GROFWILD. Hinde Smaldier (hindenkalf na 1 jaar tot ze beslagen wordt bij eerstvolgende bronst) Geit Smalree Damhinde Damhindekalf

Transcriptie

1 ROODWILD - REEWILD

2 GROFWILD Hinde Smaldier (hindenkalf na 1 jaar tot ze beslagen wordt bij eerstvolgende bronst) Geit Smalree Damhinde Damhindekalf

3 GROFWILD Edelhert (roodwild) Damhert (damwild) Ree (reewild) Moeflon (moeflonwild) Wild zwijn (zwart wild) Grazers Gemengde voeding met veel massa en vezelstructuur Hooi, stro, grassen, kruiden Eenhoevig Geweidragend (skelet) Hoorndragend (huid) N.a. Geen galblaas Wel galblaas Herbivoor (Herkauwers) Plukkers, selectief Sterk gemengde voeding Licht verteerdbaar Grassen en ruwvoer Omnivoor. Granen, bessen, grassen, wormen, muizen, eigen jongen, reekitsen

4 GROFWILD Gewei Deel van het skelet (been) Wordt jaarlijks afgeworpen en terug opgezet Eerst komt het bastgewei, dat geveegd wordt als het volgroeid is Volgen van het gewei De jaarlijkse groeievolutie kan gevolgd worden! Hert De jaarlijkse groeievolutie kan moeilijk gevolgd worden! Ree Vertonen van typische spatelvorm pas vanaf 4 e jaar! Edelhert Vrouwelijke specimen dragen nooit een gewei Hoornen Deel van huid Worden niet afgeworpen Volgen van de jaarlijkse groeievolutie kan niet, maar Groeiringen (korte rustperiode) Jaarringen (grotere rustperiode)

5 GROFWILD Ouderdomsbepaling Wisselen van de tanden (bruikbaar tot op 30 maanden) Slijtage van de tanden Microscopisch onderzoek van de tandringen in de molaren Reewild: verbening neusseptum of neustussenschot

6 ROODWILD JONG MIDDENKLASSE OUD PIC 1 PIC 2 PIC 3 (tbd) (tbd) (tbd) 1. KOP 2. HALSLIJN 3. BRONSTMANEN 4. SCHOFT 5. ROMP 1. Spits en lang 2. Recht opgezet 3. Weinig 4. Naar voor gedragen 5. Slanke met smalle heupen 1. Minder spits en korter 2. Meer gestrekt 3. Sterker 4. Sterker naar voor gedragen 5. Masiever en gedrongen 1. Stomp (kort en breed) 2. Gestrekt 3. Lang en stevig 4. Zeer sterk naar voor gedragen 5. Zwaar gedrongen (zwaartepunt op voorlopers) 6. andere Kalf Aalstreep Onregelmatig vlekkenpatroon 6. Spits op de spiegels 6. Lopers schijnen korter te worden Gewicht (opengebroken/ontwijd) Hert 100kg à 150kg Hinde 70kg Hertenkalf (na 1 jaar: spitser) 50kg à 65kg Hindenkalf (na 1 jaar tot beslagen bij eersvolgende brons: smaldier) 35kg à 45kg

7 ROODWILD Zintuigen Geurzin! Gehoor! Gezicht Voortplanting Geslachtsverhouding: 1/1 1 kalf (zelden 2) Voorkeur voor klimaat bij voortplanting: koude, heldere nachten met lichte vorst Bij ongusting klimaat, verplaatsing van bronstijd naar eind oktober: nadelig voor lactatie Dracht: 36 weken of 8,5 maanden 4 maand na werptijd: +60% van hindenpopulatie Voortbeweging Het hert is een loper (ruggengraat blijft horizontaal, gestrekt, en op ±zelfde hoogte) In bossen is het hert verplicht om de kop en het gewei in de nek te leggen om kans op haperen te verminderen. Dit belemmert het kijkvermogen Het ree is een springer (ruggengraat plooit, en dier springt) Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Vacht Wintervacht donker- tot grijsbruin Overgang (jongste eerst) Zomervacht Roodbruin en korte haren met bleke spiegel Overgang Wintervacht Gewei Afwerpen (Oudste eerder) Vegen (Oudste eerder) Voortplanting (1 kalf) Zoogtij d (cont d) Dracht (vervolg) 8,5maand WERPTIJD/ZETTIJD BRONST ( Hert: oudste eerst) (Hinde: oudste laatst) ZOOGTIJD Dracht

8 ROODWILD Traanklier Bronstmanen ( volwassen) Staart met skelet: 15cm Geelachtige spiegel Hoeven/klauwen (minder ontwikkeld als smeer- en talgklier) Schouderblad Lever Hart Pensmaag Darmen Spronggewricht Tussen hoeven/ klauwen van achterlopers Geurklier Intern orgaan

9 ROODWILD GEWEI - ONDERDELEN 1. Oogend 2. Ijsend 3. Middenend 4. Kroonend 5. Kroonmassa 6. Kroon (4 + 5) 7. Geweistang 8. Parels Roos 10. Rozenkrans (wordt afgeworpen) 11. Rozenstok (wordt niet afgeworpen) 12. Zegel Rozenkransen Benig uitgroeisel voorhoofdsbeenderen Vormt basis voor gewei Worden nooit afgeworpen Worden met de jaren korter en dikker

10 ROODWILD GEWEI Eigenschappen Behoort tot het skelet (been) Oud draagt het gewei laag; Jong draagt het gewei hoog Geweimassa, -kleur, - gewicht, diepte van de groeven, pareling bepalen niet de leeftijd, maar de kwaliteit i.e. hormonale testosteronproductie in de teelballen + optimale voedselopname (kalk, mineralen ) # enden geeft geen aanduiding van leeftijd Bij onregelmatige enders, telt de stang met het hoogste endengetal Gewei met rechthoekig profiel: toekomsthert geweimassa zit bovenaan Gewei met driehoekig profiel: afschothert ongustig Ontwikkeling (hertengewei is ouderdomsbepalen in vorm, gewicht, en massa) 1 e levensjaar Geen kop Hertenkalf draag geen gewei 2 e levensjaar 1 e kop Smalspitser, spitshert, spieshert: 2 stangen (soms al met gaffel) zonder rozen Smalspitser veegt in september en werpt af in mei Vanaf 6 e levensjaar 5 e kop Vegen in juli 6 e tot 7 e levensjaar Vanaf 7 e tot 8 ste kop het meeste enden 10 e levensjaar Vanaf 9 e kop grootste ontwikkeling 10 e tot 14 e levensjaar Tussen 9 e en 13 e : sterkste gewei Vegen Vegen van bastgewei Haken in struiken Veegschade Opwaarts slaan Wat blijft hangen van bastslierten en harsen en plantensappen zal gewei kleuren Na vegen blijft het hert intensief navegen of slaan Testen van rozenstokken (sterkte, kracht, omvang, stevikheid) Oefenen spieren na plotse ontspanning (bij afwerpen) en gedwongen rust (bastgewei) Beheersen van nieuw gewei (of instinctief omvang leren kennen van iets onzichtbaar) Voor bronst (geveegd = bronstklaar) Voor vlucht door dicht struikgewas Voor voedselzoeken (slaan naar vruchten en wilde bessen op hoge struiken) Bastgewei Veegschade

11 ROODWILD GEWEI - TYPES 1. Stang 2. Gaffel (2 gescheiden enden) 3. 3 enden 4. Dubbele gaffel Regelmatige enders 1. Stang 2. Spitser met gaffel 3. Regelmatige zesender 4. Regelmatige achterender 5. Regelmatige tienender 6. Regelmatige twaalfender 7. Regelmatige veertienender? Kronen Bestaan uit minimum 3 gescheiden enden die aan hun basis met alkaar vergroeid zijn 5. Bekerkroon 6. Handkroon 7. Schoffelkroon 8. Wolfsend (zeldzaam) Tanden Volwassen gebit op 29 à 30 maanden 34 tanden Geen snijtanden in bovenkaak, maar verhard tandvlees " grazers Hert en hinde hebben 2 grandels Gedegenereerde haaktanden in de bovenkaak Op zichzelf staande kegellobbige tandvormen Kiezen = Moleren en pre-molaren hebben sikkelvormige inkeping Slijt af bij ouder worden (helpt leeftijd bepalen) Grandel

12 ROODWILD XX Levenswijze Roedels, gescheiden volgens geslacht voor het grootste deel van het jaar gescheiden - hertenroedels, geleide door Jongste hert bij grazend wandelen en uit de dekking Oudste hert bij dreigend gevaar - hindenroedels (kaalwildroedels), geleid door Oudere, voerende hinde (leidhinde) Specifieke volgorde bij het verlaten van dekking: Hinde ( )! kalf ( of )! smaldier ( ) Smaldier ( ) is steeds hindekalf ( ) van vorig jaar Indien kalf ( of ) hertenkalf ( ) is, blijft dit niet bij zijn moeder eens smalspitser Volgorde afschot: Kalf ( of )! Hinde ( ) Hinde kan je schonen (niet schieten) Indien enkel hinde, wordt het kalf verstoten en verjaagd uit roedel (afgeslagen) Oude herten leven graag solitatir, en aanvaarden wel één of meer jonge schildkanpen als lijfwacht (seingevers) Houdt van rust, en is zeer schuw Overdag: in dichte dekking verscholen, soms met korte perioden van voedselopname in omgeving van wildwieden Nachtactief Zoelen = nemen van modderbaden Afkoeling Ontdoen van huidparasieten (e.g. teken) Vlaamse gaai is aanvaarde buur Kuisen vacht op zoek naar parasieten Verwittigen bij verstoring (krijsen) Worden maxilmaal 18 à 20 jaar

13 ROODWILD XX Biotoop (Oorspronkelijk een dier van open vlakte) Grote, rustige bossen Overwegend loofbomen, maar ook naaldbomen Voedsel-arm! aanleggen door mens van voederakkers Bemesten met kalk (Ca), Magnesium (Mg), Fosfor (P), Stikstof (N)! om biomassa te bevorderen Belet schade aan bos- en akkerbouw Voedsel Gemengd voedsel met veel massa en sterke vezelstructuur, i.e. ruwvoer Hooi, stro, grassen, kruiden Vijanden Lynx Wolf Wild zwijn Schade Veegschade Vraatschade: Aan landbouwgewassen: aardappelen, maïs, graangewassen Schilschade: Lostrekken van een deel van de boombast

14 ROODWILD XX Ziektes Luizen, teken, en vlooien Op zich niet dodelijk Wel in grote getale aanwezig op jonge dieren die Nog geen immuniteit hebben opgebouwd Reeds sterk verzwakt door een menginfectie met wormen Leverbot: parasiet, platworm in de lever Verstoort de werking van de lever waardoor het lichaam niet gezuiverd wordt en de gastheer uiteindelijk sterft Wormen: Maag- en darmwormen! diarree! te zien aan bevuilde aars- en achtertreinstreek Longworm! te zien aan manier van hoesten: kop gestrekt, hals licht naar de grond, grashoest Huidhorzel: Horzel die eitjes in de huid van de dieren legt Huid Actinomycose: menginfectie van een paar soorten bacteriën en een schimmel Huid Brucellose: De brucella-bacterie wordt door besmette dieren uitgescheiden in melk, urine, ontlasting en vruchtwater. Via voer en drinkwater komt de bacterie in de maag en de darmen, waar het in het bloed wordt opgenomen. De bacterie nestelt zich in de uier en de baarmoeder. Drachtige dieren die besmet zijn met brucellose kunnen een miskraam krijgen, of de jongen worden te vroeg of dood geboren. Miltvuur: steenpuistachtige huidinfectie, longontsteking en een vergrote en ontstoken milt Virale ziekten Mond- en klauwzeer: blaren in de bek, met name op de tong, op de uier en op de poten, met name de kroonranden. Dieren zijn ernstig ziek, hebben koorts, eten niet meer, verliezen gewicht en produceren minder melk. 1 à 2% van de besmette dieren sterft, maar bij jonge dieren kan dat percentage veel hoger liggen Ziekte van Aujeszky: Overvloedig speekselen en agressie die tegen het eigen lichaam gericht is zijn de meest opvallende symptomen. De ziekte eindigt dan ook dodelijk Komt niet vaak voor Razernij, rabies, lyssa, of hondsdolheid:

15 REEWILD JONG MIDDENKLASSE OUD PIC 1 PIC 2 PIC 3 (tbd) (tbd) (tbd) 1. KOP 2. HALSLIJN 3. BRONSTMANEN 4. SCHOFT 5. ROMP 1. Spits en lang 2. Recht opgezet 3. Weinig 4. Naar voor gedragen 5. Slanke met smalle heupen 1. Minder spits en korter 2. Meer gestrekt 3. Sterker 4. Sterker naar voor gedragen 5. Masiever en gedrongen 1. Stomp (kort en breed) 2. Gestrekt 3. Lang en stevig 4. Zeer sterk naar voor gedragen 5. Zwaar gedrongen (zwaartepunt op voorlopers) 6. andere 6. Spits op de spiegels 6. Lopers schijnen korter te worden Vrouwelijk Mannelijk Geitkits (<1jaar) Bokkits (<1jaar) Smalree (>1jaar! beslagen) Jaarling (1 jaar) Reegeit Reebok (2-, 3-, 4-jarige bok) Oude bok (+5-jarige) Gewicht (opengebroken/ontwijd) Reebok 17 à 20kg Reegeit 14 à 18kg Bokkits of bokkalf (na 1 jaar: smalspitser of spitsbok) Geitkits of geitkalf (na 1 jaar tot beslagen bij eersvolgende brons: smalree) Kalf Aalstreep Onregelmatig vlekkenpatroon

16 REEWILD Zintuigen Geurzin! Gehoor! Gezicht (middelmatig: reflexreactie) Reewild is astigmaat: horizontaal blikveld Voorwerpen in horizontal band worden scherp gezien Voorwerpen boven of onder band worden wazig gezien Spiegel Wit Reebok: niervormig Reegeit: hartvormig Geitkalfje krijgt hartvormig schortje op 5 de levensmaand, i.e. uitlopend grijs behaard vlak langs de vulva Bij plotse verstoring wordt spiegel opengezet (groter, witter) Voortplanting Geslachtsverhouding: 1/1 ofschoon actueel 1/2 1 kalf (zelden 2) Voorkeur voor klimaat bij voortplanting: koude, heldere nachten met lichte vorst Bij ongusting klimaat, verplaatsing van bronstijd naar eind oktober: nadelig voor lactatie Dracht: 36 weken of 8,5 maanden 4 maand na werptijd: +60% van hindenpopulatie

17 REEWILD Voortbeweging Het hert is een loper (ruggengraat blijft horizontaal, gestrekt, en op ±zelfde hoogte) In bossen is het hert verplicht om de kop en het gewei in de nek te leggen om kans op haperen te verminderen. Dit belemmert het kijkvermogen Het ree is een springer (ruggengraat plooit, en dier springt) Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec Vacht Wintervacht Bruinachtig-grijs met opvallende witte spiegel Overgang (jongste eerst) Zomervacht Bruinrood - minder spiegel Overgang Wintervacht Gewei Vegen Oud 2- & 3-jarigen 1-jarigen Afwerpen (Oudste eerder) Schuiven Schuiven Voortplanting (1 kalf) Zoogtij d (cont d) Dracht (vervolg) 8,5maand WERPTIJD/ZETTIJD BRONST ( Hert: oudste eerst) (Hinde: oudste laatst) ZOOGTIJD Dracht

18 REEWILD Tussen rozenstokken Kleine staart: 2 à 4cm Witte spiegel - niervormig - hartvormig Links en rechts van penisschacht ( ) Hoeven/klauwen (minder ontwikkeld als smeer- en talgklier) Schouderblad Lever Hart Pensmaag Darmen Spronggewricht Tussen hoeven/ klauwen van achterlopers Geurklier Intern orgaan

19 REEWILD GEWEI - ONDERDELEN 1. Oogend 2. Ijsend 3. Middenend 4. Kroonend 5. Kroonmassa 6. Kroon (4 + 5) 7. Geweistang 8. Parels Roos 10. Rozenkrans (wordt afgeworpen) 11. Rozenstok (wordt niet afgeworpen) Jong: Cylindrisch Slank Hoog Oud: Kegelvormig Dikker Korter 12. Zegel

20 REEWILD GEWEI 1 e evolutie Op 3 maanden (juli-augustus) rozenstokken beginnen te groeien Op 5 à 6 maanden (oktober-november) rozenstokken duidelijk zichtbaar Op 6 à 7 maanden (november-december) eerste gewei groeit Op 7 à 8 maanden (december_januari) eerste maal vegen Op 8 à 9 maanden (januari-februari) eerste maal afwerpen Op 10 à 11 maanden (maart-april) eerste vol gewei groeit (gaffel bij goeie ontwikkeling) met rozen Duur van phasen Opbouw ~120 dagen Verharding ~20 dagen Vegen ~2 dagen Zonder gewei ~4,5 maand (periode tussen afwerpen gewei en definitief nieuw gewei

21 REEWILD GEWEI Eigenschappen Behoort tot het skelet (been) Oud draagt het gewei laag; Jong draagt het gewei hoog Geweimassa, -kleur, - gewicht, diepte van de groeven, pareling bepalen niet de leeftijd, maar de kwaliteit i.e. hormonale testosteronproductie in de teelballen + optimale voedselopname (kalk, mineralen ) # enden geeft geen aanduiding van leeftijd Bij onregelmatige enders, telt de stang met het hoogste endengetal Gewei met rechthoekig profiel: toekomsthert geweimassa zit bovenaan Gewei met driehoekig profiel: afschothert ongustig Ontwikkeling (gewei is niet ouderdomsbepalend) 1 e levensjaar Knopjes bij bokkalf 2 e levensjaar 1 e kop Smalspitser: 2 stangen onvertakt, zonder rozen In tegenstellig tot herten, is het reewild geweidragend vanaf het 1 e levensjaar Jong gewei: massa hoog Oud gewei: massa laag Sterkste gewei tussen 5 e en 7 e levensjaar Zeer oud gewei: soms onvertakte stangen - moordbokken Vegen Veegschade Vegen van bastgewei Haken in struiken Opwaarts slaan Wat blijft hangen van bastslierten en harsen en plantensappen zal gewei kleuren Na vegen blijft het hert intensief navegen of slaan Testen van rozenstokken (sterkte, kracht, omvang, stevikheid) Oefenen spieren na plotse ontspanning (bij afwerpen) en gedwongen rust (bastgewei) Beheersen van nieuw gewei (of instinctief omvang leren kennen van iets onzichtbaar) Voor bronst (geveegd = bronstklaar) Voor vlucht door dicht struikgewas Voor voedselzoeken (slaan naar vruchten en wilde bessen op hoge struiken) Bastgewei Veegschade

22 REEWILD GEWEI - TYPES 1. Smalspitser 2. Gaffelbok (2 gescheiden enden) 3. Volle 6 ender Zet terug bij oude bokken 4. Pruik Regelmatige enders 1. Stang 2. Spitser met gaffel 3. Regelmatige zesender 4. Regelmatige achterender 5. Regelmatige tienender 6. Regelmatige twaalfender 7. Regelmatige veertienender? Kronen Bestaan uit minimum 3 gescheiden enden die aan hun basis met alkaar vergroeid zijn 5. Bekerkroon 6. Handkroon 7. Schoffelkroon 8. Wolfsend (zeldzaam) Tanden Volwassen gebit op 14 maanden 32 tanden Geen snijtanden in bovenkaak, maar verhard tandvlees " grazers Grandels zijn uitzonderlijk Gedegenereerde haaktanden in de bovenkaak Op zichzelf staande kegellobbige tandvormen Kiezen = Moleren en pre-molaren hebben sikkelvormige inkeping Slijt af bij ouder worden (helpt leeftijd bepalen) Grandel

23 REEWILD XX Levenswijze Roedels, gescheiden volgens geslacht voor het grootste deel van het jaar gescheiden - hertenroedels, geleide door Jongste hert bij grazend wandelen en uit de dekking Oudste hert bij dreigend gevaar - hindenroedels (kaalwildroedels), geleid door Oudere, voerende hinde (leidhinde) Specifieke volgorde bij het verlaten van dekking: Hinde ( )! kalf ( of )! smaldier ( ) Smaldier ( ) is steeds hindekalf ( ) van vorig jaar Indien kalf ( of ) hertenkalf ( ) is, blijft dit niet bij zijn moeder eens smalspitser Volgorde afschot: Kalf ( of )! Hinde ( ) Hinde kan je schonen (niet schieten) Indien enkel hinde, wordt het kalf verstoten en verjaagd uit roedel (afgeslagen) Oude reebokken verdragen geen leeftijdsgenoten Komt bij een harde winter niet graag uit dekking Zicht: astigmaat! veel beweging in wazige banden boven en onder gezichtsveld Gehoor: verstoord tijdens hevige winter Schijngrazen en zekeren Bij verstoring staat ree met ruk stil en heen en weer zwaaien met kop (gehoor). Daarna buigt hij zijn kop even naar beneden om zogezegd een blaadje te plukken maar dat is schijn want plots gooit hij zijn kop weer richting verstoring Houdt van rust, en is zeer schuw Overdag: in dichte dekking verscholen, soms met korte perioden van voedselopname in omgeving van wildwieden Nachtactief Zoelen = nemen van modderbaden Afkoeling Ontdoen van huidparasieten (e.g. teken) Vlaamse gaai is aanvaarde buur Kuisen vacht op zoek naar parasieten Verwittigen bij verstoring (krijsen) Skelet is volgroeid op 2 à 3 jaar Worden maxilmaal 18 à 20 jaar

24 REEWILD XX Biotoop (Oorspronkelijk een dier van open vlakte) Grote, rustige bossen Overwegend loofbomen, maar ook naaldbomen Voedsel-arm! aanleggen door mens van voederakkers Bemesten met kalk (Ca), Magnesium (Mg), Fosfor (P), Stikstof (N)! om biomassa te bevorderen Belet schade aan bos- en akkerbouw Voedsel Gemengd voedsel met veel massa en sterke vezelstructuur, i.e. ruwvoer Hooi, stro, grassen, kruiden Vijanden Lynx Wolf Wild zwijn Schade Veegschade Vraatschade: Aan landbouwgewassen: aardappelen, maïs, graangewassen Schilschade: Lostrekken van een deel van de boombast

25 REEWILD XX Ziektes Luizen, teken, en vlooien Op zich niet dodelijk Wel in grote getale aanwezig op jonge dieren die Nog geen immuniteit hebben opgebouwd Reeds sterk verzwakt door een menginfectie met wormen Leverbot: parasiet, platworm in de lever Verstoort de werking van de lever waardoor het lichaam niet gezuiverd wordt en de gastheer uiteindelijk sterft Wormen: Maag- en darmwormen! diarree! te zien aan bevuilde aars- en achtertreinstreek Longworm! te zien aan manier van hoesten: kop gestrekt, hals licht naar de grond, grashoest Huidhorzel: Horzel die eitjes in de huid van de dieren legt Huid Actinomycose: menginfectie van een paar soorten bacteriën en een schimmel Huid Brucellose: De brucella-bacterie wordt door besmette dieren uitgescheiden in melk, urine, ontlasting en vruchtwater. Via voer en drinkwater komt de bacterie in de maag en de darmen, waar het in het bloed wordt opgenomen. De bacterie nestelt zich in de uier en de baarmoeder. Drachtige dieren die besmet zijn met brucellose kunnen een miskraam krijgen, of de jongen worden te vroeg of dood geboren. Miltvuur: steenpuistachtige huidinfectie, longontsteking en een vergrote en ontstoken milt Virale ziekten Mond- en klauwzeer: blaren in de bek, met name op de tong, op de uier en op de poten, met name de kroonranden. Dieren zijn ernstig ziek, hebben koorts, eten niet meer, verliezen gewicht en produceren minder melk. 1 à 2% van de besmette dieren sterft, maar bij jonge dieren kan dat percentage veel hoger liggen Ziekte van Aujeszky: Overvloedig speekselen en agressie die tegen het eigen lichaam gericht is zijn de meest opvallende symptomen. De ziekte eindigt dan ook dodelijk Komt niet vaak voor Razernij, rabies, lyssa, of hondsdolheid: