Amsterdam Business School Nader onderzoek naar de onafhankelijkheid van de accountant

Transcriptie

1 Amsterdam Business School Nader onderzoek naar de onafhankelijkheid van de accountant Naam: René Janssen Student nummer: Scriptiebegeleider: Dr. B.J. van Praag Datum: MSc Accountancy & Control, specialisatie Accountancy Faculteit Economie en Bedrijfskunde, Universiteit van Amsterdam

2 Abstract De SEC heeft in 2000 al zijn bezorgdheid geuit over de bedreiging van de onafhankelijkheid van accountants indien zij significante inkomsten genereren uit niet-controlewerkzaamheden bij hun controleklanten. Ook de Europese Commissie onderzoekt momenteel of verdere aanscherping van het verbod op niet-controlewerkzaamheden door controlerende accountants noodzakelijk is. Voorafgaand onderzoek onder Amerikaanse beursgenoteerde ondernemingen toont geen significante relatie tussen de inkomsten en de onafhankelijkheid van accountants. Defond et al. (2002) en Callaghan et al. (2009) stellen dat dit mogelijk het gevolg is van het ontbreken van statisch draagvlak. Deze studie verricht nader onderzoek naar de relatie tussen de onafhankelijkheid van de accountant en de inkomsten die accountants genereren uit niet-controlewerkzaamheden en controlewerkzaamheden. De onafhankelijkheid van de accountant is hierbij, evenals onderzoek van Defond et al. (2002) en Callaghan et al. (2000), gemeten door de mate waarin de accountant een controleverklaring met verplichte paragraaf ter benadrukking van onzekerheid omtrent continuïteit (GCO) verstrekt. De resultaten tonen, in tegenstelling tot voorafgaand onderzoek, een significante negatieve relatie tussen de omvang van inkomsten van accountants uit controle- en niet-controlewerkzaamheden en de mate waarin de accountant GCO s verstrekt. Op basis van deze resultaten lijken accountants minder onafhankelijk te zijn naarmate de inkomsten uit zowel niet-controlewerkzaamheden als controlewerkzaamheden toenemen. 2

3 Inhoudsopgave 1 Introductie Achtergrond Onderzoeksdoelstelling Motivatie Onderzoeksvraag Methodiek Structuur Wet- en regelgeving Inleiding Amerikaanse model van wet- en regelgeving Continuïteitsveronderstelling Onafhankelijkheid Samenvatting Voorafgaand empirisch onderzoek Inleiding De relatie tussen GCO s en de onafhankelijkheid van accountants Prikkels die de onafhankelijkheid van de accountant beïnvloeden Niet-controlewerkzaamheden en de onafhankelijkheid van accountants Samenvatting Onderzoeksopzet Inleiding Onderzoeksmethode Onderzoeksmodel Steekproef Samenvatting

4 5 Resultaten Inleiding Beschrijvende statistieken Univariate analyses Multivariate analyses Additionele analyses Samenvatting Conclusie Conclusie en samenvatting Bijdragen Beperkingen en toekomstig onderzoek Referenties Appendices

5 1 Introductie 1.1 Achtergrond Arthur Levitt, voorzitter van de Securities and Exchange Commission (SEC), benadrukte in zijn toespraak de steeds belangrijker wordende rol van financiële verslaggeving in de economie 1. Veel belanghebbenden zoals investeerders en kredietverstrekkers zijn afhankelijk van de informatie uit de jaarrekening. Het is daarom van groot belang dat de jaarrekening een betrouwbare weerspiegeling is van de werkelijke situatie. Hierbij dient de jaarrekening vrij te zijn van materiële fouten en alle informatie te bevatten die van invloed kan zijn op investeringsbeslissingen van gebruikers. Binnen de financiële verslaggeving is een belangrijke rol weggelegd voor de accountant 2. De accountant heeft de wettelijke bevoegdheid tot het controleren van financiële verantwoordingen. De accountant dient vast te stellen dat gerapporteerde financiële overzichten een getrouw beeld geven van de werkelijke situatie. Hierbij dienen financiële verantwoordingen in overeenstemming met van toepassing zijnde wet- en regelgeving te zijn opgesteld. Accountants geven een redelijke mate van zekerheid 3 dat financiële overzichten vrij zijn van materiële afwijkingen die het gevolg zijn van fraude of fouten. De accountant dient, gezien de aard van zijn werkzaamheden, te handelen in het algemene belang. Onafhankelijkheid, integriteit en objectiviteit zijn dan ook de ontastbare basisbeginselen 4 waaraan de accountant dient te voldoen. De huidige wet- en regelgeving kent diverse maatregelen die de onafhankelijkheid van accountants dient te bevorderen. Zo kent sectie 201 van de Sarbanes-Oxley Act (SOX) een aantal nevenactiviteiten die accountants niet bij hun controleklanten mogen verrichten. De Public Company Accounting Oversight Board (PCAOB) is van mening dat deze werkzaamheden tot een belangenconflict kunnen leiden, hetgeen een bedreiging voor de onafhankelijkheid kan vormen. Ondanks deze maatregelen overwegen wetgevers en overige instanties momenteel een verdere verscherping van het verbod van niet-controlewerkzaamheden. 1 Levitt, Arthur, The Numbers Game,New York University, New York, NY, Sept. 28, Betreft een Certified Public Accountant (CPA) die aangesloten is bij de AICPA en bevoegd is tot het uitvoeren van assurance-opdrachten. 3 Redelijke mate van zekerheid definieert AU 230 als: Een hoge, maar niet absolute, zekerheid dat de financiële verantwoording vrij is van materiële fouten. AU 312 definieert een materiële fout als een fout die van die omvang is dat deze invloed uitoefent op de investeringsbeslissing van een redelijke gebruiker. 4 Sectie , Conceptual Framework for AICPA Independence Standards (AICPA, 2008). 5

6 1.2 Onderzoeksdoelstelling Het doel van deze studie is te onderzoeken in hoeverre de mate van beloning door controleklanten een bedreiging vormt voor de onafhankelijkheid van accountants. Evenals onderzoek van Defond et al. (2002), Craswell (1999), Callaghan et al. (2009), Chan Li (2009) en Basioudis et al. (2008) meet dit onderzoek de onafhankelijkheid van de accountant aan de hand van de mate waarin de accountant een controleverklaring met verplichte paragraaf ter benadrukking van onzekerheid omtrent continuïteit (GCO) 5 verstrekt. Het feit dat de accountant betaald wordt door zijn controleklant, creëert een zekere mate van afhankelijkheid 6. DeAngelo (1981) en Simunic (1984) stellen dat deze economische binding tot prikkels kan leiden die een bedreiging kunnen vormen voor de objectiviteit en onafhankelijkheid van de accountant. Deze studie onderzoekt in hoeverre deze economische afhankelijkheid een bedreiging vormt voor een onafhankelijk oordeel van de accountant. 1.3 Motivatie Naar aanleiding van de financiële crisis heeft de Europese Commissie in oktober 2010 De Greenpaper gepresenteerd. De commissie geeft hierin aan de verscherping van het verbod op niet-controlewerkzaamheden door controlerend accountants te willen onderzoeken. Tevens stellen zij dat het, voor een onafhankelijk advies over de financiële gezondheid van ondernemingen, van belang is om een zo laag mogelijk financieel belang in de gecontroleerde onderneming te hebben. De commissie onderzoekt dan ook of een algeheel verbod op het uitvoeren van nevenactiviteiten bij gecontroleerde ondernemingen noodzakelijk is. Daarnaast onderzoekt de commissie de noodzaak tot het instellen van een maximaal honorarium die accountantskantoren van één cliënt mogen ontvangen. De SEC (2000a, 2000b) heeft al in 2000 zijn bezorgdheid geuit over de bedreiging van de onafhankelijkheid van accountants indien zij significante inkomsten genereren uit nietcontrolewerkzaamheden. De Amerikaanse boekhoudschandalen in de beginjaren van de 21 e eeuw, waarbij ook het toezicht van accountants en de SEC lijkt te hebben gefaald, lijken een bevestiging van deze bezorgdheid. Naar aanleiding van deze boekhoudschandalen is in 2002 SOX in werking getreden. SOX bevat diverse maatregelen die de onafhankelijkheid van de controlerend accountant dient te verbeteren en te verscherpen. Voorbeelden hiervan zijn de verplichte roulatie van accountant en het verbod op het uitvoeren van een negental niet-controlewerkzaamheden (nevenactiviteiten). 5 GCO staat voor going-concern opinion, zijnde vertaling voor een controleverklaring met verplichte paragraaf omtrent onzekerheid continuïteit. 6 European Commission, (2010), GREEN PAPER: Audit Policy, lessons from the crisis, Brussels, , COM(2010) 561 final. 6

7 Voorafgaand onderzoek onder Amerikaanse beursgenoteerde ondernemingen toont geen significante relatie tussen de inkomsten en de onafhankelijkheid van accountants aan. Defond et al. (2002) en Callaghan et al. (2009) stellen dat dit mogelijk het gevolg is van het ontbreken van een statistisch draagvlak. Door een groot statistisch draagvlak tracht dit onderzoek een bijdrage te leveren aan bestaand onderzoek naar de relatie tussen de inkomsten en de onafhankelijkheid van de accountant. 1.4 Onderzoeksvraag De onderzoeksvraag van deze studie luidt als volgt: In hoeverre hebben de inkomsten van de accountant uit controle- en niet-controlewerkzaamheden invloed op de onafhankelijkheid van de accountant? Ter beantwoording van de onderzoeksvraag zijn in hoofdstuk 3 hypotheses geformuleerd. De hypotheses zijn gebaseerd op bevindingen van voorafgaand onderzoek. 1.5 Methodiek De studie bestaat uit twee delen, een theoretisch deel en een empirisch deel. Het theoretische gedeelte beschrijft de werkzaamheden die de accountant voor de continuïteitsbeoordeling dient uit te voeren. Tevens beschrijft dit gedeelte maatregelen die vanuit wet- en regelgeving zijn genomen om de onafhankelijk van accountants te bevorderen. Daarnaast zet de studie voorafgaand onderzoek naar de relatie tussen de inkomsten van accountants en het verstrekken van GCO s uiteen. Het empirische gedeelte bestaat uit een eigen onderzoek onder Amerikaanse beursgenoteerde ondernemingen. Uitkomsten uit voorafgaand onderzoek vormen de basis voor de te formuleren hypotheses. De gegevens benodigd voor dit onderzoek zijn afkomstig uit de databases Audit Analytics, COMPUSTAT en CRSP. Na het verzamelen van data vindt het testen van de hypotheses plaats met behulp van een regressieanalyse in STATA. Na het testen van de hypotheses volgt een antwoord op de geformuleerde onderzoeksvraag. 1.6 Structuur Het onderzoek is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 2 behandelt wet- en regelgeving waaraan de accountant bij zijn continuïteitsbeoordeling gebonden is. Hoofdstuk 3 geeft een uiteenzetting van voorafgaand empirisch onderzoek naar de relatie tussen de inkomsten van accountants en de mate waarin zij GCO s verstrekken. Het hoofdstuk eindigt met de formulering van de te testen hypotheses. Vervolgens beschrijft hoofdstuk 4 de onderzoeksmethode, het onderzoeksmodel, de omvang van de steekproef en de wijze van verkrijgen van informatie. Hoofdstuk 5 presenteert de resultaten van uitgevoerd onderzoek en additionele analyses. Tot slot volgt in hoofdstuk 6 de conclusie. 7

8 2 Wet- en regelgeving 2.1 Inleiding De accountant heeft bij de beoordeling van de continuïteitsveronderstelling te maken met verschillende wet- en regelgeving. Zo zijn er ethische standaarden, accountingstandaarden, verslaggevingstandaarden en wetgeving voor het besturen van ondernemingen. Het doel van dit hoofdstuk is enerzijds, het verkrijgen van inzicht in de werkzaamheden die de accountant, vanuit weten regelgeving, bij de continuïteitsbeoordeling van een onderneming dient uit te voeren. Anderzijds het in kaart brengen van maatregelen die vanuit wet- en regelgeving genomen zijn om de onafhankelijkheid van de externe accountant te waarborgen. De volgende paragraaf geeft een beschrijving van de toezichthouders op de financiële markt en beleidsbepalers voor financiële accounting- en rapporteringstandaarden in Amerika. De daarop volgende paragrafen gaan dieper in op de inhoud van, aan dit onderzoek verwante, wet- en regelgeving. 2.2 Amerikaanse model van wet- en regelgeving De Securities and Exchange Commission (SEC) is het Amerikaanse overheidsorgaan dat toezicht houdt op de verschillende effectenbeurzen. SEC is in 1934 opgericht en komt voort uit de Securities Exchange Act van 1934, die gezien kan worden als reactie op de Grote Depressie van Het doel van de SEC is enerzijds om beleggers te beschermen, anderzijds om eerlijke, ordelijke en efficiënte financiële markten te behouden. Ten slotte streeft de SEC ernaar om het verrichten van investeringen door gebruikers te stimuleren en te vergemakkelijken. Na de Securities Exchange act van 1934 kreeg de SEC de wettelijke bevoegdheid tot het vaststellen en bepalen van financiële accounting- en rapporteringstandaarden. De SEC heeft de private organisatie Financial Accounting Standards Board (FASB) aangewezen als orgaan voor het bepalen van het beleid van financiële accounting- en rapporteringstandaarden. Onder toezicht van de Financial Accounting Foundation (FAF) geeft de FASB invulling aan de United States Generally Accepted Accounting Principles (US GAAP). De term US GAAP wordt gebruikt om het stelsel van verslaggevings- en accountingprincipes in de Verenigde Staten aan te duiden. Voor alle aan de Amerikaanse beursgenoteerde ondernemingen is rapportering in overeenstemming met US GAAP verplicht gesteld. 8

9 Het Amerikaanse model van toezichthouders op de financiële markt en beleidsbepalers van financiële accounting- en rapporteringstandaarden, is schematisch weergegeven in figuur 1. Figuur 1 Amerikaanse model van wet- en regelgeving SEC PCAOB FAF AICPA SOX FASB ASB US GAAP SAS US GAAS American Institute of Certified Public Accountants (AICPA) is de nationale professionele organisatie waar registeraccountants (CPA s) bij aangesloten zijn. Het doel van de AICPA is om zijn leden (registeraccountants) te voorzien van alle middelen, kennis en vaardigheden die hen in staat stelt om op hoog en professioneel niveau waardevolle diensten te verlenen aan het publiek, werkgevers en klanten. De Auditing Standards Board (ASB) betreft het orgaan binnen de AICPA die verantwoordelijk is voor de invulling van de Statement on Auditing Standards (SAS) en de United States Generally Accepted Accounting Standards (US GAAS). SAS geeft richtlijnen voor externe accountants bij de uitvoering van jaarrekeningcontroles en het afgeven van controleverklaringen. De belangrijkste richtlijn voor de continuïteitsproblematiek betreft SAS 59. US GAAS bevat algemeen aanvaardbare controlenormen waaraan de kwaliteit van accountantscontroles te beoordelen is. US GAAS is uitsluitend van toepassing op private ondernemingen. Voor beursgenoteerde ondernemingen is SOX ter vervanging van US GAAS in werking getreden. Een van de belangrijkste controlenormen uit US GAAS is dat de accountant zijn onafhankelijkheid dient te behouden in alle zaken die samenhangen met de controle, hetgeen nauw samenhangt met het onderwerp van dit onderzoek. 9

10 Naar aanleiding van boekhoudschandalen zoals Enron en Worldcom is in 2002 SOX in werking getreden. De boekhoudschandalen toonde onder andere aan dat managers zich lieten verleiden tot zelfverrijking. Daarnaast bleken financiële verantwoordingen niet betrouwbaar te zijn. Ook het toezicht door accountants en de SEC leek te hebben gefaald. SOX dient het geschonden vertrouwen van beleggers en investeerders in de kapitaalmarkt en de accountant te herstellen. Na invoering is het volgen van deze wet verplicht gesteld voor alle beursgenoteerde ondernemingen in Amerika. De wetgeving geeft bestuurders van ondernemingen alsmede toezichthouders regels over hun verantwoordelijkheden. De SEC dient toezicht te houden op de naleving van SOX door de financiële markten. Het doel van de SEC is om investeerders en aandeelhouders betrouwbare informatie te verstrekken op basis waarvan goede investeringsbeslissingen genomen kunnen worden. De onder toezicht van SEC opererende, Public Company Accounting Oversight Board (PCAOB), is als nieuwe organisatie opgericht om de naleving van SOX door accountantskantoren te monitoren. PCAOB heeft de bevoegdheid om de controlestandaarden, die zij noodzakelijk achten voor een goede en onafhankelijke uitvoering van de accountantscontrole, vast te stellen. Alle geregistreerde accountantskantoren staan onder toezicht van de PCAOB. De PCAOB controleert dan ook of accountants zich houden aan de door de PCAOB opgestelde controlestandaarden. Bij overtreding kan de PCAOB sancties opleggen. De PCAOB legt over zijn werkzaamheden jaarlijks verantwoording af aan de SEC. SOX kent in totaal 69 artikelen waarvan artikel 302 en artikel 404 de belangrijkste wijzigingen ten opzichte van voor de invoering zijn. Artikel 302 heeft betrekking op de verantwoordelijkheid van de financiële verslaggeving. Het artikel stelt dat de algemeen directeur (CEO) en de financieel directeur (CFO) een verklaring dienen af te geven waarin zij bevestigen dat de gepubliceerde cijfers een getrouw beeld van de werkelijkheid geven. Na het ondertekenen zijn de beide directeuren, in tegenstelling tot daarvoor, persoonlijk aansprakelijk. Het overtreden van de wet kan dan ook tot vervolging leiden. Hierbij kan de straf uiteen lopen van een geldboete tot een gevangenisstraf. Artikel 404 richt zich op de interne controle van de onderneming. Het is de verantwoordelijkheid van het management van de onderneming om een adequaat intern beheersingssysteem op te zetten die leidt tot een betrouwbare financiële verantwoording. De accountant dient de effectiviteit van het interne beheersingssysteem te onderzoeken en daarover te rapporteren in de controleverklaring. Voor de waarborging van de onafhankelijkheid van de externe accountant zijn in SOX diverse maatregelen opgenomen. De maatregelen staan beschreven in paragraaf 4 van dit hoofdstuk. 10

11 2.3 Continuïteitsveronderstelling De ASB heeft namens de AICPA in 1988 SAS 59 The auditors consideration of an entity s ability to continue as a going concern uitgebracht. De professionele richtlijn beschrijft regels, condities en voorwaarden die de accountant mee dient te nemen bij de continuïteitsbeoordeling van ondernemingen. SAS 59 (AICPA, 1988) SAS 59 geeft de accountant richtlijnen voor de continuïteitsbeoordeling van ondernemingen. Deze paragraaf geeft een uiteenzetting van de belangrijkste punten uit SAS 59. SAS 59 geeft de volgende definitie voor ondernemingen die voldoen aan de continuïteitsveronderstelling: Continuation of an entity as a going concern is assumed in financial reporting in the absence of significant information to the contrary (AICPA, 1988 p.1). Met significante informatie duidt SAS 59 op gebeurtenissen en omstandigheden die een aanwijzing kunnen zijn voor continuïteitsrisico s. Welke gebeurtenissen en omstandigheden dit zijn staan verderop in deze paragraaf beschreven. De accountant dient zijn inschatting van continuïteit te maken voor een redelijke periode van tijd. SAS 59 stelt dat deze periode niet langer kan zijn dan één jaar na de datum van de te controleren financiële verantwoording. Het doel van de accountant is primair gericht op het geven van een oordeel omtrent de getrouwheid van de financiële verantwoording. SAS 59 benadrukt dat de accountant niet verantwoordelijk is voor het voorspellen van toekomstige condities en gebeurtenissen, zoals bijvoorbeeld reorganisaties en faillissementen. Om deze reden is de controleaanpak niet gericht op het identificeren van condities die mogelijk leiden tot gerede twijfel over continuïteit. De accountant dient echter bij de uitvoering van zijn controlewerkzaamheden de afweging te maken of verkregen informatie aanleiding geeft tot onzekerheden over continuïteit. SAS 59 beschrijft een aantal werkzaamheden waaruit condities en gebeurtenissen naar boven kunnen komen die leiden tot onzekerheid over een duurzame voortzetting van de onderneming. Enkele voorbeelden van dergelijke werkzaamheden zijn: het uitvoeren van cijferbeoordelingen, het beoordelen van gebeurtenissen na balansdatum, het beoordelen of voldaan is aan leningsvoorwaarden, het doornemen van notulen van managementvergaderingen en navraag doen omtrent juridische zaken en claims. 11

12 SAS 59 beschrijft procedures die de accountant dient te doorlopen indien informatie verkregen wordt die mogelijk kan leiden tot onzekerheid van de continuïteit van de onderneming. Figuur 2 geeft een schematische weergave van deze procedures. Figuur 2 Procedures accountant onder SAS 59 Controlewerkzaamheden Condities en gebeurtenissen Beoordeling plannen management Effecten financiële verantwoording Effecten controleverklaring SAS 59 geeft een aantal voorbeelden van condities en gebeurtenissen die de accountant een indicatie kunnen geven voor onzekerheid over continuïteit. De mate van significantie van deze gebeurtenissen en condities zal afhankelijk zijn van de specifieke omstandigheden. Daarnaast zullen sommige gebeurtenissen alleen significant zijn indien zij in samenhang met andere gebeurtenissen worden gezien. Onderstaand een opsomming van enkele voorbeelden zoals beschreven in SAS 59: Negatieve trends, zoals terugkerende operationeel verlies, negatief werkkapitaal, negatieve cashflow en overige belangrijke nadelige ratio s; Andere indicaties van mogelijke financiële problemen, zoals het niet voldoen aan leningsvoorwaarden en de noodzaak tot herfinanciering; Interne aangelegenheden, zoals personeelsstakingen, niet-economische verplichtingen op de lange termijn en de noodzaak tot herstructurering; Externe aangelegenheden, zoals het wegvallen van licenties en patenten en het verliezen van belangrijke afnemers en leveranciers. 12

13 Indien de accountant tijdens zijn controlewerkzaamheden een indicatie van continuïteitsproblemen signaleert, dient hij de plannen en mitigerende maatregelen van het management te beoordelen. De accountant dient bij de beoordeling van de plannen van het management na te gaan of de continuïteitsproblemen door middel van de voorgestelde mitigerende maatregelen worden beperkt. SAS 59 geeft de volgende voorbeelden van mitigerende maatregelen die het management kan nemen: Plannen voor de verkoop van activa; Plannen voor het lenen van geld of het herstructureren van schulden; Plannen voor kostenbesparingen; Plannen tot het aantrekken van extra kapitaal door de uitgifte van aandelen. De voorgestelde mitigerende maatregelen dient de accountant te beoordelen op uitvoerbaarheid. Daarnaast dient beoordeling plaats te vinden of de maatregelen de onderkende continuïteitsrisico s voldoende ondervangen dan wel mitigeren. Indien het management bijvoorbeeld activa wil verkopen, dient de accountant te beoordelen of de extra liquiditeit die hierdoor ontstaat voldoende is om de gesignaleerde continuïteitsrisico s te ondervangen. Indien de plannen van het management de continuïteitsrisico s niet ondervangen, dient de accountant de gevolgen hiervan op de financiële verantwoording in kaart te brengen. De betreffende onderneming dient in zijn financiële verantwoording de volgende informatie uiteen te zetten: - de condities en gebeurtenissen die leiden tot een continuïteitsrisico; - de mogelijke (financiële) effecten van deze condities en gebeurtenissen; - mitigerende maatregelen die het management heeft genomen. Wanneer de accountant concludeert dat de door de onderneming opgenomen toelichting ontoereikend is, is niet voldaan aan de van toepassing zijnde wet- en regelgeving. Dit kan ertoe leiden dat de accountant afwijkt van een goedkeurende verklaring, wat kan resulteren in een controleverklaring met oordeelonthouding of een afkeurende controleverklaring. Bovenstaande toelichting in de financiële verantwoording kan achterwege blijven indien de accountant van mening is dat de mitigerende maatregelen de onderkende continuïteitsrisico s afdoende ondervangen. Ten slotte dient beoordeling plaats te vinden welke gevolgen de continuïteitsrisico s hebben voor de te verstrekken controleverklaring. Indien de accountant concludeert dat er na beoordeling van de plannen van het management continuïteitsrisico s blijven bestaan, dient de accountant hiervoor een 13

14 paragraaf in de controleverklaring op te nemen. De FASB concludeerde in 2008 dat de richtlijnen omtrent de continuïteit eveneens in de accountingen rapporteringstandaarden, zijnde GAAP, opgenomen diende te worden. De FASB publiceerde op 9 oktober 2008 de richtlijn Going Concern (FASB, 2008). Deze richtlijn is gebaseerd op SAS 59. Om de convergentie met de International Financial Reporting Standards (IFRS) te vergroten, maakte de FASB enkele wijzigingen. De belangrijkste wijziging is de tijdsperiode waarbinnen de accountant zijn inschatting van de continuïteit dient te bepalen. SAS 59 geeft aan dat deze periode niet langer kan zijn dan één jaar na de datum van de te controleren financiële verantwoording. De FASB baseert zijn tijdsperiode op de Internal Accounting Standard (IAS) 1. IAS 1 stelt dat de accountant alle informatie van, tenminste 12 maanden na balansdatum, maar niet gelimiteerd, mee dient te nemen in zijn continuïteitsbeoordeling. Herziening SAS 59 (AICPA, 2011) Op 11 november 2011 heeft de ABS namens de AICPA een voorstel gedaan voor herziening van de huidige SAS 59 (AICPA, 1988). Aanleiding voor de herziening betreft de door de ASB op 27 mei 2007 gepubliceerde discussienota Improving the clarity of ASB standards 7. Deze nota is opgesteld naar aanleiding van bezorgdheid die bij de ASB heerste over de helderheid, lengte en complexiteit van de huidige standaarden. Na overleg met diverse instanties heeft de ASB besloten om alle standaarden te herzien. Naast het verduidelijken, structureren en beter definiëren van de sectie zijn dit de belangrijkste inhoudelijke verschillen/wijzigingen ten opzichte van de huidige SAS 59: Paragraaf 18 van de herziene versie van SAS 59 vereist dat indien de accountant continuïteitsrisico s onderkend, het management van de onderneming het volgende schriftelijk dient te bevestigen: - de plannen en maatregelen die het management wil nemen om de continuïteitsrisico s te mitigeren, alsmede een onderbouwing van het feit dat deze plannen binnen een redelijke termijn effectief uitgevoerd kunnen worden; - dat de jaarrekening alle relevante toelichtingen en zaken bevat met betrekking tot de continuïteitsveronderstelling van de onderneming, zoals belangrijke gebeurtenissen en omstandigheden en de plannen van het management. 7 De discussienota is online beschikbaar via de website downloadabledocuments/clarity/archive/clarity_of_asb_standards_discussion_memo.pdf 14

15 Paragraaf 20 van de herziene versie van SAS 59 zet de werkzaamheden uiteen die de accountant dient uit te voeren indien de accountant wordt verzocht om een afgegeven GCO te herzien. Ondanks het feit dat de accountant niet verplicht is zijn controleverklaring te herzien, dient de accountant als de controleverklaring wordt herzien, de volgende werkzaamheden uit te voeren: - controle van de gebeurtenis of transactie die aanleiding is tot het herzien van de controleverklaring; - het uitvoeren van de werkzaamheden zoals voorgeschreven in AU-C sectie 560 Gebeurtenissen na balansdatum (AICPA, Professional standards) op moment van heruitgifte van de controleverklaring; - rekening houden met de paragrafen 6 tot en met 11 van de huidige SAS 59 op moment van heruitgifte van de controleverklaring; - rekening houden met de gevolgen voor de controleverklaring in overeenstemming met AU-C sectie 560. De herziene versie van SAS 59 zal per 25 december 2012 in werking treden. Gedurende de gehele onderzoeksperiode is de huidige SAS 59 (AICPA, 1988) van toepassing. 2.4 Onafhankelijkheid Na de boekhoudschandalen van de beginjaren van de 21 e eeuw zakte het vertrouwen in de financiële sector tot een dieptepunt. Naast wantrouwen met betrekking tot deugdelijke bestuursmodellen binnen ondernemingen ontstond eveneens wantrouwen in toezichthouders, zoals accountants en de SEC. Een van de punten waarop na deze gebeurtenissen extra nadruk kwam te liggen betreft de maatregelen ter vergroting van de onafhankelijkheid van de accountant. AICPA Code of Professional Conduct De Code of Professional Conduct (AICPA, 2008) schrijft de ethische en professionele verantwoordelijken van accountants voor. Sectie 100 richt zich hierbij op de aspecten onafhankelijkheid, integriteit en objectiviteit. De definitie van onafhankelijkheid staat beschreven in ET sectie Conceptual Framework for AICPA Independence Standards (AICPA, 2008). Het conceptueel kader onderscheidt twee vormen van onafhankelijkheid: Onafhankelijkheid in wezen, dat wil zeggen: de geesteshouding die de uitvoering van assurance-opdrachten mogelijk maakt, zonder dat deze wordt beïnvloed door effecten die professioneel gedrag in de weg staan, waardoor een individu in staat is om objectief, integer en professioneel-kritisch te handelen. 15

16 Onafhankelijkheid in optreden, dat wil zeggen: het vermijden van al die feiten en omstandigheden die dusdanig suggestief zijn dat een goed geïnformeerde, redelijk denkende derde, die over alle van belang zijnde informatie beschikt, de objectiviteit van de openbaar accountant in twijfel zal trekken. Bij de uitvoering van werkzaamheden waarvoor onafhankelijkheid vereist is, dient de accountant beide definities in acht te nemen. Overeenkomstig sectie 101 (AICPA, 2008) dienen accountantsorganisaties, accountants en accountants in opleiding onafhankelijk te zijn bij de uitvoering van assurance-opdrachten. Assurance-opdrachten betreffen onder andere: - controle van historische financiële overzichten (jaarrekeningen); - controle van de interne controle van de financiële verslaggeving; - beoordeling van historische financiële overzichten (jaarrekeningen). Sectie 100 paragraaf 13 tot en met 19 (AICPA, 2008) beschrijft een aantal bedreigingen die kunnen leiden tot een afname van de onafhankelijk dan wel een toename van de afhankelijkheid. Alhoewel het onmogelijk is om alle bedreigingen te definiëren, zijn de volgende zeven categorieën van bedreigingen gedefinieerd: Zelfcontrole: Het controleren van documenten van de jaarrekeningcontrole die zelf of door het eigen accountantskantoor zijn opgesteld. Belangenbehartiging: Het vertegenwoordigen van een controleklant in een rechtszaak. Eigen belang: Transacties of belangen tussen de klant en de accountant waardoor tegenstrijdigheden en andere belangen ontstaan. Vertrouwdheidrisico: Het opbouwen van een vertrouwde en langdurige relatie met een klant. Ongepaste beïnvloeding: Pogingen van het management om door middel van bijvoorbeeld steekpenningen de accountant te beïnvloeden. Financieel belang: Potentiële financiële voordelen als gevolg van bijvoorbeeld het verkrijgen of houden van aandelen van de controleklant. Management participatie: Het uitvoeren van managementverantwoordelijkheden zoals het aannemen van werknemers bij de controleklant. 16

17 Om bovenstaande bedreigingen te kunnen ondervangen beschrijft sectie 100 diverse maatregelen. De accountant dient voor aanvang van iedere assurance-opdracht zowel de risico s ten aanzien onafhankelijkheid als de te nemen maatregelen af te wegen, alvorens de opdracht te kunnen accepteren. Sarbanes-Oxley Act De Sarbanes-Oxley Act (SOX) bevat diverse maatregelen voor verbetering en verscherping van de onafhankelijkheid van de accountant. Voorbeelden hiervan zijn de verplichte roulatie van de accountant na 5 controlejaren en de belangentegenstelling die voorschrijft dat de belangrijkste personen binnen de gecontroleerde onderneming op het gebied van verslaggeving (algemeen directeur, financieel directeur, controller en hoofd financiële administratie) niet in dienst mogen zijn geweest bij de accountant die de controle uitvoert. In de SOX-wetgeving zijn in sectie 201 een negental niet-controlewerkzaamheden opgenomen die de accountant niet in combinatie met de controle van de jaarrekening mag verrichten. Benadrukt dient te worden dat dit niet alle niet-controlewerkzaamheden zijn, maar slechts die werkzaamheden waarvan de PCAOB van mening is dat deze leiden tot een fundamenteel belangenconflict voor accountantskantoren. De negen werkzaamheden die controlerende accountants niet mogen verrichten bij zijn controleklant zijn: - boekhouden of andere diensten in het kader van de financiële verslaggeving; - het ontwerpen/implementeren van financiële informatie systemen; - diensten op het gebied van waardebepaling; - uitvoeren van uitbestede interne controlediensten; - het opstellen van actuariële berekeningen; - uitvoeren van management functies; - broker/dealer functies en investeringsadviezen; - juridische dienstverlening en expertise diensten ook al zijn deze niet aan de controle gerelateerd; - elke andere vorm van dienstverlening waarvan de PCAOB stelt dat deze verboden is. Meest van deze verboden werkzaamheden waren al in de reglementen van de SEC opgenomen. Bij de invoering van SOX zijn het ontwerpen/implementeren van financiële informatie systemen, het uitvoeren van uitbestede interne controlediensten en het verrichten van expertise diensten hieraan toegevoegd. Het ontwerpen/implementeren van financiële informatiesystemen vormde bij Big-5 accountantskantoren hoofdzakelijk de consulting praktijk, die bij sommige kantoren voor een derde van de inkomsten zorgden. In hoofdstuk 5 zal worden onderzocht welke impact deze wijziging heeft gehad op de onafhankelijkheid van de controlerend accountant. 17

18 2.5 Samenvatting Dit hoofdstuk zet relevante wet- en regelgeving uiteen met betrekking tot de continuïteitsbeoordeling en de onafhankelijkheid van de accountant. SAS 59 (AICPA) schrijft voor dat de accountant bij iedere controle dient te beoordelen of er wel of geen substantiële twijfel bestaat omtrent een duurzame voortzetting de onderneming. Indien de accountant na uitvoering van de werkzaamheden, zoals vastgelegd in SAS 59, nog steeds een gerede twijfel omtrent een duurzame voortzetting van de onderneming heeft, dient de accountant hiervoor een paragraaf in de controleverklaring op te nemen. Nadere voorschriften ter bevordering van de onafhankelijkheid van de accountant staan beschreven in sectie 100 van De Code of Professional Conduct (AICPA, 2008) en sectie 201 van de Sarbanes-Oxley Act. De Code of Professional Conduct schrijft ethische en professionele verantwoordelijkheden van accountants voor. De SOX-wetgeving bevat diverse maatregelen voor de verbetering en verscherping van de onafhankelijkheid van de accountant. Zo schrijft de wetgeving onder andere een negental niet-controlewerkzaamheden voor die de accountant niet in combinatie met de controle van de jaarrekening mag verrichten. 18

19 3 Voorafgaand empirisch onderzoek 3.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk zijn aan de hand van huidige wet- en regelgeving de begrippen continuïteit en onafhankelijk geïntroduceerd. Dit hoofdstuk beschrijft voorafgaand empirisch onderzoek naar beide begrippen. Paragraaf 3.2 licht de relatie toe tussen de continuïteitsbeoordeling en de onafhankelijkheid van accountants. Paragraaf 3.3 zet prikkels uiteen die de onafhankelijkheid van accountants beïnvloeden. Callaghan (2009) stelt dat dit zowel economisch positieve als economisch negatieve prikkels kunnen zijn. Een economisch positieve prikkel betreft het honorarium die accountants ontvangen voor verrichte werkzaamheden. Paragraaf 3.4 beschrijft voorafgaand onderzoek naar de relatie tussen de inkomsten en de onafhankelijkheid van de accountant, waarna het hoofdstuk eindigt met het formuleren van de te testen hypotheses. 3.2 De relatie tussen GCO s en de onafhankelijkheid van accountants De huidige literatuur kent een aantal manieren om de onafhankelijk van de accountant meetbaar te maken. Zo meten Ashbaugh et al. (2003) en Frankel et al. (2002) onafhankelijkheid door middel van vormen van earnings management. Voorbeelden hiervan zijn discretionaire transitorische posten en de geneigdheid om winst targets te realiseren. Defond et al. (2002) uiten kritiek op deze methode. Zij stellen dat accountants naar alle waarschijnlijkheid geen directe invloed op earnings management kunnen uitoefenen. Daarnaast leidt het meten van discretionaire transitorische posten tot een empirisch probleem (Guay et al. [1996], Dechow et al. [1995], Hribar and Collins [2002]). Evenals onderzoek van Defond et al. (2002), Craswell (1999), Callaghan et al. (2009), Chan Li (2009) en Basioudis et al. (2008) meet dit onderzoek de onafhankelijkheid van de accountant aan de hand van de mate waarin de accountant GCO s verstrekt. Defond et al. (2002) stellen dat deze methode directer is en tot minder ruis leidt. DeAngelo (1981) en Watts en Zimmerman (1986) definiëren de onafhankelijkheid van de accountant als de kans dat de accountant een tekortkoming in de financiële verantwoording constateert en rapporteert. Als aanvulling hierop geeft Craswell (1999) de volgende twee aspecten die onafhankelijke accountants onderscheidt van andere accountants: - zij ontwerpen een controleaanpak en voeren het controleprogramma uit met als doelstelling het ontdekken van fouten; en - indien fouten ontdekt zijn, rapporteren zij hierover in hun rapporten. 19

20 Bij bovenstaande definitie rekenen DeAngelo (1981) en Watts en Zimmerman (1986) het eerste gedeelte van de definitie toe aan de capaciteiten en competenties van de accountant en het tweede gedeelte aan de mate van onafhankelijkheid. Doordat voorafgaand onderzoek aantoont dat accountants geen problemen hebben met het identificeren van financiële problemen (Kida [1980], Mutcher [1985], [1986], Simnett and Trotman [1989]), lijkt het onafhankelijkheidsprobleem gerelateerd te zijn aan de beslissingen die de accountant neemt voor de rapportering. De onafhankelijkheid is te meten door de situatie waarin een fout geconstateerd en gerapporteerd wordt, te vergelijken met de situatie waarin een fout geconstateerd en niet gerapporteerd wordt (Craswell, 1999). De omstandigheden waarbij de accountant fouten rapporteert zijn observeerbaar. Het is echter onmogelijk om omstandigheden te observeren waarbij fouten ten onrechte niet zijn gerapporteerd. Craswell (1999) stelt dat dit niet onbelangrijke probleem uitsluitend op te lossen is met toegang tot vertrouwelijke informatie van zowel de klant als de accountant. Dit is echter door de geheimhoudingsplicht niet te realiseren. Als alternatief stelt Craswell om de impact van niet-controlewerkzaamheden op de continuïteitsbeoordeling te meten, door te corrigeren voor factoren waarvan aangenomen wordt dat deze tot financiële problemen leiden. Voor dit onderzoek zal om deze reden een onderzoeksmodel ontworpen worden dat de impact van niet-controlewerkzaamheden op de GCO meet, door te corrigeren voor factoren waarvan aangenomen wordt dat zij invloed uitoefenen op de GCO. Het onderzoeksmodel is uiteengezet in paragraaf 4.3 van dit onderzoek. 3.3 Prikkels die de onafhankelijkheid van de accountant beïnvloeden Deze subparagraaf beschrijft de prikkels die de mate van onafhankelijkheid van accountants beïnvloeden. Daarnaast volgt een uiteenzetting van voorafgaand empirisch onderzoek naar de onafhankelijkheid van accountants. Callaghan et al. (2009) stellen dat de onafhankelijkheid van accountants, rekening houdend met een bepaald niveau van druk van het management van de klant, beïnvloedt wordt door economisch positieve en negatieve prikkels. Met economisch positieve prikkels refereren Callaghan et al. (2009) onder andere naar de honoraria die accountants ontvangen voor het verrichten van controlewerkzaamheden en niet-controlewerkzaamheden. Een relevante vraag is of accountants voor klanten waar zij hoge honoraria genereren even onafhankelijk zijn dan tegenover klanten waarvoor zij relatief lage honoraria ontvangen. Voorafgaand onderzoek naar de invloed van economisch positieve prikkels op de onafhankelijkheid van de accountant is uiteengezet in paragraaf

21 Negatieve economische prikkels omvatten kosten voor rechtszaken en inkomstenderving als gevolg van reputatieschade. DeFond et al. (2002) stellen dat deze negatieve economische prikkels er waarschijnlijk toe leiden dat accountants hun onafhankelijkheid zullen behouden. Dit is in overeenstemming met resultaten van Palmrose (1988) die stelt dat de Big-5 accountantskantoren rechtszaken proberen te voorkomen door hun onafhankelijkheid te vergroten. Een goede reputatie leidt tot een voordeel ten opzichte van de concurrentie. Voordelen kunnen zijn: werving van getalenteerd personeel, aantrekken van nieuwe klanten en het in rekening brengen van hogere tarieven. Watts and Zimmerman (1983) documenteren verschillende historische voorbeelden van accountants die kostbare acties ondernemen om hun reputatie te behouden. Een duidelijk voorbeeld van waartoe reputatieschade kan leiden heeft Arthur Andersen ondervonden na het Enron-schandaal. Arthur Andersen verloor in enkele maanden na de bekendmaking van het schandaal vele klanten, hetgeen uiteindelijk tot de ondergang van Arthur Andersen leidde. Bij rechtszaken zijn accountants gebaat bij het zo laag mogelijk houden van de hieraan gerelateerde kosten. Historisch gezien zijn deze kosten in relatie tot de inkomsten substantieel. Center of Audit Quality (2008) rapporteerde een toename van de kosten verbonden aan rechtszaken oplopend tot 15,1% van de binnenlandse controle-inkomsten voor de zes grootste accountantskantoren in Dit geeft aan dat accountants dit risico serieus moeten nemen. Onderzoek van Stice (1991) en Lys and Watts (1994) toont aan dat accountants bij grotere klanten een groter risico lopen op rechtszaken. Grotere klanten hebben doorgaans met meer stakeholders te maken. Vele verschillende aandeelhouders, druk van de maatschappij en druk van de overheid zijn enkele voorbeelden die, in vergelijking met kleinere organisaties, een grotere rol spelen bij grote ondernemingen. Defond et al. (2002) stellen dat een groter risico van rechtszaken leidt tot een grotere mate van onafhankelijkheid. Deze stelling kan een aanleiding zijn om te veronderstellen dat accountants onafhankelijker zijn bij de controle van grotere ondernemingen. Onderzoek van McKeown et al. (1991) en Mutchler et al. (1997) toont echter aan dat accountants minder snel geneigd zijn GCO s te verstrekken aan grote klanten. Deze constatering zou duiden op een lagere mate van onafhankelijkheid. Het onderzoeksmodel van dit onderzoek bevat variabele SALE die het effect van de grote van een onderneming op de onafhankelijkheid van de accountant meet. Dat accountants zich bewust zijn van de risico s voor rechtszaken en reputatieschade blijkt uit het feit dat accountants afscheidt nemen van risicovolle klanten (Rama and Read [2006]). Rama and Read concluderen dat accountants na het Enron-schandaal en de invoering van SOX conservatiever zijn. Johnstone and Bedard (2007) stellen daarnaast dat accountants specifieke risico s en controlewerkzaamheden uitvoeren bij risicovolle klanten. Accountants verrichten meer controle-inspanningen voor risicovolle ondernemingen dan voor financieel gezonde ondernemingen. 21

22 Ten slotte stelt Krishnan (2007) dat accountants na het Enron-schandaal van hun klanten verlangen om slecht nieuws eerder te melden. Hierdoor is de accountant in staat om tijdig passende maatregelen te treffen. Te concluderen is dat risico s van rechtszaken en reputatieschade serieus genomen worden door accountants. Daarnaast tonen diverse onderzoeken tonen aan dat deze risico s invloed uitoefenen op de mate van onafhankelijkheid van de accountant. 3.4 Niet-controlewerkzaamheden en de onafhankelijkheid van accountants Alhoewel er negatieve economische prikkels zijn die de onafhankelijkheid van accountants bevorderen, zijn er ook omstandigheden die een bedreiging vormen voor de onafhankelijkheid. Accountants genereren steeds meer inkomsten uit overige dienstverlening bij hun controleklanten. De SEC en andere wetgevers (SEC, [2000a], [2000b]; U.S. House of Representatives, [2002]) zijn bezorgd dat significante inkomsten uit niet-controlewerkzaamheden bij controleklanten een negatief effect heeft op de mate van onafhankelijkheid. Deze instanties stellen dat accountants door de uitvoering van niet-controlewerkzaamheden financieel afhankelijk worden van klanten. Uit angst voor het verliezen van klanten zouden accountants hierdoor minder weerstand kunnen bieden tegen de druk van het management. Daarnaast zijn de instanties van mening dat advieswerkzaamheden ertoe kunnen leiden dat accountants zich in de rol van management gaan begeven. Dit vormt mogelijk een bedreiging voor de objectiviteit van accountants tijdens de uitvoering van controlewerkzaamheden. Naast regelgevende instanties stelt ook voorafgaande literatuur (DeAngelo, [1981]; Simunic, [1984]) dat niet-controlewerkzaamheden de band tussen accountants en klanten versterkt. Er kunnen prikkels ontstaan die de objectiviteit en onafhankelijkheid van accountants aantast. Zij stellen dat doordat accountants betaald worden door hun klanten er een economische binding ontstaat, hetgeen tot een potentieel onafhankelijkheidsprobleem kan leiden. In reactie op deze mogelijke bedreigingen hebben regelgevende instanties in de beginjaren van de 21 e eeuw diverse maatregelen getroffen die de uitvoering van bepaalde niet-controlewerkzaamheden bij controleklanten voor accountants verbiedt. De genomen maatregelen zijn reeds in hoofdstuk 2 besproken. De relatie tussen de invloed van niet-controlewerkzaamheden en de onafhankelijkheid van accountants, gemeten door de mate van verstrekken van GCO s, heeft ook de aandacht van empirisch onderzoek. De empirische resultaten van bestaand onderzoek verschillen. Defond et al. (2002), Ashbaugh et al. (2003) en Callaghan et al. (2009) constateren geen negatieve en/of positieve relatie tussen de inkomsten van accountants uit niet-controlewerkzaamheden of controlewerkzaamheden en de mate waarin accountants GCO s verstrekken. Dit terwijl studies van Basioudis et al. (2008), Geiger 22

23 and Rama (2003) en Sharma and Sidhu (2001) wel positieve ofwel negatieve relaties rapporteren. Defond et al. (2002), Callaghan et al. (2009), Geiger and Rama (2003) en Chan Li (2009) rapporteren allen geen verband tussen niet-controlewerkzaamheden en de mate waarin de accountant GCO s verstrekt. Terwijl Basioudis et al. (2008) en Sharma and Sidhu (2001) een negatieve relatie rapporteren. Deze negatieve relatie geeft aan dat hogere inkomsten uit niet-controlewerkzaamheden leidt tot het verstrekken van minder GCO s. Opvallend is het feit dat onderzoeken gebaseerd op de Amerikaanse markt allen geen relatie constateren, terwijl onderzoeken gebaseerd op de Australische markt (Sharma and Sidhu, [2001]) en de markten in het Verenigd Koninkrijk (Basioudis et al, [2008]) een negatieve relatie rapporteren. Deze onderzoeksresultaten geven een indicatie dat Amerikaanse accountants onafhankelijker zijn dan hun Australische en Engelse collega s. Geiger and Rama (2003) stellen dat de vergelijking tussen de Amerikaanse markt en de Australische markt problemen oplevert. Dit doordat accountants in beide landen anders met rechtszaken en reputatieschade omgaan, waardoor accountants anders rapporteren onder gelijke omstandigheden. Khurana and Raman (2004) wijzen erop dat het Amerikaanse rechtssysteem het meest litigieuze rechtssysteem ter wereld is. Door hoge risico s op rechtszaken, zouden accountants in Amerika mogelijkerwijs onafhankelijker kunnen opereren dan accountants in bijvoorbeeld Australië. Naast internationale verschillen kan ook de procedure van totstandkoming van de steekproef van invloed zijn op de onderzoeksuitkomsten. De steekproeven van Defond et al. (2002), Geiger and Rama (2003) en Chan Li (2009) bevatten uitsluitend ondernemingen die in financiële problemen 8 verkeren. Dit doordat zij stellen dat onder deze condities GCO s bij ondernemingen het meeste voorkomen, hetgeen tot een geschiktere context zou leiden. Callaghan et al. (2009) en Sharma and Sidhu (2001) richten zich daarentegen uitsluitend op gefailleerde ondernemingen. Zij stellen dat gefailleerde ondernemingen één jaar voor faillissement de duidelijkste symptomen van financiële problemen vertonen, waardoor de meeste GCO s te verwachten zijn. Het stellen van eisen en condities aan een steekproef heeft gevolgen voor de omvang van de steekproeven in voorafgaande onderzoeken. De steekproeven variëren van 49 observaties tot maximaal Callaghan et al. (2009) en Defond et al. (2002) stellen dan ook dat zij mogelijkerwijs geen relatie constateren door de beperkte statistische omvang van hun steekproef. Tenslotte hanteren deze onderzoeken allen een andere set van controle variabelen, waardoor eveneens andere resultaten kunnen ontstaan. 8 Ondernemingen die in financiële problemen verkeren betreffen ondernemingen die in het jaar van het accountantsoordeel ofwel een negatief netto resultaat ofwel een negatieve operationele kasstroom rapporteren. 23

24 Ondanks de zorgen van regelgevende instanties constateren empirische resultaten van bestaand onderzoek onder de Amerikaanse markt geen significante relatie tussen de inkomsten van accountants uit niet-controlewerkzaamheden en de mate waarin GCO s worden verstrekt. Dit leidt tot de eerste (nul)hypothese: Hypothese 1 Er is geen relatie tussen de inkomsten van accountants uit niet-controlewerkzaamheden en de mate waarin accountants GCO s verstrekken. Accountants merken op dat de omvang van hun inkomsten uit niet-controleopdrachten niet los gezien kan worden van inkomsten uit controleopdrachten (SEC, [2000b]). Deze stelling bevestigt Simunic (1984) door zijn onderzoek naar voorkennis. Voorkennis is hierbij gedefinieerd als informatie verkregen tijdens de uitvoering van niet-controlewerkzaamheden die tot lagere kosten leidt voor de uitvoering van de controle. Simunic suggereert dat deze voorkennis leidt tot lagere kosten voor controleopdrachten. Als gevolg hiervan test ik eveneens de relatie tussen inkomsten uit controleopdrachten en de mate waarin accountants GCO s verstrekken. Geiger and Rama (2003) en Basioudis et al. (2008) rapporteren een positief verband tussen de omvang van inkomsten uit controleopdrachten en de mate waarin accountants GCO s verstrekken. Daarentegen constateren Defond et al. (2002) en Callaghan et al. (2009) geen significante relatie. Dit leidt tot de tweede (nul)hypothese: Hypothese 2 Er is geen relatie tussen de inkomsten van accountants uit controlewerkzaamheden en de mate waarin accountants GCO s verstrekken. 3.5 Samenvatting Dit hoofdstuk beschrijft voorafgaand empirisch onderzoek naar de relatie tussen de inkomsten en de onafhankelijkheid van accountants. Evenals onderzoek van Defond et al. (2002), Craswell (1999), Callaghan et al. (2009), Chan Li (2009) en Basioudis et al. (2008) zal dit onderzoek de onafhankelijkheid van de accountant meten aan de hand van de mate waarin de accountant GCO s verstrekt. De SEC en andere regelgevers zijn bezorgd dat indien de accountant bij een controleklant veel inkomsten genereert uit niet-controlewerkzaamheden, dit ten koste zal gaan zal zijn onafhankelijkheid. Doordat voorafgaand onderzoek naar de relatie tussen niet-controlewerkzaamheden en het verstrekken van GCO s tot gemengde resultaten leidt, zal in dit onderzoek deze relatie nader onderzoeken. Accountants, regelgevende instanties en voorafgaand 24