Boekverslag Nederlands De perzik van onsterfelijkheid door Jan Wolkers

Transcriptie

1 Boekverslag Nederlands De perzik van onsterfelijkheid door Jan Wolkers Boekverslag door een scholier 3642 woorden 20 oktober ,1 22 keer beoordeeld Auteur Genre Jan Wolkers Psychologische roman Eerste uitgave 1980 Vak Nederlands 1. Zakelijke gegevens a) auteur: Jan Wolkers b) titel: De perzik van onsterfelijkheid uitgeverij: De Bezige Bij, Amsterdam, 1980 (= Eerste druk) bladzijdes : 239 c) Genre: psychologische roman 2. Eerste reactie a) keuze: Ik had wat boeken gekozen die op de boekenlijst stonden. En bij het oriënteren sprak dit boek me het meest aan, omdat het verhaal zich in één dag afspeelt. Waardoor je natuurlijk een heel andere sfeer creëert, dan bij een verhaal dat zich over langere tijd afspeelt. b) inhoud reactie: Het is een beetje een zielig en triest verhaal, maar er spreekt ook veel kracht, energie en doorzettingsvermogen uit. Je wordt helemaal in het verhaal meegezogen. Er zit heel veel humor en sarcasme in (ook zwarte humor, trieste humor...) en alles wordt heel direct en soms lomp gebracht. Het is een heel eerlijk mooi boek. 3. Verdieping a) Samenvatting: Ben is getrouwd met Corrie. Vroeger, tijdens de 2e WO waren ze verzetsstrijders geweest; Corrie, haar toenmalige verloofde Henk en Ben. Corrie, Henk en Ben waren goede vrienden en waren heel de oorlog bij elkaar. Corrie en Henk waren stapelverliefd op elkaar. En na da oorlog wilden ze gaan trouwen. Maar toen de oorlog bijna voorbij was, en Nederland bijna bevrijd was, werd Henk alsnog vermoord. Op klaarlichte Pagina 1 van 8

2 dag, gewoon op straat, door de Duitsers Corrie heeft dit nooit goed kunnen verwerken. Ben trouwens ook niet echt. Aangezien Corrie en Ben alleen elkaar nog hadden, zijn ze met elkaar getrouwd. Het was het enige vertrouwde wat ze nog over hadden na de oorlog. Maar ze praten nooit meer over de oorlog. De hele situatie is veel te pijnlijk voor ze om nog aan terug te denken of om over te praten. Het is gebeurd en je moet niet terug kijken in het verleden. Maar de gezondheid van Corrie en Ben neemt af met snelle schreden. Corrie ligt heel de dag in bed. Soms kijkt ze nog wat televisie. Maar dat is eigenlijk het enige contact wat ze nog heeft met de buitenwereld. Corrie wil altijd dat Snoet aan haar voeteneind ligt. Snoet is een hond die al 19 jaren oud is en altijd bij Corrie en Ben heeft gewoond. Het beestje is helemaal aan het einde van zijn Latijn en eigenlijk moet hij een spuitje krijgen. Maar Corrie zou Snoet onmogelijk kunnen missen. Snoet hoort gewoon aan het voeteneind van Corrie te liggen. Snoet wordt wel heel goed verzorgd. Vooral Ben besteedt heel veel tijd, zorg en liefde aan het beestje. Maar soms zou Ben liever willen dat Snoet uit zijn lijden verlost werd. Dat zou voor iedereen beter zijn, behalve Corrie. Maar ja Ben kan de hond niet uit zijn lijden verlossen. Ook al vreest hij dat het beestje niet lang meer te leven heeft. Deze ochtend komt er een vervangende wijkverpleegster, realiseert Ben zich als hij wakker wordt met een zware kater. Eenmaal wakker krijgt hij het helemaal te pakken. Ben en Corrie zijn alcoholisten. Het is in huis dan ook een grote bende. Ben begint alle lege flessen en andere troep op te ruimen. Hij stopt alles in plastic zakken en sjouwt ze naar buiten. Hij ruimt ook eindelijk de verroeste oude brommer van Corrie op. Ze was er heel erg aan gehecht en vastbesloten er ooit nog op te gaan rijden. Met haar haren los, wapperend in de wind. Lang wilde Ben dit nog geloven maar ook hij weet nou dat dat er nooit meer van zal komen. Want het gaat alleen maar bergafwaarts met Corrie. Toch heeft Ben ontzettende spijt als hij het ding heeft weggegooid. En moet hij van zichzelf een nieuwe kopen voor Corrie. Dan zal hij die er snel neerzetten waar de oude brommer stond en zal Corrie het niet eens merken... Maar het is zondag, bevrijdingsdag. En alle winkels zijn gesloten. Ben snapt niet waarom de mensen 35 jaar na de oorlog er nog steeds over willen doorgaan. Hij wil er liever niks meer mee te maken hebben... En hij is vastbesloten een nieuwe brommer te kopen. Ook moet Ben Snoet elke dag uitlaten. En koopt hij elke dag lekker vers vlees voor Snoet. Snoet heeft enorme moeite met toiletteren. Zo erg, dat Ben de drollen er gewoon uit moet trekken! Maar na het standaard drollenavontuur legt hij Snoet weer terug bij het baasje op bed. De nieuwe wijkverpleegster belt aan en Ben hoopt stiekem dat het een mooie dame is. Want hij wil ook wel weer eens wat vrouwelijk schoon in zijn huis (en nog liever in bed) hebben. Maar hij probeert zijn gedachten en gevoelens onder controle te houden, ook al lukt hem dit niet al te best. Gelukkig weet de wijkverpleegster er mee om te gaan. Ze is heel aardig tegen Ben en ze hebben een goed gesprek over van alles en nog wat. Als de wijkverpleegster weer weg is en Ben zijn opwinding weer onder controle heeft, gaat hij op pad. Want hij moet boodschapjes doen voor hond- en vrouwlief. In het centrum van Amsterdam is het een drukte van belang. Allerlei optochten en parades ter ere van de bevrijdingsdag. Ben kan niet zo goed tegen al die drukte. Een man ziet dit en vraagt Ben mee het café in. Ze drinken wat, maar als de man de tube rattengif van Ben wil afpakken is het meteen over. Ben wordt boos en vertrekt onmiddellijk. Hij had de tube rattengif meegenomen van thuis, omdat Corrie er anders iets geks mee zou kunnen doen. Hij wilde het risico niet lopen. Pagina 2 van 8

3 Ben zoekt tevergeefs naar een nieuwe brommer voor Corrie, maar alle winkels zijn gesloten. Hij windt zich hier heel erg over op, maar hij komt niet aan een brommertje Wel lukt het hem om bij een dierenwinkel, ook al is deze gesloten, vlees voor Snoet te halen. Het vlees is nog bevroren, maar dat hindert hem niet. Ben stopt het onder zijn hemd, zodat het lekker kan ontdooien. Dat dit voor zijn eigen gezondheid enorm slecht is maakt hem niet uit... Dan komt Ben een Canadese veteraan tegen. De Canadees is stiekem uit de optocht voor bevrijdingsdag gegaan. Hij wilde namelijk het rijksmuseum zien. En Ben, zo goed als hij is, brengt de man er naartoe. Ze hebben een hele gezellige conversatie, om elkaar vervolgens nooit meer te zien. Ben besluit terug naar huis te gaan en geeft zijn zoektocht naar een brommer min of meer op. Thuis geeft hij Snoet het inmiddels ontdooide vlees. En die smikkelt het heerlijk op. Opeens krijgt Ben enorme behoefte om naar zijn vertrouwde volkstuintje te gaan. Waar hij vroeger altijd zo graag kwam met Snoet. Ze gaan op de fiets. Snoet zit in de grote fietsmand voorop. Aangekomen bij de volkstuin halen Ben en de hond oude herinneringen op. Ben is helemaal in zijn element. Maar opeens ziet hij dat Snoet begint te hijgen en puffen. De hond moet bijna overgeven. Het gaat niet goed met het beestje. Ben ziet het, maar kan en wil het niet langer meer aanzien. Met een trillende stem vraagt hij om vergeving en belooft hij dat hij het beestje uit zijn lijden zal verlossen. Ben pakt een bijl en slaat de nog levende hondenkop doormidden. Overal in het tuinhuisje ligt nu troep. Een mengeling van bloed, kots en lichaamsdelen. Ben pakt Snoet op en wikkelt hem in zijn overall. Hij stopt het levensloze dierenlichaam in een grote kuil. Waarna hij het gat in lichte laaien zet. Maar hij blijft niet kijken, want Ben kan niet aanzien hoe Snoet wordt gecremeerd. Ben is heel droevig, maar tegelijk ook opgelucht. Want hij wist dat het vandaag ging gebeuren, het moest gewoon. Als hij terugfietst naar huis ziet hij opeens bij de uitgang een heel oud brommertje staan. Er mist een wiel, maar dat merkt hij niet eens. Dolgelukkig pakt Ben de brommer en sjouwt deze helemaal mee naar huis. Hij stopt nog even om te pauzeren in een cafeetje. Maar haast zich daarna weer snel naar huis. Corrie zou immers ongerust kunnen zijn over hem! Maar voordat hij thuis aankomt, begint het hem een beetje te duizelen Hij stopt en stort uitgeput neer ter aarde neer. De brommer valt met een doffe bonk boven op hem b) onderzoek verhaaltechniek: De schrijfstijl van het verhaal is heel direct, soms lomp. Maar heel eerlijk, duidelijk en naar waarheid geschreven. (Het zou non-fictie kunnen zijn) Aangezien het verhaal zich in een dag afspeelt, wordt alles heel uitgebreid beschreven. Wel heel treffend en pakkend, maar het kan de gebeurtenissen toch wat langdradig maken. Waardoor je er moeilijk bij blijft met je concentratie. Seks wordt niet uit de weg gegaan evenals de veroudering en verrotting van het menselijk (en dieren)lichaam, wat uiteindelijk tot de dood leidt. Het verhaal speelt zich af in de wijken van Amsterdam. Op de Dam, met allerlei winkeltjes en cafés eromheen. In de volkstuin (die op fietsafstand is) en in de natuur daarom heen. Het verhaal wordt verteld over de periode van één dag. Bevrijdingsdag 35 jaar na de 2e WO (5 mei 1980). Ben Ruwiel is de hoofdpersoon. Hij is in de 60 en heeft een heel zwak hart. Zijn uiterlijk is niet meer wat het Pagina 3 van 8

4 geweest is. Hij ziet er nou dof, dor en verrot uit. Vroeger, tijdens de oorlog, was hij een krachtige man. Nou weet hij nog steeds wat hij wil. Maar zijn krachten nemen af. Hij is ontzettend trouw en zorgzaam. Hij zorgt heel goed voor zijn vrouw en voor de hond. Ben heeft een grote passie; dat is zijn volkstuin. Waar hij helemaal tot rust kan komen samen met Snoet. Hij heeft er letterlijk en figuurlijk alles voor over om het zijn vrouw en hond naar de zin te maken. Misschien doet hij wel zo zijn best, omdat hij weet dat hij tweede keus was bij Corrie. Want als Henk nog leefde was Corrie met Henk getrouwd. In die zin zal Ben altijd een beetje het gevoel gehad hebben, dat hij zich moest bewijzen tegenover Corrie. Om de leegte van Henk op te vullen. En eigenlijk wilde Ben ook dat hij dood was geknald in plaats van Henk. Dat zou voor iedereen beter geweest zijn denkt hij. Maar Ben is ook de fitste niet meer, hij heeft een slechte gezondheid en kan het allemaal niet meer aan Corrie is een heel belangrijk persoon in het verhaal, maar je hoort nauwelijks iets over haar. Ze is ziek en ligt de hele dag in bed. Je krijgt het idee dat ze soms een beetje een zeur is. Ze heeft veel geleden van de oorlog. Vroeger stond ze bekend als een sterke zelfverzekerde vrouw (ze werd ook wel ijzeren Corrie genoemd). Maar nou is ze een trieste alcoholiste. De oorlog heeft veel kapot gemaakt, en daarbij diepe kloven bij Corrie achtergelaten. Daardoor is ze waarschijnlijk ook zo ziek geworden en aan de alcohol geslagen. Door alle emoties die ze nooit goed heeft kunnen verwerken. Snoet is een heel belangrijk dier in het verhaal. Maar ook hij heeft zijn beste tijd gehad Maar is, al kan hij dit niet zeggen, heel dankbaar voor de goede zorgen die hij van Ben krijgt. Alle situaties worden heel uitgebreid beschreven. Je komt binnen in het verhaal als het ochtend is. Ben is net wakker, met een dikke kater. En zal vervolgens het hele huis gaan opruimen (Dit is een soort introductie op het verhaal). In de middag gaat hij wat boodschappen doen en maakt hij allerlei avonturen mee (Dit is het middenstuk, waar de hoofdpersoon van alles meemaakt). En dan s avonds is de slotsituatie en de ontknoping. Het is niet helemaal een happy end, maar je krijgt wel het idee dat het goed gaat komen met Ben. Dat hij de problemen waar hij mee kampte, heeft kunnen accepteren en verwerken. Het verhaal heeft een open einde. Ben kan bijvoorbeeld overlijden aan zijn val. Of Corrie kan in haar slaap zijn overleden, waar Ben altijd al bang voor was. Maar ze kunnen ook beide nog een hele tijd leven... De overgang van de ene naar de andere situatie verloopt soepel. Soms gaat het wat langzaam, zodat het langdradig wordt en moeilijk te volgen. En soms is er al van alles gebeurd in de tussentijd. Dan heb je te maken met een flashback. Dat zorgt er voor dat het spannend blijft, en dat je erachter moet komen wat er allemaal gebeurd is. Waardoor je dus goed gaat opletten. Het verhaal wordt veelal verteld in de hij en zij vorm. Dat wil zeggen, het is een personaal verhaal. De gebeurtenissen worden gezien door de ogen van een persoon die meespeelt in het verhaal. c) thematiek Het thema is de dood accepteren. Voorafgegaan door verlepsing, verrotting van het mensen (en dieren) lichaam. En daar tegenover het verlangen naar seks en jong zijn. *(Zie blz. 18 t/m 21). Hier bekijkt hij zichzelf in de spiegel, en ziet een verrot oud lichaam. Dat een kunstgebit indoet. Dit is heel duidelijk en negatief beeld dat typerend is voor het thema. Heel duidelijk is ook er een verband met de titel en het thema van het boek. De perzik van onsterfelijkheid is een schilderij, dat voorkomt in het boek. Als je een hapje van deze perzik nam, werd je onsterfelijk. En dus voor eeuwig jong zijn. En Ben zou niets liever willen Pagina 4 van 8

5 d) plaats in literatuurgeschiedenis De perzik van onsterfelijkheid is voor het eerst gepubliceerd in In dat jaar verhuisde Jan Wolkers van Amsterdam naar Texel. Deze verhuizing markeerde ook zijn hernieuwde interesse voor de beeldhouwkunst. Hoewel Jan Wolkers bleef schrijven kwam de nadruk op beeldende kunst te liggen. De mensen reageerden in deze periode nog heel geshockeerd op de boeken van Jan Wolkers. Maar in Nederland keerde de rust terug, toen Wolkers naar Texel verhuisde. Het werk van Jan Wolkers is heel shockerend en gewaagd voor die tijd. Jan Wolkers heeft dan ook veel zware kritiek te verduren gehad. Vanaf 1980 is het leven voor het grote West-Europese publiek inmiddels ondenkbaar zonder het gedrukte woord. Er is enorm veel aanbod van literatuur in bibliotheken en boekwinkels. Maar ook in warenhuizen en supermarkten is een gevarieerd lectuuraanbod. De grenzen tussen wat wel echte literatuur is en wat niet, worden niet meer zo scherp getrokken. Genres die vroeger minachtend bekeken werden, worden nu serieus genomen als literatuur (strips, thrillers, columns, reportages ed). Vanaf de tijd vlak voor 1980 kwam er steeds meer aandacht voor de dagelijkse werkelijkheid. De realistische en psychologische roman werden de meest voorkomende genres. Jan Wolkers Uit zijn jeugd - zijn leven tot zijn de volgende gegevens van belang: *Hij komt uit een groot gezin van 11 kinderen. *Het milieu is streng gereformeerd. De Bijbel werd ca. twee keer per jaar compleet doorgewerkt. *Zijn vader had een kruidenierswinkel, met koloniale en andere waren, die de negatieve gevolgen van de beurskrach (Wallstreet 1929) - de economische wereldcrisis - ook ondervond. Armoede dus. *Al op jeugdige leeftijd kreeg hij chronische bronchitis en astma. Wat een mogelijke verklaring is voor zijn compacte, opeengedrongen stijl van schrijven en manier van spreken: want door ademnood waren slechts korte zinnen mogelijk. *Door een slecht gesoldeerd stoomketeltje (bedoeld als verlichting van de ademnood bij bronchitis) spuiten soldeer, heet water en stoom tegen zijn slaap als hij een half jaar is; gevolg: blijvend litteken. Dat litteken is als symbool van de dood te beschouwen en wordt ook wel Kaïnsteken genoemd. Want Kaïn was de eerste moordenaar volgens de Bijbel, omdat hij zijn broer Abel vermoordde. *Zijn lagere school lag tussen twee psychiatrische inrichtingen; hij zou getuige geweest zijn van de moord op een oppasser door een patiënt; in de oorlog heeft het gezin enige tijd een patiëntje in huis gehad. *Het grote voorbeeld voor Jan is zijn oudste broer. Deze sterft helaas in 1944 aan een ernstige keelziekte, difteritis *Wolkers voltooit de mavo niet, en heeft tijdens de oorlog allerlei baantjes, o.a. als dierenverzorger in een laboratorium waar dierproeven toegepast wordt. *Hij bezoekt in die tijd ook de Leidse Schildersacademie. *In de oorlogsjaren raakt hij los van zijn geloof. Na zijn jeugd en na de oorlog gaat Wolkers beeldhouwkunst studeren aan diverse academies. Hij ontvangt Pagina 5 van 8

6 prijzen voor zijn werk en reisbeurzen, om in het buitenland te studeren of te werken. Van huis uit is hij dus een (tamelijk gevierd) beeldend kunstenaar, en geen schrijver. Aanvankelijk had hij veel problemen met uitgeverijen: - ze durfden zijn werk om het fatsoen betreffende en morele redenen niet te laten verschijnen; - hij ontving te weinig percentages van de winst - zijn tekst werd ongevraagd gewijzigd. Wolkers is twee keer getrouwd geweest en heeft twee zonen uit zijn eerste huwelijk. Sinds 1963 woont hij samen met zijn derde vrouw Karina, die op 16-jarige leeftijd bij hem introk. In 1981 werden ze verblijd met een tweeling (twee jongens). Lange tijd heeft Wolkers in Amsterdam gewoond, maar sinds 1980 verblijft hij op een eigen landgoed op Texel Enkele facetten verdienen nog de aandacht: *Jan Wolkers heeft zich na de jaren zestig weinig met politiek ingelaten, maar is toch als socialist te kwalificeren. *Hij is een jazzliefhebber. *Maar hij is vooral natuurkenner en -liefhebber. *Literaire prijzen weigert hij over het algemeen, gebaseerd op vriendjespolitiek. De kritiek is hem niet bespaard. Jan Wolkers trekt zich van al het commentaar niets aan. Hij zegt dat hij zoveel kennis heeft, ook van zijn boeken, dat hij wat dat betreft onaantastbaar is. Toch is Wolkers het nooit met de Nederlandse kritiek eens geweest. Hij vindt dat de critici niet proberen de lezer te informeren, hij zegt ook dat ze jaloers zijn. Door de vele negatieve publiciteit die hij kreeg, werden zijn boeken nog veel beter verkocht. Hij stond in de jaren 70 aan de top en hij had het helemaal zelf gedaan. Toen de boeken goed verkocht werden, reageerden de critici meteen een stuk terughoudender Hij bereikte een groot publiek. Door de romans die hierop volgden werd hij een van de meest gelezen Nederlandse auteurs. Wolkers stond op het toppunt in de tweede helft van de jaren 70. De boeken van Jan Wolkers werden in miljoenen exemplaren verkocht. Zijn werk is in minstens 12 landen vertaald. Door de beeldende manier van schrijven wilden veel filmmakers zijn boeken verfilmen. Vier van zijn boeken zijn verfilmd. Sommige bibliotheken weigerden werk van Wolkers aan te schaffen, zijn werken waren gewoon te vies. Thematiek Dood, hel, seks en verrotting. In het begin van zijn carrière (1963) waren volgens Wolkers zelf de uitgangspunten van zijn geschreven Pagina 6 van 8

7 werk: dood, hel, seks en verrotting. Autobiografische elementen. Wolkers schrijft niet letterlijk autobiografisch, maar verandert de realiteit tot literatuur. Hij fantaseert dus niet in eerste instantie, maar schrijft vanuit eigen ervaringen. Invloed van de Bijbel. In zijn jeugd heeft de hoofdpersoon te veel Bijbelonderricht gehad. Bijbelcitaten worden veelal cynisch en sarcastisch ontheiligd. Eenzaamheid. De beschreven situatie duidt vaak op een tragische afzondering. De volgende aspecten zijn kenmerkend voor deze toestand: a. angstgevoelens; b. lijden onder het besef van schuld- en boetegevoelens; c. liefde kan niet gegeven worden en seks overbrugt de eenzaamheid niet; d. vanuit het isolement worden soms gruwelijke daden begaan, vol agressie en smerigheden, zowel jegens mensen als dieren; e. dromen tonen de vervreemding; f. diep medelijden leidt niet tot verlossing; g. mensenhaat. Dood. Elk leven draagt bij de bevruchting reeds de dood in zich. Het levensproces gaat gepaard met aftakeling, verval en bederf, en voert tenslotte tot vernietiging en ondergang. Wolkers: "Elke zaadcel bevat bij de bevruchting reeds een klein doodshoofdje." Liefde voor en kennis van de natuur. Uit zich aldus: a. levenslust; b. natuurbeschrijvingen; c. interesse in planten en dieren - vooral: vogels, vlinders en rozen; d. dierenliefde (als vervanging voor menselijke relaties). Stijl De manier van schrijven van Wolkers wordt gekenmerkt door: *Korte zinnen met eenvoudige constructies. *Veel vergelijkingen. *Visualiserende beeldspraak. *Humor (vooral ironie). *Bijbelbespottingen. *Subjectieve weergave, via de fantasie, van de objectieve gebeurtenissen. Pagina 7 van 8

8 4. Beoordeling Ik vind het aangrijpend hoe Ben in zijn toestand (hij heeft een zware kater en is er slecht aan toe) en de toestand in de stad (zondag, geen winkels open en het is hartstikke druk vanwege bevrijdingsdag), toch zijn vrouw en hond het naar de zin wil maken. Dat getuigt van doorzettingsvermogen. Want waar een wil is, is een weg. En uiteindelijk heeft hij ook alles wat hij hebben wilde. Een hele pakkende scène vond ik de ontknoping van het verhaal. Ik schrok een beetje van de lugubere wijze waarop hij alles beschreef. Maar daardoor was het des te treffender. En dat is ook de kracht van de schrijfstijl. Ik vond de verhaalelementen irritant als hij gaat beschrijven hoe erg Ben van zichzelf walgt. Dat is zo zielig en triest. Alsof het leven alleen maar kut is (sorry voor het taalgebruik) Terwijl je er juist zelf iets van moet proberen te maken. Door deze verhaalelementen kan je een beetje meegesleept worden. Zodat je je een beetje als Ben gaat voelen. Niet prettig dus. Ik kan verhaal niet een ander boek of film vergelijken. Het is een heel actueel thema. En dat zal ook wel altijd zo blijven. Want nog voordat je geboren bent, weet je dat er een dag komt dat je dood zal gaan Het taalgebruik is heel grof maar wel duidelijk. Ik vind het prettig lezen, want je begrijpt precies wat de schrijver bedoelt. Het is ook heel knap dat het verhaal over de periode van één dag verteld wordt, en toch vrijwel de hele tijd boeiend blijft. Ik vind het een ontzettend mooi boek, dat ik zeker in mijn leesdossier wil hebben. Want het is een van de meest beruchtste schrijvers en zijn stijl spreekt mij wel aan. Ik zou andere mensen dit boek zeker aanraden. Het geeft een hele andere kijk op het leven. Maar is toch realistisch. Het is een heel gedurfd boek, en je moet ook een beetje lef hebben om het te lezen Ik heb veel gezocht, maar kon geen online recensies over dit boek vinden. Maar over het algemeen zal de recensie niet positief zijn geweest. En ik vind het juist wel een goed boek. Ik kan de gedachtegang van Jan Wolkers goed volgen. En vind ook dat de mensen niet zo geheimzinnig moeten doen over onderwerpen als dood en seks. Het hoort er allemaal bij, dus waarom zou je er ook niet over schrijven? Je kan het wel verstoppen, maar het is er toch. Daarom vind ik het een mooi boek. Omdat het geen geheimen heeft. Alles wordt in alle openheid en eerlijkheid vertelt. Pagina 8 van 8