Er zijn wettelijke regelingen die pleegouders (sociale ouders) bescherming bieden, in hoofdstuk 5 zal hier dieper op in worden gegaan. Een ander voorbeeld van sociaal vaderschap is als een alleenstaande moeder een nieuwe partner heeft gevonden die deel gaat 26 HR 7 februari 2003, NJ 2003, 358, de man zet de vrouw aan tot prostitutie en hiermee stemt hij in met een daad die tot de verwekking van een kind kan resulteren, hierdoor kan de man het vaderschap niet ontkennen. 27 Evers 2004, p. 11, Voor ongeveer een op de vijf kinderen die jonger zijn dan 15 jaar en een moeder hebben die bij de bevalling jonger dan 20 jaar was, zijn geen officiële gegevens over de vader beschikbaar. CBS Bron: 16

17 uitmaken van het gezin. Op die manier kan de partner de rol gaan vervullen van sociale vader. Een stap verder is het gezamenlijk gezag van artikel 1:253aa, 1:253sa en 1:253t BW, waarbij de niet-ouder samen met de ouder het gezamenlijk gezag uitoefent over het kind. Daarnaast bestaat nog het stiefouderschap. De instemmende levensgezel genoemd in de vorige paragraaf is ook een sociale ouder, hij heeft ingestemd met de daad die tot verwekking kan leiden van een kind met de bedoeling om dat kind samen met de moeder te gaan opvoeden en verzorgen. De sociale vader speelt een grote en belangrijke rol in de opvoeding en verzorging van het kind. Het kind brengt veel tijd door met de sociale vader en zal zich om die reden dan ook gaan hechten aan de sociale vader. Die rol wordt nog eens versterkt als deze ook het gezamenlijk gezag uitoefent met de ouder, hij wordt immers mede verantwoordelijk voor de ontwikkeling en het welzijn van het kind. Een versterking van de rechtspositie van een sociale vader zou daarom in het belang zijn van niet alleen de sociale vader als ook het kind Conclusie De belangen van vader(s), moeder en kind kunnen met elkaar botsen. Met name in situaties waarin de moeder niets meer te maken wil hebben met de biologische vader van het kind kunnen vervelende gevolgen hebben. De juridische moeder kan het de vader heel lastig maken, als de vader een rol wil spelen in het leven van zijn kind. Als de moeder slaagt in een poging om de biologische vader buitenspel te zetten, bijvoorbeeld door het kind door een andere man te laten erkennen, of door geen omgang toe te staan, dan kan dit nog verdere gevolgen hebben met name voor het kind zelf. Het kind groeit op zonder de vader en het ligt in moeders handen of het kind überhaupt wel iets te weten komt van zijn biologische vader. Statusvoorlichting en afstammingsinformatie is echter van groot belang voor het kind. 31 In dit soort situaties echter kan er wat gedaan worden om te voorkomen dat kinderen moeten opgroeien en leven zonder deze belangrijke informatie in hun leven. Biologische vaders die te goeder trouw zijn moeten mijns inziens altijd de kans krijgen om een rol van betekenis in het leven van hun kind te kunnen spelen. Ook al hebben zij het kind verwekt tijdens een onenight stand en is er geen enkele sprake van family life tussen de biologische vader en de moeder of het kind. Het is en blijft de biologische vader en het kind heeft het recht om zijn biologische vader in zijn leven te hebben, zolang dit ook zijn belang is. Uiteraard moet dit gerelativeerd worden, spermadonoren moeten wat mij betreft geen rol spelen in het leven van 30 Van Raak-Kuiper 2007, p Van Raak-Kuiper 2007, p

18 het kind. 32 Echter moet er wel informatie beschikbaar zijn voor het kind, om zodoende het kind te kunnen informeren over zijn afstammingsachtergrond. Het belangrijkste belang is dat van het kind, deze moet alle gelegenheid en ruimte krijgen om te kunnen opgroeien in een veilige en gezonde omgeving. Bepaalde informatie over de achtergrond van het kind zal daar aan bijdragen. Op het moment dat hier aan voldaan is, kan worden gekeken in hoeverre de (onbekende) vader een rol kan spelen in het leven van het kind zonder de band tussen moeder en kind in gevaar te brengen bijvoorbeeld door erkenning, of door een omgang- of informatieregeling. Er zijn drie verschillende soorten vaderschap te onderscheiden. Het juridisch vaderschap, dat zal aan bod komen in hoofdstuk 3 waarbij de rechten en plichten worden beschreven die horen bij het juridisch vaderschap. In hoofdstuk 4 zal het biologisch vaderschap worden beschreven en de positie die hij inneemt in het afstammingsrecht. In hoofdstuk 5 zal het sociaal ouderschap worden behandeld en de verschillende soorten die hierin kunnen worden onderscheiden. De bedoeling van de wetgever om het afstammingsrecht zoveel mogelijk te laten aansluiten op de biologische waarheid komt vaak niet uit, omdat erkenning geen waarheidshandeling is. 33 Bovendien kunnen kinderen geboren in een huwelijk een andere biologische vader hebben. Daarnaast kan het zo zijn dat door gebroken gezinnen, kinderen niet meer bij hun oorspronkelijke ouders opgroeien, althans niet bij beide ouders. Ruim 80 procent van de kinderen komen na echtscheiding bij de moeder te wonen. 34 Vaak komen er dan nieuwe partners die de opvoedingstaak op zich nemen, waardoor er meerdere vaders ontstaan. Dit is niet tegen te houden. 32 Uitzondering hierop is de bekende donor die family life heeft met het kind: HR 24 januari 2003, NJ 2003, 198, HR 30 november 2007, LJN: BB Van Raak - Kuiper & Vlaardingerbroek 2006, p Bron: Demos mei 2002, Bulletin over bevolking en samenleving uitgave van Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut. 18

19 Hoofdstuk 3 De rechten en plichten van de juridische vader in verhouding tot de biologische en sociale vader 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de belangrijkste rechten en plichten van het vaderschap die uit de wet voortvloeien op een rij gezet. Deze rechten en plichten horen per definitie bij het juridisch vaderschap. Een biologische of sociale vader kan echter ook aanspraak maken op (sommige) rechten en plichten. Een aantal van deze rechten en plichten worden zelfs ook wettelijk toegekend aan de biologische en sociale vader. Dit hoofdstuk is bedoeld om te laten zien welke rechten en plichten er zijn met als uitgangspunt de juridische vader en in hoeverre deze al dan niet toekomen aan de niet-juridische vader. Ook het erfrecht is hierbij aan de orde om duidelijk te maken hoe de rechtsverhoudingen liggen ten opzichte van de juridische vader en de verwekker en biologische vader. Daarnaast zal de rechtspositie naar voren komen, die kinderen innemen als het gaat om het erven van nalatenschappen van de (biologische of juridische) vader en of dit rechtvaardig is. De volgende deelvraag hoort hierbij: welke rechten en plichten horen bij het juridisch vaderschap en hoe verhouden deze zich tot de nietjuridische vader? In een deel van hoofdstuk 2 en in hoofdstuk 3 wordt duidelijk hoe je (juridisch, biologisch of sociaal) vader wordt en welke rechten plichten daar bij komen kijken. Hoofdstuk 3 sluit af met een stuk over het eindigen van vaderschap. Vaderschap kan ophouden te bestaan door verschillende zaken, welke dus aan bod komen vanaf paragraaf Erkenning Het juridisch vaderschap kan ontstaan op verschillende wijzen zoals ook blijkt uit paragraaf In deze paragraaf wil ik laten zien hoe het juridisch vaderschap kan worden verkregen. Artikel 1:203 BW geeft twee mogelijkheden waarop erkenning kan geschieden: bij een akte van erkenning, opgemaakt door een ambtenaar van de burgerlijke stand en bij notariële akte. Een voorbeeld: een ongehuwde man heeft zojuist een kind verwekt. Op dat moment is hij de biologische vader en in dit geval de verwekker van het kind, maar meer ook niet. De wet geeft weinig rechten aan de verwekker van een kind, wel kan de verwekker worden aangesproken om alimentatie voor het kind te gaan betalen (1:394 BW). Nu kan het zo zijn dat de verwekker een goede relatie heeft met de moeder van het kind, die bereidt is mee te werken, 19

20 waardoor de verwekker het kind kan erkennen en juridisch vader wordt. Het kan echter ook zo zijn dat de moeder moeilijk doet en niet bereid is om mee te werken. De verwekker staat dan niet zo heel erg sterk, want om het kind te kunnen erkennen, is de toestemming van de moeder nodig (artikel 1:204 lid 3 BW) Vervangende toestemming Als de moeder weigert om toestemming te geven aan de vader om het kind te erkennen, dan kan de vader een gerechtelijke procedure aanspannen om alsnog het kind te kunnen erkennen. Om dit te kunnen doen moet de vader wel de verwekker 35 van het kind zijn en de erkenning mag de belangen van de moeder bij een ongestoorde verhouding met het kind, of de belangen van het kind niet schaden, aldus de wet. Family life tussen de vader en het kind is echter geen vereiste. 36 In een dergelijke situatie kan de rechter de toestemming van die moeder vervangen door zelf toestemming te geven. Bij deze beslissing moeten de belangen worden afgewogen van de verwekker en het kind om tot elkaar in familierechtelijke betrekking te komen staan en de belangen van de moeder om geen inmenging in haar gezinsleven met het kind en in haar privéleven, daarboven moeten natuurlijk de belangen van het kind zelf niet uit het oog verloren worden. 37 De moeder kan ook misbruik maken van haar bevoegdheid tot het verlenen van toestemming. De zojuist beschreven regeling van de vervangbare toestemming is pas sinds de wetswijziging van 1 april 1998 van kracht, voor die tijd kon alleen een beroep worden gedaan op misbruik van bevoegdheid. 38 De moeder probeert dan de vader met opzet zijn recht te onthouden op artikel 8 EVRM. Deze regeling is nog steeds geschikt voor gevallen waarin artikel 1:204 lid 3 BW niet kan worden toegepast. Hierbij kan gedacht worden aan de man die niet de verwekker van het kind is, bijvoorbeeld als de man toegestemd heeft tot KIE, KID of IVF en de vrouw weigert toestemming te geven aan de man om het kind te erkennen Gerechtelijke vaststelling vaderschap Gerechtelijke vaststelling van het vaderschap ex artikel 1:207 BW is ook ingevoerd met de wetswijziging van 1 april Het is een middel voor de moeder en het kind om een erkenning van de verwekker of degene die heeft ingestemd met de daad die tot de verwekking 35 De instemmende levensgezel heeft dit recht niet en heeft dus een zwakkere positie, zie hiervoor hoofdstuk HR 13 april 2001, NJ 2001, Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Vlaardingerbroek e.a. 2008, p Voorbeeld uit Vlaardingerbroek e.a. 2008, p

21 geleid heeft, tot stand te brengen tegen de wil van die persoon in. 40 Dit is met name om er voor te zorgen dat de verwekker of degene die heeft ingestemd met de daad die tot verwekking heeft geleid, meedeelt in de kosten van onderhoud en om het kind te laten delen in de erfenis van de man. Gerechtelijke vaststelling van het vaderschap kan alleen door de moeder worden ingesteld en dat moet binnen een termijn van 5 jaar na de geboorte van het kind. Ook het kind zelf kan deze actie instellen, voor hem of haar gelden geen termijnen. Minderjarigen kunnen uiteraard niet zelfstandig een rechtsmiddel inzetten, dus moeten zij vertegenwoordigd worden door hun wettelijke vertegenwoordiger(s) of een bijzondere curator. Gerechtelijk vaststelling vaderschap is dus bedoeld voor situaties waarin de vader niets met het kind te maken wil hebben. Maar hier gaat het juist om de positie van de vader en zijn rechten wanneer hij juist wel betrokken wil zijn bij het kind, maar hiertoe de kans niet krijgt. We weten dat de vader geen gerechtelijke vaststelling kan afdwingen bij de rechter, maar zou het wenselijk zijn als dit in de toekomst wel mogelijk is? Aan deze actie zitten verstrekkende rechtsgevolgen; als het vaderschap gerechtelijk wordt vastgesteld dan wordt die persoon juridisch vader met alle rechten en plichten die daarbij horen. Dit zou te ver gaan, als vaders deze actie zelfstandig zouden kunnen inroepen, kan het privéleven van de moeder en haar relatie met het kind ernstig verstoord raken. Een variant waarbij slechts beperkte rechten worden verleend, zoals een omgangsregeling, lijkt meer wenselijk. Zodoende kan de positie van de vader verstevigd worden, in hoofdstuk 6 zal hier nog op terug worden gekomen. 3.4 De rechten en plichten Wettelijk gezien is de juridische vader de belangrijkste van de drie vaders. Dit wil zeggen dat de meeste rechten, maar ook plichten worden toegekend aan de juridische vader. Nu zullen de belangrijkste rechten en plichten in grote lijnen worden aangehaald. Daarbij wordt ook regelmatig de vergelijking gemaakt met de biologische en sociale vader om de verschillen aan te geven Ouderlijk gezag Een belangrijk recht dat alleen toekomt aan de juridische vader (en ook moeder natuurlijk) is het ouderlijk gezag. Een niet-juridische ouder kan alleen gezamenlijk gezag hebben over het kind als deze dit uitoefent met een ouder. We spreken van voogdij als geen enkele juridische 40 Van Raak - Kuiper & Vlaardingerbroek 2006, p

22 ouder het gezag heeft over het kind, maar een derde. Ouderlijk gezag krijgt de juridische vader alleen van rechtswege als hij getrouwd is met de moeder ten tijde van de geboorte van het kind. Als de vader niet is gehuwd met de moeder ten tijde van de geboorte, maar wel het kind heeft erkend, dan kan hij samen met de moeder het gezamenlijk ouderlijk gezag uitoefenen door middel van een aantekening in het gezagsregister (artikel 1:252 BW). Als er sprake is van een geregistreerd partnerschap dan moet de vader reeds voor de geboorte de ongeboren vrucht hebben erkend om van rechtswege het gezamenlijk ouderlijk gezag uit te oefenen over het kind. Als dit niet het geval is, dan moet het kind na de geboorte worden erkend. Daarna kan pas een aantekening in het gezagsregister worden geplaatst en kan de vader worden belast met het gezamenlijk ouderlijk gezag. De juridische vader kan ook een verzoek indienen bij de rechter om het eenhoofdig ouderlijk gezag te verkrijgen op grond van artikel 1:253c BW Omgang, informatie en consultatie Bij het omgangsrecht is het ook van belang of we spreken van een juridische vader of niet. Betreft het een juridische vader zonder gezag dan heeft hij recht op omgang met het kind op grond van artikel 1:377a BW. Een juridische vader met gezag wordt van rechtswege met het recht op omgang uitgerust. Ook een biologische en een sociale vader kunnen een recht op omgang afdwingen. Zij moeten echter wel bewijzen dat zij in een nauwe persoonlijke betrekking staan tot het kind ex artikel 1:377f BW. In artikel 8 EVRM wordt duidelijk wat hier mee bedoeld wordt: family life. Het aantonen van family life tussen vader en kind is niet eenvoudig. Voor een biologische vader die stelt dat hij family life heeft met zijn kind louter op grond van het feit dat hij de verwekker of biologische vader is, is niet voldoende. Er moeten bijkomende omstandigheden worden aangereikt, aldus de Hoge Raad. 41 Het is niet de bedoeling dat verkrachters en spermadonoren een rol gaan spelen in het leven van kinderen van wie zij de biologische vader zijn. Daarom is de Hoge Raad terughoudend met het bepalen van family life. Ook heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zich over deze kwestie uitgesproken na een arrest van de Hoge Raad 42. Het Europees Hof vernietigde het oordeel van de Hoge Raad dat de biologische vader niet-ontvankelijk was in zijn eis tot omgang, dit oordeel was een schending van artikel 8 EVRM aldus het Europees Hof. 43 Het aantonen van family life is dus een extra eis die geldt voor de biologische en sociale vader. 41 HR 10 november 1989, NJ 1990, 628, nogmaals bevestigd in HR 5 juni 1998, NJ 1999, 129, m.nt. J. de Boer. 42 HR 5 juni 1998, NJ 1999, 129, m.nt. J. de Boer. 43 EHRM Lebbink tegen Nederland 1 juni 2004, NJ , m.nt. J. de Boer, zie ook paragraaf

23 Door de familierechtelijke betrekking die de juridische vader heeft met het kind wordt family life bij de juridische vader verondersteld. Wat betreft het recht op informatie en consultatie is de met het gezag belaste ouder verplicht om de niet met het gezag belaste ouder te informeren en consulteren betreft het kind (1:377b BW). Deze plicht kan ook rusten op sociale (pleeg)ouders op grond van artikel 1:377c BW. Er moet dan wel sprake zijn van pleegouders die beroepshalve de zorg verlenen. Het recht op informatie en consultatie heeft de Hoge Raad aangewend als een soort compensatie voor het niet toewijzen van een omgangsregeling Naamrecht en onderhoudsplicht Het naamrecht is ook van belang voor met name het juridische vaderschap. Als een kind geen juridische vader heeft dan krijgt het kind automatisch de geslachtsnaam van de moeder. Als er wel een juridische vader is dan kan er worden gekozen uit de geslachtsnaam van de vader of de moeder. Eventuele kinderen die daarna worden geboren dienen wel dezelfde geslachtsnaam te krijgen als hun volbroer of zus. De geslachtsnaam kan worden gewijzigd in die van de verzorgende (sociale) vader. Hier wordt echter zeer terughoudend mee omgegaan door de rechter om het kind te beschermen. Bovendien bestaat er op deze wijze zo weinig mogelijk onduidelijkheid omtrent de identiteit en afstamming van het kind. 45 De onderhoudsplicht geldt in eerste instantie voor de juridische vader. De biologische vader (verwekker) en de sociale vader kunnen echter ook onderhoudsplichtig zijn (artikelen 1:392 e.v. BW). Andere zaken die samenhangen met het juridisch vaderschap, maar mogelijk ook met andere vaderschapsvormen zoals nationaliteit, woonplaats, huwelijkstoestemming en verboden, het indienen van kinderbeschermingsmaatregelen et cetera worden verder niet uitvoerig besproken, hiervoor verwijs ik u graag naar Het hedendaagse personen- en familierecht van P. Vlaardingerbroek e.a Erfrecht Vroeger was de positie van buitenechtelijke kinderen aanzienlijk slechter dan kinderen die binnen een huwelijk geboren werden. Dankzij een uitspraak van het Europees Hof 47 is de rechtspositie van buitenechtelijke kinderen gelijk getrokken met die van kinderen geboren binnen een huwelijk. Dit was ook in het belang van de erfrechtelijke positie van het kind. In een normaal gezin waarbij het kind geboren wordt binnen een huwelijk tussen een man en een 44 HR 8 februari 1991, NJ 1992, 21 en HR 24 januari 2003, NJ 2003, Vlaardingerbroek e.a EHRM 13 juni 1979, NJ 1980,