Fresco in Sala di Verene (Zaal van Venus) in het Palazzo Pitti te Florence, Italië, geschilderd door Pietro Berrettini da Cortona ( )

Transcriptie

1 ICONOGRAFIE opdracht Jan Willem Luiten 4DT1 Fresco in Sala di Verene (Zaal van Venus) in het Palazzo Pitti te Florence, Italië, geschilderd door Pietro Berrettini da Cortona ( ) Zijn eigenlijke naam was Pietro Berrettini. Cortona was in zowel de beeldende kunst als de architectuur een voorbeeld voor zijn tijd. Hij was eerst vooral frescoschilder en werkte in barokstijl met elementen uit de klassieke mythologie of de geschiedenis. Pietro (Berrettini) da Cortona was zoon van de steenhouwer en aannemer Giovanni Berrettini en ging op jonge leeftijd eerst in de leer bij de zijn oom Filippo Berrettini. Daarna ging hij bij de vroege baroc schilder Andrea Commodi in de leer. Hij bestudeerde onder andere de werken van Raphaël en Michelangelo. Op jonge leeftijd trok hij de aandacht van Cardinaal Cardinal Sacchetti, die hem onder zijn hoede nam en zijn eerste grote werken de veldslagen van Alexander en De Sabijnse maagdenroof liet maken. Daarop gaf Paus Urbanus VIII hem opdracht om de kapel van Santa Bibiana te decoreren. Het succes daarvan was groot en hij kreeg gelegenheid om zijn grootste meesterwerk te schilderen, het plafond van de grote salon van Palazzo Barberinni a) (De allegorie van goddelijke voorzienigheid en macht van de Barberini) Uit een korte notitie van Filippo Baldinucci blijkt dat het thema van de planetaire kamers een opvoedkundig thema is waar de goden hem door verschillende stages van het leven zullen leiden. Alle planetaire ruimtes van Palazzo Pitti werden door Cortona geschilderd of ontworpen. Naar waarschijnlijkheid was de Sala Venere de eerste van 5. Sala di Apollo was besloten om ook door Cortona te worden geschilderd tijdens het schilderen van de eerste kamer. Daarna kwam Sala di Giove, Sala di Marte en a) 1)

2 Sala di Saturno. Op Sala di Apollo na waren de werken af toen Cortona terugkeerde naar Rome in De werken werden afgerond door Cortona s leerling Ciro Ferri, die ook Sala di Saturno schilderde in onder de supervisie van zijn meester in Rome. Niet lang na start van het maken van de fresco s van Sala Venere kreeg Cortona van Hertog Fendinand II de opdracht tot het decoreren van de zalen Apollo, Venus, Mars, Jupiter (de Medici troon kamer) en Saturnus, Deze zalen waren door de Hertog vernoemd ter ere van Galileo Galilei. 1) 2) Diep godsdienstig en streng was Ferdinand II, en hij werd beschuldigd van het berusten in de veroordeling door de Inquisitie tot de kerker van zijn leraar en protégé Galileo (1633); maar hij bleef deel in wetenschap nemen, waarmee hij zijn broer Leopoldo, de toekomstige kardinaal, in de stichting van Accademia del Cimento in Florence (1657) aanmoedigde en gastvrijheid aanbood aan wetenschappers van alle naties. Op zijn sterfbed werd Galilei nog een maal bezocht door Ferdinand II en zijn broer Leopold 4) 1) 2) Pietro da Cortona and Roman Baroque architecture, Jörg Martin Merz, P100 2) 3) The Oxford illustrated history of Italy, George Holmes, P ) Historische berichten van het leeven en de schriften van Galileo Galilei, Christian Joseph Jagemann, P 136 Sala Venere De fresco s door Pietro da Cortona vierden het rijpen van de morele en politieke identiteit van Ferinand II door beelden voorgesteld door Francis Rondinelli, bibliothecaris van het Hof. 3) Een ander typisch kenmerk waren de plafondschilderingen in onderaanzicht, waarmee hij de afgeslotenheid van de zoldering optisch compleet doorbrak.

3 Het geheel heeft in compositie een opwaardse beweging naar het midden door aardse en hemelse personen in opgaande houding Pre-iconografische beschrijving Het tafreel betreft een niet zuivere allegorie, met hoofdzakelijk hemelse figuren afgebeeld. Linksboven, 1: een mannelijke gedaante met daarnaast een engel die een lauwerkrans omhoog vasthoudt, daaronder 2: vier vrouwen, toekijkend met een kind, daarnaast een mannelijke gestalte met muziek instrument, midden onder 3: een gouden tafel met daarvoor 4: twee witte duiven waarvan er een n takje in de bek heeft. Naar rechts onder volgt 5: een engel die de centrale persoon wil tegenhouden die wordt opgetild door 6: daarboven een vrouw met helm. Naast 7: de centrale peroon zit 8: een vrouw rechts op aarde die naar een in het centrum van het decor naakte 9: mannelijke figuur grijpt. Achter de vrouw in vertwijfelde houding zitten nog 10: twee vrouwen die toekijken, waarvan een een bloemenkrans in de rechter hand omhoog houdt, samen zittend voor 11: een gordijn dat omhoog gehouden wordt door twee engelen rechts boven

4 Iconografische beschrijving Het werk bevindt zich aan het plafond van de zaal van Venus in het Pallazo Pitti in Florence. Het dateert uit het jaar In die periode hadden De Medici het Palazzo Pitti in eigendom tot het uitsterven van het geslacht in Het geslacht De Medici (of Dei Medici) was een machtige en invloedrijke familie in kunst en in die periode de grondleggers van het bankwezen in Florence. De fresco is rijkelijk voorzien van gouden lijsting en ornamenten. Nadere bestudering leert ons dat de meeste verbeelde figuren de belichaming zijn van godelijken. De zwaar gebouwde figuur links boven verbeelt de halfgod Hercules (Hero) Zoon van Zeus. Deze god stond symbool voor kracht, met hem is de god Eros, de god van de liefde en het schoonheidsverlangen, en de drijvende kracht achter aantrekking en binding, blinde passie voor iets of iemand, en voortplanting in de natuur. De drie vrouwen (links) zijn waarschijnlijk de gratiën van Venus, Venus is de moeder van Amor. De Drie Gratiën verbeelding van schoonheid, vreugde en geluk en zijn haar dienaressen. Enkele van haar attributen zijn een paartje duiven. Venus voelde zich, evenals haar Griekse evenknie Aphrodite, aangetrokken tot de duif als seksbeest. De andere 2 vrouwen rechts verbeelden (naar ik veronderstel) nimfen. Nimfen komen o.a. voor in Keltische en Klassieke mythen. In de Griekse mythologie zijn het natuurgodinnen, dochters van Zeus en beschermers van bronnen, bergen en rivieren. Een nimf is een erg mooie jonge onsterfelijke vrouw die nooit oud wordt. Ze wonen op de mooiste, ongerepte plekken op aarde. De figuur middenonder verbeeld de god Pan, hij is een zoon van Hermes en de nimf Penelope. Pan is de god van het woud en patroon van de herders en hun kudden. Verder is hij de god van het vee en het dierlijk instinct. Pan is de personificatie van de natuur. Naast pan helt een gouden tafel die verleiding symboliseert. De vrouw in het midden met de helm verbeeldt Pallas Athena. Zij is een van de voornaamste godinnen uit het Griekse pantheon. Zij is de godin van de hemel, en wel van de heldere, klare hemel, van de reine, zuivere bovenlucht. In de Griekse mythologie is zijzelf even rein als die lucht. Daarom bleef haar maagdelijkheid steeds ongerept. Zij is ook vooral bekend als de godin van de wijsheid (wat in deze beleving geldt) en godin van de kunst. De persoon in het midden stelt Ferdinando II de Medici voor. Hij was de zoon van Cosimo II de Medici en Maria Magdalena van Oostenrijk. Zijn vader stierf toen hij nog maar 11 was, zodat zijn moeder in Florence als regent moest optreden tot hij oud genoeg was om zelf de troon te bestijgen. Dit gebeurde in Hij was bij zijn onderdanen geliefd om zijn vriendelijkheid. Boven en onder de verbeelding staan de inscripties: ADOLESCENTIAM PALLAS A VENERE AVELLIT RADIX AMARA VIRTVTIS FRUCTUS SVVIS Deze zijn vertaalbaar naar: Jongeling wordt door Pallas uit de handen van Venus gerukt Zoet is de vrucht van de deugd maar bitter is de wortel De verbeelding is een fase in het leven waar Ferdinand II door Hercules door het leven zal worden geleidt. De lauwerkrans symboliseert het koningsschap dat zich aandient. Amor is de symbolisering voor vruchtbaarheid voor het aanstaande huwelijk met Vittoria della Rovere (Groothertogin van Toscane). In de verbeelding wordt Ferdinand II door Pallas Athene uit de armen van Venus getrokken om zich toe te wijden aan het koningschap en huwelijk dat door zijn moeder werd geärrangeerd. De godin Pallas Athene is vooral symbool voor wijsheid en godin van de kunst. Het gordijn valt voor de periode die hij hier achter zich laat. De uiterst sierlijke plafonds met fresco s en uitgebreide stucwerk verbeelden de Medici afkomst en het verlenen van deugdzame leiderschap.

5 Vader: Cosimo II de Medici Ferdinando II de Medici Vittoria della Rovere Moeder: Maria Magdalena van Oostenrijk Cosimo III de Medici Francesco Maria de Medici Pietro da Cortona