Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Evaluatie Wet Werk en Bijstand Vaststelling van een wet inzake ondersteuning bij arbeidsinschakeling en verlening van bijstand door gemeenten (Wet werk en bijstand) Nr. 4 1 Samenstelling: Leden:Noorman-den Uyl (PvdA), Bakker (D66), Bibi de Vries (VVD), De Wit (SP), Van Gent (GroenLinks), Verburg (CDA), Hamer (PvdA), voorzitter, Bussemaker (PvdA), Vendrik (GroenLinks), Mosterd (CDA), Smits (PvdA), Örgü (VVD), Weekers (VVD), Rambocus (CDA), De Ruiter (SP), Ferrier (CDA), ondervoorzitter, Huizinga-Heringa (ChristenUnie), Bruls (CDA), Varela (LPF), Eski (CDA), Koomen (CDA), Aptroot (VVD), Smeets (PvdA), Douma (PvdA), Stuurman (PvdA), Kraneveldt (LPF), Hirsi Ali (VVD). Plv. leden:depla (PvdA), Koşer-Kaya (D66), Blok (VVD), Kant (SP), Halsema (GroenLinks), Smilde (CDA), Verbeet (PvdA), Timmer (PvdA), Tonkens (GroenLinks), Omtzigt (CDA), Adelmund (PvdA), Van Miltenburg (VVD), Visser (VVD), Algra (CDA), Vietsch (CDA), Van der Vlies (SGP), Hessels (CDA), Hermans (LPF), Van Oerle-van der Horst (CDA), Van Dijk (CDA), Van Egerschot (VVD), Van Dijken (PvdA), Blom (PvdA), Kalsbeek (PvdA), Van As (LPF), Schippers (VVD). VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 9 maart 2005 De vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid 1 heeft op 2 februari 2005 overleg gevoerd met staatssecretaris Van Hoof van Sociale Zaken en Werkgelegenheid over: de brief d.d. 29 november 2004 over de ontwikkeling van de huizenprijzen in relatie tot de vermogensvrijlating van de eigen woning in de bijstand (29 499, nr. 12); de brief d.d. 6 december 2004 inzake experimenten SUWI en sluitende aanpak regionale ketenaanpak (23 972, nr. 77); de brief d.d. 7 december 2004 over knelpunten bij toepassing langdurigheidtoeslag (28 870, nr. 127); de brief d.d. 14 december 2004 inzake besteding W(erk)- middelen (28 870, nr. 126); de brief d.d. 22 december 2004 houdende de reactie op het rapport «Maat en Overmaat» en evaluatie WWB (29 674, nr. 2); de brief d.d. 23 december 2004 over de derde Voortgangsrapportage Agenda voor de Toekomst (SZW ); de brief d.d. 14 januari 2005 houdende een verzamelbrief aan gemeenten (SZW ); de brief d.d. 19 januari 2005 houdende antwoorden op commissievragen over werken met behoud van uitkering (28 870, nr. 125). Van dit overleg brengt de commissie bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissie De heer Bruls (CDA) is verheugd dat uit de WWB-implementatiemeter (WIM) blijkt dat bijna 90% van de gemeenten zich de cultuur van de WWB min of meer eigen heeft gemaakt. Eigenlijk is dit nog belangrijker dan het volledig volgens de regels uitvoeren van de wet, hoewel dat natuurlijk ook moet. Illustratief is dat steeds meer gemeenten werken op basis van «work first» en werken met behoud van uitkering. 7% zegt echter nog niet alle vereiste verordeningen per 1 januari 2005 gereed te hebben. Dit is teleurstellend omdat zij een jaar de tijd hebben gehad voor de invoering. Wat zijn de gevolgen voor uitkeringsgerechtigden? Welke acties gaat de staatssecretaris ondernemen om dit op te lossen? KST tkkst ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2005 Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 1

2 In kranten zijn berichten verschenen dat bepaalde gemeenten ondanks de stijgende werkloosheid hun reïntegratiebudgetten om mensen weer aan het werk te helpen (W-deel) slechts gedeeltelijk besteden. Het is kwalijk dat er, ondanks de forse bezuinigingen, geld overblijft op deze budgetten. De middelen zouden moeten worden besteed om werkzoekenden te begeleiden naar de arbeidsmarkt. Betekent deze situatie dat gemeenten binnen een paar jaar honderden miljoenen moeten terugbetalen aan het Rijk? Uit de derde Voortgangsrapportage Agenda voor de Toekomst blijkt dat het moeilijk is om de uitstroom naar regulier werk op gang te brengen. De WWB blijkt echter wel een preventieve werking te hebben, ook nu de werkloosheid toeneemt. De toestroom naar de bijstand is lager dan werd verwacht. Wat gebeurt er als gemeenten de in het kader van de Agenda van de Toekomst gemaakte afspraken over de uitstroom uit de bijstand niet halen? Er zijn grote verschillen tussen gemeenten, wat kan worden herleid tot het sturen op resultaten, de verbinding met de economische sector en het maken van goede afspraken met uitkeringsgerechtigden. Bij de financiële afrekening moet de staatssecretaris rekening houden met de inspanningen van gemeenten. De langdurigheidtoeslag wordt alleen toegekend aan personen die een ononderbroken periode van vijf jaar een inkomen hebben gehad dat niet hoger is dan de bijstandsnorm, nauwelijks vermogen hebben en geen inkomen uit of in verband met arbeid hebben genoten. Het moet gaan om mensen zonder arbeidsmarktperspectief. Het toepassen van de regels leidt in de praktijk echter tot onrechtvaardige situaties; de Kamer heeft een lijst met knelpunten aangedragen. Een aantal problemen wordt veroorzaakt doordat gemeenten niet weten hoe de wet moet worden uitgelegd, wat kan worden opgelost met betere voorlichting. Andere onrechtvaardigheden zullen echter moeten worden opgelost door het wijzigen van de wet. Als iemand nu in vijf jaar ook maar 1,00 bijverdient die bovendien volledig wordt verrekend met de bijstandsuitkering kan de langdurigheidtoeslag niet worden toegekend. Artikel 36, lid 1b, van de WWB zou in dat licht moeten worden aangepast bijvoorbeeld zoals is voorgesteld door de cliëntenraad in Leek zodat dit soort verrekende bijverdiensten het recht op de langdurigheidtoeslag niet langer aantast. Verder zouden WAO- of Wajong-uitkeringen niet meer moeten vallen onder «inkomsten uit of in verband met arbeid»; de desbetreffende uitkeringsgerechtigden hebben in het algemeen geen of nauwelijks arbeidsmarktperspectief. Mevrouw Noorman-den Uyl (PvdA) waardeert de positieve reactie van de staatssecretaris op de lijst met knelpunten bij de uitvoering van de langdurigheidtoeslag. Er blijven echter nog onbillijkheden. Mensen met arbeidsmarktperspectief moeten uiteraard aan de slag worden geholpen. Uitkeringsgerechtigden die dat perspectief (al lange tijd) niet hebben, mogen echter niet het slachtoffer worden van te rigide richtlijnen. Nu vallen zij vaak buiten de regeling vanwege kleine bedragen aan inkomsten of onkostenvergoedingen. Het doel van de langdurigheidtoeslag wordt zo uit het oog verloren; mensen die lange tijd op de rand van het bestaansminimum leven en geen arbeidsmarktperspectief hebben, behoren iets extra s te krijgen voor duurzame uitgaven. Een wijziging van de wet lijkt noodzakelijk, wellicht langs de lijn van het destijds bij de behandeling van het wetsvoorstel ingediende amendement-noorman (28 870, nr. 24). Is de staatssecretaris daartoe bereid? Indien hij dat niet is, overweegt mevrouw Noorman met een eigen initiatiefwetvoorstel te komen. Divosa en de VNG signaleren diverse problemen bij de uitvoering van de langdurigheidtoeslag. Zo duurt het vaak erg lang voordat mensen de toeslag daadwerkelijk krijgen. In dat licht pleiten zij voor een effectievere en efficiëntere uitvoering, met een steekproefsgewijze verificatie achteraf. Hoe denkt de staatssecretaris daarover? Een ander punt dat Divosa en de VNG naar voren hebben gebracht is dat de informatieverstrekking door het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) moet worden Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 2

3 verbeterd. Daarbij gaat het onder andere om arbeidsdeskundige onderzoeken voor de WAO. Kan de staatssecretaris hierover een toezegging doen? In antwoord op de vragen van de Kamer heeft de staatssecretaris gesteld dat de gemeente de langdurigheidtoeslag kán verstrekken. Als een uitkeringsgerechtigde aan de voorwaarden voldoet, móét de gemeente de toeslag echter verstrekken. Het betreft een wettelijk recht en geen discretionaire bevoegdheid van B en W. Heel veel gemeenten denken dat zij hierin een eigenstandige afweging kunnen maken; de staatssecretaris zou dat misverstand uit de wereld moeten helpen. Het is goed dat de staatssecretaris zich gaat beraden op een oplossing voor mensen die zowel een WAO- als een WWB-uitkering krijgen. Dit probleem moet spoedig worden verholpen. Wanneer kan de staatssecretaris de Kamer hierover informeren? Gemeenten als Hoofddorp moeten erop worden gewezen dat zij WAO ers het recht op de langdurigheidtoeslag niet integraal mogen ontzeggen. Er bestaat ook veel onduidelijkheid over het arbeidsdeskundig onderzoek. Sommige gemeenten zien het enkele feit dat zo n onderzoek heeft plaatsgevonden, als het bewijs dat er arbeidsmarktperspectief is terwijl uit dat onderzoek juist blijkt dat dit er niet is. Eventueel moeten gemeenten er door de staatssecretaris op worden gewezen dat zij een foute beslissing hebben genomen. Verder bestaat er bij de gemeenten ook onduidelijkheid over de Wajongers. De staatssecretaris heeft gesteld dat een verblijf in het buitenland op zich geen reden is om de langdurigheidtoeslag te weigeren. Bepaalde gemeenten denken dat dit wel het geval is. Het is verder terecht dat gemeenten de langdurigheidtoeslag weigeren indien er fraude is gepleegd of indien bijstandsgerechtigden niet meewerken bij het zoeken naar werk. Sommige gemeenten weigeren de toeslag echter ook als er administratieve sancties zijn opgelegd. Dit is in strijd met de wet als het niet is geregeld in een gemeentelijke verordening. Kan de staatssecretaris hierin meer helderheid scheppen? Het is duidelijk dat gemeenten de regels voor het toekennen van de langdurigheidtoeslag vaak niet kennen of niet toepassen. De staatssecretaris zou dit beter moeten monitoren, zodat hij eventueel kan ingrijpen. Is de staatssecretaris van plan om de gemeenten op korte termijn een brief te sturen over de toepassing van de regels? Weten gemeenten wel dat de langdurigheidtoeslag ook bedoeld is voor mensen in een AWBZinstelling? In het kader van de besteding van de W-middelen kunnen gemeenten 25% van het budget overhevelen. Dit gebeurt bijvoorbeeld indien zij meerjarige afspraken hebben gemaakt met reïntegratiebureaus. Welke bedragen hebben gemeenten in 2002 overgehouden? Is het verdeelsysteem hiervan de oorzaak? Hoeveel van de 380 mln aan niet-benutte W-middelen vloeien terug naar het Rijk? Gemeenten hebben de volledige vrijheid om het werken met behoud van uitkering zelf in te richten. Dit is belangrijk omdat gemeenten zo de mogelijkheid hebben om zo goed mogelijk in te spelen op wat mensen kunnen. De heer Weekers (VVD) is verheugd over het CPB-bericht dat het aantal bijstandsgerechtigden met 3000 is gedaald. Waarschijnlijk heeft de invoering van de WWB daarbij een positieve rol gespeeld, omdat gemeenten meer financiële prikkels hebben gekregen, er meer aandacht is gekomen voor activering en er scherper wordt gecontroleerd op bijstandsfraude. Hoe komt het dat 13% van de gemeenten de uit de WWB voortvloeiende verordeningen nog steeds niet heeft vastgesteld? Zij hebben een jaar lang de tijd gehad om hun beleid te bepalen en vorm te geven, waarbij bovendien de VNG en Divosa hulp hebben geboden. Welke sancties heeft de staatssecretaris achter de hand om gemeenten tot de orde te roepen? Uit de derde Voortgangsrapportage Agenda voor de Toekomst blijkt dat veel gemeenten de afgesproken uitstroomcijfers niet halen. Er zijn overi- Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 3

4 gens grote verschillen tussen gemeenten, wat de conclusie rechtvaardigt dat de schuld bij de desbetreffende gemeenten zelf ligt en niet bij de slechte conjunctuur. Welke conclusies verbindt de staatssecretaris aan het niet halen van afgesproken prestaties? Met de invoering van de WWB is er een hogere norm gekomen voor het vermogen dat men in de eigen woning mag laten zitten. De huizenprijzen zijn echter nog meer gestegen; nu lijken ze iets te dalen. Dit onderwerp moet op de politieke agenda blijven staan, mede in het licht van nieuwe hervormingen in de sociale zekerheid waardoor mensen sneller op de bijstand zullen zijn aangewezen. Het is ongewenst als zij onmiddellijk gedwongen zijn om hun huis te verkopen. Gemeenten kunnen hun creativiteit optimaal benutten bij het werken met behoud van uitkering, aangezien er geen strikte regelgeving of jurisprudentie over is. Goede ervaringen uit het land zouden moeten worden uitgewisseld, aangezien het een belangrijk instrument is om mensen te laten terugkeren op de arbeidsmarkt. Overigens is het niet de bedoeling dat mensen voor een langere periode werk gaan verrichten op basis van een beloning op bijstandsniveau. Van de reïntegratiebudgetten van de gemeenten is in mln euro niet besteed. Dit plaatst de discussie over de macrobudgetten in een ander daglicht. De Nederlandse economie bevindt zich al een aantal jaren in een laagconjunctuur. In zo n periode zouden de reïntegratiebudgetten juist optimaal moeten worden benut voor zaken als scholing. Sociale recherches geven signalen af dat het moeilijk is om rechtshulpverzoeken aan de Turkse autoriteiten gehonoreerd te krijgen. Turkse rechters werken vaak niet mee omdat de maximumgevangenisstraf voor valsheid in geschrifte onder de afgesproken normen ligt. Is de staatssecretaris bereid om zich in dit probleem te verdiepen en daarover te overleggen met zijn Turkse collega? In Nijmegen is bijna 40% van het klantenbestand van de sociale dienst vrijgesteld van de sollicitatieplicht. Past dit nog wel in het karakter van de WWB? Ingrijpen lijkt hier voor de hand te liggen. De heer Weekers sluit zich aan bij de door eerdere sprekers gestelde vragen over de langdurigheidtoeslag. Op welke termijn wil de staatssecretaris de door hem erkende problemen aanpakken? De regels voor het toekennen van de toeslag mogen er niet toe leiden dat mensen in de bijstand worden ontmoedigd om de handen uit de mouwen te steken. De heer De Wit (SP) sluit zich aan bij de analyse van en vragen over de langdurigheidtoeslag van eerdere sprekers. Mensen die in de termijn van vijf jaar een klein bedrag hebben verdiend dat bovendien is verrekend met de bijstandsuitkering worden uitgesloten van de toeslag omdat er (onterecht) van wordt uitgegaan dat zij een arbeidsmarktperspectief hebben. De voorwaarden voor de langdurigheidtoeslag zijn eigenlijk een prikkel om niet te proberen aan het werk te komen. In dat licht is het noodzakelijk dat de regels worden aangepast. In ieder geval zouden met de uitkering verrekende inkomsten geen invloed meer mogen hebben op het recht op de langdurigheidtoeslag; het gaat erom dat mensen jarenlang op bijstandniveau hebben geleefd. De WWB biedt de mogelijkheid om mensen met arbeidsmarktperspectief een premie te geven van maximaal Kunnen gemeenten deze premie ook toekennen aan mensen die kleine bedragen hebben verdiend en op basis daarvan «arbeidsmarktperspectief» hebben? In antwoord op het voorbeeld van iemand die zes weken naar Marokko gaat waarbij twee weken geen uitkering wordt verstrekt, heeft de staatssecretaris gesteld dat moet worden nagegaan of men aan de sollicitatieverplichting heeft voldaan. Wil de staatssecretaris iemand meesturen om dit te controleren? Ook zijn antwoord op de vraag over het arbeidsdeskundig onderzoek bij WAO ers is onduidelijk. Gaat het om het plaatsvinden van zo n onderzoek of om de uitkomst ervan? Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 4

5 Wat er gebeurt bij het werken met behoud van uitkering, is bar en boos. Er wordt een blik uitkeringstrekkers opengetrokken die men kleerhangers in elkaar laat zetten of de stad laat schoonvegen. Dit soort projecten zou niet mogen kunnen, mede omdat ze veelal niet voldoen aan de door staatssecretaris Rutte genoemde voorwaarden:maximaal zes maanden, geen reguliere arbeid maar een opstap en geen verdringing. De projecten zouden beter moeten worden getoetst en onderzocht door de Arbeidsinspectie. Is er een ondergeschiktheidsverhouding? Is er sprake van beloning of verkapt loon in de vorm van een ruime onkostenvergoeding? Mevrouw Van Gent (GroenLinks) stelt vast dat er knelpunten zijn bij de uitvoering van de WWB. Deze moeten op korte termijn worden aangepakt en niet pas na de evaluatie in De regels voor de langdurigheidtoeslag zijn te steng en worden bovendien te streng toegepast. Zo zijn er gemeenten die tegen de WWB-regels in de toeslag weigeren aan mensen met een partnerpensioen. De staatssecretaris heeft erkend dat gemeenten in de fout gaan, maar hij doet weinig om het probleem op te lossen. Waarom grijpt hij niet in? Uitkeringsgerechtigden worden erg benadeeld als zij kleine baantjes aannemen. Een dag werken betekent dat het recht op de langdurigheidtoeslag vervalt. De staatssecretaris zou deze onrechtvaardigheid moeten aanpakken. Door dit soort regels worden mensen ontmoedigd om tijdelijk werk te zoeken, zoals het steken van asperges. Bij het bepalen van het recht op de langdurigheidtoeslag zou moeten worden gekeken naar de inkomsten in de voorafgaande vijf jaar, waarbij dit soort veelal met de uitkering verrekende bijbaantjes buiten beschouwing blijft. Alleenstaande moeders hoeven vaak slechts gedeeltelijk te werken. Gemeenten zouden in dat geval consequent moeten zijn en hun de langdurigheidtoeslag behoren uit te keren. Verder zouden gemeenten de mogelijkheid moeten krijgen om niet alleen te kijken naar het verleden maar ook naar de toekomst. De langdurigheidtoeslag zou dan ook kunnen worden toegekend omdat het arbeidsmarktperspectief voor de toekomst ontbreekt, terwijl de cliënt dat in het verleden wellicht wel had. Gemeenten zouden daarnaast mensen die recht hebben op de langdurigheidtoeslag, actief moeten benaderen. Mensen die een bijstandsuitkering aanvragen, moeten eerst hun eigen huis opeten met een vrijlatinggrens van ruim In de praktijk betekent dit dat een huis met veel overwaarde en een deels afbetaalde hypotheek veelal moet worden verkocht. Dit leidt tot gedwongen verhuizingen, die veel geld, tijd en energie kosten. Bovendient isoleert het mensen van hun sociale verbanden in straat en buurt. Er moet dan ook worden geprobeerd om deze gedwongen verhuizingen te voorkomen. Dat kan door woningbouwverenigingen de desbetreffende huizen te laten kopen, waarbij de hypotheek wordt afgelost en de bewoners (bijvoorbeeld) mogen houden en de rest moeten opeten. De bewoners kunnen zo in hun woning blijven. Ziet de staatssecretaris iets in dit sympathieke plan? Is hij bereid om hierover met de minister van VROM te praten? Zij kan dit punt wellicht meenemen in haar lopende onderhandelingen met de corporaties. Dit plan sluit overigens goed aan bij de reeds door woningbouwcorporaties toegepaste verzilveringregeling voor ouderen met een laag pensioen. De effectiviteit van de reïntegratie is bedroevend. Slechts 20% tot 30% stroomt uit naar uit naar betaald werk. Er moeten met spoed maatregelen worden genomen om dit te verbeteren:het stoppen met verplichte aanbesteding, het samenvoegen van het W- en het I(nkomens)deel waardoor er meer mogelijkheden komen om uitkeringen terug te ploegen, en het activeren van uitkeringsgeld. Work-firstprojecten kunnen een positieve bijdrage leveren aan reïntegratie. Daarbij zou echter wel moeten worden vastgehouden aan de lijn zoals die door staatssecretaris Rutte is aangegeven; de normen behoren Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 5

6 niet te worden opgerekt. Er moet worden voorkomen dat mensen jarenlang werken met behoud van uitkering, zonder dat zij perspectief hebben op een baan. De bijverdienregeling in de bijstand voor alleenstaande ouders met jonge kinderen zou moeten worden versoepeld. Gemeenten hebben de mogelijkheid om hun een (gedeeltelijke) vrijstelling van de sollicitatieplicht te geven. De bijverdienregeling geldt echter voor maximaal zes maanden. Deze regeling zou voor alleenstaande ouders moet blijven gelden zolang zij (gedeeltelijk) zijn vrijgesteld van de sollicitatieplicht. Dit is belangrijk om deze groep een goed arbeidsmarktperspectief te bieden voor het moment dat de vrijstelling van de sollicitatieplicht vervalt. Het antwoord van de staatssecretaris De staatssecretaris is positief over de invoering van de WWB. Gemeenten lijken een denkomslag te hebben gemaakt waardoor meer nadruk is komen te liggen op het vinden van werk, hoewel het natuurlijk niet overal even snel gaat. Het veranderen van de regels door het aanpassen van verordeningen heeft veel extra werk opgeleverd. Dit was vooral voor kleine gemeenten lastig, mede omdat men ook worstelde met de dualisering. Nog niet alle gemeenten hebben de verordeningen gereed. Daarbij gaat het echter nimmer om verordeningen die te maken hebben met rechten en plichten van cliënten. Meestal gaat het om verordeningen die betrekking hebben op zaken als cliëntenparticipatie of handhaving; het valt te verwachten dat de meeste van deze verordeningen op korte termijn zullen worden vastgesteld. Het is in dat licht niet nodig om grootscheeps actie te ondernemen, hoewel gemeenten er wel op moeten worden aangesproken dat zij de termijnen hebben overschreden. Zolang er geen «ernstige tekortkomingen» zijn, heeft de staatssecretaris geen sanctiemogelijkheden. Indien er over een halfjaar nog steeds gemeenten zijn die hun zaken niet op orde hebben, zal hij dat aanmerken als een «ernstige tekortkoming». De Agenda voor de Toekomst is opgesteld voordat de WWB werd ingevoerd. De bedoeling was om te komen tot afspraken met gemeenten over het aan het werk helpen van uitkeringsgerechtigden; hieraan werden fondsen verbonden. Inmiddels is de Agenda voor de Toekomst eigenlijk ingehaald door de WWB. Hopelijk zorgt de invoering van de WWB ervoor dat de (uitstroom)cijfers verbeteren. Het is de bedoeling dat in juli 2005 alle prestaties van individuele gemeenten voorzien van een inhoudelijk verslag beschikbaar zijn. Op basis daarvan kunnen vervolgens conclusies worden getrokken. Voorlopig lijkt het erop dat er geld overblijft, dat bij de gemeenten zal worden teruggevorderd. Gemeenten zullen daarbij worden beoordeeld op de behaalde resultaten. Van de 380 mln euro aan onderuitputting in de W-middelen is in mln teruggevloeid naar het Rijk. Over 2003 en 2004 zijn nog geen betrouwbare cijfers beschikbaar. Eind februari 2005 moeten de voorlopige verslagen van de gemeenten over 2004 binnen zijn. Op dit moment is het niet nodig om het vrijstellingsbedrag voor het vermogen in de eigen woning aan te passen. Het idee van mevrouw Van Gent om huizen van mensen die in de bijstand komen, te laten kopen door woningbouwcorporaties klinkt logisch en sympathiek. Het is echter de vraag of woningbouwcorporaties eraan willen meewerken. De staatssecretaris kan woningbouwcorporatie niet aansturen. De staatssecretaris zegt toe, af te tasten of er bij woningbouwcorporaties de praktische mogelijkheden zijn en de Kamer te informeren over zijn bevindingen. Over de situatie in Nijmegen heeft de heer Bruls al schriftelijke vragen gesteld, die nog uitgebreid zullen worden beantwoord. Gemeenten hebben in ieder geval de vrijheid om de uitvraag van informatie naar eigen goeddunken vorm te geven. De staatssecretaris is zeer geïnteresseerd in voorbeelden van de door de Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 6

7 heer Weekers genoemde problemen met de Turkse autoriteiten. Deze kunnen worden betrokken bij overleg met de Turkse overheid. Over het stopzetten van de verplichte aanbesteding bij reïntegratie en het terugploegen van uitkering is de laatste tijd al uitgebreid gediscussieerd. In 2007 zal er een evaluatie plaatsvinden waarbij wordt gekeken naar de relatie tussen het W- en het I-deel in de WWB. Het is te prematuur om nu al de systematiek op zijn kop te zetten. Bovendien zijn er voldoende mogelijkheden om te experimenteren. Gemeenten hebben de ruimte gekregen om zaken als werken met behoud van uitkering zelf in te vullen; er is geen reden om daarbij in te grijpen. Bovendien is het belangrijk dat mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt meer kansen krijgen op de «ladder naar de arbeidsmarkt». Om meer samenhang in het beleid te bereiken is de Raad voor Werk en Inkomen (RWI) om advies gevraagd. Het is goed om dit advies af te wachten voordat er conclusies worden getrokken of maatregelen worden genomen. Veel gemeenten vragen uitkeringsgerechtigden in het kader van activering om bepaalde activiteiten uit te voeren. Sommigen van hen hebben een zodanig lage productiviteit dat het moeilijk is om een reguliere baan te vinden. In dat licht is het goed dat de Kamer zoekt naar mogelijkheden om mensen onder het minimumloon actief te laten zijn, zodat zij niet ten eeuwigen dage afhankelijk blijven van een uitkering. Wellicht is het in het licht van het RWI-advies nodig om een aantal van de door staatssecretaris Rutte geformuleerde uitgangspunten los te laten; overigens heeft hij die bewust geen expliciete richtlijnen vastgesteld. De staatssecretaris heeft geen aanwijzingen dat er veel klachten zijn over gemeenten. In ieder geval stappen de uitkeringsgerechtigden niet naar de rechter. Er zijn dus geen aanknopingspunten voor onderzoek door de Arbeidsinspectie naar work first of werken met behoud van uitkering. Het spreekt uiteraard voor zich dat gemeenten binnen de wettelijke kaders behoren te opereren. In de schriftelijke antwoorden in reactie op de door de Kamer gesignaleerde knelpunten bij de langdurigheidtoeslag is nog geen oplossing gegeven voor de problemen die samenhangen met arbeidsongeschiktheid en het arbeidsdeskundig onderzoek. De staatssecretaris zegt toe, hierop rond 1 april terug te komen. Gemeenten zijn onvoldoende op de hoogte van de mogelijkheden die de verschillende regelingen, zoals de langdurigheidtoeslag en de stimuleringspremie, bieden. Indien uitkeringsgerechtigden kortdurende (seizoens)arbeid verrichten, verliezen zij het recht op de langdurigheidtoeslag. Gemeenten kunnen deze mensen echter voor hun inzet belonen via een premie. In dit licht wil de staatssecretaris bezien hoe de gemeente(rade)n eventueel beter kunnen worden geïnformeerd over de interpretatie van de regelgeving over de langdurigheidtoeslag en de diverse mogelijkheden die zij tot hun beschikking hebben. Premies zijn veelal bedoeld om mensen te stimuleren aan het werk te gaan. Het is niet de bedoeling om op basis daarvan semi-collectieve regelingen te maken waarmee inkomensbeleid wordt gevoerd en de armoedeval wordt vergroot. In de praktijk wordt geworsteld met de uitleg van «arbeidsmarktperspectief». Indien gemeenten de mogelijkheid krijgen om te toetsen op «toekomstig arbeidsmarktperspectief» wordt de deur opengezet voor inkomensbeleid en categoriale regelingen. Wel wordt terecht de vraag gesteld of er kan worden gesproken van arbeidsmarktperspectief als iemand heel kort heeft gewerkt. Dit kan leiden tot het ongewenste effect dat mensen niet aan het werk gaan om hun recht op de langdurigheidtoeslag te behouden. De staatssecretaris wil de problemen en mogelijke oplossingen tegen het licht houden, en zal proberen om met oplossingen te komen. Hij zegt toe, de Kamer binnen vier weken te rapporteren over de stand van zaken, problemen, oplossingen en alternatieven. Er moet de tijd worden genomen om tot een goede oplossing te komen. Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 7

8 In het kader van overleg met de VNG en Divosa worden met het UWV afspraken gemaakt om de doorlooptijd te bekorten. Nadere gedachtewisseling De heer Bruls (CDA) is het met de staatssecretaris eens dat de vermogenvrijlating voor de eigen woning goed is geregeld. Er zijn echter wel grote regionale verschillen in de ontwikkeling van de huizenprijzen. Er lijkt kamerbreed steun te zijn voor aanpassing van de langdurigheidtoeslag. Het is teleurstellend dat hierbij de afgelopen tijd geen wezenlijke vooruitgang is geboekt; het lijkt er nu op dat nog meer tijd verloren gaat. Het belangrijkste punt is de aanpassing van artikel 36. De staatssecretaris maakt een principieel foute keuze door ervoor te pleiten om een bonus uit de W-middelen te gebruiken om het inkomensprobleem op te lossen als het recht op de langdurigheidtoeslag is vervallen. De W-middelen zijn niet bedoeld om inkomenspolitiek te voeren. Mevrouw Noorman-den Uyl (PvdA) wijst erop dat het overleg van Divosa en VNG met het UWV niet opschiet. Het UWV zal de gegevens van bijstandsgerechtigden die uit andere bronnen inkomsten hebben, veel sneller moeten aanleveren. Het is pijnlijk dat mensen die wettelijk recht hebben op de langdurigheidtoeslag, deze het afgelopen jaar niet hebben gekregen. De staatssecretaris heeft een aantal keer gesteld dat B en W kúnnen beslissen om de langdurigheidtoeslag toe te kennen, terwijl het gaat om een wettelijk recht. Hierover mag geen onduidelijkheid blijven bestaan. Verder kan alleen de gemeenteraad besluiten om bepaalde sancties toe te passen bij het toekennen van de langdurigheidtoeslag, namelijk door deze vast te leggen in een verordening. De staatssecretaris lijkt onvoldoende doordrongen van de noodzaak om artikel 36 aan te passen. Het bestaande instrumentarium is onvoldoende om het probleem op te lossen. Een premie kan alleen worden toegekend wanneer er een duidelijke relatie is met werk of het opdoen van werkervaring, en dat is niet het geval wanneer iemand jaren geleden bijverdiensten heeft gehad. De heer Weekers (VVD) is blij met de toezegging van de staatssecretaris om in een brief alle mogelijkheden om de problemen met de toepassing van de langdurigheidtoeslag op te lossen op een rijtje te zetten. Hij sluit zich aan bij de opmerkingen van mevrouw Noorman over de informatieuitwisseling met het UWV. Het kan niet zo zijn dat gemeenten moeten wachten op gegevens omdat andere overheidsorganen informatie niet tijdig verstrekken. Hopelijk blijkt uit de schriftelijke antwoorden van de staatssecretaris dat hij de situatie in Nijmegen niet te licht opvat. De wethouder van sociale zaken heeft in Trouw aangegeven dat een grote groep academici met een studie die geen perspectief biedt op werk, zich nu eenmaal heeft ingesteld op een leven met een uitkering. Indien dit de mentaliteit is, moet de inspectie erop worden afgestuurd en moet de stad onder curatele worden geplaatst. Gemeenten kunnen het I-deel van het financieringssysteem van de WWB inzetten voor activering. Indien mensen echter met behulp van uitkeringsmiddelen aan het werk worden gezet, zorgt dat in latere jaren voor een daling van de W-middelen. Worden gemeenten zo niet ontmoedigd om zo veel mogelijk mensen aan het werk te helpen? Na de ramp in Azië zijn er initiatieven genomen om mensen in de bijstand de mogelijkheid te bieden om daar de handen uit de mouwen te steken. Zijn daarvoor belemmeringen in het kader van de WWB? Het gaat in dit geval om een bijzondere omstandigheid; in dat licht moet worden nage- Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 8

9 dacht over een oplossing. Is aan de staatssecretaris gevraagd om mogelijkheden te creëren? Zo ja, staat hij daar positief tegenover? De heer De Wit (SP) vindt het antwoord van de staatssecretaris over de langdurigheidtoeslag teleurstellend. In zijn brief van 7 december worden de oplossingsrichtingen aangegeven waaraan de Kamer al dacht bij het formuleren van de vragen. De staatssecretaris heeft nu toegezegd om eind februari een brief te sturen, maar hij had al kunnen anticiperen op de geconstateerde problemen. Het is belangrijk dat hij het aanpassen van artikel 36 meeneemt in zijn overpeinzingen. Hoeveel mensen hebben de afgelopen vijf jaar op het bijstandniveau geleefd? Hoeveel van hen hebben in 2004 de langdurigheidtoeslag gekregen? Het antwoord van de staatssecretaris over het werken met behoud van uitkering lijkt een vicieuze cirkel. De gemeenten krijgt de vrijheid om projecten op te zetten. De staatssecretaris heeft het argument gebruikt dat hij geen klachten hoort van uitkeringsgerechtigden. Mensen bedenken zich echter wel twee keer voor zij gaan klagen over een gemeente die hun uitkering kan stopzetten. Bovendien controleren gemeenten zelf of het goed gaat. Zolang het RWI-advies niet is uitgebracht, dienen de door staatssecretaris Rutte geformuleerde voorwaarden het richtsnoer te vormen. Dit soort projecten moet niet worden verward met een arbeidsrechtelijke overeenkomst. Mevrouw Van Gent (GroenLinks) sluit zich aan bij de opmerkingen van de heer De Wit over werken met behoud van uitkering. Het duurt veel te lang voordat de staatssecretaris met oplossingen komt voor de problemen rond de langdurigheidtoeslag; met tegenzin lijkt hij nu ook artikel 36 in zijn overwegingen mee te nemen. Hij zou meer rekening moeten houden met de belangen van mensen die al jarenlang op het bijstandsniveau zitten en een klein bedrag hebben bijverdiend. Over vier weken moet er meer duidelijkheid zijn. Alle rechthebbenden op een langdurigheidtoeslag zouden die moeten krijgen. Zij zouden daarop actief moeten worden gewezen, bijvoorbeeld met tv-spotjes. Gemeenten die geen langdurigheidtoeslag geven omdat mensen een partnerpensioen, activeringspremie of een vrijwilligersvergoeding krijgen, moeten erop worden gewezen dat zij zich niet houden aan regels. De staatssecretaris behoort ervoor te zorgen dat de wet goed wordt uitgevoerd. Komt de staatssecretaris nog uitgebreider terug op de mogelijkheden voor alleenstaande ouders om bij te verdienen? Deze mensen werken vaak parttime, en hebben daardoor arbeidsmarktperspectief. De bonus hiervoor kan gedurende meerdere jaren worden uitgekeerd. De toestand in Nijmegen moet niet worden overdreven. Er wordt daar een heel sociaal en realistisch beleid gevoerd. Bovendien zijn de verantwoordelijkheden gedecentraliseerd, zodat gemeenten de vrijheid hebben om hun eigen beleid in te vullen. Mevrouw Van Gent is blij met de positieve insteek van de staatssecretaris bij haar plan om woningen te laten kopen door woningbouwverenigingen. De staatssecretaris erkent dat gemeenten over bepaalde onderwerpen beter moeten worden geïnformeerd. De bonus voor alleenstaande ouders mag inderdaad meerdere jaren worden uitgekeerd. Het is echter aan de gemeenten om daarover te beslissen. Er zijn op dit moment geen cijfers beschikbaar over het aantal mensen dat de langdurigheidtoeslag heeft gekregen. Wellicht zullen deze worden vermeld in de Bijstandskenmerkstatistiek (BKS) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) die in mei verschijnt. Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 9

10 De verwachting is dat de RWI voor 1 april met een advies te komt. Op basis daarvan kan verder worden nagedacht. Het bereiken van alle rechthebbenden is vooral een taak voor de gemeenten. Dit doel kunnen zij onder andere bereiken met voorlichting in huis-aan-huisbladen. Er lijkt geen behoefte aan mogelijkheden voor bijstandsgerechtigden om in Azië hulp te bieden. De minister van SZW heeft de mogelijkheden voor WW ers geïnventariseerd. Er zouden eventueel oplossingen kunnen worden gevonden in de WWB, maar er zijn geen officiële verzoeken daarvoor binnengekomen. Indien er toch nog problemen blijken te bestaan, dan zullen die meteen worden aangepakt. De staatssecretaris heeft zo snel geen antwoord op de vraag van de heer Weekers over de W- en I-middelen. Hij zegt toe, daar schriftelijk op terug te komen. Kennelijk is er in Nijmegen in het verleden op een bepaalde manier omgegaan met mensen in de bijstand. Nu wordt daar anders tegen aangekeken. Volgens de informatie waarover de staatssecretaris beschikt, zou het UWV de gegevens nu tijdig aanleveren. Hij zegt toe, nog eens na te gaan of het probleem daadwerkelijk is opgelost. De staatssecretaris erkent dat mevrouw Noorman gelijk heeft ten aanzien van de wettelijke rechten van uitkeringsgerechtigden. Vanuit de vrees dingen weg te geven die hij niet kan overzien, heeft de staatssecretaris zich bij de langdurigheidtoeslag terughoudender opgesteld dan hij eigenlijk wilde. Het gebruik van andere instrumenten kan voor sommige problemen een oplossing bieden, maar niet voor alle. De toegekende premies behoren uiteraard wel in verhouding staan tot de realiteit. De geconstateerde problemen moeten in alle breedte worden bezien, dus inclusief artikel 36. De urgentie om snel tot een oplossing te komen is duidelijk, maar daarbij mag de zorgvuldigheid niet uit het oog worden verloren. Het is onverstandig om zaken toe te zeggen die niet zijn te overzien. De voorzitter van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Smits De adjunct-griffier van de vaste commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Post Tweede Kamer, vergaderjaar , en , nr. 4 10