University of Groningen. Gelukkig geïntegreerd Houten-van den Bosch, Elsje Joke van

Transcriptie

1 University of Groningen Gelukkig geïntegreerd Houten-van den Bosch, Elsje Joke van IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 1999 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Houten-van den Bosch, E. J. V. (1999). Gelukkig geïntegreerd: onderzoek naar de kwaliteit van het bestaan van mensen met een lichte verstandelijke beperking. s.n. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date:

2 Gelukkig geïntegreerd Onderzoek naar de kwaliteit van het bestaan van mensen met een lichte verstandelijke beperking

3

4 ISBN NUGI 725 Trefw.: kwaliteit van bestaan licht verstandelijk gehandicapten 1999 Stichting Kinderstudies Stichting Kinderstudies Postbus AT Groningen

5 RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN Gelukkig geïntegreerd Onderzoek naar de kwaliteit van het bestaan van mensen met een lichte verstandelijke beperking Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Psychologische, Pedagogische en Sociologische Wetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen op gezag van de Rector Magnificus, dr. D.F.J. Bosscher in het openbaar te verdedigen op donderdag 11 februari 1999 om uur door Elsje Joke van Houten-van den Bosch geboren op 31 oktober 1961 te Utrecht

6 Eerste promotor: Tweede promotor: Prof. Dr. G.H. van Gemert Prof. Dr. H. Nakken

7 Voorwoord In dit proefschrift wordt het begrip 'kwaliteit van het bestaan' uitgewerkt in een model, dat vervolgens wordt toegepast voor de beschrijving van de huidige situatie van ex-bewoners van Groot Emaus en De Beele, achtervanginstellingen voor jongeren met lichte verstandelijke beperkingen en ernstige gedragsproblemen. Dit onderzoek komt voort uit het onderzoek naar de maatschappelijke positie van ex-bewoners van genoemde instellingen, dat van 1989 tot 1991 door Inger Slebus parallel aan het onderzoek naar het maatschappelijk succes van voormalige leerlingen van het VSO-MLK in Drenthe (Van der Bijl, 1993) werd uitgevoerd. Het vooronderzoek voor beide onderzoeken werd uitgevoerd in 1988 door Johan Timmer en Willemijn van der Bijl, waarna het onderzoeksvoorstel werd geschreven door Rob Wielink. Toen ik in 1991 het onderzoek naar de maatschappelijke positie van exbewoners vervolgde, heb ik dankbaar gebruik gemaakt van bovengenoemde werkzaamheden. Annette Santbulte, Ellis Knegt en Petra de Jong, die in de fase van de dataverzameling enige tijd als onderzoeksmedewerkers bij het project waren betrokken, wil ik bedanken voor hun hulp. Toen ik daarna zonder assistentie verder werkte aan dit proefschrift, miste ik hun 'meedenkend vermogen', maar ook hun gezelligheid, gesprekstof en dropjes. Zonder de medewerking van de ex-bewoners Groot Emaus en De Beele, van hun ouders en huidige begeleiders en van de politie in de eerste fase van het onderzoek was de tweede fase, zoals beschreven in dit proefschrift, niet mogelijk geweest. Ook de medewerkers van Groot Emaus en De Beele waren behulpzaam. De negen orthopedagogen die meegewerkt hebben aan de expertraadpleging dank ik voor hun bijdrage aan dit onderzoek. Met mijn eerste promotor Gijs van Gemert, die vanaf het begin betrokken is geweest bij dit onderzoek, heb ik de meeste gesprekken gevoerd. Deze gesprekken leidden vaak tot nieuwe denkbeelden en invalshoeken. Uiteindelijk is hierdoor ook de nieuwe richting ontstaan die het onderzoek na het verschijnen van het onderzoeksrapport in 1994 heeft gekregen. Het vinden van deze nieuwe richting was niet eenvoudig, onder andere doordat de financiële middelen beperkt waren. Ook was het moeilijk om na het schrijven van het onderzoeksrapport de motivatie te vinden om een proefschrift te schrijven. Han Nakken, mijn tweede promotor, is in de loop van de jaren steeds meer betrokken geraakt bij het onderzoek. Doordat hij meende dat hij mij

8 zo nu en dan achter de vodden moest zitten, werd mijn 'time-management' beter. Gijs van Gemert probeerde mij van mijn vermeende 'writersblock' af te helpen. Daardoor was ik uiteindelijk aan alle onderdelen van het proefschrift tegelijk aan het werk. De beide promotoren bezitten verschillende begeleidingsstijlen, die elkaar meestal aanvulden in het ingewikkelde proces van het schrijven van het proefschrift. Ik bedank mijn beide promotoren voor de begeleiding tijdens dit proces en voor alles wat ik van ze geleerd heb. Dat het proefschrift nu klaar is, is te danken aan alle bovengenoemde personen, maar ook aan mijn 'tijdelijke' en 'vaste' collega's, door wie ik me gesteund heb gevoeld tijdens pauzes, onderzoeksbesprekingen en persoonlijke gesprekken. Andere steun heb ik ervaren doordat Wilte steeds een deel van het huishouden en de zorg voor Jan op zich nam en een luisterend oor had voor mijn proefschrift-ervaringen. Ook onze trouwe oppas en hulp maakten deel uit van het 'ondersteunende systeem'. Wilte en Jan zorgden bovendien voor het noodzakelijke tegenwicht van het werk aan het proefschrift. Hoewel ik me de laatste paar jaar weinig sociaal gedragen heb, hebben ook mijn vrienden en familieleden me gesteund en voor afwisseling gezorgd. De creatieve computerman Jaap van den Bosch bedank ik voor zijn hulp bij het maken van de omslag van dit boek. Mijn paranimfen Annette Santbulte en Mieke Sipma (collega's van het eerste uur) dank ik voor hun steun bij de promotie en de voorbereiding daarvan. Ik ben zeven jaar (in deeltijd) met dit onderzoek bezig geweest. Hoewel ik nu nog niet kan zeggen of ik met de promotie zeven vette of zeven magere jaren ga afsluiten, en dus ook niet of er nu vette of magere jaren zullen komen, zal er wel iets veranderen. Ik verheug me op de tijd dat ik zelf vervolgonderzoek kan bedenken en vormgeven. Belangrijk is ook het prettige vooruitzicht dat ik vanaf nu meer tijd zal krijgen voor mijn privéleven. Groningen, januari 1999

9 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding tot het onderzoek Achtervanginstellingen Ongewoon opvoeden Probleemstelling, doelstelling en onderzoeksvragen Deze dissertatie 11 Hoofdstuk 2 Maatschappelijke positie Inleiding Maatschappelijke positie De maatschappelijke positie van het individu Objectieve, intersubjectieve of subjectieve benadering Integratie Implicaties voor de opzet en uitvoering van de eerste fase van het onderzoek 22 Hoofdstuk 3 Het onderzoek naar de maatschappelijke positie: opzet, uitvoering en resultaten Inleiding Soort onderzoek en onderzoeksopzet Fase 1 Vooronderzoek Fase 2 Ontwikkeling instrument Fase 3 Dataverzameling De resultaten van het onderzoek naar de maatschappelijke positie Conclusie: de maatschappelijke positie van ex-bewoners van Groot Emaus en De Beele 68 Hoofdstuk 4 Kwaliteit van het bestaan Inleiding Kwaliteit van leven of kwaliteit van het bestaan Benaderingen van kwaliteit van het bestaan Integratie en welbevinden Normalisatie en opvoeding Definitie en model van kwaliteit van het bestaan 87

10 Hoofdstuk 5 Secundaire analyse van eerder verzamelde gegevens Inleiding Methode en uitvoering van de secundaire analyse Resultaten expertraadpleging Koppeling expertoordelen aan antwoorden ex-bewoners Conclusie 112 Hoofdstuk 6 Discussie Inleiding Maatschappelijke positie Kwaliteit van het bestaan Aanbevelingen 128 Literatuur 133 Bijlage A Vragenlijst voor ex-bewoners 139 Bijlage B Resultaten expertraadpleging 171 Samenvatting 183 Summary 187