Kijkend naar de Vulkaan

Transcriptie

1 Kijkend naar de Vulkaan B.Ch. van Ee-Stubert

2 - 2 -

3 Inhoudsopgave Lijst met Fotos... 5 Even Voorstellen Intermezzo 1:Foto s uit de Den Helder tijd Voor de oorlog Intermezzo 2: Foto s uit Indië In de oorlog De Kamptijd Dagboek: Moentilan (Midden Java) Intermezzo 3: illustraties uit de oorlogstijd Dagboek: Geen oorlog meer Dagboek: BERSIAP! Gezinshereniging Naschrift: Storm in de Golf van Biscaye Hoe nu verder? Intermezzo 4: Foto s van na de oorlog Epiloog

4 - 4 -

5 Lijst met Fotos 1. Doopbewijs Albertus Charles Stubert Charles & Jan Stubert Opa Stubert januari Opa Stubert Soerabaja 1922 met verlovingsring Exploratietocht Nieuw Guinea Gecombineerde verlovingsfoto Bep en Charles Familie Kombuis Den Helder met Chef De Nies Zomer 1929 met Nico Mooij K-18 in marsepein Met bamboehoed in Oma Rijke met Tante To en neven Veerboot naar Texel Tante To van Hal Soerabaja SS Koningin der Nederlanden Bep Aan het strand met de heer De Nies Met de baker zuster Aales 1928 en foto voor pappa in Indië Moeder (met pothoed) trots op kind en kinderwagen Zomer Soerabaja 1929 auto van Niek Mooij Chinese tempel Singapore Pa op bezoek in Soerabaja In de marinekazerne Soerabaja Keukenploeg Zeven Provinciën statieportret Familie uit Amsterdam aan het strand De postbrug in Den Helder, winter Familieportret Pa weer beter na buikvliesontsteking, Aarhuus Denemarken mrt 1934 Sergeant-Kok Stubert! Vertrek familie Mooij

6 35. Strand Poppenhuis Met Mees Kind van de zee Badmode Huis van Limburg Stirumstraat Den Helder Familie aan het strand , Familie Mooij op weg naar Curaçao Aan boord van de De Ruijter Indienststelling hms de Ruijter 26 sept Het Huwelijk! Aan boord van de De Ruijter Opa in de Krant! De Johan van Oldenbarnevelt Aan boord van de Johan Aan boord van de Johan Het Nieuwe Huis Bep en de Baboe Tipa Moortje het eiervrouwtje Een Hollands Interieur De 5e hands fietsen met blokken Statiefoto voor het thuisfront Klaar voor het Bal Masqué Het Bal Masqué Duitsers verplicht op vakantie Kijken naar de vulkaan Moeder in uniform heeft Rode Kruisje gehaald MULO in Soerabaja De De Ruijter in de afbouwperiode, Dogkar in Moeder met Floor Meijer, Soerabaja Beatrix! En de feestverlichting e klas school met de bijbel "Ketabang"1938/ Een politieagent regelt 'het verkeer' De bemanning van de De Ruijter, 4 mei

7 71. Doing the Lambeth Walk Pa met de keukenbrigade Op weg naar Selecta Vakantie Selecta Vakantie Selecta Vakantie Selecta Vakantie Selecta Familie Vorstman naar Nederland Familie Vorstman naar Nederland Familie Vorstman naar Nederland Uitzwaaien familie Vorstman Mijn verjaardag! Grootouders op vakantie in Bergen NH Familieportretje Motorcontrole voor de steile rit naar Sarangan Hotel Bergmeer in Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan Augustus 1939 geboorte princes Irene Chocoladewikkel tgv geboorte princes Irene Koninklijke familie naar Canada Dierentuin Soerabaja De eerste hoge hakken Mevrouw de Nijs en de buurkinderen Oom Leo met verlof in Sydney Oom Leo met verlof in Sydney Vakantie Sarangan

8 Vakantie Sarangan Vakantie Sarangan: vissen Vakantie Sarangan te paard Vakantie Sarangan met Piet Kesteloo Vakantie Sarangan: zwaveldamp Henk Tuyt komt op voor zijn dienstplicht in Bandoeng De Oranje in Sydney omgebouwd tot rode kruis schip Bep vlak voor de oorlog soerabaja Pendaftaran Achterkant Pendaftaran Januari 1943 Japanse Guldens modetekening voor naaiatelier Januari 1943 Geboorte Margriet in Canada September 1943 Moentilan September 1943 Moentilan Plattegrond Moentilan September 1943 Moentilan, Djalan Kartini September 1943 Moentilan kerk Tekening Moentilan: melden met de melk Tekening Moentilan: Patjol Ploeg Moentilan 1945: tekening voor verjaardag moeder Moentilan, tekening moeder in uniform Moentilan, tekening Moentilan, tekening op achterkant prentbriefkaart augustus 1945 Banjoe Biroe kamp Plattegrond Banjoe Biroe kamp Ghurka! Kukri's Hoofdgebouw Moentilan Corvee Kali Lamat in Moentilan Overgave Japanners in Singapore Batavia HBS klas 2C An Besuyen in 1946 en Bep vlak na de Bersiap tijd Batavia 1946 met Hans Heppener

9 142. De Japon die niet Kon Batavia 1946, Hans Heppener Huwelijk Willem Creteer en Henny. Batavia Geboorte Maria-Christina (Marijke) De Oranje Bep in Nederland De jurk zoals hij uiteindelijk WEL kon Overbruggingsklas HBS Amsterdam Dam, Amsterdam (let op de padvinders!)

10 - 10 -

11 Opgedragen aan: Mijn Vader, die op mij de liefde voor Indië overbracht. Mijn Moeder, hard werkende Rode Kruis medewerkster, steun en toeverlaat voor vele kampgenoten maar bovenal voor mij. Mijn echtgenoot Jan, en mijn kinderen Martien en Albert, voor hun betrokkenheid met mijn Indisch verleden. `s-hertogenbosch, mei

12 - 12 -

13 Even Voorstellen Even voorstellen, zodat u weet, over welke personen dit verhaal gaat. Albertus Charles Stubert, geboren te Amsterdam op Jacoba Maas, geboren te Anna Paulowna (N.H.) op Bertha Charlotte Stubert, geboren te Den Helder op Mijn Vader, A.Ch.Stubert, had één eigen broer: Jan Debert Stubert. Zijn moeder was gescheiden en hertrouwde met de heer Rijke. Uit dat huwelijk werden drie zoons geboren: Jo, Wim en George. 1. Doopbewijs Albertus Charles Stubert

14 2. Charles & Jan Stubert 1907 Papa had twee passies: Indië en de zee. Hij werkte al heel jong mee in de zaak van Vader Stubert (behangen en stofferen. Hij moest immers het vak leren. Het zinde Pa helemaal niet en op een gegeven moment monsterde hij stiekem aan op de wilde vaart en was zoonlief verdwenen tot verdriet van zijn ouders. Het leven aan boord was hard en van Pa's romantische dromen bleef maar bitter weinig over. Toen zijn schip Amsterdam weer eens aandeed kwam hij met hangende pootjes en zeer schuldbewust weer thuis. Terug naar de zaak, maar dat was ook niet alles. Hij zeurde net zolang tot hij naar de Marine mocht en op 15 januari 1918 trad hij in dienst als lichtmatroos. Maar welk dienstvak? De keus was gauw gemaakt: kok! Hij volgde een spoedcursus op de Amsterdamse Huishoudschool (de Marine kende toen nog geen eigen opleiding). Het beviel hem uitstekend, ook al was hij de enige jongen tussen de meisjes. Na het behalen van het felbegeerde diploma wilde hij - als het even kon - naar Indië, maar de eerste wereldoorlog woedde nog en hij moest toestemming van zijn

15 ouders hebben. Die kreeg hij gelukkig, ook al kreeg zijn Moeder angstige visioenen van schepen, die op mijnen liepen of in de grond geboord werden. En zo vertrok Pa vol goede moed op 20 juli 1918 a/b van Hr Ms "Hertog Hendrik" op weg naar het grote avontuur. Zijn ouders bleven bezorgd achter, ze hadden nu alleen nog maar een foto van hun oudste zoon met een geweer, bijna langer dan het joch! 3. Opa Stubert januari

16 De reis verliep zonder incidenten. Pa genoot, al werd hij niet met fluwelen handschoenen aangepakt. In de kombuis had hij een goede leermeester, streng, maar rechtvaardig. Pa leerde snel, maar had natuurlijk ook zijn kwajongensstreken. En dan het grote moment: Sabang in zicht, ze waren in Indië! Pa kwam in een wondere bonte wereld terecht met heel verschillende mensen, volkeren waar hij geen weet van had. Het wende snel, dit was immers wat hij altijd gewild had! Twee jaar doorkruiste hij de archipel en wist hij al heel gauw dat hij weer terug zou komen; dit land deed hem heel veel. In december 1920 voer hij thuis, weer met de "Hertog Hendrik". Terug in Den Helder leerde hij mijn Moeder kennen, varende met het MOK-bootje van het Marinevliegkamp op Texel naar Den Helder. Als gedienstige van een officiersfamilie mocht zij mee varen. Het klikte tussen die twee en dat is altijd zo gebleven, al was het af en toe zwaar weer. Mijn Vader was een echte Bourgondiër, een levensgenieter eerste klas. Mijn Moeder was heel anders. Ze kwam uit een goed Katholiek gezin met acht kinderen. Haar Vader was boerenknecht in Anna Paulowna waar zij ook geboren werd, maar het gezin verhuisde al gauw naar Texel waar meer werk zou zijn. Haar Vader werkte keihard en haar Moeder had de handen vol aan het gezin en de grote moestuin. Op school deed Moeder het heel goed, maar verder leren was er niet bij; er moest geld in het laatje komen. Op haar twaalfde jaar kwam zij voor dag en nacht in dienst bij een hotelhouder in Den Burg. Zij leerde er veel, maar jaren later sprak zij nog met afschuw over de was, die zij 's winters uit het koude sodawater moest halen. Haar handen bevroren zowat! Na een paar jaar kon zij zich verbeteren. Zij kwam in dienst bij een jong gezin, de Vader was een Marineofficier en de Moeder kwam uit Indië, waar zij onderwijzeres was geweest. Ook hier was het hard werken, maar het was er veel gezelliger. Moeder kwam zelfs aan sparen toe, in tegenstelling tot mijn Vader, die het woord "sparen" niet in zijn woordenboek had staan

17 4. Opa Stubert Soerabaja 1922 met verlovingsring

18 Om zijn financiën weer wat op peil te brengen vertrok Pa op 9 november 1921, notabene op zijn verjaardag, weer naar de Oost. Dit keer was er niet de spanning van het op weg zijn naar het volkomen onbekende land, het werd nu een blij weerzien. Toch duurde deze term hem te lang, want hij miste zijn Koosje en hij moest brieven schrijven, waar hij een vreselijke hekel aan had. Toch genoot hij met volle teugen, had een gezellig stel vrienden en ze trokken er vaak op uit. Met zijn schip ging hij naar Nieuw Guinea en mocht een keer mee op een korte exploratietocht. Een groot deel van Nieuw Guinea moest n.l. nog in kaart gebracht worden. Hij voelde zich als een kat in een vreemd pakhuis, maar baande zich vastberaden een weg door het dichte oerwoud en hij vond het achteraf prachtig en kon er zeer smeuïg over vertellen. 5. Exploratietocht Nieuw Guinea

19 In November 1923 aanvaardde hij de thuisreis met het s.s. "Koningin der Nederlanden", een passagiersschip. Ook dit was een belevenis, want mijnheer was nu passagier en dat beviel hem heel goed. Hij moest wel wat corveediensten doen, maar dat deerde hem niet. In het koude Den Helder zag hij dan eindelijk zijn geliefde Koosje weer. Wat een thuiskomst! Er was één minpuntje: mijn Vader had maar heel weinig gespaard, zodat er niet direct getrouwd kon worden. Dat werd uitgesteld tot 24 december Zij trouwden voor het kantongerecht, want de ouders gaven geen toestemming voor dit huwelijk. Mijn Moeder was immers Rooms Katholiek en mijn Vader Nederlands Hervormd, dus dat kon helemaal niet. Zo ging dat in die dagen. Het was dus geen feestelijke dag. Pa trouwde in uniform en Ma droeg een geruit mantelpakje met een bouquet theerozen. De trouwfoto ontbrak helaas. 6. Gecombineerde verlovingsfoto 1922 Moeders jongste zusje hield contact met haar (waarschijnlijk stiekem), maar schreef wel op de enveloppen: "Aan Mej. Maas p/a dhr Stubert"! Gelukkig verbeterden de verhoudingen weer, maar er bleef toch altijd iets van hangen

20 Mijn ouders huurden een huisje in de Van Limburg Stirumstraat in Den Helder. Het werd geleidelijk aan ingericht. Moeder was zielsgelukkig als zij weer iets kon kopen. Op 31 Januari 1925 werd Pa bevorderd tot korporaal kok, een hele vooruitgang. Op 14 Mei 1927 werd ik geboren. Mijn ouders waren dolgelukkig met hun eersteling. Ik werd met de "helm op" geboren, iets bijzonders en bovendien was het na werktijd, daarom zou ik nooit hard hoeven te werken verkondigde de baker. Nu, werk was er genoeg: mijn Vader had van de zenuwen de petroleumlamp laten loeven, zodat een muur onder het roet zat. 7. Bep en Charles 1927 Pa genoot van zijn dochter, maar werd toch weer onrustig en vertrok voor de derde keer naar Indië in Maart 1928 aan boord van het s.s. "Indrapoera". Deze term verliep gladjes. Zijn beste vriend en buurman

21 was daar ook. Zij huurden wel eens een auto en trokken dan de bergen in en genoten van de schitterende natuur. Af en toe verzond hij een pakje met o.a. coupons zijde, waarvan dan net een jurkje voor mij kon worden gemaakt. Moeder was trots op haar werk en werd woest over opmerkingen uit de buurt, zoals: "Een korporaalskind hoort niet in zijden jurkjes rond te lopen". Over rangen en standen gesproken! 8. Familie 1928 In Juni 1930 kwam Pa weer terug. De naam van het schip wordt in de Staat van Dienst niet genoemd. Ik herkende hem niet meer, was bang van "de vreemde man" en liep naar de foto van Papa, dat was hem immers! Gelukkig was het ijs snel gebroken

22 9. Kombuis Den Helder met Chef De Nies Op 28 Juli 1930, kennelijk na een maand verlof, werd Vader geplaatst op de Onderzeedienst. Op de duikboten voelde hij zich thuis, heel wonderlijk voor een man, die zo van de ruimte om zich heen hield. Het ging er toen nog gemoedelijk aan toe. Pa kon daar smakelijk over vertellen, bijv. over de trek in croquetten van de commandant. De kok had daar wel zin in, maar had ook wel oren naar een paar uurtjes duiken; daar stond nl. een premie op. Hij kreeg het voor elkaar en de croquetten smaakten uitstekend. Later heb ik vele malen het beproefde recept van mijn Vader gemaakt! Ik moest dan altijd denken aan Pa's verhaal. Vader werd nog ettelijke malen overgeplaatst op, zoals hij het noemde, "een varend scheepje", zoals de "Banckert" en de "Hertog Hendrik". Moeder was dus heel vaak alleen en bofte, dat haar buren ook haar beste vrienden waren en ze had de zorg voor mij. Ik mocht niet naar de kleuterschool, want dat waren allemaal "snottebellenkinderen" en bovendien speelde ik toch met de buurkinderen, die ook niet naar dat schooltje mochten. In de

23 schemering las Moeder altijd voor. Dat vond ik gezellig, maar dat schemeren vond ik vreselijk. Ik had een rijke fantasie en zag allerlei spookbeelden in de voorbijdrijvende, akelig donkere wolken. Moeder deed dit om licht te sparen. Het was crisistijd, de salarissen waren bepaald niet hoog en overal moest bezuinigd worden. 10. Zomer 1929 met Nico Mooij Al jong mocht ik naar OKK, een gymclub met de mooie naam "Oefening Kweekt Kunst". Ik had het daar erg naar mijn zin. Bovendien kon ik in September 1933 eindelijk naar school. Moeder had mij aangemeld op de Opleidingsschool aan de Parallelweg. Zij vond, dat ik zoveel mogelijk moest leren en het verder zou brengen dan zij ooit gekund had. Het was niet ver lopen (Moeder liep vroeger een uur naar school). Zij vond dan ook, dat ik een Zondagskind was. In de eerste klas had ik een schat van een juffrouw, mw. Timman. Zij vond, dat ik niet schreef, maar de letters tekende. In de tweede klas bofte ik niet met de juffrouw. Zij was erg streng en sloeg met een Spaans rietje op je handen als iets haar niet zinde. Tot ons verdriet ging zij mee naar de derde klas. We waren dan ook blij naar de vierde klas te kunnen. Daar zwaaide mijnheer Westenberg de scepter, een heel aardige man

24 Thuis veranderde ook het een en ander. Vader was in 1934 bevorderd tot sergeant kok en dus zaten we wat ruimer in de financiën. De gaslamp verdween en we kregen electrisch licht. Geen gedoe meer met olielampjes als we naar boven moesten. Pa kreeg nog steeds te horen hoe hij die lampjes had laten loeven, zodat alles beroet was en dat juist op het moment dat ik geboren moest worden! Wat een gemak. Je drukte maar op een knopje en je had licht. Er kwam een nieuw servies met gouden randjes, een hartewens van Moeder. Ik vond het prachtig. Toch had Moeder nog een groot verlangen. Ze had een hekel aan ons "toilet", een ouderwetse poepdoos, wel heel keurig met een glimmend gewreven houten deksel gesloten en door te spoelen met een emmer water, maar toch niet ideaal en de waterclosets waren in opkomst. De huisbaas vond dat allemaal maar nieuwerwetse onzin en het ging dus niet door. Wel kregen we een radio en dat was een hele verandering. Dat bracht nog eens leven in de brouwerij. Ik had de meeste aandacht voor de kinderuurtjes en AVRO's kinderkoor met Jacob Hamel. Minder leuk vond ik de Zondagse voetbalwedstrijden. Dan werden de kinderen naar buiten gestuurd, want die maakten teveel lawaai en verstoorden het boeiende commentaar van Han Hollander. Eén ding bleef ik vervelend vinden. Voor schooltijd moest ik nog al eens een boodschap doen bij Buter, de kruidenier. Dat op zich was niet erg, maar hij woonde in één van de weinige straten waar ze nog "poeptonnen" hadden. Die werden regelmatig opgehaald en geleegd, maar ik werd altijd misselijk van de stank. Ik was 's morgens toch al een slechte eetster, maar op de ophaaldag van de tonnen scheelde het niet veel of ik moest overgeven. Moeder vond dat maar kinderachtig. Feest was het als Vader terug kwam van zee. Hij nam dan altijd cadeautjes voor ons mee en gebakjes! Op een keer had hij poppenmeubeltjes meegebracht uit Madeira, heel snoezig van riet gevlochten. Voor Moeder mooie lingerie, maar ze vond dat veel te wuft. In November 1934 werd Pa op het wachtschip bij Willemsoord geplaatst. Dat vond ik gezellig, want dan was hij bijna elke avond thuis en als hij Zondagsdienst had mocht ik wel eens mee. Ik werd dan

25 door de koks schandalig verwend, want ik vond het eten aan boord veel lekkerder dan thuis. De spoelingboer kwam het overtollige eten ophalen voor de beesten, maar voor hem schoot er ook wel het een en ander over. Het wachtschip was een houten oorlogsschip uit de negentiende eeuw, een zg. ramschip, dat vijandelijke schepen moest rammen en zo mogelijk tot zinken brengen, maar dat was gelukkig nooit van toepassing geweest en het schip was nu eigenlijk met pensioen. Pa werd weer eens bij de onderzeedienst geplaatst en maakte een reis mee met de beroemde heer Vening Meinesz, een geodeet, die moeilijke en ingewikkelde onderzoeken deed op het gebied van aantrekkingskracht van de aarde, zwaartekracht van het water en nog veel meer. De bemanning snapte er niet veel van, maar het zou wel van belang zijn. Later maakte hij de beroemde reis met de K K-18 in marsepein

26 12. Met bamboehoed in

27 Intermezzo 1:Foto s uit de Den Helder tijd 13. Oma Rijke met Tante To en neven 14. Veerboot naar Texel

28 15. Tante To van Hal

29 16. Soerabaja

30 17. SS Koningin der Nederlanden Bep

31 19. Aan het strand met de heer De Nies 20. Met de baker zuster Aales 1928 en foto voor pappa in Indië

32 21. Moeder (met pothoed) trots op kind en kinderwagen

33 22. Zomer

34 23. Soerabaja 1929 auto van Niek Mooij 24. Chinese tempel Singapore

35 25. Pa op bezoek in Soerabaja

36 26. In de marinekazerne Soerabaja

37 27. Keukenploeg Zeven Provinciën

38 statieportret

39 29. Familie uit Amsterdam aan het strand

40 30. De postbrug in Den Helder, winter Familieportret

41 32. Pa weer beter na buikvliesontsteking, Aarhuus Denemarken mrt 1934 Sergeant-Kok Stubert!

42 34. Vertrek familie Mooij 35. Strand

43 36. Poppenhuis 37. Met Mees

44 38. Kind van de zee 39. Badmode

45 40. Huis van Limburg Stirumstraat Den Helder

46 41. Familie aan het strand

47 42, Familie Mooij op weg naar Curaçao 43. Aan boord van de De Ruijter

48 - 48 -

49 Voor de oorlog Vader werd eind 1935 betrokken bij de afbouw van de kruiser Hr Ms "De Ruyter". Als sergt.kok mocht hij (mee-)adviseren bij de inrichting van de kombuizen, een hele eer. Hij volgde tevens een spoedcursus in het Amstelhotel in Amsterdam. Hij moest de laatste snufjes in de vingers krijgen m.b.t. grote diners en ontvangsten. Zijn ouders genoten van zijn verhalen over de grote luxe van het hotel en de belangrijke gasten. Pa had het best naar zijn zin in het Amstelhotel, maar verheugde zich enorm op de reis naar Indië. Met moeite kon hij verlof krijgen voor mijn negende verjaardag. Toen hij zei, dat dit de eerste keer zou zijn, dat hij een verjaardag van mij meemaakte, kreeg hij toestemming. Het werd een groot feest, temeer omdat toen bekend werd, dat eindelijk het gezin mee mocht naar Indië. We zouden voor vier jaar gaan en verlenging was mogelijk tot zes jaar. 44. Indienststelling hms de Ruijter 26 sept

50 Op 3 October 1936 vond de indienststelling van de kruiser plaats door H.M. Koningin Wilhelmina. Er werden statiefoto's gemaakt en er was veel belangstelling van radio, pers en publiek en iedereen was het er over eens: het was een prachtschip! De bemanning kon nog net het huwelijk van Prinses Juliana met Prins Bernhard meemaken. Het a.s. bruidspaar had samen met de Koningin al een tocht met de "De Ruyter" gemaakt over de Noordzee en tijdens de lunch liet Prins Bernhard zijn vork vallen. "Allemaal plankenkoorts" was het commentaar van Prinses Juliana. Op 7 Januari 1937 was heel Den Helder versierd en de nieuwe kruiser lag te pronken in een zee van licht. Het was een koude dag, maar het huwelijk werd uitbundig gevierd. Later mochten we met school de film van het huwelijk zien, net een sprookje! Er kwamen foto's en albums uit en ik wilde alles wel kopen, maar daar stak Moeder een stokje voor. Ik had al een grote verzameling koninklijke bruiden, maar uiteindelijk mocht ik toch vijf van de mooiste kaarten kopen. 45. Het Huwelijk! Op 11 Januari 1937 mochten de naaste familieleden aan boord van de kruiser om het schip te bewonderen en officieel afscheid te nemen. Vooral de twee vliegtuigjes trokken veel belangstelling. De volgende morgen was het dan zover. Het was koud en druilerig. Moeder en ik

51 namen afscheid van Vader met een "Tot gauw ziens in Soerabaja en een behouden vaart". We liepen naar het havenhoofd om het schip uit te wuiven tot er niets meer te zien viel. 46. Aan boord van de De Ruijter Er brak een drukke tijd voor Moeder aan. De passage moest geregeld worden; het werd de "Johan van Oldenbarnevelt", die op 24 februari 1937 naar Indië zou vertrekken vanuit Amsterdam. De voorlichting van Marinezijde was nihil. Gelukkig woonden er in Den Helder vele oud-indischgasten en daar staken we veel van op. Moeder kocht een leerboek Maleis en begon ijverig te studeren. De tropenuitzet moest gemaakt worden en daar zorgde de Huishoudschool in Den Helder voor. Een buurmeisje was daar lerares en zij vond het voor haar leerlingen een goede manier om praktijk op te doen. Moeder moest voor de stof zorgen en dat vond ik prachtig, want daarvoor gingen we naar Amsterdam om met Oma en Tante Jans, die zelf lerares op een huishoudschool was, inkopen te doen. Het was midden in de winter, maar de winkels waren er op ingesteld om ook in de winter zomerstoffen in huis te hebben, want er gingen zoveel

52 mensen naar de tropen. Het was moeilijk kiezen. Moeder moest alzo drie avondtoiletten hebben voor de dansavonden aan boord. Ze had er nog nooit één bezeten en was blij met de adviezen van Tante Jans. Dan nog ettelijke japonnen en voor mij enkele jurken (niet te veel, want ik groeide snel) en niet te vergeten stof voor tropenlingerie. Bepakt en bezakt kwamen we thuis na nog iets lekkers bij de Hema genomen te hebben, Oma's geliefde uitrustplek na het winkelen. In Den Helder begon het grote werk: modelletjes uitzoeken, passen en nog eens passen, ik voelde me net een prinsesje! Moeder vorderde goed met het Maleis, zat soms wel met de uitspraak in de knoop, maar er was altijd wel iemand bij de hand om haar te helpen. Ik leerde alle grote steden, rivieren en bergen van Java uit het hoofd, want dan zou ik niet met mijn mond vol tanden staan in die vreemde klas daarginds. De tijd vloog om, de meubels en alles wat niet mee kon moest opgeslagen worden, poes Mees moest ondergebracht worden (wat ik heel naar vond, want waarom mocht Mees niet mee naar Indië?). Moeder zei, dat Hollandse poezen niet van de tropenzon hielden en dat geloofde ik. En toen kwam de dag, dat er afscheid genomen moest worden van iedereen. Nog een laatste bezoek aan de familie in Alphen aan den Rijn en op Texel. Voor de laatste keer met de boot van Texel naar Den Helder; het gaf een wat naargeestig gevoel. Daarna de vrienden en kennissen gedag zeggen en het moeilijkste voor mij: afscheid nemen van mijn klas en mijnheer Westenberg. We zouden elkaar nooit meer terugzien. Onze trein stond klaar, een stoomtrein met gescheiden coupé's en eigen deuren. De deur ging dicht en daar gingen we op weg naar Opa en Oma in Amsterdam en wie stonden ons langs de spoorbaan uit te wuiven? De hele 4e klas met de heer Westenberg! Het heeft me wel wat traantjes gekost. Het heeft een diepe indruk op me gemaakt, want zelfs nu - na vierenzestig jaar- zie ik het beeld nog duidelijk voor me. De tranen waren weer snel gedroogd en we genoten van de treinreis, want zo vaak gingen we niet naar Amsterdam. We namen een taxi naar Opa en Oma, want we hadden natuurlijk veel bagage. De laatste avond in Nederland was erg gezellig. Iedereen was er en we deden allerlei spelletjes en er werden

53 foto's gemaakt. Oma verwende ons met drankjes en hapjes. 47. Opa in de Krant! De volgende dag, 24 februari 1937, gingen we op weg naar de "Johan" met Oma, Tante Jans en Oom Jo. Opa wilde niet mee; hij vond het veel te emotioneel. Wat een mooi schip en wat een drukte! Onze hut werd aangewezen: een dekhut. De hele familie was opgetogen over de boot. Toen kwam de verrassing: de familie mocht meevaren tot IJmuiden! De stoomfluit was al een paar keer gegaan, de trossen werden los gegooid en vanaf de kade wierp men kwistig serpentines naar de passagiers. Daar gingen we: het grote avontuur tegemoet. Er werd thee geserveerd met allerlei lekkers door Javaanse bedienden. Ik werd danig door ze verwend en kreeg later van Moeder te horen, dat ik niet zoveel moest snoepen, want dan paste ik niet meer in de nieuwe jurken. Dat hielp wel. Toen het afscheid in IJmuiden, de grote reis was begonnen. Het leven aan boord was een belevenis. Het begon 's morgens al met het ontbijt: ik wist niet wat ik zou kiezen en de mandoer schoot me te hulp met een lekker broodje, roerei, een glas melk en fruit toe. Moeder lette streng op mijn

54 tafelmanieren. We maakten kennis met de andere passagiers, veel Marinegezinnen, maar ook verkoopsters, die uitgezonden werden om in de betere Europese winkels te gaan werken, o.a. Gerzon. Ook waren er enkele handschoentjes aan boord, op weg naar hun echtgenoot. Vraag van mij: "Waar is dan toch die handschoen?" Het werd uitgelegd, maar ik bleef het vreemd vinden, trouwen met je broer of je neef en dan op reis naar je man. 48. De Johan van Oldenbarnevelt Er waren gelukkig kinderen van mijn leeftijd aan boord, waar ik de hele dag mee optrok. Al de eerste dag hadden we sloepenrol op het sloependek; we moesten ons opstellen bij onze 'eigen' sloep met zwemvesten aan. Wij kinderen vonden het machtig interessant, maar hoopten, dat er niets akeligs zou gebeuren. We werden een groot deel van de dag bezig gehouden met allerlei spelletjes. Een dag vloog om. Moeder had het ook erg naar haar zin. Ze had al snel mensen gevonden waar ze goed mee op kon schieten. Er waren geregeld dansavonden en dan verscheen ze in avondtoilet. Ik vond haar dan prachtig, zo mooi gekleed had ik haar nog nooit gezien, het was net een sprookje! Na Southampton, waar we maar kort bleven, kwamen we in de beruchte Golf van Biscaye terecht. Het stormde weer aardig, en we werden allemaal zeeziek. Een vriend van ons, die al jaren op de grote vaart zat, lachte ons hartelijk uit, vond mij maar een piepmuis en zei

55 dat we veel in de buitenlucht moesten zijn en vooral moesten zorgen voor een volle maag. Het hielp wel iets, maar we waren toch blij toen die akelige Golf eindelijk achter ons lag. 49. Aan boord van de Johan 1937 Er gebeurde iets vreselijks. Een kindje in de vierde klas viel in een teil heet water en overleed. Het werd op zee begraven. Het kistje werd met een "één, twee, drie, in Godsnaam" over boord gezet. Om nooit te vergeten! In het Zuiden van Spanje hoorden we in de verte kanongebulder, er woedde een burgeroorlog. We vonden het maar griezelig. Gibraltar kwam in zicht, maar op de rots was geen aap te zien en daar was Gibraltar toch zo bekend om. We deden Genua aan, waar we van boord mochten. We maakten een stadstour en zagen heel veel. In de grote kathedraal werd een baby gedoopt met een fraaie doopjurk aan. Eén van de kleintjes riep heel hard: "Mooie baby hoor, maar ik wil nu weg uit die kat!" Wij vonden het Campo Santo, de beroemde begraafplaats van Genua, schitterend, al die graven met heel fraaie beelden; ik vergat helemaal om bang te zijn. Thuis vond ik een kerkhof doodeng; de jongste broer van mijn Vader had me eens bang gemaakt door te vertellen, dat de handen van ondeugende overleden kinderen boven hun graf uitgroeiden! Na Genua voeren we langs Italië en zagen hoe de vulkaan Stromboli weer eens vuur spuwde. Heel indrukwekkend. We deden Port Saïd aan en de winterkleding werd vervangen door zomerkleding. Port