risicofactor BCC PCC Mel
|
|
- Lotte Lenaerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Er zijn veel risicofactoren voor het ontwikkelen van huidkanker, die per tumortype verschillend kunnen zijn of verschillend zwaar wegen (tabel 2.1). Zongevoelige huid (huidtypen I en II) en overmatige blootstelling aan ultraviolette straling spelen in de cutane carcinogenese een zeer belangrijke rol. Tabel 2.1 Risicofactoren voor huidkanker. risicofactor BCC PCC Mel ultraviolette straling: zonlicht, intermitterend, recreatief, jonge leeftijd zonlicht, cumulatief, beroepsmatig, elke leeftijd zonnebank orale fotochemotherapie (PUVA) () () genetische factoren: fenotype: lichte huid, verbrandt snel, sproeten, rood haar fenotype: groot aantal (klinisch atypische) moedervlekken genodermatosen: basaalcelnaevussyndroom epidermodysplasia verruciformis familiair dysplastisch naevussyndroom xeroderma pigmentosum oculocutaan albinisme humaan papillomavirus (HPV) immunosuppressie: solide-orgaantransplantatie () immunosuppressiva hiv-infectie* ioniserende stralen
2 8 Kanker en huid risicofactor BCC PCC Mel chemische stoffen: arsenicum pesticiden, asfalt, teer, polycyclische aromatische koolwaterstoffen overige risicofactoren: roken () huidafwijkingen met chronische ontsteking, littekens, ulcera () chronische warmtestraling () eerste basaalcelcarcinoom eerste plaveiselcelcarcinoom BCC = basaalcelcarcinoom; PCC = plaveiselcelcarcinoom; Mel = melanoom () = risico licht verhoogd; = risico verhoogd; = risico sterk verhoogd * ook verhoogd risico op kaposisarcoom 2.1 Ultraviolette straling (UV-straling) Zon De belangrijkste exogene risicofactor voor huidkanker is overmatige blootstelling aan UV-straling bij mensen die daar gevoelig voor zijn, vooral individuen met een licht, zongevoelig huidtype die snel verbranden, slecht bruinen (huidtype I-II) en veel sproeten hebben. Het risico van UV-straling wordt bepaald door de dosis, de frequentie en het patroon van blootstelling en verschilt voor de drie belangrijkste soorten huidkanker. Voor het plaveiselcelcarcinoom bepaalt de cumulatieve hoeveelheid, veelal chronische blootstelling aan UV-straling, het risico. Voor melanomen wordt aangenomen dat korte perioden van hevige blootstelling die leidt tot zonnebrand van belang zijn, bijvoorbeeld tijdens zonvakanties, in het bijzonder vóór de leeftijd van 20 jaar. Het risicopatroon voor het basaalcelcarcinoom lijkt een mix te zijn van chronische en onderbroken blootstelling aan zonlicht. Door hun frequente expositie aan zonlicht hebben individuen die beroepsmatig veel buiten zijn, zoals landbouwers en zeelieden, een verhoogd risico op huidkanker. De mechanismen via welke UV-B-straling huidkanker veroorzaakt, zijn beschadiging van het DNA en zijn reparatiesysteem en veranderingen in het immuunsysteem. UV-B-straling induceert de vorming van pyrimidine-dimeren en zogenaamde 6-4-fotoproducten in het DNA. UV-A-straling kan eveneens DNA-schade veroorzaken via de vorming van vrije zuurstofradicalen. UV-straling induceert ook mutaties in p53-tumorsuppressorgenen. Het p53 is een eiwit dat een belangrijke rol speelt in het reguleren van de celcyclus na DNA-schade.
3 9 Zonnebank Behalve de zon levert gebruik van bruiningsapparatuur zoals zonnebanken ook blootstelling aan UV-straling op. Er is een positief verband gevonden tussen het gebruik van zonnebanken en huidkanker (relatief risico voor melanoom 1,15, bij vrouwen jonger dan 35 jaar 1,75; relatief risico voor plaveiselcelcarcinoom 2,5; voor basaalcelcarcinoom 1,5). In een prospectieve studie, uitgevoerd bij ruim Noorse en Zweedse vrouwen, werd een relatief risico op huidkanker gevonden van 1,55 voor 1 keer per maand gebruik van zonnebanken versus nooit of zelden gebruik. Het bestuderen van de relatie tussen zonnebankgebruik en huidkanker wordt bemoeilijkt doordat zonnebankgebruikers meestal ook veel zonnebaden, het zonnebankgebruik pas recent wijdverbreid is en door de lange latentietijd. Bovendien zijn niet alle zonnebanken goed te vergelijken: sommige werken alleen met UV-A-straling, andere stralen ook behoorlijke hoeveelheden UV-B uit (UV-B is schadelijker dan UV-A). Therapeutische bestraling Langdurige behandeling van psoriasispatiënten met orale fotochemotherapie (PUVA-therapie ) geeft een dosisafhankelijke toename van het risico op het ontwikkelen van plaveiselcelcarcinomen (factor 14 na > 200 PUVA-sessies of een totale dosis van 2000 J/cm 2 ) en van melanomen. Dat lijkt niet te gelden voor de vroeger veel toegepaste goeckermantherapie (aanbrengen van fotosensibiliserende teerpreparaten gevolgd door UV-B bestraling), ofschoon beide onderdelen van de behandeling carcinogene eigenschappen hebben, noch voor UV-B bestraling alleen (fototherapie). 2.2 Genetische factoren Genetische factoren zijn van groot belang bij het al dan niet ontstaan van huidkanker. Zo hebben mensen met een licht huidtype een 65 keer grotere kans om een niet-gepigmenteerde huidkanker te krijgen dan individuen met een donkere huid. Mensen met lichte huid, een groot aantal (klinisch atypische) moedervlekken, sproeten en rood haar hebben een sterk verhoogde kans om een melanoom te ontwikkelen. Eerstegraads familieleden van een patiënt met een melanoom hebben een twee keer hoger risico om zelf ook een melanoom te krijgen. Diverse genodermatosen gaan gepaard met een verhoogd risico op tumoren: basaalcelcarcinomen (basaalcelnaevussyndroom), plaveiselcelcarcinomen (epidermodysplasia verruciformis), melanomen (familiair dysplastisch naevussyndroom) of combinaties daarvan (xeroderma pigmentosum, oculocutaan albinisme).
4 10 Kanker en huid 2.3 Humaan papillomavirus Het humaan papillomavirus (HPV) is bekend als veroorzaker van goedaardige wratten (verrucae vulgares); het behoort echter ook tot de virussen die oncogeen kunnen zijn bij de mens. Specifiek genitale HPV-typen zoals HPV16 veroorzaken het cervixcarcinoom. Het HPV, vooral de oncogene typen 16 en 18, speelt ook een etiologische rol bij plaveiselcelcarcinomen (zowel intra-epidermaal als invasief groeiend) gelokaliseerd op de genitalia en rond de anus (in verhoogde frequentie bij hiv). Het is ook van belang bij plaveiselcelcarcinomen die optreden bij patiënten met epidermodysplasia verruciformis, een autosomaal recessieve aandoening gekenmerkt door het veelvuldig optreden van HPV-positieve plaveiselcelcarcinomen op aan de zon blootgestelde huid. HPV5 en HPV8 zijn de meest frequent gedetecteerde HPV-typen in deze plaveiselcelcarcinomen. Ook bij transplantatiepatiënten, een situatie die lijkt op die van de patiënt met epidermodysplasia verruciformis, wordt in 80-90% van de geanalyseerde plaveiselcelcarcinomen HPV-DNA aangetroffen en dat geldt eveneens voor actinische keratosen bij dergelijke patiënten. De percentages voor immuno competente patiënten zijn 20-30% lager. Plaveiselcelcarcinomen van de huid bij deze laatste patiëntencategorie worden vrijwel uitsluitend aangetroffen op zonbeschenen lichaamsdelen. Ultraviolet licht, dat genotoxische schade induceert, is veruit de belangrijkste omgevingsrisicofactor voor cutane plaveiselcelcarcinomen. HPV wordt derhalve als oncogene cofactor naast UV-licht beschouwd. 2.4 Immunosuppressie Transplantatie van een solide orgaan Bij patiënten die een transplantatie van een solide orgaan hebben ondergaan, bestaat een sterk toegenomen kans op huidkanker: het risico 20 jaar na de transplantatie is 40%. De meest frequente tumor is het plaveiselcelcarcinoom (risico 100 keer verhoogd). Deze plaveiselcelcarcinomen hebben een agressiever beloop dan bij immunocompetente patiënten, vooral als ze in het hoofd-halsgebied zijn gelokaliseerd. Andere typen huidkanker komen eveneens vaker voor bij deze patiënten: de kans op kaposisarcoom is ongeveer 200 keer verhoogd, op basaalcelcarcinoom 10 keer en op melanoom 2 tot 3 keer zo hoog. Ook bestaat er een verband met wratachtige afwijkingen, premaligne keratosen, de ziekte van Bowen en keratoacanthomen. Een van de belangrijkste risicofactoren voor het ontstaan van huidkanker bij transplantatiepatiënten wordt gevormd door de immunosuppressieve therapie. Bij chronisch gebruik ontstaat een situatie waarbij immuunsurveillance en eradicatie van precarcinogene veranderingen zijn verminderd. Bovendien kan er een direct carcinogeen effect van het geneesmiddel zijn. Er is een duidelijke correlatie met het niveau van immunosuppressie. Een andere belangrijke factor is ultraviolette straling, die de patiënt voornamelijk al in de periode vóór de transplantatie heeft opgelopen: de (pre)maligne afwijkingen komen vooral
5 11 voor op door de zon beschenen huid. Een derde factor die waarschijnlijk een rol speelt is een cutane infectie met het humaan papillomavirus (HPV). In 80-90% van de (pre)maligne afwijkingen bij deze patiënten wordt DNA van HPV gevonden. Het precieze mechanisme is onbekend. Bij beenmergtransplantaties is er geen verhoogd risico op huidkanker, waarschijnlijk doordat de duur van de immunosuppressie veel korter is. Immunosuppressiva Ook patiënten die immunosuppressiva gebruiken anders dan voor solideorgaantransplantatie hebben een verhoogd huidkankerrisico: de kans op plaveiselcelcarcinoom is 65 maal en op melanoom 3 maal zo hoog als in de algemene populatie. De risicotoename is evenredig met de duur van het gebruik van de immunosuppressiva. Hiv-infectie Patiënten met hiv-infectie hebben een verhoogd risico op het ontwikkelen van diverse maligniteiten, waaronder kaposisarcoom, plaveiselcelcarcinomen rond de anus en (non-hodgkin)lymfoom. Immunosuppressie en infecties met HPV (plaveiselcelcarcinoom), herpesvirus 8 (kaposisarcoom) en Epstein-Barrvirus (lymfoom) spelen daarbij een belangrijke etiologische rol. 2.5 Ioniserende straling Expositie aan ioniserende straling (waaronder röntgenstralen) verhoogt het risico op het ontstaan van niet-gepigmenteerde huidtumoren met een factor drie. De risicotoename is proportioneel met de dosis; bij sterker gefractioneerde toediening (vaker bestralen, lagere dosis per bestraling) is de kans op huidkanker lager. Zowel voor basaalcelcarcinomen (die het meest frequent zijn) als voor plaveiselcelcarcinomen is er een lange latente periode, meestal meer dan 20 jaar. 2.6 Chemische stoffen Arsenicum Arsenicum is een overal voorkomend metalloïde element. Vroeger was het een geliefd middel om mensen te vermoorden. In Frankrijk werd het bekend als poudre de succession ( erfenispoeder ). Later werd het gebruikt in de geneeskunde, onder meer voor de behandeling van psoriasis, eczeem, urticaria, wratten, lepra en syfilis, bijvoorbeeld in de vorm van kaliumarseniet (Fowler s oplossing, liquor potassii arsenitis). Het wordt tegenwoordig nog toegepast in de traditionele Chinese geneeswijze en komt voor in Aziatische pillen (arsenicum met opium of peper). Nu is arsenicum vooral een bedrei-
6 12 Kanker en huid ging door zijn (natuurlijke) aanwezigheid in grondwater, vooral in landen in Zuidoost-Azië zoals India, Bangladesh, China, Thailand en Taiwan. Ook heeft het (onzorgvuldige) gebruik van arsenicum bij het delven van metalen aanleiding gegeven tot contaminatie van drinkwater. Tenslotte is beroepsmatige expositie mogelijk, zoals in de landbouw (pesticiden). Chronische intoxicatie met arsenicum ontstaat na een cumulatieve dosis van 0,5-1 gram. De latente periode voor het ontstaan van chronische manifestaties is jaar. Chronische intoxicatie geeft aanleiding tot arsenicosis, een multisysteemziekte. Hierbij ontstaat door dermale en epidermale ophoping van arsenicum een karakteristieke bronskleurige hyperpigmentatie van de oksels, liezen, tepels, handpalmen, voetzolen en andere drukpunten, waarin druppelgrote witte vlekjes (hypopigmentaties) te zien zijn. Daarnaast kunnen premaligne arseenkeratosen ontstaan, vooral op de handpalmen en voetzolen. Ook is er een verhoogd risico op maligniteiten, vooral van de huid, de tractus urogenitalis, longen en lever. Tot de cutane maligniteiten, die ook op niet aan zonlicht blootgestelde delen van de huid kunnen optreden, behoren de ziekte van Bowen, plaveiselcelcarcinomen en basaalcelcarcinomen. De laesies van de ziekte van Bowen zijn meestal multipel. In 5-20% ontstaat invasieve groei. De plaveiselcelcarcinomen zijn biologisch agressief en metastaseren in ongeveer een derde van de gevallen. Basaalcelcarcinomen als gevolg van chronische arsenicumintoxicatie zijn meestal multipel en van het superficiële type. Andere chemische stoffen Diverse chemische stoffen worden geassocieerd met een toegenomen risico op niet-gepigmenteerde huidkanker, vooral bij beroepsmatige expositie. Tot deze chemicaliën behoren pesticiden, asfalt, teer en polycyclische aromatische koolwaterstoffen. Het betreft meestal plaveiselcelcarcinomen, vaak multipel, die zijn gelokaliseerd op de armen en handen. Ofschoon teer carcinogeen is, lijkt behandeling van eczeem en psoriasis met teerpreparaten het kankerrisico niet of nauwelijks te verhogen. 2.7 Overige predisponerende factoren Roken verhoogt de kans op het ontwikkelen van een plaveiselcelcarcinoom met een factor 2. In chronische ulcera, brandwonden en verlittekenende huidafwijkingen, zoals chronisch discoïde lupus erythematodes, erosieve lichen planus en lichen sclerosus, is het risico op het ontstaan van plaveiselcelcarcinomen toegenomen. Chronische expositie aan warmtestraling kan predisponeren tot plaveiselcelcarcinomen. Patiënten met een eerste basaalcelof plaveiselcelcarcinoom hebben ten opzichte van de algemene bevolking een verhoogde kans om nieuwe tumoren te ontwikkelen, zowel niet-gepigmenteerde huidkanker als ook melanomen. Ook hebben zij een toegenomen risico om een niet-cutane maligniteit te krijgen en daaraan te overlijden.
7 13 Literatuur Schumacher-Wolz U, Dieter HH, Klein D, Schneider K. Oral exposure to inorganic arsenic: evaluation of its carcinogenic and non-carcinogenic effects. Crit Rev Toxicol 2009;39: Vries E de, Nijsten T, Louwman MWJ, Coebergh JWW. Huidkankerepidemie in Nederland. Ned Tijdschr Geneeskd 2009;153:A768. Schulman JM, Fischer DE. Indoor ultraviolet tanning and skin cancer: health risks and opportunities. Curr Opin Oncol 2009;21: Rigel DS. Cutaneous ultraviolet exposure and its relationship to the development of skin cancer. J Am Acad Dermatol 2008;58 (5 suppl 2):S Wilkins K, Turner R, Dolev JC et al. Cutaneous malignancy and human immunodeficiency virus disease. J Am Acad Dermatol 2006;54: Graaf YGL de, Claas FHJ, Bouwes Bavinck JN et al. Huidkanker en andere huidaandoeningen bij patiënten na transplantatie van een solide orgaan. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149: Struijk L, Schegget J ter, Bouwes Bavinck JN, Feltkamp MCW. Humaan papillomavirus in de etiologie van huidkanker. Ned Tijdschr Geneeskd 2005;149:
Kanker en huid. Dermato-oncologie voor de huisarts. A.C. de Groot J. Toonstra
Kanker en huid Kanker en huid Dermato-oncologie voor de huisarts A.C. de Groot J. Toonstra Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatielyondellbasell.com Huidkanker
Huidkanker Hoeveel weet je hier van? Deze presentatie is bedoeld om je beter je leren begrijpen wat huidkanker is, welk effect het op je kan hebben en wat je kunt doen om het te voorkomen. De antwoorden
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 87 88 Inleiding Orgaan transplantatiepatiënten hebben een verhoogd risico op niet-gepigmenteerde huidkankers, in het bijzonder het plaveiselcelcarcinoom, wat gepaard gaat met een
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofd- stuk 4
S a m e n vat t i n g Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar de relatie tussen betapapillomavirussen (betapv) en het cutane plaveiselcelcarcinoom (PCC) en diens voorloper actinische keratose (AK).
Nadere informatieH.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag. J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn
Huidproblematiek bij nierpatiënten H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn Huidproblematiek bij nierpatiënten H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag J.N. Bouwes
Nadere informatieHuidkanker bij transplantatiepatiënten
Huidkanker bij transplantatiepatiënten R.E. Genders, J.N. Bouwes Bavinck * In Nederland worden er ongeveer 1000 orgaantransplantaties per jaar uitgevoerd, waarbij er de laatste jaren een lichte stijging
Nadere informatiePluis en niet pluis! Pluis: goedaardige tumoren. Ouderdomswratten. Neurofibroom. Cysten 31-1-2014. Verruca seborrhoica
Pluis en niet pluis! Pluis: goedaardige tumoren Ouderdomswratten Cysten Lipoom Neurofibroom Moedervlekken Johan Toonstra NGS congres Arnhem 1 febr. 2014 Ouderdomswratten Verruca seborrhoica Verruca seborrhoica
Nadere informatieHumaan papillomavirus in de etiologie van huidkanker
capita selecta Humaan papillomavirus in de etiologie van huidkanker L.Struijk, J.ter Schegget, J.N.Bouwes Bavinck en M.C.W.Feltkamp Zie ook het artikel op bl. 511. Tegenwoordig zijn infecties met het humaan
Nadere informatieZonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon
Zonlicht en de huid Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon Een beetje zonlicht is goed voor iedereen. Ultraviolette stralen zorgen voor de aanmaak van vitamine D. Dit is nodig voor sterke botten.
Nadere informatiePlaveiselcelcarcinoom. Huidkanker
Plaveiselcelcarcinoom Huidkanker Uw behandelend arts heeft een plaveiselcelcarcinoom bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden. Wat is
Nadere informatieVerstandig zonnen. J.L.M. van Houtum, dermatoloog. 8 mei 2012
Verstandig zonnen J.L.M. van Houtum, dermatoloog 8 mei 2012 Inhoud Wat is zonlicht? Ultraviolet licht Huidtypes Effecten van zonlicht: acuut en chronisch Zonnebrandcrèmes Hoe beschermt u uw huid het best
Nadere informatieUVB THERAPIE. Een beknopte uitleg over het gebruik van ultraviolet B lichttherapie bij huidziekten. - Patiëntinformatie -
UVB THERAPIE Een beknopte uitleg over het gebruik van ultraviolet B lichttherapie bij huidziekten. - Patiëntinformatie - Wat is UVB fototherapie? UVB (ultraviolet B) licht is een gedeelte van het natuurlijke
Nadere informatieActinische keratosen
Actinische keratosen Uw behandelend arts heeft actinische keratosen bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden Wat zijn actinische keratosen?
Nadere informatieActinische keratosen
Actinische keratosen ACTINISCHE KERATOSEN Actinische keratosen, ook wel zonlichtbeschadigingen genoemd, zijn meestal kleine veelal ruw aanvoelende verhoornde plekjes van de huid. De kleur varieert van
Nadere informatieInformatie over verstandig zonnen en bescherming van de huid.
Informatie over verstandig zonnen en bescherming van de huid. Ieder jaar gaan er miljoenen mensen op vakantie naar zonnige oorden. Maar ook in eigen land kunnen we van de zon genieten. En daar is niets
Nadere informatie1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström
1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd
Nadere informatieRegistratie-richtlijnen B006 NIET-IONISERENDE STRALING
en NIET-IONISERENDE STRALING 1 (Inclusief 502.01: Hittestaar; 502.02: Conjunctivale aandoeningen door UV-straling; 507: Mijnwerkers-nystagmus) Toelichting op de richtlijn Niet-ioniserende straling met
Nadere informatie23 april 2015 Leontien de Graaf, dermatoloog. Een nieuw LICHT op de dermatologie
23 april 2015 Leontien de Graaf, dermatoloog Een nieuw LICHT op de dermatologie Lichttherapie in de dermatologie - UVB smalspectrum en breedspectrum - Lokale UVB (deelbelichting) - Excimer lamp - PUVA
Nadere informatieAdvies van de directeur bureau Risicobeoordeling Aan de inspecteur-generaal van de Voedsel en Waren Autoriteit
Advies van de directeur bureau Risicobeoordeling Aan de inspecteur-generaal van de Voedsel en Waren Autoriteit onderwerp Geactualiseerde advies inzake zonnebanken en zonlicht Samenvatting Ten behoeve van
Nadere informatieACTINISCHE KERATOSE 17824
ACTINISCHE KERATOSE 17824 Inleiding De dermatoloog heeft bij u actinische keratosen geconstateerd. In deze folder staat meer informatie over actinische keratosen en de behandelmogelijkheden. Wat zijn actinische
Nadere informatieActinische keratosen. Dermatologie. Beter voor elkaar
Actinische keratosen Dermatologie Beter voor elkaar 2 Actinische keratosen Wat zijn actinische keratosen? Actinische keratosen, (Grieks: aktis = straal ; keratose = verhoorning van de huid), ook wel zonlichtbeschadigingen
Nadere informatieHuidkanker nader bekeken
Huidkanker nader bekeken Over de ongeremde deling van lichaamscellen Door: Mischa M.P. Nagel Dit artikel geeft achtergrondinformatie over huidkanker en is bedoeld om de alertheid van de voetverzorger te
Nadere informatiePlaveiselcelcarcinoom
Plaveiselcelcarcinoom Wat is een plaveiselcelcarcinoom? Plaveiselcelcarcinoom van de huid is een kanker van de huid. Het begint in de bovenste laag van de huid en kan zich soms uitbreiden naar andere delen
Nadere informatieMinimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers
Minimaliseer het stralingsrisico voor uw buitenwerkers Richtlijnen voor werkgevers Kunt u het buiten werken niet voorkomen? Neem advies over bescherming tegen de zon mee in trainingen over gezondheid en
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39182 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Miller, Sharon Title: Optimization of UV exposure schedules for tanning Issue Date:
Nadere informatieZONNESLIMME SCHOLENPROGRAMMA FACTSHEET
Factsheet ZONNESLIMME SCHOLENPROGRAMMA FACTSHEET WAT IS HUIDKANKER? Kanker is een ongeremde deling van lichaamscellen, die in het omliggende weefsel kunnen ingroeien en via de bloed-of lymfbanen kunnen
Nadere informatieFotodermatologie. Capita selecta. m.a.de rie en s.pavel
Capita selecta Fotodermatologie m.a.de rie en s.pavel Ultraviolette (UV-)straling is elektromagnetische straling met golflengten die korter zijn dan die van het violet gekleurd licht (400 nm). Het UV-spectrum
Nadere informatie25. Plaveiselcelcarcinoom
25. Plaveiselcelcarcinoom Dermatologie Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Wat is plaveiselcelcarcinoom Plaveiselcelcarcinoom van de huid is een kanker van de huid. Het begint
Nadere informatieDermatologie. Patiënteninformatie. Plaveiselcelcarcinoom. Slingeland Ziekenhuis
Dermatologie Plaveiselcelcarcinoom i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Wat is een plaveiselcelcarcinoom? Plaveiselcelcarcinoom van de huid is een kanker van de huid. Het begint in de bovenste laag
Nadere informatiemetabole en cardiovasculaire aandoeningen info voor patiënten Zonnebescherming
metabole en cardiovasculaire aandoeningen info voor patiënten Zonnebescherming Inhoud 01 Zonnebescherming... 04 02 Natuurlijke bescherming... 04 03 Sneeuw, water, zand en kledij... 05 04 Wat kunt u zelf
Nadere informatieHuidkanker. Melanoom. Plaveiselcelcarcinoom Basaalcelcarcinoom. Diagnostiek en behandeling
Huidkanker Melanoom Plaveiselcelcarcinoom Basaalcelcarcinoom Diagnostiek en behandeling Is het huidkanker? Welke huidkanker? Hoe wordt de diagnose gesteld? Verhaal Hoe lang bestaat de afwijking? Verandering?
Nadere informatieZonlicht en de huid. Verstandig omgaan met de zon
Zonlicht en de huid Verstandig omgaan met de zon Een beetje zonlicht is goed voor iedereen. Ultraviolette stralen zorgen voor de aanmaak van vitamine D. Dit is nodig voor sterke botten. Pas op voor teveel
Nadere informatieActinische keratosen, Keratosis Actinica, Hoornkorstjes, UV schade
Actinische keratosen, Keratosis Actinica, Hoornkorstjes, UV schade wat zijn actinische keratosen? Actinische keratosen (keratosis actinica) zijn kleine, ruw aanvoelende plekjes op de huid, vaak met een
Nadere informatieministerie van de Vlaamse Gemeenschap administratie Gezondheidszorg
I N F O R M A T I E F O L D E R Overdaad schaadt ZON SPRING ER VERSTANDIG MEE OM! ministerie van de Vlaamse Gemeenschap administratie Gezondheidszorg EVEN UW AANDACHT GRAAG!!! De meeste mensen houden van
Nadere informatieDermatologie. Actinische keratosen
Dermatologie Actinische keratosen 1 2 Wat zijn actinische keratosen? Actinische keratosen (Grieks: aktis = straal; keratose = verhoorning van de huid), ook wel zonlichtbeschadigingen genoemd, zijn meestal
Nadere informatieVoorstel van resolutie tegen huidkanker als gevolg van een langdurige blootstelling aan de zon. Toelichting
Voorstel van resolutie tegen huidkanker als gevolg van een langdurige blootstelling aan de zon (Ingediend door mevrouw Hilde Dierickx) Toelichting Zonnestralen Zonnestralen kunnen volgens hun golflengte
Nadere informatieLichttherapie. Afdeling Dermatologie
Lichttherapie Afdeling Dermatologie Uw behandelend arts heeft u lichttherapie voorgeschreven. Lichttherapie wordt toegepast in de dermatologie voor de behandeling van huidaandoeningen zoals eczeem, psoriasis
Nadere informatiePatiënteninformatie. Zonlicht en de huid. Verstandig omgaan met de zon terTER_
Patiënteninformatie Zonlicht en de huid Verstandig omgaan met de zon 1234567890-terTER_ Inhoudsopgave Pagina Algemeen 4 Verstandig omgaan met de zon 4 Wat is zonlicht? 4 Wat zijn de goede effecten van
Nadere informatieWerken in de Zon / UV-straling
Werken in de Zon Werken in de Zon / UV-straling Inleiding Gezondheidsrisico's Verschillende huidtypes Plan van aanpak UV-index / Zonkrachtwaarden 0 1-2 3-4 5-6 7-8 9-10 geen zonkracht vrijwel geen zonkracht
Nadere informatiePlaveiselcelcarcinoom
Patiënteninformatie Plaveiselcelcarcinoom 1234567890-terTER_ Plaveiselcelcarcinoom Met deze folder informeren we u over het plaveiselcelcarcinoom van de huid. Daarnaast zetten we een aantal praktische
Nadere informatieRegistratierichtlijn huidkanker en werk Heyermanslezing 14 juni 2013. Jan Bakker klinisch arbeidsgeneeskundige NCvB AMC ADC VUmc
Registratierichtlijn huidkanker en werk Heyermanslezing 14 juni 2013 Jan Bakker klinisch arbeidsgeneeskundige NCvB AMC ADC VUmc Anatomie van de huid Hapten-induced LC migration NCvB RegistratieRichtlijn
Nadere informatieMelanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing
Melanoom: Risicofactoren en vroegtijdige opsporing NA Kukutsch dermatoloog LUMC WIN-O symposium melanoom 03-11-2011 Overzicht Inleiding Risicofactoren genetische factoren omgevingsfactoren Vroegtijdige
Nadere informatieMelanoom. Poli Dermatologie Poli Chirurgie
00 Melanoom Poli Dermatologie Poli Chirurgie Melanoom Melanoom betekent letterlijk: zwart gezwel. Een melanoom is een vorm van huidkanker die ontstaat vanuit pigmentcellen, die melanocyten worden genoemd.
Nadere informatieShift in incidentie van meest gestelde ((pre)maligne) dermatologische diagnoses Een retrospectieve studie van in de regio Gelderse Vallei
Shift in incidentie van meest gestelde ((pre)maligne) dermatologische diagnoses Een retrospectieve studie van 22-21 in de regio Gelderse Vallei FM Friedeman¹, WP Arnold² 1 keuze - coassistent dermatologie
Nadere informatieDe vroegtijdige diagnose van huidkankers is primordiaal!
De vroegtijdige diagnose van huidkankers is primordiaal! Dr. I. Tromme UCL 2009 Dr. I. Tromme UCL 2009 Pr. Dr. G.E. Piérard ULg 2009 Met de medewerking van De verschillende types zonnestraling. UVA- en
Nadere informatiePlastische Chirurgie. Patiënteninformatie. Plaveiselcelcarcinoom. Slingeland Ziekenhuis
Plastische Chirurgie Plaveiselcelcarcinoom i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Algemeen In deze folder leest u wat een plaveiselcelcarcinoom inhoudt en welke behandelingen er bij Plastische Chirurgie
Nadere informatieSchaduwzijde van de zon TOOLBOX. UV-straling
Schaduwzijde van de zon TOOLBOX UV-straling UV-straling In het kader van het project: Duurzaam inzetbaar dakwerk Veilig en gezond op het dak Afspraken weersomstandigheden Arbocatalogus Platte daken Afhankelijk
Nadere informatieHuidkanker Het basalioom of het basaalcelcarcinoom
Huidkanker Inleiding Deze folder geeft u een globaal overzicht over de meest frequent voorkomende kwaadaardige huidafwijkingen. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders kan
Nadere informatiePlaveiselcel carcinoom Plastisch chirurgie
Plaveiselcel carcinoom Plastisch chirurgie Wat is een plaveiselcelcarcinoom Het plaveiselcelcarcinoom van de huid is een kwaadaardige vorm van huidkanker. Het ontstaat in de opperhuid en kan soms uitzaaien
Nadere informatieVerstandig zonnen Er wordt veel gezegd en geschreven over zonlicht en zonnebaden, over het gebruik van zonnebanken en zonnebrandcrèmes. Het grote aanbod van informatie kan ervoor zorgen dat u door de bomen
Nadere informatieHet vaccin waarmee de meisjes worden geïnjecteerd, beschermt onder andere tegen HPV18.
Examentrainer Vragen HPV-vaccinatie Baarmoederhalskanker is een vorm van kanker die relatief vaak voorkomt bij vrouwen. De ziekte kan zijn veroorzaakt door een infectie met het humaan papillomavirus (HPV).
Nadere informatie18. Huidkanker (maligne dermatosen)
18. Huidkanker (maligne dermatosen) dermatologie 10 DBC code Omschrijving diagnose Omschrijving behandeling Geprognost. aantal 2008 ZN zorgprofiel 10 11 14 11 maligne dermatosen poliklinisch 12542 poliklinisch
Nadere informatiePluis of niet pluis: de belangrijkste signalen
Signaalfunctie Pluis of niet pluis: de belangrijkste signalen Pedicures hebben belangrijke functie bij herkennen kanker Aan de voeten en onderbenen kunnen huidafwijkingen voorkomen die kwaadaardig zijn
Nadere informatieDe zon en huid. dermatologie
De zon en huid Er wordt veel gezegd en geschreven over zonlicht en zonnebaden, over het gebruik van zonnebanken en van zonnebrandcrèmes (ook wel: antizonnebrandcrème of zonnemelk). In deze folder komt
Nadere informatieHPV als ziekteverwekker
HPV als ziekteverwekker Nathalie Reesink-Peters 27 februari 2009 Inhoud Introductie HPV Levenscyclus HPV, ziekte verwekker Oncogenese Therapie (van HPV gerelateerde ziekte) Indicaties moleculaire diagnostiek
Nadere informatieLichttherapie UVA-1 Radboud universitair medisch centrum
Lichttherapie UVA-1 In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten een afspraak te maken bij de afdeling Lichttherapie van het Radboudumc. Deze folder bevat informatie over therapie met langgolvig
Nadere informatieRichtlijn JGZ-richtlijn Huidafwijkingen
NCJ Richtlijn JGZ-richtlijn en Richtlijn JGZ-richtlijn en W t/m Z Waterpokken (varicella zoster) Heldere blaasjes (vesikels), soms eromheen een wat rode huid, bultjes (papels), rode vlekken (macula) en
Nadere informatiePlaveiselcelcarcinoom
Patiënteninformatie Plaveiselcelcarcinoom 1234567890-terTER_ Plaveiselcelcarcinoom Met deze folder informeren we u over het verschijnsel plaveiselcelcarcinoom. Daarnaast zetten we een aantal praktische
Nadere informatieTe veel zon is niet gezond
Te veel zon is niet gezond Dat beetje zon in Nederland... Als u zorgt voor de nodige bescherming, dan is de zon beslist ook goed voor u. In deze folder vindt u 10 tips om verstandig te zonnen. Veel mensen
Nadere informatieLichttherapie. Afdeling Dermatologie. Locatie Purmerend/Volendam
Lichttherapie Afdeling Dermatologie Locatie Purmerend/Volendam Uw behandelend arts heeft u lichttherapie voorgeschreven. Lichttherapie wordt toegepast in de dermatologie voor de behandeling van huidaandoeningen
Nadere informatieHuidkanker na niertransplantatie. J.N. Bouwes Bavinck Leids Universitair Medisch Centrum
Huidkanker na niertransplantatie J.N. Bouwes Bavinck Leids Universitair Medisch Centrum Non melanoma skin cancer = Keratinocyt carcinoom Keratinocyt carcinoom Basaalcel carcinoom Verschillende types. Plaveiselcel
Nadere informatieHOE MOET HET NU VERDER?
EEN MELANOOM HOE MOET HET NU VERDER? Deze brochure bevat zeker niet alle gedetailleerde informatie over huidkanker of een melanoom. We geven u vooral de belangrijkste en zeker de juiste informatie mee.
Nadere informatieCutane oncologie. What s new? 13 juni 2013 Bauco van der Wal, Dermatoloog
Cutane oncologie What s new? 13 juni 2013 Bauco van der Wal, Dermatoloog Actinische keratose What s old? What s new? Wat is een actinische keratose? NVDV patiënteninformatie folder 2012 Actinische keratosen
Nadere informatieErythematosquameuze laesies De 11 belangrijkste differentiaal diagnosen Dr. Michael Florack, dermatoloog PROVOKE P = plaats R = rangschikking O = omvang V = vorm O = omtrek K = kleur E = efflorescentie
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20094 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Melis, Joost Title: Nucleotide excision repair in aging and cancer Date: 2012-11-06
Nadere informatiefact sheet zonneslimmescholenprogramma
30 fact sheet zonneslimmescholenprogramma WAT IS HU IDKANKER? Kanker is een ongeremde deling van lichaamscellen. Die kunnen ingroeien in het omliggende weefsel en via de bloed-of lymfbanen uitzaaien naar
Nadere informatieAzathioprine (Imuran ) bij dermatologische aandoeningen
Azathioprine (Imuran ) bij dermatologische aandoeningen Uw behandelend arts heeft aangegeven u met het geneesmiddel azathioprine te willen gaan behandelen. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel.
Nadere informatieFolder lichttherapie. Kuur
Folder lichttherapie Kuur In overleg met uw behandelend dermatoloog heeft u besloten met lichttherapie te beginnen. Lichttherapie is een behandeling met ultraviolet licht, een deel van het zonlicht. Mensen
Nadere informatieLichttherapie UVB Radboud universitair medisch centrum
Lichttherapie UVB In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten een afspraak te maken bij de afdeling Lichttherapie van het Radboudumc. Deze folder geeft informatie over therapie met ultraviolet
Nadere informatieElektromagnetische straling en kanker: is er een verband?
Met wie kan ik erover praten? Zoekt u hulp of andere informatie? Behoefte om uw hart eens te luchten? Zoekt u informatie over een type kanker of de behandelingsmogelijkheden? Wilt u weten hoe u op een
Nadere informatieInformatiefolder. Zonnebrand
Informatiefolder Zonnebrand Inhoudsopgave Zonlicht en UV-straling 3 Risico's van zonnebaden 4 Zonnebrand Zonnesteek Zonneallergie Geneesmiddelen Wanneer moet u een arts raadplegen 5 Huidtypen 6 Kinderen
Nadere informatiePatiënteninformatie. Plaveiselcelcarcinoom Huidkanker, spinocellulair carcinoom
Patiënteninformatie Plaveiselcelcarcinoom Huidkanker, spinocellulair carcinoom Inhoud Inleiding... 3 Wat is een plaveiselcelcarcinoom?... 3 Hoe krijgt u plaveiselcelcarcinoom?... 3 Hoe ziet het plaveiselcelcarcinoom
Nadere informatieKwaadaardige huidafwijkingen
Afdeling: Onderwerp: Chirurgie Inleiding Deze folder geeft u een globaal overzicht over de meest frequent voorkomende kwaadaardige huidafwijkingen. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de
Nadere informatieVitiligo Wat is vitiligo? Hoe ontstaat vitiligo? - De auto-immuuntheorie
Vitiligo Wat is vitiligo? Vitiligo is een aandoening waarbij de huid en het haar pigment verliezen en waarbij melkwitte plekken van verschillende grootte en vorm ontstaan. Minstens 0,5% van de wereldbevolking
Nadere informatieZonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon
Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon Ervaren dermatologen. Zeer persoonlijke zorg. Korte wachttijden. Mohs Klinieken. Uw zorg in ervaren handen. Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met
Nadere informatieActinische keratosen en niet-chirurgische behandelingen van oppervlakkige huidcarcinomen
Actinische keratosen en niet-chirurgische behandelingen van oppervlakkige huidcarcinomen DERMATOLOGIE GROEP BRUGGE Dr Joke Leyn Dermatologie Brugge Sint Kruis Huidkanker in België 37000 nieuwe gevallen/jaar
Nadere informatieDE ZIN EN ONZIN OVER ZONLICHT
DE ZIN EN ONZIN OVER ZONLICHT 1078 Inleiding Er wordt veel gezegd en geschreven over zonlicht en zonnebaden, over het gebruik van zonnebanken en van zonnebrandcrèmes. In deze folder komt een aantal veel
Nadere informatieDermatologie. Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon
Dermatologie Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon 1 Zonlicht en de huid: verstandig omgaan met de zon Er wordt veel gezegd en geschreven over zonlicht en zonnebaden, over het gebruik van zonnebanken
Nadere informatieDr. Annemie Galimont-Huidopleiding
Qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq Signaleren en rapporteren wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui Dr. Annemie
Nadere informatieLichttherapie. Dermatologie. Met UV-A en UV-B licht
Dermatologie Lichttherapie Met UV-A en UV-B licht Inleiding U heeft in overleg met uw behandelend arts besloten om UVA of UVB lichttherapie te volgen. U krijgt hierover informatie van uw behandelend arts
Nadere informatieVerstandig omgaan met de zon, zonlicht en de huid
Verstandig omgaan met de zon, zonlicht en de huid Er wordt veel gezegd en geschreven over zonlicht en zonnebaden, over het gebruik van zonnebanken en van zonnebrandcrèmes (ook wel: antizonnebrandcrème
Nadere informatieNederlandse samenvatting
8 Nederlandse samenvatting maligniteit. Van de ruim 81.000 nieuwe gevallen van kanker in 2005 waren het er 2650 in het hoofd-halsgebied. In vergelijking met andere landen vaak mond- keelholte en strottenhoofdkanker
Nadere informatieActinische keratosen. Poli Dermatologie
00 Actinische keratosen Poli Dermatologie Wat zijn actinische keratosen? Actinische keratosen zijn plekjes op de huid die ontstaan door schade van zonlicht. Deze plekjes ontstaan op delen van het lichaam
Nadere informatieUw behandelend arts heeft lichen planus bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden.
Lichen planus Uw behandelend arts heeft lichen planus bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden. Wat is het? Lichen planus (ook wel: lichen
Nadere informatieMaligne neoplasmata van de huid
Maligne neoplasmata van de huid Dermato-oncologie Prof. Dr. Neumann Normale residentcellen in de huid Keratinocyten (90%) Epitheelcellen in adnexen Melanocyten Langerhanscellen Merkelcellen Indeling neoplasmata
Nadere informatieBehandeling van actinische keratose met Aldara -crème Patiënteninformatie
Behandeling van actinische keratose TM met Aldara -crème Patiënteninformatie Bevat behandelkalender Stimuleert het immuunsysteem waar nodig Uw arts heeft Aldara voorgeschreven voor de behandeling van actinische
Nadere informatieDermatologie. Lichttherapie (UV-B)
Dermatologie Lichttherapie (UV-B) Inleiding Zonlicht kan een gunstige werking hebben op verschillende huidziekten, zoals psoriasis of eczeem. Voor de behandeling van deze aandoening kennen we daarom een
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/19037 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19037 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Hende, Muriel van den Title: Human papillomavirus clade A9 specific cellular immunity
Nadere informatieDermatologie. De zon en de huid. Afdeling: Onderwerp:
Afdeling: Onderwerp: Dermatologie De zon en de mens; een (positieve?) relatie De laatste jaren beseft men dat regelmatige blootstelling aan zonlicht en kunstmatige lichtbronnen om bruin te worden (kunst
Nadere informatiePatiënteninformatie. Actinische keratose. Informatie over deze huidafwijking en de mogelijkheden er iets aan te doen
Patiënteninformatie Actinische keratose Informatie over deze huidafwijking en de mogelijkheden er iets aan te doen Actinische keratose Informatie over deze huidafwijking en de mogelijkheden er iets aan
Nadere informatieBiopteren in de eerste lijn. Christiane Hebeda mmv Enny Beverdam dermatologen, locatie Hengelo en Almelo
Biopteren in de eerste lijn. Christiane Hebeda mmv Enny Beverdam dermatologen, locatie Hengelo en Almelo Wat gaan we doen? -techniek van het biopteren -plaats van het biopt in het stappenplan werkwijze
Nadere informatieHerkenning van maligne huidtumoren in het hoofd-halsgebied
Oorspronkelijke bijdragen De Visscher e.a.: Maligne huidtumoren in hoofd-halsgebied Herkenning van maligne huidtumoren in het hoofd-halsgebied J.G.A.M. de Visscher 1 R. Blanken 2 B. van der Lei 3 Huidkanker
Nadere informatiePigmentvlekken: bescherming en zelfonderzoek. informatie voor patiënten
Pigmentvlekken: bescherming en zelfonderzoek informatie voor patiënten INLEIDING 3 GOEDAARDIGE PIGMENTVLEKKEN 4 WAT IS MALIGNE MELANOOM? 4 IS HET BEHANDELBAAR? 5 WAT VERHOOGT HET RISICO? 5 PAS OP VOOR
Nadere informatieHet is een ziekte die jarenlang door verschillende factoren zich ontwikkeld. Sommige factoren kun je zelf voorkomen, een paar niet.
Werkstuk door een scholier 1583 woorden 23 april 2011 4,9 12 keer beoordeeld Vak Zorg en welzijn KANKER: Ik ga vandaag mijn spreekbeurt houden over kanker om twee redenen. De eerste is dat iedereen kanker
Nadere informatiePUVA - Therapie. Dermatologie
PUVA - Therapie Dermatologie U heeft een afspraak op de polikliniek Dermatologie voor handen en/of voeten PUVA therapie. Voor wie is deze behandeling bedoeld Deze behandeling is bedoeld voor patiënten
Nadere informatieINFO VOOR PATIËNTEN ZONNEBESCHERMING
INFO VOOR PATIËNTEN ZONNEBESCHERMING INHOUD 01 Zonnebescherming 4 02 Natuurlijke bescherming 4 03 Sneeuw, water, zand en kledij 5 04 Wat kunt u zelf doen? 6 4 / 01 ZONNEBESCHERMING Onze huid wordt continu
Nadere informatieDe plaats op aarde. Hoe dichter bij de evenaar en hoe hoger in de bergen hoe sterker het UV-licht.
Verstandig zonnen Zonnestraling De zon geeft ons warmte, daglicht, maar ook UV-straling. Twee soorten UV-straling, bereiken de aarde. Het UV-A licht is het gedeelte van het zonlicht waardoor de huid bruin
Nadere informatieHfdst 2: Epidermale tumoren van de huid
Hfdst 2: Epidermale tumoren van de huid 1. Indeling Goedaardige epidermale tumoren: geen R/ nodig verruca vulgaris verruca seborrhoica keratoacanthoom: wel R/ nodig Premaligne huidafwijkingen: als niet
Nadere informatie