Intelligentie; aanpassing door interactie. toepassing van de WAIS-III

Transcriptie

1 Pearson Wechsler Themadag, 16 november 2010, Science Centre NEMO Intelligentie; aanpassing door interactie toepassing van de WAIS-III dr. Marc Hendriks, Klinisch Neuropsycholoog Universitair Docent Neuro- en Revalidatiepsychologie Donders Institute for Brain, Cognition and Behaviour Epilepsiecentrum Kempenhaeghe, Heeze

2 Inhoud Intelligentie; aanpassing door interactie Historisch perspectief; algemene vs individuele intelligentie Wetenschappelijk discussie vs maatschappelijke waarde Wechsler Intelligentieschalen, WAIS-III meten van (premorbide) intelligentie discrepantieanalyses interpretatie van profielen De Wechsler Adult Intelligence Scale - IV

3 Intelligentie; aanpassing door interactie Aanvankelijk interne interactie: waarneming beoordeling intellect opslag Nu belang externe interactie: waarneming waarneming opslag - reactie -emotie - motivatie

4 Intelligentie; aanpassing door interactie Aanvankelijk interne interactie: waarneming beoordeling intellect opslag Nu belang externe interactie: Wechsler (1944): The capacity of the individual waarneming - reactie waarneming to act purposefully, opslag -emotie to think rationally, and - motivatie to deal effectively with his environment

5 Algemene vs. Individuele psychologie Intelligentie George Romanes (1882) Algemene psychologie Op structuur van mentale processen gericht In essentie tussen mensen gelijk; wetmatigheden welke - wat Individuele psychologie hoe Maatschappelijk belang verschillen Interpersoonlijke verschillen systematisch Intrapersoonlijke eigenschappen stabiel en meetbaar

6 Intelligentie als adaptief proces Francis Galton ( ) Onderzocht of genieën ook slimme ouders hebben Intelligentie is afhankelijk van zenuwkracht en snelheid Varieert met de ontwikkeling van een biologisch apparaat aanpassing aan omstandigheden in leefmilieu slimme mensen hebben goed neuraal netwerk zenuwkracht uitgedrukt in: reactietijden schedelomvang gevoeligheid van waarneming, etc. samenhang correlatie

7 Wetenschappelijke discussie Intelligentie Intelligentie als een basale, biologisch bepaalde eigenschap die bepaalt hoe slim iemand zou kunnen worden Een verzameling mentale eigenschappen, die vooral door oefening ontwikkeld kunnen worden

8 Maatschappelijke waarde van Intelligentie Biologisch/genetische bepaaldheid aanname als construct maatschappelijk / klinisch niet erg nuttig min of meer toevallige verzameling mentale functies bruikbaar in praktijk vanuit maatschappelijk nut gedefinieerd

9 Factoren.en meer factoren Thurstone: ook correlatie tussen toevallige vaardigheden (subtests),..maar meerder tegelijkertijd (factoranalyse) g-factor als artefact Onderscheidde 7 factoren: verbaal begrip, woordvloeiendheid, cijfer-facilitatie, spatiële visualisatie, associatief geheugen, perceptuele snelheid, redeneren Basis voor de GIT (1962) en GIT 2 (2004) Nadruk op redeneren (Vaaropdrachten, Sorteren, Matrijzen) Minder actief, expressief

10 Wechsler Intelligentie Schalen 1939 Wechsler-Bellevue Intelligence Scale (WB-I) 1949 Wechsler Intelligence Scale Children (WISC) 1955 revisie WB-I WAIS 1967 WPPSI 1970 Nederlands-Vlaamse bewerking WAIS 1974 revisie WISC WISC-R 1981 revisie WAIS WAIS-R in de VS 1989 WPSSI-R 1991 WISC-III 1997 WAIS-III 2000 Nederlands-Vlaamse bewerking WAIS-III 2002 WPPSI-III 2003 WISC-IV 2005 herziening normgegevens WAIS-III 2009 Nederlandse-Vlaamse bewerking WPPSI-III

11 Intelligentie; differentiatie en samenhang VIQ VB IQ SUBTESTS PO WG PIQ VSL

12 Wechsler Adult Intelligence Scales derde editie Wat is het huidige intelligentieniveau uitgedrukt in IQ Komt dit overeen met het premorbide niveau IQ Wat is het sterkte-zwakte profiel van de afzonderlijke subtestscores

13 Het WAIS IQ en factorscores Factoranalytische studies bij gezonde proefpersonen: WAIS-r: 1 tot 3 factoren g-factor; Verbaal - Perceptuele Organisatie; Verbaal Perceptueel Werkgeheugen WAIS-III: 4 factoren 4 indexscores: Verbaal Begrip Perceptuele organisatie Werkgeheugen Verwerkingssnelheid Gegevens bij klinische populaties nog gering Traumatisch hersenletsel; WgI VsI lager (vooral Cijfers en Letters Nazeggen) (Donders et al 2001; Kennedy, et al 2003; Van der Heijden et al 2004) Ambulante psychiatrische patiënten; 4 factorstructuur (Van der Heijden et al 2010)

14 Schatting van het (premorbide) intelligentieniveau 4 methoden: Discrepantiescoremethode Bepaling van de deterioratie-indices Demografische benadering Gecombineerde methode

15 Discrepantiescoremethode Aanname is een harmonisch profiel Discrepantie binnen intelligentieprofiel hoogste score is schatting van het premorbide intelligentieniveau Bij gezonden leidt dit tot systematische overschatting van het intelligentieniveau Bij mensen met stoornissen tot een systematische overschatting van intellectuele stoornis Duits&Kessels, 2006

16 Bepaling van deterioratie-indices Berekeningen van intellectuele achteruitgang Wechsler 1958 Deterioratie-index: Normale vs Abnormale veroudering op basis van hold vs don t hold subtests Hold:Informatie, Woordenschat, Onvolledige Tekeningen, Plaatjes Ordenen Don t Hold:Overeenkomsten, Cijferreeksen, Symbool Substitutie, Blokpatronen Theoretisch uitgangspunt van deterioratie-index twijfelachtig: Indien een negatieve correlatie tussen leeftijd en subtestscore bestaat, wil dit niet noodzakelijkerwijs zeggen dat de subtest gevoelig is voor leeftijd Algemene maat voor intellectuele achteruitgang is onbetrouwbaar voor classificatie van patiënten Geen inzicht in de aard van stoornissen Een aantal stoornissen geeft beperkingen op hold-taken

17 Demografische benadering -1 Veronderstelling: IQ en demografische variabelen als opleidings- beroepsniveau, sekse, etnische achtergrond sterk gerelateerd Grote spreiding in IQ per opleidingsniveau (? betrouwbaarheid) Opleidingsmogelijkheden in Nederland sterk gewijzigd Beroepsniveau wenselijk, maar moeilijk uitvoerbaar

18 Demografische benadering -2 Hoe groot moet het verschil zijn? Enorme verschillen tussen geschatte IQ en werkelijke IQ bij gezonden Bij IQ <90 wordt met demografische gegevens te hoog geschat Bij IQ > 130 onderschatting intellectuele achteruitgang bij patiënten: < 90 overschat > 130 onderschat overschat onderschat

19 Gecombineerde methode Combinatie: regressieformule en actuele subtestscores WAIS-r: Demografische gegevens en Woordenschat en Onvolledige Tekeningen Oklahoma Premorbid Intelligence Estimate (OPIE) (Krull et al 1995) WAIS-III: Woordenschat, Matrix Redeneren, Onvolledige Tekeningen, Informatie (OPIE-3) onderschatting bij < 19 jarigen en > 85 jarigen goede schatting bij patiënten met neuropsychologische stoornissen maar, niet zondermeer geschikt voor de Nederlandse populatie (Duits&Kessels, 2006)

20 Profielanalyse QI Verschilscores Verbaal Subtestscatter vs. Performaal tussen intelligentie-indexen Veronderstelling: verschilscores hebben individuele betekenis voor specifieke beperkingen of specifieke patiëntengroepen, maar

21 Discrepantie in normale populatie Relatief grote verschilscores zijn normaal en daarmee geen klinische betekenis Discrepantiescores niet normaal verdeeld clinici denken vaak dat statistisch significante verschillen, werkelijk uitzonderlijk zijn in de normale populatie Ook op subtestniveau subtestscatter erg groot (Matarazzo, 1988) WAIS-r: - discrepantie van 6 ss significant op 1% - dit wordt vastgesteld bij 69% van de normgroep - gemiddelde discrepantie tussen hoogste en laagste subtestscore 6,7 - verschilscore niet gerelateerd aan demografie -..neemt toe bij hoog intelligentieniveau

22 Discrepantie in normale populatie Relatief grote verschilscores zijn normaal en daarmee geen klinische betekenis het is niet verantwoord om op basis van discrepanties tussen hoogste en laagste Discrepantiescores niet normaal verdeeld clinici subtestscores denken vaak dat betekenis statistisch significante gevenverschillen, aan werkelijk uitzonderlijk zijn in de normale populatie de afwijking Ook op subtestniveau subtestscatter erg groot (Matarazzo, 1988) Relatief grote verschillen zijn niet persé WAIS-r: - discrepantie van 6 ss significant op 1% - dit wordt vastgesteld afwijkend bij 69% van de normgroep - gemiddelde discrepantie tussen hoogste en laagste subtestscore 6,7 - verschilscore niet gerelateerd aan demografie -..neemt toe bij hoog intelligentieniveau

23 Discrepantie in patiëntengroepen Verschillen moet zeer groot zijn en de frequentie gering in de niet afwijkende bevolking om te spreken vaneen klinisch relevant verschil aantonen dat er patroon-specifieke klinische profielen zijn Vergelijken van klinische populaties Niet cross-sectioneel, maar tegelijkertijd Bv. Fuld-profiel, subtestprofiel specifiek voor Alzheimer (Fuld, 1984) A > B > C D en A > D A = (Informatie + Woordenschat) / 2 B = (Overeenkomsten + Cijferreeksen) / 2 C = (Symbool Substitutie + Blokpatronen) / 2 D = (Figuur Leggen)

24 Discrepantie in patiëntengroepen Verschillen moet zeer groot zijn en de frequentie gering in de niet afwijkende bevolking om te spreken vaneen klinisch relevant verschil aantonen dat er patroon-specifieke klinische profielen zijn..maar Sensitiviteit hoog, specificiteit laag Vergelijken van klinische populaties Niet cross-sectioneel, maar tegelijkertijd Bv. Fuld-profiel, subtestprofiel specifiek voor Alzheimer (Fuld, 1984) Fuld-profiel niet specifiek voor Alzheimer groepsverschillen, A > B > C D en A > Dmaken WAIS-III nog niet geschikt om klinische individuele uitspraken te doen A = (Informatie + Woordenschat) / 2 B = (Overeenkomsten + Cijferreeksen) / 2 C = (Symbool Substitutie + Blokpatronen) / 2 D = (Figuur Leggen)

25 Wechsler-schalen bij hersenbeschadiging WAIS en WISC zijn geen neuropsychologische tests! Veel cognitieve functies opgenomen gebruik van Wechsler intelligentietest als kerntaak in batterij Niet in verhouding tot afnameduur en de waarde van het concept intelligentie voor hersenbeschadigde populatie Geen specifiek intelligentieprofiel voor hersenbeschadiging Hold Don t hold verschil geldt niet voor andere neurologische factoren als aard, lokalisatie, progressief vs. Non-progressief, ontstaan beschadiging, etc. De Wechsler-schalen meten veelal niet de meest relevante functies en vaardigheden gerelateerd aan hersenbeschading

26 WAIS-III..aanpassing door interactie Informatie Begrijpen Rekenen Overeenkomsten Cijferreeksen Cijfers en Letters nazeggen Symbool substitutie Blokpatronen Onvolledige Tekeningen Matrix redeneren Symbool zoeken Figuur leggen

27 Sociale Cognitie Plaatjes Ordenen / Begrijpen Weinig empirische ondersteuning Onderzoek Campbell & McCord (1999): 200 kinderen tussen 6 en 20 Personality Inventory for Children (PIC) FACTOR II: Social Incompetence and Social Skills Scale Geen correlatie PIC en subtests! voorzichtig met interpretatie

28 Interpretatie procedure Wechsler schalen 1. Interpretatie Totaal intelligentie-schaal Bepaling van de percentielen, betrouwbaarheidsintervallen, IQ 2. Interpretatie van index-scores en eventueel andere factoren (Kaufman, etc) Individuele sterkte-zwakte profielen 3. Interpretatie van subtest variatie 4. Kwalitatieve/proces analytische interpretatie 5. Analyse van intrasubtest variatie

29 Interpretatie intelligentie classificaties Conceptueel als een schatting van huidig niveau Statistisch als een deviatiescore die omgezet kan worden in equivalente percentielen diagnostisch in termen van classificatie 34.13% 34.13% Percentage aantallen onder normaalcurve 0.13% 2.14% 13.59% 13.59% 2.14% 0.13% Standaarddeviaties -4σ -3σ -2σ -1σ 0 +1σ +2σ +3σ +4σ Cumulatieve percentages 0.1% 2.3% 15.8% 50.0% 84.1% 97.7% 99.9% C-scores Wechslerstandaardscores IQ-scores Uit Hendriks et al

30 ..maar interpretatie blijft nadenken

31 WAIS-IV (Wechsler, 2008) Afschaffen van Verbaal en Performaal IQ Update van de normen (16 85 jaar) Totaal IQ en Indexen berekend op 10 kern-subtests General Ability Index (optioneel; combineert Verbaal Begrip en Perceptuele Organisatie) 15 subtests 3 nieuwe subtests (Figuur Samenstellen, Gewichten, Figuur Zoeken) 2 subtests vervallen (Figuur Leggen, Plaatjes Ordenen) Perceptuele Organisatie Perceptueel Redeneer index Verbetering van bodem- en plafond-effecten Testafname verkort ( VS 95% binnen 100 minuten; 59% verstandelijk beperkten)

32 Organisatie WAIS-IV Verbaal Begrip Index Overeenkomsten Woordenschat Informatie Perceptueel Redeneren Index Blokpatronen Matrix Redeneren Figuur Samenstellen Begrijpen (optioneel) Gewichten (optioneel) Onvolledige Tekeningen (optioneel) Werkgeheugen Index Cijferreeksen Rekenen Verwerkingssnelheid Index Symbool Zoeken Symbool Substitutie Cijfers en Letters Nazeggen (optioneel) Figuur Zoeken (optioneel)

33 Organisatie WAIS-IV Verbaal Begrip Index Overeenkomsten Woordenschat Informatie Totaal IQ: Perceptueel Redeneren Index Blokpatronen Matrix Redeneren Figuur Samenstellen Begrijpen (optioneel) Werkgeheugen Index Samenstelling van de kerntaken Gewichten (optioneel) General Ability Index: Onvolledige Tekeningen (optioneel) Verwerkingssnelheid Index Cijferreeksen Symbool Zoeken RekenenKerntaken VB Index en Symbool PR Substitutie Index Cijfers en Letters Nazeggen (optioneel) Figuur Zoeken (optioneel)

34 Belangrijkste veranderingen afname Procedureel meer aangepast aan onderkant IQ-verdeling Extra oefen en demonstratie-items Lager taalniveau van de instructies Minder invloed motoriek vaardigheden Minder gewicht aan tijdbonus Grotere visuele stimuli Minder invloed gehoor bij Cijferreeksen Cijfers en Letters nazeggen