Het uitgangspunt van deze visietekst is de oudere zelf. De oudere is de spilfiguur waarop het ouderenbeleid dient geënt te worden.

Transcriptie

1 Visie op wonen en zorg Deze visietekst wil een proactieve insteek geven voor het toekomstig ouderenbeleid. De tekst geeft een lange termijnvisie weer en koppelt hieraan enkele concreet uit te werken beleidslijnen. De visie in deze tekst is de neerslag van de ideeën van Vlaams Volksvertegenwoordigers en. VISIE Het uitgangspunt van deze visietekst is de oudere zelf. De oudere is de spilfiguur waarop het ouderenbeleid dient geënt te worden. Dé oudere bestaat niet. De voor de hand liggende definiëring +60 volstaat niet voor het uittekenen van een ouderenbeleid op maat van de oudere. In grote lijnen maken we dan ook een onderscheid tussen drie groepen ouderen (Typologie gehanteerd door LOC, maart 2003). 1. De zelfstandige en vitale ouderen De grootste groep ouderen is nog zelfstandig: ze wonen zelfstandig en zorgen volledig voor zichzelf. Vragen waarmee zij geconfronteerd worden, situeren zich vooral op het vlak van ontmoeting, ontspanning en dagbesteding. Enkele kenmerken: - Ze beschikken over veel vrije tijd want zijn niet meer aan werktijden gebonden. - Ze beschikken nog over heel wat potentieel en vragen dan ook mogelijkheden om maatschappelijk actief te zijn. Ze willen zich nog verder ontplooien en zoeken naar voor hen aangepaste vrijetijdsbesteding. - Ze vormen dan ook de doelgroep voor participatie en preventief beleid. - Het is een rekruteringsbron voor vrijwilligers. - Ze zijn vaak ook als mantelzorger actief. 2. Ouderen met een groeiende afhankelijkheid van hun omgeving Deze groep ouderen wil vaak nog wel zelfstandig blijven wonen, maar heeft behoefte aan één of meerdere vormen van hulp- of dienstverlening en/of een aangepaste woning. Zij worden geconfronteerd met de eerste vragen rond het ouder worden en zijn dan ook ontvankelijk voor voorlichting en begeleiding rond hun hulpvraag. Enkele kenmerken: - Men woont zelfstandig. - Er ontstaat behoefte naar (meerdere) vormen van hulp- en dienstverlening. - Er ontstaat behoefte aan een aangepaste woonvorm. - De zorgvraag omvat vooral ondersteunende zorgvormen zoals maaltijdbedeling, sociale alarmering, vervoer, huishoudhulp, - Door de toenemende zorgvraag wordt inkomensondersteuning vaak noodzakelijk. - Preventieve activiteiten tot behoud van de zelfstandigheid is noodzakelijk. - Deze ouderen moeten zoveel als mogelijk nog gestimuleerd worden tot maatschappelijke participatie. 3. Afhankelijke ouderen. 1

2 Een kleine groep afhankelijke ouderen heeft dringende hulpvragen, zowel op het vlak van wonen als op het vlak van zorg. Zij zijn voor de invulling van deze noden afhankelijk van dienst- en hulpverlening. Enkele kenmerken: - De oudere heeft meerdere, dringende hulpvragen op het vlak welzijn, zorg en dienstverlening en is hiervan in grote mate afhankelijk. - Mantelzorg is vaak ontoereikend. Professionele hulp wordt essentieel. - Intensieve en gespecialiseerde hulpverlening wordt noodzakelijk. - Bijzondere woonvormen worden vereist. - Nauwe samenwerking tussen de verschillende zorgvormen waarop deze ouderen beroep doen is wenselijk. Het stijgen van de afhankelijkheid en zorg is gerelateerd aan risicofactoren als leeftijd, gezinssituatie, inkomen en woonsituatie. Elk van deze risicofactoren zijn bovendien onderling gelinkt. Zo verhoogt bijvoorbeeld een toenemende leeftijd de kans dat men alleenstaand is. Het is dan ook niet eenvoudig om deze stijgende afhankelijkheid in kaart te brengen. In wetenschappelijk onderzoek de dag van vandaag wordt gesteld dat ouderen met een verhoogd risico op beperkingen zich voornamelijk situeert in de categorie 80+. De toename van het beroep op verzorging begint echter op jongere leeftijd: van 45 jaar bij de mannen tot 55 jaar voor de vrouwen. Vanaf de wettelijke pensioenleeftijd kampt de helft van de mensen met gezondheidsproblemen. Vanaf 75 jaar kampt de helft van de ouderen met een afhankelijkheid. De fractie personen met ernstige ongeschiktheden wordt geraamd op 6 tot 15% van de 75-plussers. 35% van de 75- plussers wordt echter wel geconfronteerd met ernstige of matige beperkingen veroorzaakt door een chronische aandoening. In totaal wordt er wel 85% wordt geconfronteerd met minstens één chronische aandoening. (Pacolet, 2005) De zorgvragen nemen in belangrijke mate toe omdat de groep ouderen groeit. Door de technologische evolutie in de geneeskunde, wordt de zorgvraag ook vaak uitgesteld en verkort. Objectief stellen we een stijgend gebruik van de diverse zorgvormen vast. - Het aantal gepresteerde uren gezinszorg stijgt. Ook het aantal gezinnen per 100 private huishoudens dat een beroep doet op gezinszorg stijgt (van 2,51 in 1999 naar 2,78 in 2005). - Het aantal erkende diensten voor bejaarden stijgt: zowel het aantal diensten oppashulp, lokale dienstencentra, dagverzorgingscentra en centra voor kortverblijf stijgt. - Alternatieve vormen van dienstverlening maken opmars: de dienstencheques, de buurt- en nabijheidsdiensten, Het toekomstige ouderenbeleid moet erop gericht zijn de ouderen zo lang mogelijk in hun eigen woning en in hun eigen woonomgeving te laten verblijven. Om dit te realiseren is een preventief ouderenbeleid met betrokken actoren zoals het SIT, de LOGO s, de lokale dienstencentra, noodzakelijk. Vertrekkend vanuit de oudere zelf, moeten er oplossingen om maat van de behoeften en wensen van de oudere aangereikt worden. Aangezien de overgrote meerderheid van de senioren zo lang mogelijk thuis wenst te blijven, zetten we in onze visie de thuiszorg centraal. Thuiszorg moet zo lang mogelijk gestimuleerd worden. 2

3 - Ontkoppelen tussen wonen en zorg is voor ons noodzakelijk om het aanwezige zorgaanbod maximaal af te stemmen op de zorgvragen. In de realiteit zien we immers dat een stijgende zorgzwaarte niet steeds een huisvestingsnood impliceert of vice-versa dat een huisvestingsnood niet steeds een stijgende zorgzwaarte impliceert. De dag van vandaag kan de ouderenzorgmarkt hierop niet flexibel inspelen. - Een objectieve indicatiestelling is noodzakelijk. Deze indicatiestelling bepaalt op een objectieve wijze welke dienstverlening en/of zorg en/of woonbehoefte een oudere met toenemende zorgbehoefte nodig heeft. Deze objectieve indicatiestelling maakt het mogelijk om de ouderen toe te leiden naar de meest geschikte zorg. - Deze objectieve indicatiestelling vertrekt best vanuit de thuiszorg. Het is immers bij de thuiszorgactoren dat een eerste zorgvraag zich manifesteert. Het inschakelen van de reeds beschikbare structuren in de ouderenzorg om deze indicatiestelling te realiseren, is het meest efficiënt. We denken hier bijvoorbeeld aan de zorgbemiddelaar of de mutualiteit, - De organisatie van de ouderenzorg dient voor ons te vertrekken vanuit de cliënt zelf: afhankelijk van de vraag dient het bestaande ouderenzorgaanbod een gepast antwoord te bieden. Door de introductie van een persoonsgebonden zorgbudget realiseer je een vraaggestuurde zorg. Het principe van de Vlaamse zorgverzekering werkt zij het gedeeltelijk- op deze manier: afhankelijk van de zorggraad vastgesteld door een mutualiteit, dienst voor gezinszorg of OCMW heeft de zorgbehoevende recht op een tegemoetkoming voor niet-medische kosten, zowel in de thuiszorg als in de residentiële zorg. Het (toekomstig) ouderenbeleid dient te voorzien in een continuüm in de zorgverlening. Er wordt een naadloze overgang gemaakt tussen thuiszorg; transmurale zorg en de residentiële zorg. Elk van deze zorgvormen blijven voor ons volwaardige vormen van zorgverlening, allen noodzakelijk om te voldoen aan de verschillende zorgnoden die zich stellen in onze samenleving. In het toekomstige ouderenzorgbeleid, dienen de zorgvoorzieningen te worden omgezet in functioneel omschreven zorg en zorgpakketten. WONEN De huidige generatie ouderen wil zo lang mogelijk in de eigen vertrouwde omgeving kunnen blijven wonen. Deze keuze dient gerespecteerd te worden en deze keuze moet vooral mogelijk zijn, blijven en gestimuleerd worden. Er dienen dan ook een aantal initiatieven genomen worden om het mogelijk te maken dat ouderen zo lang mogelijk in de eigen woning en woonomgeving kunnen blijven wonen. Door de gezinsverdunning en vergrijzing is een uitbreiding van het aanbod van woningen en wooneenheden noodzakelijk. Deze nood is echter slechts tijdelijk. In de toekomst zal deze tendens zich door een bevolkingskrimp omzetten in een dalende nood aan wooneenheden. Op basis van deze prognose is het dan ook van essentieel belang om maximaal in te zetten op het blijvend en optimaal gebruik van het bestaande woningbestand. Alternatieve woonvormen dienen dan ook gestimuleerd te worden. 3

4 Bewoners zijn veelal gehecht aan hun woning en ondanks een daling van de investeringen in de woning door een dalend inkomen blijven ze graag wonen in hun eigen woning. Ouderen moeten dan ook gestimuleerd worden hun woningen aan te passen aan de veranderende noden om zo hun wooncomfort te verhogen. De overheid dient deze aanpassingen verder te ondersteunen met verbeterings- en aanpassingspremies en fiscale maatregelen. In deze context en binnen een lange termijn visie op het ouderenbeleid dienen jonge (ver)bouwers attent gemaakt worden op het concept en de noodzaak van Levenslang Wonen. Jonge (ver)bouwers hebben er immers zowel op korte als op lange termijn alle baat bij om hun woning in te richten volgens dit concept. Aandachtspunten zijn vooral: - het comfort van hun woning (verwarming, aangepaste werkvlakken, ) - de veiligheid in en om de woning (elektriciteit, vloerbekleding, verlichting, sanitair, drempels ) - de indeling van de woning (gelijkvloers met alle nodige voorzieningen, mogelijkheid om woning op te splitsen) - het onderhoud (vloerbekleding, drempels, ) - Deze kwaliteitsvolle woningen hebben tal van voordelen: ze verhogen het comfort, de toegankelijkheid en dus ook de zelfredzaamheid, ze maken de zorg op het moment deze nodig is gemakkelijker, Kortom door het jonger bouwpubliek te overtuigen van de principes van Levenslang Wonen realiseer je ook op langere termijn een meerwaarde. Ook het introduceren van technologische hulpmiddelen kan bijdragen om de oudere zo lang mogelijk in de eigen woning te laten wonen. We denken hierbij aan: informatietechnologie, telefoon, personenalarmering, bestel- en reserveringssystemen, Een aangepaste woonomgeving voor senioren beperkt zich evenwel niet alleen tot het aanpassen van de eigen woning. Ook de inrichting van de ruimere woonomgeving is van belang. Hier is een belangrijke rol weggelegd voor de lokale overheden. De gemeenten moeten voldoende aandacht hebben voor de inrichting en het beheer van de openbare ruimte: veilige looproutes, bevorderen van de sociale veiligheid, nabijheid van het openbaar vervoer, Daarnaast moeten lokale besturen ook aandacht hebben voor het bevorderen van sociale contacten en activiteiten (bijvoorbeeld in een lokaal dienstencentrum). Wanneer voorzieningen die voorzien in de dagelijkse levensbehoeften zoals een bakker, een slager, een kruidenier, niet meer aanwezig zijn in de buurt, kan het aangewezen zijn een boodschappendienst te organiseren. Ook de sociale huisvestingssector kan een cruciale rol spelen bij het realiseren van een vraaggestuurd aanbod. De mogelijkheden om het sociaal huisvestingsbeleid te richten op doelgroepen levert hieraan een eerste bijdrage. Aangezien de ouderen de dag van vandaag zo lang mogelijk in hun eigen woning willen blijven wonen, moeten we als overheid de mogelijkheid creëren om ook de 4

5 noodzakelijk zorg zo lang als mogelijk in de eigen vertrouwde omgeving te kunnen leveren. ZORG Vóór de oudere afhankelijk en zorgbehoevend wordt, is hij/zij vaak nog actief. In het toekomstig ouderenzorgbeleid is het voor ons cruciaal om deze actieve senior maximaal in te schakelen in het vrijwilligerswerk en de mantelzorg. Vele mensen maken de dag van vandaag deel uit van een viergeneratiefamilie ( ). De derde generatie moet geactiveerd worden om een aantal specifieke verantwoordelijkheden op te nemen: - tegenover zichzelf (Levenslang wonen en de aanpassingen die daarmee gepaard gaan) - tegenover de vierde generatie (als mantelzorger of vrijwilliger) - tegenover de eerste generatie (kinderopvang). Om deze derde generatie te kunnen aanspreken op zijn verantwoordelijkheid, dient er de nodige aandacht uitgaan naar de ondersteuning van de mantelzorger. De draagkracht van de mantelzorger is essentieel om de thuiszorg zo lang mogelijk te realiseren. Zorg- of dienstverleners die aan huis komen bij de zorgbehoevende en zijn mantelzorger zijn het best geplaatst om te kunnen inschatten of de draagkracht nog voldoende hoog is. Door hun regelmatige contacten kunnen zij goed de noden en behoeften inschatten. De detectie van noden en behoeften is van belang om een maximale en kwalitatieve zorg te kunnen verlenen. Om deze detectierol te kunnen opnemen, moet er voldoende aandacht besteed worden aan de vorming van de mantelzorgers, maar zeker ook van de professionelen. Professionelen dienen gevormd te worden in het detecteren van signalen bij de mantelzorgers. De erkende mantelzorgverenigingen dienen hierbij een eerste- maar vooral ook een tweedelijnsfunctie op te nemen. De opdrachten van de erkende mantelzorgverenigingen moeten uitgebreid worden met deze tweedelijnsfunctie. Gelet op de dienst die zij aan de gemeenschap aanbieden, dient voor CD&V een specifieke beloning overwogen worden. Eén van de mogelijkheden op federaal niveau die we hierbij wensen te ondersteunen is het evolueren naar een pensioensysteem waarbij het aantal jaren loopbaan telt. Zo kunnen periodes waarbij mensen zorg verlenen als mantelzorger of vrijwilliger gelijkgestellen worden aan gewerkte jaren voor de pensioenberekening. Uiteraard draagt ook betere uitbouw van de thuiszorgondersteunende diensten bij tot de versterking van de mantelzorg. Vertrekkend vanuit de oudere en zijn (stillaan) toenemende zorgvraag, dient het ouderenzorgbeleid voor ons te vertrekken vanuit de thuiszorg. Om de nodige en kwalitatieve zorg te kunnen aanbieden aan de oudere met veelal een stijgende zorgvraag is een multidisciplinaire samenwerking aangewezen. Dit 5

6 samenwerkingsverband tussen de verschillende actoren vormt voor ons een zorgnetwerk. Een zorgnetwerk is een samenwerkingsverband tussen verschillende actoren die instaan voor de verzorging, assistentie, oppas, van ouderen in een zorgzone. Het zorgnetwerk organiseert één of meerdere zorgcentra. Een zorgcentrum is één aanspreekpunt van waaruit de continuïteit van de zorgverlening in een zorgzone gegarandeerd wordt. Om een minimum aan kwaliteitsvolle zorg te kunnen garanderen in een woongebied dienen een minimum aantal zorgverstrekkers worden opgenomen in een zorgnetwerk. Deze zijn ondermeer de erkende thuiszorgvoorzieningen (diensten voor gezinszorg, oppasdiensten, ), de thuisverpleging en de eerstelijnsgeneeskundige diensten. Daarnaast kunnen ook andere actoren bij opgenomen worden in het zorgnetwerk. We denken hierbij aan serviceflats (waarbij het garanderen van een zorggarantie de bepalende voorwaarde van de erkenning dient te zijn), de palliatieve equipes, dienst voor kortverblijf, het rusthuis, In het zorgnetwerk is een belangrijke coördinerende rol weggelegd voor de zorgbemiddelaar. Bij complexe zorgsituaties brengt de zorgbemiddelaar de zorgvoorzieningen rond een bepaalde cliënt rond de tafel indien nodig. Hij maakt het persoonlijk zorgenplan op. Hij is dan ook het best geplaatst om in te schatten wanneer de thuiszorg niet meer volstaat en overstap naar meer ingrijpende zorg noodzakelijk is (thuisblijfbevorderend initiatief of de residentiële zorg). Om de thuiszorgsector te kunnen optimaliseren, blijft de maximale uitbouw van de thuiszorgvoorzieningen een blijvende noodzaak om een afdoende antwoord te kunnen bieden op de zorgvragen die zich stellen. Diverse zorgvormen bieden persoonlijke hulp, huishoudelijke hulp en schoonmaakhulp aan huis. Een minimaal inhoudelijke afstemming tussen deze verschillende zorgvormen zoals diensten voor oppashulp; diensten voor gezinszorg, diensten voor logistieke hulp en aanvullende thuiszorg en dienstencheques is dan ook wenselijk. Ook de andere aanvullende diensten in de thuiszorg die logistieke hulp aanbieden (klusjesdienst, boodschappendienst, dienst warme maaltijden, mindermobielenvervoer, personenalarmsysteem, ) moeten een plaats krijgen in het ouderenzorgbeleid. Wanneer er nood is aan bijkomende hulp omwille van een verhoogde zorgvraag moet de zorgbehoevende een beroep kunnen doen op thuiszorgondersteunende diensten. Deze diensten bieden een brede waaier van hulpverlening aan die het de ouderen mogelijk maken zo lang mogelijk zelfstandig te kunnen blijven wonen. Om aan de huidige en toekomstige vraag te kunnen voldoen, pleiten wij voor een versterking van de thuiszorgondersteunende diensten. - Om het werk van mantelzorger en thuiszorgdiensten te verlichten en de mantelzorger te ontlasten, kan er een beroep worden gedaan op een centrum voor kortverblijf. De mogelijkheden voor een rusthuis voor de opstart en de uitbating van de centra voor kortverblijf werd reeds uitgebreid door de wijziging van het besluit van de Vlaamse Regering van 18 december 1998 houdende de erkenning en de 6

7 subsidiëring van verenigingen en welzijnsvoorzieningen in de thuiszorg - bijlage V. Centra voor kortverblijf. Het programmacijfer wordt op gemeentelijk niveau vastgelegd op minimum drie woongelegenheden. Er is blijvend aandacht nodig voor de ontwikkeling van deze zorgvorm. - De dagverzorgingscentra zorgen voor opvang van de zorgbehoevende oudere overdag. Zij worden de dag van vandaag geconfronteerd met een aantal belangrijke uitdagingen die een aangepaste regelgeving nodig maken, zoals o de beperking in programmatie. Op basis van de huidige programmatie is het niet mogelijk om in elke gemeente een aanbod te realiseren. Nochtans is dit erg belangrijk omdat bij een regionale spreiding de gebruikers zich vaak te ver en/of te lang dienen te verplaatsen. Ook de wachtlijsten waarmee de dagverzorgingscentra kampen, maken een uitbreiding van de programmatie noodzakelijk. o de nood aan extra middelen. De zorggraad in de dagverzorgingscentra stijgt. Dit maakt dat de huidige financiering ontoereikend is. o Ontoereikende en te dure mobiliteit. De kostprijs van het vervoer van en naar het dagverzorgingscentrum is te hoog. Limburg kent reeds een hogere invullingsgraad van de dagverzorgingscentra in vergelijking met de andere provincies en dit dankzij extra provinciale financiële ondersteuning. Bijkomende financiering kan het aanbod aan dagverzorgingscentra substantieel doen stijgen. - Wanneer de zorgnood dermate groot is dat thuiszorgondersteunende hulpverlening niet meer in staat is tegemoet te komen aan de zorgnood en de zorgbehoevende in kwestie 24 - uur op 24 uur verzorging nodig heeft, moet hij een thuis kunnen vinden in een rusthuis waar een kwalitatieve verzorging gegarandeerd wordt. Het concept van het rusthuis dient dan ook vernieuwd en aangepast worden. Zo vinden we het belangrijk om grote gemeenschappelijke ruimtes te voorzien. Het isolement van de ouderen in hun kamer kan hierdoor doorbroken worden. De geldende normen voor de bouw moeten worden herzien. Het rusthuis dient een thuis te bieden voor deze mensen. De nodige mogelijkheden moeten gecreëerd worden opdat het rusthuis de zwaarst zorgbehoevenden minimaal betrekt bij de dagdagelijkse activiteiten. Zo is het bijvoorbeeld belangrijk voeling te hebben met het klaarmaken van de maaltijden. Familieleden en vrijwilligers moeten worden gestimuleerd om te participeren in de beslissingen die de organisatie neemt en die hen aanbelangen. Het rusthuis dient waar mogelijk een prominente plaats te krijgen in het zorgnetwerk van de zorgbehoevende. Rusthuizen moeten de mogelijkheid krijgen om dienstverlening en zorg uit te bouwen vanuit het rusthuis zoals maaltijdbedeling/klusjesdienst/ Hiertoe kunnen ze afspraken maken met andere partners binnen de ouderenzorg. Deze functiedifferentatie maakt het hen mogelijk om het rusthuis meer om te vormen 7

8 tot een woon- en zorgcentrum waar zowel aandacht wordt besteed aan kwaliteit van het wonen en leven, naast het aspect zorg. Een rusthuis haalt steeds meer de buitenwereld binnen door zelf naar buiten te treden! Het rusthuis moet de nodige ondersteuning krijgen om aandacht te kunnen schenken aan specifieke doelgroepen. Hierbij denken we bijvoorbeeld aan dementerenden. Deze noden dienen zich te vertalen in de regelgeving. Het aanbod aan residentiële ouderenzorg in Limburg is lager dan deze in andere provincies. Het Limburgplan biedt hierop een antwoord en dient dan ook onverkort te worden uitgevoerd. - Om de toenemende vraag naar zorg op te vangen is er ook een toenemende vraag naar zorgpersoneel. Vooral het opleidingssysteem staat voor de uitdaging om gepaste opleidingen met voldoende slaagkansen en perspectieven op de arbeidsmarkt voor de zorgsector aan te bieden en te promoten. Een voortdurende dialoog tussen de zorgsector en het onderwijsveld is dan ook noodzakelijk. Op deze manier kunnen de gepaste maatregelen genomen worden. We denken hierbij concreet aan: - specifieke aandacht voor ouderenzorg in àlle beroepen voor de gezondheidszorg binnen de diverse opleidingsvormen binnen de zorgberoepen (verzorgenden/zorgkundigen, verpleegkundigen, geneesheren, ) - gepaste opleiding voor de verzorgenden/zorgkundigen - noodzaak van herwaardering van het beroeps- en technisch onderwijs binnen de zorgberoepen - optimaal aanwenden van de arbeidsreserve (in bepaalde regio s of van bepaalde beroepgroepen). Er moet blijvend aandacht besteed worden aan het streven naar vergelijkbare loonen arbeidsvoorwaarden in de zorgsector met de rest van de economie. 8