INFORMATIE EXPLOITANTEN VAN APPARATEN DIE GEFLUOREERDE BROEIKASGASSEN BEVATTEN

Transcriptie

1 INFORMATIE voor EXPLOITANTEN VAN APPARATEN DIE GEFLUOREERDE BROEIKASGASSEN BEVATTEN Stationaire koel-, klimaatregelings- en warmtepompapparatuur Verordening (EG) nr. 842/2006 inzake bepaalde gefluoreerde broeikasgassen en bijbehorende uitvoeringsbesluiten

2 Europe Direct helpt u antwoord te vinden op uw vragen over de Europese Unie Gratis nummer (*): (*) Als u mobiel of in een telefooncel of hotel belt, hebt u misschien geen toegang tot gratis num mers of kunnen kosten worden aangerekend. Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op internet via de Europaserver ( Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, 2009 ISBN DOI /80477 Europese Gemeenschappen, 2009 Overneming met bronvermelding toegestaan

3 Inhoud 1 Inleiding... 2 Algemene informatie over F-gassen en de F-gassenverordening Opwarming van de aarde Wat zijn gefluoreerde broeikasgassen? Algemeen overzicht van de F-gassenverordening... 3 Voor wie is deze brochure bedoeld? Om welke apparatuur gaat het? Valt mijn koelmiddel onder de F-gassenverordening? Wie is de exploitant van de apparatuur?... 4 Welke verplichtingen heeft de exploitant? Hoe groot is de F-gasvulling van mijn systeem of apparatuur? Wanneer is er sprake van een hermetisch afgesloten systeem?... 5 Welke verantwoordelijkheden heeft de exploitant? Zorg dragen voor een correcte installatie en de juiste serviceen onderhoudswerkzaamheden Het voorkomen en herstellen van lekkages Controle op lekkage Het installeren van lekdetectiesystemen Het bijhouden van een register Terugwinning van het koelmiddel... 6 Gegevens inzake de certificatie van technisch personeel en bedrijven... 7 Informatie op etiketten... 8 Sancties wegens niet-naleving Bijlage I: Bijlage II: Lijst van uitvoeringsbesluiten van Verordening (EG) nr. 842/ F-gassen vermeld in bijlage I van Verordening (EG) nr. 842/ Bijlage III: Voorbeeld van een apparatuurregister... Bijlage IV: Verdere informatie

4

5 1 Inleiding In het kader van het Protocol van Kyoto heeft de EU zich ertoe verbonden haar broeikasgasemissies gedurende de periode van 2008 tot 2012 met 8% terug te dringen ten opzichte van het referentiejaar Het Protocol van Kyoto heeft betrekking op de belangrijkste broeikasgassen: koolstofdioxide (CO 2 ), methaan (CH 4 ), distikstofoxide (N 2 O) en drie groepen gefluoreerde gassen, zogenaamde F-gassen: fluorkoolwaterstoffen (HFK's), perfluorkoolstoffen (PFK's) en zwavelhexafluoride (SF 6 ). Om de uitstoot van deze gassen in overeenstemming met de doelstellingen op het gebied van klimaatverandering en de verplichtingen van het Kyoto-Protocol te verminderen, hebben het Europees Parlement en de Raad op 17 mei 2006 Verordening (EG) nr. 842/2006 inzake bepaalde gefluoreerde broeikasgassen (F-gassen verordening) aangenomen. Bij deze verordening, die sinds 4 juli van kracht is, zijn specifieke voorschriften vastgesteld voor de verschillende stadia van de gehele levenscyclus van F-gassen, van productie tot en met afvalverwerking. Daarom hebben gedurende de levenscyclus uiteenlopende actoren met deze verordening te maken, onder meer importeurs en exporteurs van F-gassen, fabrikanten en importeurs van bepaalde producten en apparaten die F-gassen bevatten, en exploitanten van dergelijke apparatuur. De F-gassenverordening wordt aangevuld door 10 verordeningen van de Commissie (uitvoeringsbesluiten) waarin technische aspecten van bepaalde voorschriften van de verordening zijn gedefinieerd (zie bijlage I). Deze brochure is bedoeld voor exploitanten van stationaire koel-, klimaatregelingsen warmtepompapparatuur waarin F-gassen als koelmiddelen worden toegepast. Koel- en klimaatregelingssystemen in vervoermiddelen worden niet in deze brochure behandeld. Dit document heeft ten doel informatie en adviezen over de relevante bepalingen van Verordening (EG) nr. 842/2006 en de bijbehorende uitvoeringsbesluiten te verstrekken, en heeft zelf geen bindend karakter. Voor exploitanten van andere apparatuur en voor desbetreffende technici en bedrijven die eveneens onder deze verordening vallen, zijn aparte brochures beschikbaar. De uit de F-gassenverordening voortvloeiende verplichtingen voor producenten, importeurs en exporteurs van F-gassen alsmede voor fabrikanten en importeurs van bepaalde F-gassen bevattende producten en apparaten worden samengevat in een apart informatieblad 1 Artikel 9 en Bijlage II van de verordening zijn sinds 4 juli 2006 van toepassing. 1

6 2 Algemene informatie over F-gassen en de F-gassenverordening 2.1 Opwarming van de aarde De termen 'opwarming van de aarde' en 'broeikaseffect' worden vaak gebruikt om de stijging van de gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak aan te duiden. In de afgelopen 100 jaar is het klimaat op aarde naar schatting tussen de 0,6 en 0,9 graden Celsius warmer geworden. Wetenschappers zijn tot de conclusie gekomen dat "de waargenomen stijging van de wereldgemiddelde temperatuur sedert het midden van de 20e eeuw grotendeels te verklaren is door de waargenomen toename van de concentratie aan antropogene (door de mens voortgebrachte) broeikasgassen". 2 De belangrijkste door de mens voortgebrachte broeikasgassen zijn voorwerp van het Protocol van Kyoto: koolstofdioxide (CO 2 ), methaan (CH 4 ), distikstofoxide (N 2 O) en door de mens geproduceerde F-gassen. Stoffen die de ozonlaag afbreken worden gereguleerd bij het Protocol van Montreal. Deze stoffen, zoals chloorfluorkoolstoffen (CFK's), chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK's) en halonen, zijn eveneens belangrijke broeikasgassen. Figuur 1 Schematische voorstelling van de aardopwarming Schematische voorstelling van de aardopwarming De aarde.ontvangt energie van de zon in de vorm van zonlicht (kortgolvige zonnestraling) dat de dampkring relatief ongehinderd kan doordringen. Rond 30% van de inkomende kortgolvige zonnestraling wordt door de dampkring en het aardoppervlak teruggekaatst, de ruimte in. De overige 70% wordt door het aardoppervlak (land en oceanen) en onderste lagen van de atmosfeer geabsorbeerd. De geabsorbeerde straling verwarmt het aardoppervlak en wordt in de vorm van langgolvige (infrarode) warmtestraling afgestraald. Deze infrarode straling kan de dampkring niet zo ongehinderd doordringen als de kortgolvige straling, maar wordt teruggekaatst door wolken en geabsorbeerd door broeikasgassen in de atmosfeer. Op die manier wordt door broeikasgassen warmte vastgehouden binnen het klimaatsysteem van het aardoppervlak en de troposfeer. 2 Zie het vierde evaluatierapport van de intergouvernementele werkgroep inzake klimaatverandering (IPCC), 2

7 In vroeger tijden werd de aarde door de natuurlijke concentratie aan broeikasgassen warm genoeg gehouden om het leven zoals wij dat kennen mogelijk te maken. Hoe meer door de mens voortgebrachte broeikasgassen in de dampkring terechtkomen, des te meer infrarode straling wordt er teruggekaatst naar het aardoppervlak. Dit leidt tot het zogenaamde 'antropogene broeikaseffect', dat een wereldwijde opwarming van de aarde tot gevolg heeft. 2.2 Wat zijn gefluoreerde broeikasgassen? F-gassen (HFK's, PFK's en SF 6 ) zijn door de mens geproduceerde chemische stoffen, die in uiteenlopende sectoren voor tal van doeleinden worden gebruikt. Deze stoffen zijn sinds de jaren '90 van de vorige eeuw in zwang geraakt als vervanging voor bepaalde ozon afbrekende stoffen 3, zoals (CFK's) en chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK's), die destijds voor soortgelijke doeleinden werden gebruikt en krachtens het Protocol van Montreal geleidelijk aan uit de roulatie moesten worden genomen. F-gassen tasten weliswaar de ozonlaag niet aan, maar de meeste van deze gassen hebben een hoog aardopwarmingsvermogen (Global Warming Potential GWP). Het GWP zoals dat in verband met de F-gassenverordening wordt gehanteerd, wordt berekend als het opwarmingsvermogen over een periode van 100 jaar van 1 kg van een gas in verhouding tot 1 kg CO 2. 4 HFK's zijn de meest voorkomende groep F-gassen. Zij worden in verschillende sectoren voor tal van doeleinden gebruikt, onder meer als koelmiddel in koel-, klimaatregelings- en warmtepompapparatuur, als drijfmiddel voor schuimtoepassingen zoals brandblussers, als spuitbusdrijfgas en als oplosmiddel. PFK's worden veelal in de elektronicasector gebruikt (bv. voor de plasmareiniging van siliciumschijven) en in de farmaceutische en cosmetische industrie (extractie van natuurlijke producten zoals nutriceutica of smaakstoffen), maar in mindere mate ook in koelsystemen, als vervanging voor CFK's vaak in combinatie met andere gassen. In het verleden werden PFK's ook gebruikt als brandblusmiddelen. SF 6 wordt voornamelijk gebruikt als isolatiegas, voor het doven van de lichtboog in hoogspanningsschakelaars en als afdekgas in de magnesium- en aluminiumproductie. Bijlage II van deze brochure biedt een overzicht van de stoffen die onder de F-gassenverordening vallen, en van hun aardopwarmingsvermogen en de meest gebruikelijke toepassingen. Aardopwarmingsvermogen (GWP) Een index die de stralingseigenschappen van goed gemengde broeikasgassen beschrijft door het gecombineerde effect aan te geven van de specifieke levensduur van de verschillende gassen in de atmosfeer en hun relatieve vermogen om uitgaande infrarode straling te absorberen. Deze index staat voor het opwarmingseffect, geïntegreerd over de tijd, per massaeenheid van een gegeven broeikasgas in de huidige atmosfeer, in verhouding tot het opwarmingseffect van koolstofdioxide. (bron: 3e evaluatierapport IPCC) 3 4 Ozon afbrekende stoffen zijn stoffen die de ozonlaag in de stratosfeer aantasten. Doorgaans bevatten zij chloor of broom. Deze stoffen worden gereguleerd bij Verordening (EG) nr. 2037/2000 van het Europees Parlement en de Raad van 29 juni2000 betreffende de ozonlaag afbrekende stoffen. De over een periode van 100 jaar berekende GWP-cijfers van bijlage II zijn overgenomen uit het derde evaluatierapport van de intergouvernementele werkgroep inzake klimaatverandering (IPCC). Deze cijfers lopen uiteen van 97 voor fluormethaan (HFK-41) tot voor zwavelhexafluoride. 3

8 2.3 Algemeen overzicht van de F-gassenverordening De algemene doelstelling van de F-gassenverordening is de vermindering van de uitstoot van F-gassen door middel van een reeks maatregelen die gedurende de hele levenscyclus worden genomen. Gegevens over de productie, invoer en uitvoer van F gassen die jaarlijks moeten worden gerapporteerd (art. 6) Importeur van F gassen Exporteur van F gassen Producent van F gassen Gebruiker van F gassen Verboden toepassingen (art. 8) Voor wie geldt de verordening? Importeur van F-gassen bevattende producten en apparatuur Verbod op het op de markt brengen van bepaalde producten en apparatuur (art. 9) Fabrikant van F-gassen bevattende producten en apparatuur Etikettering van producten en apparaten voordat deze op de markt worden gebracht (art. 7) Exploitant van apparaten/systemen die F gassen bevatten Technisch personeel en bedrijven Voorkomen van lekkages uit bepaalde apparatuur. Zo spoedig mogelijke reparatie van vastgestelde lekkages (art. 3, lid 1) Installatie, service en onderhoud, met inbegrip van de reparatie van lekkages in bepaalde systemen en apparatuur, door gecertificeerde bedrijven en personeelsleden (art. 5) Terugwinning van F gassen tijdens service of onderhoud en vóór de definitieve verwijdering van producten en apparatuur (art. 4) Regelmatige controle van bepaalde apparatuur op lekkage door gecertificeerd personeel (art. 3, lid 2) Bijhouden van relevante registers voor bepaalde apparatuur (art. 3, lid 6) Installatie van lekdetectiesystemen in bepaalde apparatuur (art. 3, lid 3) Figuur 2 Overzicht van de belangrijkste actoren voor wie de F-gassenverordening en de bijbehorende uitvoeringsvoorschriften gelden 4

9 De voorschriften van de F-gassenverordening zijn van toepassing op: - producenten, importeurs en exporteurs van F-gassen; - fabrikanten en importeurs die in de EU bepaalde F-gassen bevattende producten en apparaten op de markt brengen; - gebruikers van SF 6 bij het spuitgieten van magnesium of het vullen van autobanden; - exploitanten van bepaalde F-gassen bevattende apparaten en systemen; - technici en bedrijven die betrokken zijn bij bepaalde activiteiten met betrekking tot F-gassen bevattende apparatuur. Zoals hierboven beschreven wordt op uiteenlopende toepassingsgebieden gebruik gemaakt van F-gassen. In de F-gassenverordening zijn specifieke verplichtingen vastgelegd voor de exploitanten van de volgende soorten apparatuur: - stationaire koel-, klimaatregelings- en warmtepompapparatuur; - stationaire brandbeveiligingssystemen en brandblussers; - hoogspanningsschakelaars; - apparatuur die oplosmiddelen bevat. Andere F-gassen bevattende producten en apparaten, met inbegrip van mobiele apparaten, vallen eveneens onder de F-gassenverordening. 5

10 3 Voor wie is deze brochure bedoeld? Deze brochure besteedt aandacht aan de in de F-gassenverordening vastgelegde vereisten voor exploitanten van stationaire koel-, klimaatregelings- en warmtepompapparatuur, die F-gassen als koelmiddelen bevatten. Allereerst moet daarom duidelijk worden aangegeven op wie de desbetreffende vereisten van toepassing zijn en voor wie deze brochure bedoeld is. 3.1 Om welke apparatuur gaat het? Stationaire apparatuur is gedefinieerd als apparatuur die normaal gesproken niet mobiel is wanneer ze in bedrijf is. Dientengevolge wordt er in deze brochure geen aandacht besteed aan koel- en klimaatregelingsapparatuur in vervoermiddelen. Stationaire apparatuur wordt in verschillende samenstellingen en in vele soorten gebouwen gebruikt, bv. in huishoudens, kantoren, supermarkten, winkels, fabrieken, verwerkingsinstallaties, koelhuizen, restaurants, bars, ziekenhuizen en scholen. Koelcircuit Tot het circuit waarin het koelmiddel circuleert behoren ook de compressor, de condensor, de expansieventielen en de verdamper. Koel-, klimaatregelings- en warmtepompapparaten zijn alle op hetzelfde thermodynamische proces gebaseerd en met eendere koelmiddelen gevuld. Er bestaan directe en indirecte systemen die voor koeling of verwarming zorgen: een direct systeem wordt gekenmerkt door één circuit dat het koelmiddel bevat. De warmteuitwisseling vindt plaats op de plek waar koeling of verwarming nodig is. Een indirect systeem heeft twee circuits met een eerste warmteuitwisseling tussen de vloeistoffen van het primaire en secundaire circuit en een tweede warmteuitwisseling op de plek waar koeling of verwarming nodig is. Het eerste circuit bevat het koelmiddel. Koelapparatuur Koelapparatuur wordt gebruikt om producten of opslagruimtes af te koelen tot een peil beneden de omgevingstemperatuur. Hiertoe behoren koelkasten en diepvriezers voor huishoudelijk gebruik, ijsvitrines, gekoelde pakhuizen, koelhuizen en koelinrichtingen voor industriële processen. Er bestaan talrijke toepassingen voor koelapparatuur: van huishoudelijk gebruik en de detailhandel tot industrieel gebruik. De afmetingen van deze uiteenlopende toepassingen variëren van een koelkast met één vak voor huishoudelijk gebruik tot grote koelhuizen, waarbij F-gasvullingen worden gebruikt die uiteenlopen van minder dan 0,1 kg (huishoudelijke koeling) tot enkele duizenden kg (industriële koeling). Klimaatregelingsapparatuur Klimaatregelingsapparatuur heeft in de eerste plaats ten doel de temperatuur in vertrekken of gebouwen tot een bepaald peil af te koelen en/of te regelen. De afmeting van de apparatuur varieert van kleine apparaten (bv. verplaatsbare systemen die overal kunnen worden aangesloten) tot grote vast geïnstalleerde apparatuur ter koeling van gehele gebouwen, zoals kantoren of ziekenhuizen. Klimaatregelingstemperatuur wordt gebruikt in woonhuizen, de handel en in de openbare en industriële sector. 6

11 Al naargelang het ontwerp kan een onderscheid worden gemaakt tussen geïntegreerde klimaatregelingsapparatuur (waarbij alle wezenlijke onderdelen in één behuizing zijn ondergebracht) en zogenaamde meerdelige systemen (waarbij de wezenlijke onderdelen van het koelings- / verwarmingsproces in meerdere behuizingen zijn ondergebracht). In kantoorgebouwen, winkels of ziekenhuizen zijn gewoonlijk uiteenlopende systemen te vinden, zowel kleine meerdelige als ook grote centrale systemen die vaak zijn voorzien van een apart waterkoelsysteem. De koelmiddelvulling van klimaatregelingsapparatuur varieert van minder dan 0,5 kg tot meer dan 100 kg voor grote niet-huishoudelijke installaties. Warmtepompen Warmtepompen zijn apparaten die gebruik maken van een koelcircuit om energie aan een omgevings- of afvalwarmtebron te onttrekken en bruikbare warmte leveren. Daarnaast bestaan er omkeerbare systemen die zowel over een koel- als ook een verwarmingsfunctie beschikken. Stationaire warmtepompen worden zowel in woonhuizen als ook in de industrie en de handel gebruikt voor verwarming en koeling, voor de productie van proceswater, voor het terugwinnen van warmte en andere toepassingen. Warmtepompen zijn doorgaans hermetisch afgesloten systemen met een koelmiddelvulling variërend van 0,5 kg voor warmwaterwarmtepompen tot rond 100 kg voor industriële warmtepompen. 3.2 Valt mijn koelmiddel onder de F-gassenverordening? De F-gassenverordening is van toepassing op apparatuur waarvan de koelcircuits in bijlage II opgenomen F-gassen dan wel F-gassen houdende preparaten (gewoonlijk mengsels genoemd) bevatten. Gebruikelijke koelmiddelen Vaak wordt voor koelmiddelen de industriële benaming gebruikt 5, gewoonlijk onder vermelding van een R -nummer, bijvoorbeeld R-134a voor HFK-134a (de afkorting 'R' staat voor 'Refrigerant' koelmiddel). Ook worden specifieke handelsnamen gebruikt. In Europa zijn (niet onder de F-gassenverordening vallende) koolwaterstoffen, zoals R- 600a (isobutaan) en R-290 (propaan), gebruikelijke koelmiddelen in koelkasten en diepvriezers voor huishoudelijk gebruik, alsmede in kleine koelapparatuur in de detailhandel (bv. koelvitrines). Er worden echter ook apparaten gebruikt die F-gassen bevatten (gewoonlijk R134a). In grotere koelapparatuur zoals die in supermarkten wordt gebruikt (bv. verkoopvitrines met centrale koelsystemen) worden op grote schaal F-gassen zoals R-134a (HFK) en R- 404A (een mengsel van HFK's) als koelmiddelen gebruikt. Naast de F-gassen worden ook andere soorten koelmiddelen, zoals HCFK's 6, R-744 (CO 2 ), R-600a (isobutaan), R-290 (propaan), R-1270 (propyleen) en R-717 (NH 3 ), toegepast voor de koeling van koopwaar. Op deze koelmiddelen is de F-gassenverordening niet van toepassing. In klimaatregelingsapparatuur wordt op grote schaal gebruik gemaakt van F-gassen houdende koelmiddelen (bv. R-410A of R-407C, beide mengsels van HFK's). Bovendien vinden in oudere apparatuur nog steeds HFK's en HCFK's, zoals R-22, toepassing. In toe- 5 6 Op grond van ISO 817 Deze stoffen worden gereguleerd bij Verordening (EG) nr. 2037/

12 nemende mate worden ook andere soorten koelmiddelen zoals R-744 (CO 2 ), R-600a (isobutaan), R-290 (propaan), R-1270 (propyleen) en R-717 (NH 3 ) gebruikt. F-gassen als R-134a (HFK) en R-407C (een mengsel van HFK's) worden hoofdzakelijk gebruikt als koelmiddelen in warmtepompen, hoewel hiervoor in toenemende mate alternatieve koelmiddelen worden gebruikt, met name R-744 (CO 2 ), R-600a (isobutaan), R-290 (propaan), R-1270 (propyleen) en R-717 (NH 3 ). Tabel 1 bevat een niet-volledige lijst van stoffen die als koelmiddel worden gebruikt: Soort Gebruikelijk koelmiddel Minder gebruikelijk koelmiddel Koelmiddelen waarop de F-gassenverordening van toepassing is HFK's zuivere vloeistoffen R-134a R-23, R-32, R-125, R-143a HFK beva ende mengsels R-403 (A,B), R-404A, R-407C, R-408A, R-410A, R-413A, R-417A, R- 419A, R-507A R-401 (A,B,C), R-402 (A,B), R-405A, R-407 (A,B,D), R-411B, R-416A, R-422 (A,D), R-423A, R-508A Andere koelmiddelen, waarop niet de F-gassenverordening, maar de verordening inzake de ozonlaag a rekende stoffen 7 van toepassing is HCFK's zuivere vloeistoffen R-22 R-123, R-124 HCFK's mengsels CFK's zuivere vloeistoffen en mengsels R-11, R-12, R-502 R-13 R-406A, R-409 (A,B) Andere koelmiddelen, waarop noch de F-gassenverordening noch de verordening inzake de ozonlaag a rekende stoffen van toepassing is Alterna even R-717 (ammoniak), R-290 (propaan), R-600a (isobutaan), R (propyleen), koolwaterstof (CH)-mengsels R-744 (CO 2 ) Tabel 1 Koelmiddelen die veelvuldig in koel-, klimaatregelings- en warmtepompapparatuur worden gebruikt Welk soort koelmiddel bevat mijn apparatuur? De eenvoudigste manier om vast te stellen met welk soort koelmiddel u te maken heeft. Sinds 1 april 2008 moet koel-, klimaatregelings en warmtepompapparatuur die in de EU op de markt wordt gebracht zijn voorzien van een etiket met de tekst Bevat onder het Protocol van Kyoto vallende gefluoreerde broeikasgassen 8 Tevens moeten op het etiket de soort en de hoeveelheid van het F-gas zijn aangegeven. In hoofdstuk 7 is een voorbeeld van een dergelijk etiket afgebeeld. In veel gevallen is deze informatie ook al beschikbaar op apparatuur die eerder op de markt werd aangeboden. In gevallen waar de desbetreffende informatie niet op het etiket is aangegeven, dient u de handleiding of de technische specificatie van de apparatuur te raadplegen voor informatie over het soort koelmiddel dat de apparatuur bevat. Een andere mogelijkheid is de leverancier of de producent van het apparaat, of het bedrijf of personeel dat het onderhoud van deze apparatuur uitvoert, te vragen om deze informatie te verstrekken. 7 8 Verordening (EG) nr. 2037/2000. De etiketteringsvereisten zijn in Verordening (EG) nr. 1494/2007 van de Commissie vastgelegd. 8 1

13 Voor welke mengsels van koelmiddelen (preparaten) geldt de verordening? Naast zuivere stoffen worden F-gassen bevattende preparaten (mengsels) gebruikt. Preparaten die onder de F-gassenverordening vallen, worden als mengsels gedefinieerd - van twee of meer stoffen, waarvan ten minste één een F -gas is, en - waarvan het totale aardopwarmingsvermogen (GWP) ten minste 150 bedraagt. Voor het eerste criterium bevat bijlage II een lijst van alle desbetreffende F-gassen waarop de verordening van toepassing is. Exploitanten moeten deze lijst raadplegen om te controleren of één van de bestanddelen van het mengsel in de lijst voorkomt. Voor de berekening van het totale aardopwarmingsvermogen (GWP) van het preparaat, moet naast het GWP van de F-gassen ook het GWP worden berekend van de andere bestanddelen die dezelfde functie (koelmiddel) hebben. Om het GWP van andere dan F- gassen in preparaten vast te kunnen stellen, moeten de in het eerste evaluatieverslag 9 van de intergouvernementele werkgroep inzake klimaatverandering (IPCC) gepubliceerde waarden worden gebruikt. Het totale GWP voor een preparaat is het gewogen gemiddelde, afgeleid van de som van het gewicht van de fracties van de afzonderlijke stoffen vermenigvuldigd met hun GWP. Σ [(stof X% x GWP) + (stof Y% x GWP) + (stof N% x GWP)] Hierbij is % de gewichtsbijdrage met een tolerantie in gewicht van ± 1 %. Voorbeeld 1 R-415B 25% HCFK-22 (GWP 1 500), 75% HFK-152a (GWP 120) Voorbeeld 2 R-410A 50% HFK-32 (GWP 550), 50% HFK-125 (GWP 3 400) Σ [(25% x 1 500) + (75% x 120)] totaal GWP = 465 Het preparaat valt onder de F-gassenverordening (GWP 150) Tabel 2 Voorbeelden voor de berekening van het GWP van preparaten 3.3 Wie is de exploitant van de apparatuur? Σ [(50% x 550) + (50% x 3 400)] totaal GWP = Het preparaat valt onder de F-gassenverordening (GWP 150) De F-gassenverordening bepaalt dat de exploitant van de apparatuur verantwoordelijk is voor de naleving van de wettelijke voorschriften. De exploitant is gedefinieerd als "de natuurlijke of rechtspersoon die de feitelijke controle uitoefent over het technisch functioneren van de apparatuur en systemen die onder deze verordening vallen". Volgens deze definitie is de eigenaar van het F-gassen bevattende systeem niet automatisch de exploitant van het systeem. De feitelijke controle over het technisch functioneren van bepaalde apparatuur of een bepaald systeem houdt onder meer de volgende elementen in: - vrije toegang tot het systeem, waartoe de mogelijkheid behoort om toezicht te houden op de onderdelen en hun werking, evenals de mogelijkheid om derden toegang te verlenen tot het systeem; 9 J.T. Houghton, G.J. Jenkins, J.J. Ephraums (red.), Climate Change, The IPCC Scientific Assessment, Cambridge University Press, Cambridge (UK)

14 - de controle over het dagelijks functioneren en de bediening (bv. over het aan- of uitschakelen) - de bevoegdheid (ook in financieel opzicht) om over technische wijzigingen te beslissen (bv. de vervanging van een onderdeel, de installatie van een permanente lekdetector), tot wijziging van de hoeveelheden F-gassen in de apparatuur of het systeem en tot het uitvoeren van controles (bijvoorbeeld lekcontroles) of reparaties Gewoonlijk is de exploitant van huishoudelijke apparatuur of kleine apparatuur voor de handel een individu, meestal de eigenaar van de apparatuur, terwijl de exploitant in het geval van commerciële of industriële toepassingen veelal een rechtspersoon (gewoonlijk een bedrijf ) is die verantwoordelijk is voor het geven van instructies aan werknemers met betrekking tot het dagelijks technisch functioneren van de apparatuur. In sommige gevallen, met name waar het om grote installaties gaat, zijn servicebedrijven gecontracteerd om de service en het onderhoud te verrichten. In deze gevallen wordt door de contractuele en praktische afspraken tussen de partijen bepaald wie de exploitant is. Ook al is het eigenaarschap niet bepalend voor de vraag wie de exploitant is, kunnen de lidstaten in duidelijk omschreven situaties de eigenaar als exploitant aanwijzen, zelfs wanneer de eigenaar niet de feitelijke controle over het technisch functioneren van het systeem of de apparatuur uitoefent. Om die reden moet rekening worden gehouden met de specifieke uitvoeringsvoorwaarden in de verschillende lidstaten.! 10

15 4 Welke verplichtingen heeft de exploitant? Al naargelang de hoeveelheid F-gassen die de toepassing bevat, moeten specifieke verplichtingen in acht worden genomen. In de onderstaande beslisboom worden de systemen ingedeeld in de categorieën 10 A t/m E. In Tabel 3 worden de specifieke verplichtingen voor elke categorie samengevat. Gasvulling van de toepassing Gasvullingscategorie F-gassen 3kg? nee E ja Hoe herken ik een hermetisch afgesloten systeem (zie hoofdstuk 4.2) 6kg? nee Hermetisch afgesloten systeem? ja D ja nee 30kg? nee C ja 300kg? nee B ja A Figuur 3 Beslisboom: wat moet ik doen? 10 Gemakshalve worden in deze brochure F-gasvullingscategorieën gehanteerd. Deze categorieën zijn echter niet als zodanig in de verordening gedefinieerd. 11

16 Verplichtingen voor de exploitant F-gasvullingscategorie A ( 300 kg) B ( 30 kg en < 300 kg) C ( 3 kg en < 30 kg; hermetisch afgesloten: 6 kg en < 30 kg) D (hermetisch afgesloten: 3 kg en < 6 kg) E (< 3 kg) Installatie 11, service of onderhoud van de apparatuur door gecertificeerde bedrijven en personeelsleden (art. 5, lid 3) 12 Voorkomen van lekkages en zo spoedig mogelijke reparatie van vastgestelde lekkages (art. 3, lid 1) 12 Regelmatige controle op lekkage, door gecertificeerd personeel (art. 3, lid 2) 12 Installatie van een lekdetectiesysteem, dat ten minste eens per jaar moet worden gecontroleerd (art. 3, lid 3) 12 Bijhouden van een register (art. 3, lid 6) 12 Terugwinning van F gassen vóór de definitieve verwijdering en in voorkomend geval tijdens service of onderhoud, door gecertificeerd personeel (art. 4, leden 1 en 4) 12 Table 3 Overview of obligations for the operator depending on the F-Gas charge of the application De verplichtingen voor de categorieën B en C verschillen qua frequentie van de lekcontroles (zie tabel 5). 4.1 Hoe groot is de F-gasvulling van mijn systeem of apparatuur? Bij de categorisering van een toepassing is voor de Commissie de technische structuur bepalend, en niet de locatie of de functie ervan. Onder een toepassing moet een samenstel van onderdelen en leidingen worden verstaan die één ononderbroken structuur vormen waardoor de F-gassen kunnen stromen. Indien een F-gasmolecuul binnen de structuur van de ene plaats naar de andere kan stromen, betekent dit dat deze twee locaties onderdeel van één en dezelfde toepassing vormen. Met betrekking tot koel-, klimaatregelings en warmtepompapparatuur volgt hieruit dat twee niet onderling verbonden koelcircuits (waarbij niet de mogelijkheid bestaat om het ene koelcircuit met het ander permanent of tijdelijk te verbinden) als twee afzonderlijke toepassingen dienen te worden beschouwd, ook al worden ze voor hetzelfde doeleinde gebruikt (bv. om een lage temperatuur in een koel- of pakhuis te bereiken). 11 Voor zover toepasbaar, bv. niet relevant voor systemen met stekkers Verordening (EG) nr. 842/2006.

17 Voorbeeld Op een loca e zijn 5 waterkoelinstalla es geïnstalleerd die elk 100 kg F-gassen als koelmiddel beva en. Ze zijn aan de kant van de waterkoeling onderling verbonden, maar hun koelcircuits zijn niet met elkaar verbonden. Ofschoon de totale koelmiddelvulling 500 kg bedraagt, wordt iedere koelinstalla e als afzonderlijke toepassing beschouwd, omdat hun koelcircuits niet onderling verbonden zijn. Voor elke koelinstalla e moet aan de vereisten voor de F-gasvullingscategorie B (apparatuur 30 en < 300 kg) worden voldaan. De installa e van een permanent lekkagedetec esysteem (verplicht voor de F- gasvullingscategorie A 300 kg) is niet nodig. Tabel 4 Voorbeeld voor de berekening van de F-gasvulling van een toepassing Ter bepaling van de F-gasvulling moet de exploitant het etiket (zie ook hoofdstuk 7) en de handleiding of de technische specificaties raadplegen. Indien de F-gasvulling onder de categorieën A, B of C zou kunnen vallen, maar de grootte van de vulling niet in de technische specificaties van de producent of op het etiket is vermeld, moet deze door gecertificeerd personeel worden vastgesteld (zie hoofdstuk 6). In twijfelgevallen dient de exploitant contact op te nemen met de leverancier of de producent van de apparatuur, of met het bedrijf dat verantwoordelijk is voor het onderhoud. Vuistregels Gewoonlijk ligt de F-gasvulling van kleine hermetisch afgesloten koeltoepassingen die voorzien zijn van een normale stekker, onder de grens van 6 kg. Bijna alle koelkasten en diepvriezers voor huishoudelijk gebruik (afgezien van enkele zeer oude apparaten) vallen onder deze categorie. Een normale koelkast voor huishoudelijk gebruik bevat bv. rond 0,1 kg koelmiddel. Koeltoepassingen in kleine winkels (bv. ijsvitrines, flessenkoelers, kleine koel- of vriesvitrines voor levensmiddelen), in cafés en restaurants (bv. apparaten voor gekoelde drankjes of ijsmachines), in kantoren (bv. verkoopautomaten) en in andere soorten gebouwen bevatten doorgaans 0,05 tot 0,25 kg koelmiddel. Op zichzelf staande klimaatregelingstoepassingen voor huishoudelijk gebruik bevatten gewoonlijk tussen 0,5 en 4 kg koelmiddel (gemiddeld 0,31 0,34 kg per kw koelcapaciteit). Warmtepompen die alleen voor de bereiding van warm water worden gebruikt, hebben doorgaans F-gasvullingen van minder dan 3 kg. In kleine warmtepompapparatuur (in de huishoudelijke sector met een koelmiddelvulling van hooguit 6 kg) bevindt het koelmiddel zich normaliter in een hermetisch afgesloten circuit. In de industrie toegepaste warmtepompen hebben gewoonlijk vullingen van meer dan 30 kg. 4.2 Wanneer is er sprake van een hermetisch afgesloten 13