Samenvatting Biologie Hst 1 inleiding in de biologie

Transcriptie

1 Samenvatting Biol Hst 1 inleiding in de biol Samenvatting door een scholier 1972 woorden 30 september ,2 46 keer beoordeeld Vak Methode Biol Biol voor jou Samenvatting thema 1 Inleiding in de biol biol: levende wezens en de levensverschijnselen scheikunde: samenstelling, bouw en bereiding van stoffen biochemie: scheikundige omzettingen in een organisme natuurkunde: verschijnselen in de levenloze natuur biofysica: natuurkundige verschijnselen in de biol geol: bouw en ontwikkelingsgeschiedenis van de aardkorst. Processen die zich in de aardkorst afspelen paleontol: fossiele overblijfselen Doelstelling 1 Je moet de fasen van een natuurwetenschappelijk onderzoek kunnen beschrijven. Observatie: een bepaald natuurverschijnsel wordt waargenomen. Probleemstelling: op grond van deze waarneming wordt een probleem geformuleerd. Hypothese: voor het natuurverschijnsel wordt een mogelijke verklaring gegeven. Experiment: proeven worden uitgevoerd en gegevens worden verzameld. De probleemstelling wordt herleid tot een onderzoeksvraag. Er wordt een verwachting uitgesproken over de uitkomsten van het experiment. Bij het experiment wordt gewerkt met een experimenteergroep en een controlegroep (de blancoproef). Proeven moeten met grote aantallen worden uitgevoerd. Per proef mag slechts één factor worden onderzocht. Alle andere omstandigheden moeten bij experimenteergroep en controlegroep gelijk zijn. Resultaten: deze worden overzichtelijk weergegeven (o.a. in tabellen, grafieken, diagrammen). Conclusie: de resultaten worden getoetst aan de verwachting en de hypothese. Doelstelling 2 Je moet bij de mens organen, organenstelsels en weefsels kunnen herkennen. Ook moet je in een afbeelding van (een doorsnede van) de romp van een mens de organen kunnen benoemen. Een orgaan is een deel van een organisme met een of meer functies. Pagina 1 van 8

2 Een orgaan bestaat uit verschillende weefsels. Organen werken vaak samen in organenstelsels (bijv. het verteringsstelsel). Weefsel: een groep cellen met dezelfde vorm en dezelfde functie(s). Bij veel weefsels komt tussencelstof voor. Het middenrif scheidt de romp in de borstholte en de buikholte. Organen in de borstholte: o.a. slokdarm, longen en hart. Organen in de buikholte: o.a. maag, lever, alvleesklier, dunne darm, dikke darm, nieren. Doelstelling 3 Je moet bij (delen van) organismen het verband kunnen aangeven tussen vorm en functie, en toepassingen van dit verband kunnen herkennen bij technische producten. Gestroomlijnde lichaamsvorm,waardoor de weerstand van het water laag is: bij waterdieren. Ook bij duikboten. Holle botten,waardoor deze licht en toch stevig zijn: in de ledematen. Ook de buizen van het frame van een fiets zijn hol. Gewelfde vormen die veel gewicht kunnen dragen: bij de botten in de voeten. Ook bij bruggen en kerken. Bolle vleugelvorm,waardoor een opwaartse kracht ontstaat als er lucht langs strijkt: bij vogels. Ook bij vliegtuigen. Doelstelling 4 Je moet bij plantaardige en dierlijke cellen de delen kunnen noemen met hun functies en kenmerken. Plantaardige en dierlijke cellen bestaan uit cytoplasma en kernplasma. Cytoplasma (celplasma): bestaat uit water met opgeloste stoffen (o.a. zouten, eiwitten en vetachtige stoffen). Celmembraan: de buitenste laag van het cytoplasma. Kernplasma: hierin bevinden zich de chromosomen. Kernmembraan: de buitenste laag van het kernplasma. Bij plantaardige cellen komen grote vacuolen, plastiden en celwanden voor (niet bij dierlijke cellen). Vacuole: blaasje in het cytoplasma, gevuld met vacuolevocht. Vacuolevocht bestaat uit water met opgeloste stoffen (o.a. zouten, glucose en andere reservestoffen, afvalstoffen en kleurstoffen, bijv. anthocyaan). Een vacuole is omgeven door een vacuolemembraan. Jonge plantencellen hebben meerdere vacuolen. Oudere plantencellen hebben één grote centrale vacuole. Plastiden: ontstaan in het cytoplasma uit proplastiden. Chloroplasten (bladgroenkorrels): hierin vindt fotosynthese plaats. Chromoplasten (kleurstofkorrels): gele en/of rode kleurstoffen (pigmenten) geven de kleur aan bloemen en vruchten. Leukoplasten (kleurloos): in zetmeelkorrels is zetmeel opgeslagen. Pagina 2 van 8

3 Plastiden kunnen van de ene soort overgaan in de andere soort. Celwand: een stevig laagje om de cel heen. Een celwand behoort niet tot de cel, maar is tussencelstof. Intercellulaire ruimten: holten tussen celwanden, gevuld met lucht. Doelstelling 5 Je moet in een elektronenmicroscopische foto van een cel de organellen kunnen benoemen en de functies ervan kunnen noemen. Organel: deel van een cel met een eigen functie. Endoplasmatisch reticulum: netwerk van dubbele membranen die bijna tegen elkaar aanliggen zodat afgeplatte holten en kanaaltjes ontstaan. Functie: transport van stoffen. Ribosomen: bolvormige organellen, gelegen op de membranen van het endoplasmatisch reticulum of vrij in het cytoplasma. Functie: synthese van eiwitten. Mitochondriën: ronde of boonvormige organellen met een dubbel membraan,waarvan het binnenste membraan sterk is geplooid. Functie: het vrijmaken van energie met behulp van zuurstof (verbranding). Chloroplasten: gevuld met membranen die als stapels muntstukken gerangschikt liggen. Functie: fotosynthese laten plaatsvinden. Celmembraan: twee lagen fosfolipiden (vetachtige stoffen),waarin eiwitten liggen ingebed. Functies: transport van stoffen, bescherming en regeling van de samenstelling van het cytoplasma. Doelstelling 6 Je moet kunnen omschrijven wat diffusie is en de invloed van verschillende factoren op de diffusiesnelheid kunnen beschrijven. Diffusie: verplaatsing van een stof van een plaats met een hoge concentratie naar een plaats met een lage concentratie van die stof (zowel in vloeistoffen als in gassen). Concentratie: hoeveelheid opgeloste stof per volume-eenheid of gewichtseenheid. De concentratie kan worden uitgedrukt in bijv. volume-%,massa-%, g /l, mg/m3 of ppm. Bij gassen wordt druk gebruikt (Pa of kpa). Diffusie wordt veroorzaakt door (ongerichte) beweging van moleculen. Diffusiesnelheid: nettoverplaatsing van een stof per tijdseenheid. De diffusiesnelheid is afhankelijk van: het oppervlak waardoorheen diffusie plaatsvindt (hoe groter het oppervlak is, des te sneller vindt diffusie plaats); de afstand waarover diffusie plaatsvindt (hoe kleiner de afstand is, des te sneller vindt diffusie plaats); het concentratieverschil of drukverschil (hoe groter dit verschil is, des te sneller vindt diffusie plaats); de temperatuur (hoe hoger de temperatuur is, des te sneller vindt diffusie plaats), de aard van de diffunderende stof en het diffusiemedium. Doelstelling 7 Pagina 3 van 8

4 Je moet kunnen omschrijven wat osmose is en kunnen aangeven waarvan de osmotische waarde van een oplossing afhankelijk is. Osmose: diffusie van water door een semi-permeabel membraan. Een semi-permeabel membraan laat wel water door,maar niet de opgeloste stof. Bij osmose treedt nettowaterverplaatsing op van een plaats met een lage osmotische waarde naar een plaats met een hoge osmotische waarde. De osmotische waarde van een oplossing is afhankelijk van het aantal opgeloste deeltjes per volumeeenheid. Doelstelling 8 Je moet kunnen beschrijven hoe stoffentransport via celmembranen plaatsvindt. Bij veelcellige dieren vormt het celmembraan de scheiding tussen de cel en het interne milieu (weefselvloeistof en bloedplasma). Een celmembraan is selectief permeabel. Hierdoor kan het verschil in samenstelling tussen cel en intern milieu gehandhaafd blijven. Transport van zuurstof, koolstofdioxide en in vet oplosbare stoffen vindt plaats door diffusie (door de fosfolipidenlagen heen). Transport van water vindt plaats door osmose (via poriën in bepaalde eiwitten). Transport van glucose en bepaalde ionen kan passief plaatsvinden via bepaalde transportenzymen. Dit transport kost geen energie en volgt altijd het concentratieverval. Transport van glucose en bepaalde ionen kan ook actief plaatsvinden via andere transportenzymen. Dit transport kan tegen het concentratieverval in plaatsvinden. Dit transport kost energie, die door mitochondriën wordt vrijgemaakt. Doelstelling 9 Je moet kunnen beschrijven welke rol osmose speelt bij de stevigheid van planten. Bij (levende) plantencellen vindt osmose plaats tussen de cel en de celwand. Het celmembraan en het vacuolemembraan fungeren als semi-permeabel membraan. Celwanden zijn volledig permeabel. Ze zijn meestal doordrenkt met vocht. Onder normale omstandigheden is de osmotische waarde van het cytoplasma en het vacuolevocht hoger dan die van het vocht in de celwanden. Door osmose stroomt water de cel in. Het celvolume wordt groter en de cel wordt turgescent. De osmotische waarde van het vacuolevocht daalt. Turgor: de druk van de cel op de celwand. Het instromen van water wordt tegengegaan doordat de uitgerekte celwand een tegendruk uitoefent. Hierdoor krijgen de weefsels van (kruidachtige) planten stevigheid. Er ontstaat een evenwicht,waarbij geen nettowaterverplaatsing meer optreedt. De grootte van de turgor komt overeen met het verschil in osmotische waarde binnen de cel en buiten de cel. Als het vocht in de celwanden een hogere osmotische waarde heeft dan het cytoplasma en het vacuolevocht, kan plasmolyse optreden. Door osmose stroomt water de cel uit. De turgor daalt en de osmotische waarde van het vacuolevocht Pagina 4 van 8

5 stijgt. Plasmolyse: de cel laat los van de celwand. Plasmolyse kan ook optreden als een plant door verdamping veel water verliest. Als bij veel cellen van een kruidachtige plant plasmolyse optreedt, verliest de plant stevigheid. Grensplasmolyse: situatie waarbij de turgor 0 is en er geen plasmolyse optreedt. Bij grensplasmolyse en bij plasmolyse is de osmotische waarde van het cytoplasma en het vacuolevocht gelijk aan die van het vocht in de celwanden. Je hebt in de basisstof ook geleerd hoe je informatie opzoekt in naslagwerken, hoe je een proef ontwerpt volgens de fasen van een natuurwetenschappelijk onderzoek, hoe je een verslag maakt, hoe je een preparaat maakt, hoe je met de microscoop werkt, hoe je tekeningen maakt, hoe je een proefopstelling ontwerpt, hoe je pipetteert en hoe je een verdunningsreeks maakt. In de diagnostische toets zijn hierover geen vragen opgenomen. Leren onderzoeken Je hebt leren werken met een osmosmeter en onderzoek gedaan naar toepassingen van superslurpers. ANW Je hebt geleerd dat het ontwikkelen van steeds betere hulpmiddelen voor het waarnemen hand in hand gaat met de ontdekking van micro-organismen. Leren en werken Je hebt aan de hand van je eigen interesse twee beroepen nader onderzocht. Bolle vleugelvorm: Verband tussen vorm en functie. Bolle vleugelvorm veroorzaakt een opwaartse kracht als er lucht langs strijkt. Bij vogels. Cel: De kleinste organisatie eenheid in een organisme. De vorm van de cel hangt samen met de functie. Een cel bevat kernplasma en cytoplasma. In het cytoplasma bevinden zich organellen. Celmembraan: De buitenste laag van het cytoplasma. Twee lagen fosfolipiden (vetachtige stoffen), waarin eiwitten liggen ingebed. Transport van stoffen, bescherming en regeling van de samenstelling van het cytoplasma. Celwand: Een stevig laagje om de cel van een plantaardige cel heen. Wordt gevormd door het cytoplasma. Behoort niet tot de cel, maar is tussencelstof. Pagina 5 van 8

6 Chloroplasten: Voorbeeld van plastiden. Organellen die gevuld zijn met membranen die als stapels muntstukken gerangschikt liggen. Functie van chloroplasten: Fotosynthese laten plaatsvinden. Chromoplasten: Voorbeeld van plastiden. Bevatten gele en/of rode kleurstoffen (pigmenten), deze geven de kleur aan bloemen en vruchten. Concentratie: De hoeveelheid opgeloste stof per volume-eenheid of gewichtseenheid. De concentratie kan worden uitgedrukt in bijv. volume-%, massa-%, g/l, mg/m3 of ppm. Cytoplasma: Onderdeel van zowel de plantaardige als dierlijke cel. Bestaat uit water met opgeloste stoffen (o.a. zouten, eiwitten en vetachtige stoffen). In het cytoplasma bevinden zich organellen. De buitenste laag van het cytoplasma is de celmembraan. Dierlijke cel: Bestaat uit cytoplasma en kernplasma. Bezit een celmembraan en een kernmembraan. Er komen geen grote vacuolen, plastiden en celwanden voor. Diffusiesnelheid: Nettoverplaatsing van een stof per tijdseenheid. Het is afhankelijk van het oppervlak waardoorheen diffusie plaatsvindt, de afstand waarover diffusie plaatsvindt, het concentratieverschil of drukverschil, de temperatuur, de aard van de diffunderende stof en het diffusiemedium. Endoplasmatisch reticulum: Netwerk van dubbele membranen die bijna tegen elkaar aanliggen zodat afgeplatte holten en kanaaltjes ontstaan. Functie van endoplasmatisch reticulum: transport van stoffen. Gestroomlijnde lichaamsvorm: Verband tussen vorm en functie bij waterdieren. Vorm waardoor een individu zo weinig mogelijk weerstand ondervindt van het medium waar in het zich beweegt. Kop, romp en staart gaan gelijdelijk in elkaar over bij waterdieren. Gewelfde vormen: Verband tussen vorm en functie. Pagina 6 van 8

7 Gewelfde vormen kunnen veel gewicht dragen. Bij de botten in de voeten. Holle botten: Verband tussen vorm en functie. Botten die licht en toch stevig zijn. Komen voor in de ledematen. Intercellulaire ruimten: Holten tussen de celwanden, gevuld met lucht. Intern milieu: Het interne milieu van veelcellige dieren bestaat uit weefselvloeistof en bloedplasma. Het interne milieu wordt gescheiden van de cel door het celmembraan. Kernplasma: Onderdeel van zowel de plantaardige als dierlijke cel. In het kernplasma bevinden zich de chromosomen. De buitenste laag van het kernplasma is de kernmembraan. Leukoplasten: Voorbeeld van plastiden. Ze zijn kleurloos. Kunnen zich ontwikkelen tot chloroplasten, chromoplasten en amyloplasten. Mitochondriën: Ronde of boonvormige organellen met een dubbel membraan, waarvan het binnenste membraan sterk is geplooid. Mitochondriën maken energie vrij met behulp van zuurstof (verbranding). Orgaan: Een deel van een organisme met een of meer functies. Een orgaan bestaat uit verschillende weefsels. Werken vaak samen in organenstelsels Organel: Deel van een cel met een eigen functie. Organenstelsel: Een groep van samenwerkende organen met een gezamenlijke functie. Osmotische waarde: De osmotische waarde van een oplossing is afhankelijk van het aantal opgeloste deeltjes per volumeeenheid. Pagina 7 van 8

8 Hoe groter het aantal opgeloste deeltjes per volume-eenheid, des te groter is de osmotische waarde. Plantaardige cel: Bestaat uit cytoplasma en kernplasma. Bezit een celmembraan en een kernmembraan. Er komen grote vacuolen, plastiden en celwanden voor. Plastiden: Ontstaan in het cytoplasma uit proplastiden. Plastiden kunnen van de ene soort overgaan in de andere soort. Ribosomen: Bolvormige organellen, gelegen op de membranen van het endoplasmatisch reticulum of vrij in het cytoplasma. Functie van ribosomen: synthese van eiwitten. Semipermeabel membraan: Een semipermeabel membraan laat wel water door, maar niet de opgeloste stof. Transportenzymen: Eiwitten die in het celmembraan zitten. Deze eiwitten kunnen een molecuul of ion van de ene naar de andere kant van het membraan verplaatsen. Turgor: De druk van de cel op de celwand. Tussencelstof: Komt tussen de cellen voor. Bestaat uit dood materiaal. In sommige weefsels is de tussencelstof hard, in andere zacht. Vacuole: Blaasje in het cytoplasma, gevuld met vacuolevocht. Vacuolevocht bestaat uit water met opgeloste stoffen (o.a. zouten, glucose en andere reservestoffen, afvalstoffen en kleurstoffen). Komen voornamelijk voor in plantaardige cellen. Een vacuole is omgeven door een vacuolemembraan. Weefsel: Een groep cellen met dezelfde vorm en dezelfde functie(s). In een weefsel komt vaak tussencelstof voor Pagina 8 van 8