Opdrachtgever Alliander N.V. Postbus AB Duiven. auteur(s) L.J. van der Haar P.C. Teekens. projectnr revisie 00 3 mei 2012

Transcriptie

1 Archeologische Rapporten Oranjewoud 212/28 Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek door middel van verkennende boringen aan de Meijendelseweg te Wassenaar projectnr revisie 3 mei 212 auteur(s) L.J. van der Haar P.C. Teekens Opdrachtgever Alliander N.V. Postbus AB Duiven datum vrijgave beschrijving revisie goedkeuring vrijgave revisie (concept) revisie (definitief) P.C. Teekens G.J.A. Sophie

2 Projectnr mei 212, revisie Colofon Titel: Archeologische Rapporten Oranjewoud 212/28. Bureauonderzoek en inventariserend veldonderzoek door middel van verkennende boringen aan de Meijendelseweg te Wassenaar Auteur(s): L.J. van der Haar, P.C. Teekens ISSN: Oranjewoud B.V. Postbus AA Heerenveen Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Ingenieursbureau Oranjewoud bv, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt, door een derde of voor enig ander werk of doel dan waarvoor het is vervaardigd. Disclaimer Archeologisch vooronderzoek wordt in zijn algemeenheid uitgevoerd door het steekproefsgewijs bemonsteren d.m.v. boringen, proefsleuven en/of veldkartering. Hoewel Ingenieursbureau Oranjewoud bv de grootste zorgvuldigheid betracht bij het uitvoeren van het archeologisch onderzoek, is het juist deze steekproefsgewijze benadering die het onmogelijk maakt garanties ten aanzien van de situatie af te geven op basis van de resultaten van een archeologisch vooronderzoek. Oranjewoud aanvaardt derhalve op generlei wijze aansprakelijkheid voor schade welke voortvloeit uit beslissingen genomen op basis van de resultaten van archeologisch (voor)onderzoek. blad 2 van 26

3 Projectnr mei 212, revisie Inhoud blz. Administratieve gegevens...4 Samenvatting Inleiding Bureauonderzoek Beschrijving onderzoekslocatie Begrenzing onderzoeks- en plangebied Huidig en toekomstig gebruik Landschappelijke situatie Historische situatie en mogelijke verstoringen Bekende waarden Archeologische waarden Ondergrondse bouwhistorische waarden Archeologische verwachting Bestaande verwachtingskaarten Gespecificeerde archeologische verwachting Conclusies en advies voor vervolgonderzoek Veldonderzoek Doel- en vraagstelling Onderzoeksopzet en werkwijze Resultaten Bodemopbouw Archeologie Conclusies en advies Conclusies (Selectie)advies...24 Literatuur en geraadpleegde bronnen... Bijlagen 1 Archeologische perioden 2 AMZ-cyclus 3a AMK-terreinen uit ARCHIS 3b Archeologische waarnemingen uit ARCHIS 4 Boorbeschrijvingen Kaarten S ARCHIS Situatiekaart met locatie boringen IKAW, AMK-terreinen, Waarnemingen en Onderzoeken uit ARCHIS blad 3 van 26

4 Projectnr mei 212, revisie Administratieve gegevens OW Projectnummer OM-nummer Provincie Gemeente Plaats Toponiem Zuid-Holland Wassenaar Wassenaar Meijendelseweg Kaartblad 3G Coördinaten 83151/ /46464 Kadaster Opdrachtgever Uitvoerder Datum uitvoering Projectteam 83479/ /46437 Alliander Oranjewoud februari 212 P.C. Teekens (projectleider) G.J.A. Sophie (senior KNA-archeoloog) L.J. van der Haar (archeoloog) Bevoegd gezag (BG) gemeente Wassenaar Adviseur BG L. Bruning (regio archeoloog) Beheer documentatie Oranjewoud Almere Vondstdepot Provinciaal Depot Bodemvondsten (indien nodig) Afbeelding 1 Locatie plangebied (globaal weergegeven in rood) (Topografische Kaart 1:. (niet op schaal), Topografische Dienst Kadaster, Emmen) blad 4 van 26

5 Projectnr mei 212, revisie Samenvatting Alliander N.V. is voornemens aan de Meijendelseweg te Wassenaar een middenspannigskabel aan te leggen. Hierbij kunnen eventueel in de bodem aanwezige archeologische resten verstoord raken. Als onderdeel van de planologische procedures dient aandacht te worden besteed aan het aspect archeologie. Advies- en ingenieursbureau Oranjewoud B.V. heeft in dit kader opdracht gekregen om een archeologisch vooronderzoek uit te voeren. Conform het gemeentelijk beleid is besloten dat het vooronderzoek uit een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek (verkennende fase) zal bestaan. Het bureauonderzoek levert als resultaat een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel op voor het plangebied. Vervolgens is het verwachtingsmodel in het veld getoetst middels een verkennend booronderzoek. Hierbij wordt het bodemprofiel en de mate van bodemverstoringen in kaart gebracht. Tevens geeft het booronderzoek een indicatie of in het plangebied archeologische resten aanwezig kunnen zijn. Op basis van de resultaten van het uitgevoerde onderzoek zullen aanbevelingen worden geformuleerd voor eventueel vervolgonderzoek en/of de wijze waarop met eventueel aanwezige archeologische resten dient te worden omgegaan. Een archeologisch onderzoek dat in het kader van toekomstige bodemingrepen plaatsvindt, past als onderzoeksstrategie binnen de zogenaamde Archeologische Monumentenzorg (AMZ). Deze cyclus wordt toegelicht in bijlage 2. Op basis van het bureauonderzoek werd verwacht dat het plangebied zou liggen op (de flank van) een strandwal met of zonder Jong Duinzand. Er werd rekening gehouden met de aanwezigheid van archeologische resten vanaf het neolithicum tot en met de nieuwe tijd. Daarnaast werd er rekening mee gehouden dat met name de aanleg van de reeds aanwezige kabels en leidingen voor de nodige bodemverstoring zouden hebben gezorgd.het veldonderzoek heeft de aanwezigheid van een pakket jong duinzand aangetoond, maar in tegenstelling tot de verwachtingen is de strandwal niet aangeboord. Er is geen sprake van paleosols en er zijn ook zijn er geen aanwijzingen gevonden om de aanwezigheid van een archeologische vindplaats binnen 1,5 m van het bodemprofiel te veronderstellen, en blijkt (deels in overeenstemming met de verwachtingen) het bodemprofiel tot op een diepte variërend van,3 tot meer dan 1,5 m - mv te zijn verstoord. (Selectie)advies Op basis van het bureau- en veldonderzoek kan worden geconcludeerd dat de kans op de aanwezigheid van archeologische waarden binnen, in ieder geval de eerste 1,5 m van het bodemprofiel, laag kan worden ingeschat. Dientengevolge wordt aanbevolen om het plangebied vrij te geven ten gunste van de voorgenomen aanleg van de nieuwe middenspanningsleiding. Ook voor vrijgegeven (delen van) plangebieden bestaat altijd de mogelijkheid dat er tijdens graafwerkzaamheden toch losse sporen en vondsten worden aangetroffen. Het betreft dan vaak kleine sporen of resten die niet door middel van een booronderzoek kunnen worden opgespoord. Op grond van artikel 53 van de Monumentenwet 1988 dient zo spoedig mogelijk melding te worden gemaakt van de vondst bij de Minister (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: ARCHISmeldpunt, telefoon ). Een vondstmelding bij de gemeentelijk of provinciaal archeoloog kan ook. Het bureauonderzoek en het veldonderzoek zijn uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.2. Ingenieursbureau Oranjewoud B.V. Almere, maart 212 blad 5 van 26

6 Projectnr mei 212, revisie blad 6 van 26

7 Projectnr mei 212, revisie 1 Inleiding Alliander N.V. is voornemens aan de Meijendelseweg te Wassenaar een middenspannigskabel aan te leggen. Hierbij kunnen eventueel in de bodem aanwezige archeologische resten verstoord raken. Als onderdeel van de planologische procedures dient aandacht te worden besteed aan het aspect archeologie. Advies- en ingenieursbureau Oranjewoud B.V. heeft in dit kader opdracht gekregen om een archeologisch vooronderzoek uit te voeren. Conform het gemeentelijk beleid is besloten dat het vooronderzoek uit een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek (verkennende fase) zal bestaan. Het bureauonderzoek levert als resultaat een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel op voor het plangebied. Vervolgens is het verwachtingsmodel in het veld getoetst middels een verkennend booronderzoek. Hierbij wordt het bodemprofiel en de mate van bodemverstoringen in kaart gebracht. Tevens geeft het booronderzoek een indicatie of in het plangebied archeologische resten aanwezig kunnen zijn. Op basis van de resultaten van het uitgevoerde onderzoek zullen aanbevelingen worden geformuleerd voor eventueel vervolgonderzoek en/of de wijze waarop met eventueel aanwezige archeologische resten dient te worden omgegaan. Een archeologisch onderzoek dat in het kader van toekomstige bodemingrepen plaatsvindt, past als onderzoeksstrategie binnen de zogenaamde Archeologische Monumentenzorg (AMZ). Deze cyclus wordt toegelicht in bijlage 2. Het bureauonderzoek en het veldonderzoek zijn uitgevoerd conform de Kwaliteitsnorm Nederlandse Archeologie (KNA), versie 3.2. blad 7 van 26

8 Projectnr mei 212, revisie blad 8 van 26

9 Projectnr mei 212, revisie 2 Bureauonderzoek Het doel van het uitvoeren van een archeologisch bureauonderzoek is het opstellen van een gespecificeerde archeologische verwachting voor het plangebied. Waar kunnen we wat verwachten? Voor het opstellen van een dergelijke verwachting wordt gebruik gemaakt van reeds bekende archeologische waarnemingen, historische kaarten, bodemkundige gegevens en informatie over de landschappelijke situatie. Een gespecificeerde verwachting gaat in op de mogelijke aanwezigheid, het karakter, de omvang, datering en eventuele (mate van) verstoring van archeologische waarden binnen het plangebied. 2.1 Beschrijving onderzoekslocatie Begrenzing onderzoeks- en plangebied Het plangebied (de Meijendelseweg) is gelegen in het duingebied ten zuidwesten van Wassenaar, tussen het bezoekerscentrum Dunea "Meijendel" en de Berkenlaan. Het tracé heeft een totale lengte van circa 1.7 m en is op dit moment in gebruik als openbare ruimte (weg en ). Voor de ligging van het plangebied wordt verwezen naar afbeeldingen 1 en 2 alsmede de kaartbijlagen. Afbeelding 2. Satellietfoto van het plangebied (globaal weergegeven in rood). (Bron: maps.google.com) Huidig en toekomstig gebruik Huidig gebruik plangebied De huidige Meijendelseweg (weg + ) kruist diverse landschappen, van west naar oost: grasland, gesloten duinvegetatie, loofbos, bos met dichte bebouwing en stedelijk bebouwd gebied. blad 9 van 26

10 Projectnr mei 212, revisie Consequenties toekomstig gebruik Binnen het plangebied zal een middenspanningskabel worden aangelegd op een diepte van,8 m -mv. Hierbij kunnen eventueel in de bodem aanwezige archeologische resten verstoord raken Landschappelijke situatie Het plangebied ligt in het Hollandse duingebied dat het huidige strand, de strandwallen, -vlakten en duinen in Noord- en Zuid-Holland omvat. Aan de zeezijde liggen de buitenduinen, die ook wel de jonge duinen worden genoemd. Verder landinwaarts liggen de lagere en minder reliëfrijke oude duinen. Het ontstaan van het duingebied hangt samen met de zeespiegelstijging gedurende het Holoceen (vanaf circa 95 voor Chr.). Tijdens de periode van relatief snelle zeespiegelstijging die tot circa 45-4 voor Chr. duurde, bestond de kust van Nederland uit een uitgebreid waddengebied met zandbanken en -platen gescheiden door grote getijdegeulen. Dit Waddengebied werd gedeeltelijk afgeschermd van de open zee door een reeks eilanden, die als gevolg van de stijgende zeespiegel geleidelijk omgewerkt en steeds verder naar het oosten verplaatst werden. Vanaf 45-4 voor Chr. nam de stijging van de zeespiegelstand af en kwam de oostwaartse verplaatsing van de zandbanken en -platen tot stilstand. Vanuit de Noordzee en de grote rivieren werden grote hoeveelheden zand aangevoerd, waardoor de getijdengeulen geleidelijk verzandden en de reeks zandbanken aan elkaar groeiden tot een strandwal. Achter de strandwallen vond grootschalige veenvorming plaats, waarbij het Hollandveen Laagpakket werd gevormd. 1 De meest oostelijk gelegen strandwallen kennen de oudste bewoningsresten, vanaf het neolithicum. Tot ongeveer het jaar nul bleef de grote aanvoer van zand in stand, waardoor de kustlijn verder westwaarts uitbreidde. Bij die uitbreiding werden afwisselend strandvlaktes en strandwallen gevormd. Het strand werd langzaam breder en op de hogere delen, die alleen tijdens springvloed en zware storm onder water stonden, vormde zich vegetatie (gras en struiken) en kleine solitaire duinen. Door stormen werd het door de zee aangevoerde zand boven de vloedlijn op het strand hoog opgeworpen in een rug: een strandwal. Deze strandwallen sloten de strandvlakten af voor overstromingen door de zee. Op de strandwallen kwam nauwelijks begroeiing voor, waardoor de wind vrij spel had. Door verstuivingen konden er bovenop de standwallen (oude) duinen ontstaan. 2 Door de voortgaande zeespiegelstijging lagen de strandwallen in westelijke richting steeds hoger ten opzichte van NAP dan de eerdere strandwallen. Ook het grondwaterniveau steeg als gevolg van de zeespiegelstijging, waardoor de strandvlaktes (de gebieden tussen de strandwallen) natter werden en er veenvorming kon optreden. In de nabijheid van de riviermonding van de Oude Rijn werd op de strandvlaktes bij hoge waterstanden klei afgezet. Vanaf ongeveer 2-3 na Chr. nam de snelheid van de zeespiegelstijging nog verder af, werd er minder zand aangevoerd uit de Noordzee en werden verschillende riviermondingen inactief. Door golfwerking en in mindere mate het getij werd een deel van de strandwallen en de buiten de kustlijn uitstekende delta s van de Maas, Rijn en Oude Rijn geërodeerd. Het bij deze erosie vrijkomende zand werd door de wind opgeblazen in een brede zone met jonge duinen, die voor een groot deel de oudere strandwallen en strandvlaktes bedekten. De strandwallen vormden de hogere en drogere delen in een verder nat gebied, waardoor het aantrekkelijke locaties geweest zijn voor bewoning. Veel van de Oude Duinen zijn echter vanaf de late middeleeuwen afgegraven. Vanaf de 1 e eeuw werd het kustprofiel steiler en vond er erosie aan de kust plaats. Hierdoor kwam er een grote hoeveelheid zand beschikbaar, waardoor de Jonge Duinen konden worden gevormd. Deze Jonge Duinen zijn met een maximale hoogte van 3 tot 5 m +NAP veel hoger dan de Oude Duinen. De vorming van de Jonge Duinen was rond 16 voltooid. 3 1 Koekkelkoren & Moerman, Berendsen, 3 Berendsen, blad 1 van 26

11 Projectnr mei 212, revisie Kalkgehalte Jonge en Oude Duinen Een belangrijk hulpmiddel voor het bepalen van het onderscheid tussen de zogenaamde Jonge Duinen en Oude Duinen is het kalkgehalte. Over het algemeen geldt dat de Jonge Duinen kalkrijk zijn en de Oude Duinen kalkloos tot kalkarm. Er bestaat echter een grote variatie. Er moet dientengevolge voorzichtigheid worden betracht met het verbinden van conclusies naar aanleiding van het kalkgehalte van het zand. Geomorfologie Op de geomorfologische kaart staan binnen het plangebied zowel hoge als lage kustduinen aangegeven (12C1 en 4L7, zie afbeelding 3). Afbeelding 3. Uitsnede van de geomorfologische kaart ter hoogte van het plangebied (rood). Binnen het plangebied zijn zowel hoge (geel) als lage (lichtgeel) kustduinen gekarteerd. (Bron: ARCHIS) AHN Op de kaart van het Actueel Hoogtebestand Nederland is duidelijk het reliëf binnen en rond het plangebied te zien (zie afbeelding 4), waarbij de oranjerode delen hoger liggen dan de blauwgroene delen. Daarbij komt de betekenis van het achtervoegsel -del als lager gelegen gebied op het kaartbeeld goed tot uiting. De hoge kustduinen waar het plangebied doorheen loopt hebben een hoogte tot 2 m +NAP, terwijl de lage kustduinen (in het westelijk deel) een gemiddelde hoogte van ongeveer 4 m +NAP hebben. De zone achter de duinen, net buiten het plangebied (blauw) heeft een gemiddelde hoogte van 1 m +NAP. Bodem en grondwater Op de bodemkaart staan binnen het plangebied vlakvaaggronden met leemarm tot zwak lemig zand aangegeven, evenals kalkhoudende duinvaaggronden met fijn zand (respectievelijk Zn21 geel en Zd2A lichtgeel). Beide bodemsoorten hebben een grondwatertrap van VII, wat inhoudt dat de grondwaterstand in de winter op een diepte van circa 4 tot 8 cm mv staat en in de zomer op een diepte van ten minste 12 cm mv. Een vlakvaaggrond bestaat uit grijs zand, waarin weinig tot geen bodemvorming heeft plaatsgevonden en heeft slechts zelden een humeuze bovengrond. blad 11 van 26

12 Projectnr mei 212, revisie Afbeelding 4. Uitsnede uit het kaartbestand van het AHN, met daarop de globale ligging van het plangebied. (Bron: Afbeelding 5. Uitsnede uit de bodemkaart van Nederland met daarop de ligging van het plangebied in rood. (Bron: ARCHIS) Historische situatie en mogelijke verstoringen Bewoningsgeschiedenis Omdat strandwallen hoger (en daarom ook droger) zijn dan het omringende landschap zijn ze van oudsher zeer geschikt en aantrekkelijk geweest voor bewoning. In het midden en laat neolithicum, de bronstijd, de ijzertijd en de Romeinse tijd was het Hollandse kustgebied aantoonbaar bewoond, waarbij de bevolking in de vroege middeleeuwen toenam. De strandwallen werden gebruikt als bouwland (de blad 12 van 26

13 Projectnr mei 212, revisie 'geest'), terwijl de lage, venige gebieden tussen de strandwallen in gebruikt werden als grasland. Op de grens tussen de strandwal en de vlaktes lagen vaak wegen en boerderijen. Het middeleeuwse dorpje Wassenaar is vermoedelijk in de 11e eeuw ontstaan. De nederzetting bleef vrij lang relatief klein en groeide langzaam. Hoewel de dorpskern zelf klein bleef, lieten steeds meer rijke stedelingen (voornamelijk uit Den Haag) buitenplaatsen buiten Wassenaar bouwen. Historische kaarten Op de historische kaarten van eind negentiende en begin twintigste eeuw (afbeeldingen 6 en 7) is te zien dat het plangebied nog grotendeels uit onontgonnen duingebied bestond. In 1924 is de Meijendelseweg voor het eerst op de kaart te zien (afbeelding 8). Afbeelding 6. Topografische kaart van 1894 met daarop de globale ligging van het plangebied in rood. (Bron: watwaswaar.nl) Afbeelding 7. Het Bonneblad van de omgeving van het plangebied (rood) in 19. (Bron: watwaswaar.nl) blad 13 van 26

14 Projectnr mei 212, revisie Afbeelding 8. Topografische kaart van het plangebied uit Hierop is te zien dat de Meijendelseweg in de duinen is aangelegd. (Bron: watwaswaar.nl) Gemeentearchief Een bezoek aan het gemeentearchief (De Paauw) van Wassenaar leerde dat aan de Meijendelseweg verschillende landhuizen en bouwwerken met funderingspalen en kelders zijn aangelegd. In oplopende huisnummering is dat in 1928 aan de Meijendelseweg nummer 2 een landhuis met een kelder van 2 m mv. Op de nummers 4, 6, 8 en 1 zijn in 1928 landhuizen gebouwd met een kelder van 1,9 m -mv. Van de even nummers gaan de bouwwerken door tot nummer 3, waar in 1996 nog een zwembad tot 3 m mv is aangelegd. Op de nummers 26 en 28 is het aanwezige pand in 24 gesloopt, waarbij op nummer 28 in weer een nieuwe woning is gebouwd. Op nummer 34 zijn in 21 twee bedrijfsgebouwen gesloopt, op nummer 4/42 is in 211 het bezoekerscentrum gesloopt en ter hoogte van nummer 38 heeft in 211 de sloop van asbesthoudend materiaal plaatsgevonden. Van een aantal woningen is voor de beeldvorming een foto genomen van de bouwtekening, waarop de onderkeldering zichtbaar is (zie afbeelding 9). Afbeelding 9. Bouwtekening van de in 1928 gebouwde woning met kelder op nummer 4 aan de Meijendelsweg (links) en het landhuis dat in 19 is gebouwd op nummer 15 (rechts). (Bron: gemeentearchief Wassenaar). blad 14 van 26

15 Projectnr mei 212, revisie Mogelijke verstoringen In het plangebied is een waterleiding van Dunea aangelegd. Tevens liggen er enkele kabels en leidingen en is reeds een laagspanningsleiding aanwezig (die wordt vervangen). De verstoringen ten gevolge van de graafwerkzaamheden voor de aanleg van deze leidingen zijn niet geheel bekend en zullen door middel van een inventariserend veldonderzoek in kaart gebracht moeten worden. 2.2 Bekende waarden Archeologische waarden Gegevens uit ARCHIS: AMK-terreinen Binnen het plangebied zijn geen archeologische monumenten gekarteerd. In de nabije omgeving is een drietal AMK-terreinen geregistreerd, waarvan de meest nabijgelegen AMK-terrein 3191 (hoge archeologische waarde) is, ongeveer 5 meter ten zuidoosten van het plangebied. Het betreft een terrein met nederzettingsresten uit de ijzertijd en de vroege middeleeuwen, evenals resten van een akker uit de late middeleeuwen waarin ploegsporen zijn aangetroffen. Het terrein is dan ook deels door ploegsporen verstoord, maar onder de aangetroffen cultuurlaag worden nog archeologische resten en sporen verwacht. Iets verderop bevindt zich terrein 3197 (zeer hoge archeologische waarde), waar sporen van bewoning uit de midden ijzertijd, de Romeinse tijd en de vroege middeleeuwen zijn aangetroffen evenals een akkerpakket uit de late middeleeuwen en aardewerk uit de bronstijd. De drie aangetroffen cultuurlagen leken onverstoord, waarbij werd aangegeven dat op de strandwallen een zeer hoge trefkans op archeologische resten bestaat. Ook AMK-terrein 454 getuigt van bewoning vanaf in ieder geval de bronstijd: hier werden nederzettingsresten uit de bronstijd, de ijzertijd en de late middeleeuwen aangetroffen. Dit terrein geeft tevens aanwijzingen voor bewoning van de strandwal vanaf het neolithicum. Gegevens uit ARCHIS: archeologische waarnemingen De waarnemingen in de omgeving van het plangebied wijzen op een regelmatig gebruik van het gebied vanaf de ijzertijd en de Romeinse tijd. In de directe omgeving van het plangebied (waarnemingen en 4298) zijn vondsten gedaan uit deze periode. Er zijn ook resten uit het (laat)neolithicum aangetroffen in de wijdere omgeving (vuurstenen schrabbertjes). Vanaf de late bronstijd en de vroege ijzertijd zijn met name fragmenten aardewerk aangetroffen die wijzen op nederzettingen uit deze periode. Op de strandwal waar het plangebied ligt, is door de AWN een onderzoek in de vorm van een kartering uitgevoerd in Hierbij zijn diverse aardewerkscherven uit de ijzertijd aangetroffen in een donker gekleurde bewoningslaag. Bij de opgraving die daarop volgde zijn voornamelijk resten aardewerk uit de late middeleeuwen nieuwe tijd aangetroffen (Archiswaarneming 4298). Gegevens uit ARCHIS: eerdere onderzoeken In de omgeving van het plangebied zijn diverse archeologische onderzoeken uitgevoerd. In veel van deze onderzoeken is een cultuurlaag aangetroffen, waarbij geadviseerd is de ingreep niet dieper dan het niveau van de cultuurlaag te laten plaatsvinden. Daar waar geen archeologische laag is aangetroffen, is geen vervolgonderzoek geadviseerd. De strandwallen hebben over het algemeen een hoge trefkans en de tussenliggende strandvlakten een middelhoge Ondergrondse bouwhistorische waarden Langs het traject zijn twee woningen met een cultuurhistorische waarde aanwezig (MIP's) en op het traject eveneens één. Daarnaast heeft het natuurlijke duinlandschap eveneens een cultuurhistorische waarde. blad 15 van 26

16 Projectnr mei 212, revisie 2.3 Archeologische verwachting Bestaande verwachtingskaarten Indicatieve Kaart van Archeologische Waarden (IKAW) Het plangebied heeft op de IKAW zowel een middelhoge als een hoge verwachtingswaarde. Deze hoge verwachtingswaarde hangt samen met de aanwezige strandwallen; de tussengelegen strandvlakten hebben een middelhoge trefkans (zie ook bijlage ARCHIS). Provinciale verwachtingskaart Op de provinciale verwachtingskaart van Zuid Holland is ter plaatse van het plangebied zowel een hoge als een middelhoge verwachtingswaarde gewaardeerd. De hoge verwachtingswaarde hangt samen met de ter plaatse aanwezige duinen en strandwallen, waarbij bewoning vanaf het mesolithicum (op donken) en het neolithicum (duinen) aanwezig zou kunnen zijn. De middelhoge verwachting is vastgesteld op basis van de aanwezigheid van (rivier)duinen en strandzanden, waarbij ook mogelijk al bewoning vanaf het mesolithicum aanwezig zou kunnen zijn. Gemeentelijke verwachtingskaart Volgens de archeologische beleidskaart van de gemeente Wassenaar (zie afbeelding 9) ligt het plangebied in zijn geheel in een zone met een hoge verwachting voor de periode van het neolithicum tot en met de nieuwe tijd. Voorafgaand aan bodemingrepen en/of plannen met een oppervlak groter dan 3 m² en dieper dan 3 cm beneden het maaiveld, dienen een archeologisch bureauonderzoek conform de KNA en enkele representatieve controleboringen naar de bodemgesteldheid van het plangebied te worden uitgevoerd. Ten behoeve van het bureauonderzoek dient tevens het bouwarchief te worden geraadpleegd. Indien uit het bureauonderzoek blijkt dat het gebied een hoge verwachting heeft en uit de boringen een intacte bodem naar voren komt, dan dient een proefsleuvenonderzoek of een archeologische begeleiding van de werkzaamheden te worden uitgevoerd. Afbeelding 9. Uitsnede uit de gemeentelijke beleidskaart met daarop de locatie van het plangebied in rood. (Bron: gemeente Wassenaar) blad 16 van 26

17 Projectnr mei 212, revisie Gespecificeerde archeologische verwachting Datering Binnen het plangebied kunnen archeologische resten van het neolithicum tot en met de nieuwe tijd worden aangetroffen. Resten uit de middeleeuwen en de nieuwe tijd worden verwacht in de Jonge Duinen dan wel op het overgangsniveau tussen de Nieuwe en Oude Duinen. Oudere resten worden vooral verwacht in de Oude Duinen en op de onderliggende strandwal. Complextype Resten van huizen en/of nederzettingen worden aangetroffen (paalgaten, haardplaatsen, greppels) alsmede schuren, spiekers en opstallen. Verder kunnen sporen van agrarische activiteit worden aangetroffen, zoals perceleringsgreppels en akkerlagen. Daarnaast kunnen ook menselijke begravingen/crematies worden aangetroffen. Omvang De omvang van mogelijke vindplaatsen varieert van puntvondsten tot nederzettingslocaties van enkele honderden vierkante meters. Diepteligging Archeologische resten kunnen direct onder het maaiveld tot een diepte van meer 2 m -mv worden aangetroffen. Locatie De archeologische sporen en/of resten kunnen voornamelijk in de top van de Oude Duinen, strandwallen en op de flanken van de strandwallen worden aangetroffen. Op de strandwallen kunnen ook duinen aanwezig zijn, waardoor het archeologische niveau overstoven is en dus op grotere diepte, tot 2 m mv, aangetroffen kan worden. Uiterlijke kenmerken De eventueel aanwezige archeologische resten zullen voornamelijk bestaan uit anorganische resten zoals aardewerk, (vuur)stenen artefacten en mogelijk metaal. Daarnaast kunnen door de hogere grondwaterstanden in vooral de strandvlakten ook organische resten zoals hout en bot bewaard gebleven zijn. Mogelijke verstoringen In de omgeving zijn veel strandwallen afgegraven of geëgaliseerd, in welk geval de strandwal een lage archeologische trefkans heeft. Of dit voor het plangebied het geval is, is niet bekend. 2.4 Conclusies en advies voor vervolgonderzoek Voor het plangebied geldt een hoge archeologische verwachtingswaarde vanwege de ligging op de strandwallen, in het verleden een geliefde vestigingslocatie. Op basis van het bureauonderzoek zijn vooralsnog geen verstoringen bekend, waardoor geadviseerd wordt een verkennend booronderzoek uit te voeren om eventuele verstoringen in kaart te brengen, evenals de plaatselijke bodemopbouw. Met een verkennend booronderzoek kunnen kansrijke en kansarme zones worden aangewezen. blad 17 van 26

18 Projectnr mei 212, revisie blad 18 van 26

19 Projectnr mei 212, revisie 3 Veldonderzoek 3.1 Doel- en vraagstelling Het doel van het inventariserend veldonderzoek is het toetsen van de archeologische verwachting, zoals deze op basis van het uitgevoerde bureauonderzoek is opgesteld. Het uitgevoerde onderzoek betreft een inventariserend veldonderzoek door middel van boringen, verkennende fase. Een verkennend onderzoek heeft als doel het in kaart brengen van eventuele verstoringen in de bodem, het verkrijgen van enig inzicht in de bodemopbouw van het gebied en aldus het in kaart brengen van kansrijke en kansarme zones wat betreft archeologie. Het onderzoek dient antwoord te geven op de volgende vragen: Wat is de bodemopbouw en zijn er aanwijzingen voor bodemverstoringen? Is er binnen het plangebied een vindplaats aanwezig en/of zijn er archeologische indicatoren aangetroffen die hierop kunnen wijzen? Zo ja, wat is de aard, conserveringstoestand en datering van deze indicatoren/vindplaats? Indien archeologische lagen aanwezig zijn; op welke diepte bevinden deze zich en wat is de maximale diepte? Waaruit bestaat of bestaan deze archeologische laag of lagen? In welke mate wordt een eventueel aanwezige vindplaats verstoord door realisatie van geplande bodemingrepen? Hoe kan deze verstoring door planaanpassing tot een minimum worden beperkt? In welke mate stemmen de resultaten van het veldwerk overeen met de verwachtingen van de bureaustudie? Wat zijn de aanbevelingen? Is nader onderzoek noodzakelijk? En zo ja, waaruit kan deze bestaan? 3.2 Onderzoeksopzet en werkwijze Datum uitvoering 28 februari 212. Veldteam Weersomstandigheden Boortype P.C.Teekens (KNA-archeoloog; Oranjewoud bv) en F. Kasbergen (projectarcheoloog, Vriens ArcheoFlex). Droog, halfzonnig, circa 1 graden celsius. 1 cm Edelmanboor. Positionering boringen Om de 5 m op tracé. 4 (boorgrid) Aantal boringen 36 (1-36). Diepte boringe Maximaal 1,5 m. Methode conform Leidraad SIKB 5 Oriëntatie grid t.o.v. geo- morfologie/paleo- N.v.t. N.v.t. 4 Soms is de boring aan de andere kant van de Meijendelseweg gezet; dit i.v.m. de aanwezigheid van kabels en leidingen. Gezien de kleine afstand, wordt het aangetroffen bodemprofiel wel representatief geacht. 5 Tol e.a. 26 blad 19 van 26

20 Projectnr mei 212, revisie landschap Wijze inmeten boringen Overige toegepaste methoden Wijze onderzoek / beschrijving boorkolom Verzamelwijze archeologische indicatoren Bemonstering Vondstzichtbaarheid aan oppervlak Omschrijving oppervlaktekartering Handheld GPS. N.v.t. Nen 514 en ASB. Brokkelen, doorwoelen en visuele inspectie van boorkernen. Regelmatig is het kalkgehalte van het zand bepaald d.m.v. verdund zoutzuur (conform ASB). De mate van opbruisen is een indicatie voor de hoeveelheid kalk. Hierbij is de volgende indeling gehanteerd: CA1) kalkloos; niet bruisend, CA2) kalkarm; hoorbaar bruisend en CA3) kalkrijk; zichtbaar bruisend. Hierbij is een zoutzuuroplossing gebruikt van 1:1. Nihil (gras). N.v.t. 3.3 Resultaten Voor een overzicht van de boringen wordt verwezen naar de boorprofielen in bijlage 4 en de situatiekaart in de kaartenbijlage Bodemopbouw De bodemopbouw binnen het plangebied wordt gekenmerkt door de aanwezigheid een pakket matig fijn, zwak siltig duinzand. De bovengrond is veelal zwak tot matig humeus en bevat vaak boomwortels. Plaatselijk, vooral ter hoogte van de huidige bebouwing, werden baksteen- en puinresten aangetroffen. Er werden geen paleosols aangetroffen (een ouder, overstoven, maaiveld). De waargenomen bodemverstoring ligt over het algemeen tussen de,3 en,7 m - mv, maar reikt plaatselijk tot meer dan 1,5 m - mv. Aangezien meerdere boringen zijn verzet vanwege de aanwezigheid van kabels en leidingen, kan worden aangenomen dat daar waar de leiding is gepland (en reeds leidingen liggen), de bodem aanzienlijk is aangetast Kalkgehalte Van 8 boringen (2, 5, 1, 15, 2, 26, 3 en 35) is van verschillende bodemlagen het kalkgehalte bepaald (zie paragraaf ). De resultaten hiervan zijn weergegeven in de onderstaande tabel. Boorpunt Laag in cm Kalkgehalte Boorpunt Laag in cm Kalkgehalte kalkrijk kalkrijk kalkrijk 2-6 kalkrijk kalkrijk 6-8 kalkrijk kalkrijk kalkrijk kalkrijk kalkloos 1-5 kalkrijk kalkrijk 6-1 kalkrijk 35-1 kalkrijk 15-5 kalkrijk Tabel 1. Overzicht van geanalyseerde monsters en het gemeten kalkgehalte. blad 2 van 26

21 Projectnr mei 212, revisie Het blijkt het merendeel van de geanalyseerde bodemlagen kalkrijk zijn. Slechts één bodemlaag in boring 26 lijkt kalkloos te zijn. Op basis van het kalkgehalte, almede de verwachtingen uit het bureauonderzoek, kan worden geconcludeerd dat het aangetroffen duinzand hoogwaarschijnlijk behoort tot de Jonge Duinen Interpretatie De aangetroffen bodemopbouw is min of meer zoals verwacht; tot minimaal 1,5 m - mv is sprake van duinzand. Het bovenste gedeelte hiervan is verstoord als gevolg van (sub)recente grondroerende werkzaamheden. De aangetroffen verstoring ter plaatse van boringen 1-5, waar ook veel puin werd aangetroffen, kan worden gekoppeld met de hier aanwezige onderkelderde huizen (zie paragraaf ). Het fijnzandige, kalkrijke zandpakket behoort hoogstwaarschijnlijk tot de Jonge Duinen, en niet tot de zogenaamde Oude Duinen dan wel de verwachtte strandwalafzettingen. 6 Hierin werden geen paleosols aangetroffen. Het lijkt er bovendien op dat delen van het plangebied in het verleden zijn afgegraven/genivelleerd, aangezien het plangebied zeer vlak is en aan weerszijden wel duinen aanwezig zijn Archeologie Tijdens het veldonderzoek zijn in zowel de boorkernen als aan het oppervlak geen archeologische indicatoren aangetroffen die kunnen wijzen op de aanwezigheid van een archeologische vindplaats. Hierbij dient wel te worden opgemerkt dat het onderzoek verkennend van aard was, en niet primair is gericht op het opsporen van vindplaatsen. Hiervoor is de gehanteerde boordichtheid en -diameter te gering. De totale afwezigheid van indicatoren is echter wel opvallend. Daarnaast werden er geen archeologische lagen, zoals paleosols (een overstoven ouder maaiveld) aangetroffen. Aangezien de bodem tot zeker 1,5 m - mv bestaat uit Jonge Duinen, wordt de kans op de aanwezigheid van archeologische resten uit de periode van voor de duinvorming (vanaf de 1 e eeuw) laag ingeschat in het te verstoren areaal van de bodem, tot,8 m onder het huidige maaiveld. Het is denkbaar dat zich in het zandpakket wel archeologische resten bevinden uit de periode van ná de 1 e eeuw ((late) middeleeuwen en de nieuwe tijd), maar gezien de aanwezige bodemverstoring en het ontbreken van archeologische indicatoren wordt ook de kans op dergelijke waarden laag ingeschat. 6 Hierbij moet wel de nodige voorzichtigheid worden betracht; zie paragraaf blad 21 van 26

22 Projectnr mei 212, revisie blad 22 van 26

23 Projectnr mei 212, revisie 4 Conclusies en advies 4.1 Conclusies Op basis van de resultaten van het veldonderzoek, kunnen de onderzoeksvragen uit paragraaf 3.1 als volgt worden beantwoord: Wat is de bodemopbouw en zijn er aanwijzingen voor bodemverstoringen? De bodemopbouw binnen het plangebied wordt gekenmerkt door de aanwezigheid van een dik pakket matig fijn, zwak siltig duinzand (vermoedelijk Jonge Duinen) waarvan de bovengrond meestal zwak humeus is. De waargenomen bodemverstoring reikt over het algemeen tot een diepte van,3 à,7 m - mv, maar vaak werden ook diepere verstoringen tot meer dan 1,5 m - mv aangetroffen. De aangetroffen bodem komt overeen met de verwachting: duinvaaggronden. Is er binnen het plangebied een vindplaats aanwezig en/of zijn er archeologische indicatoren aangetroffen die hierop kunnen wijzen? Zo ja, wat is de aard, conserveringstoestand en datering van deze indicatoren/vindplaats? Er zijn geen aanwijzingen gevonden om de aanwezigheid van een vindplaats (binnen de bovenste 1,5 m van het bodemprofiel) te veronderstellen. Hierbij dient wel te worden opgemerkt dat het onderzoek verkennend van aard was, en niet primair is gericht op het opsporen van vindplaatsen. Hiervoor is de gehanteerde boordichtheid en -diameter te gering. De totale afwezigheid van indicatoren is echter wel opvallend. Aangezien de bodem tot zeker 1,5 m - mv hoogstwaarschijnlijk bestaat uit Jonge Duinen, wordt de kans op de aanwezigheid van archeologische resten uit de periode van voor de duinvorming (vanaf de 1 e eeuw) laag ingeschat. Het is denkbaar dat zich in het zandpakket wel archeologische resten bevinden uit de periode van ná de 1 e eeuw ((late) middeleeuwen en de nieuwe tijd), maar gezien de aanwezige bodemverstoring en het ontbreken van archeologische indicatoren wordt ook de kans op dergelijke waarden laag ingeschat. Indien archeologische waarden aanwezig zijn, zullen deze zich (veel) dieper dan 1,5 m - mv bevinden. Indien archeologische lagen aanwezig zijn; op welke diepte bevinden deze zich en wat is de maximale diepte? Niet van toepassing (er zijn geen archeologische lagen aangetroffen; ook geen paleosols). Waaruit bestaat of bestaan deze archeologische laag of lagen? Niet van toepassing (er zijn geen archeologische lagen aangetroffen). In welke mate wordt een eventueel aanwezige vindplaats verstoord door realisatie van geplande bodemingrepen? Op basis van het veldonderzoek kan worden aangenomen dat zich binnen de 1,5 m van het bodemprofiel geen archeologische vindplaats bevindt. De voorgenomen aanleg van de elektriciteitsleiding, tot op een diepte van maximaal,8 m - mv, is daarom niet bedreigend voor eventueel aanwezige archeologische waarden in de diepere ondergrond. Hoe kan deze verstoring door planaanpassing tot een minimum worden beperkt? Niet van toepassing (is niet nodig). blad 23 van 26

24 Projectnr mei 212, revisie In welke mate stemmen de resultaten van het veldwerk overeen met de verwachtingen van de bureaustudie? Op basis van het bureauonderzoek werd verwacht dat het plangebied zou liggen op (de flank van) een strandwal met of zonder Jong Duinzand. Er werd rekening gehouden met de aanwezigheid van archeologische resten vanaf het neolithicum tot en met de nieuwe tijd. Daarnaast werd er rekening mee gehouden dat met name de aanleg van de reeds aanwezige kabels en leidingen voor de nodige bodemverstoring zouden hebben gezorgd. Het veldonderzoek heeft de aanwezigheid van een pakket jong duinzand aangetoond, maar in tegenstelling tot de verwachtingen is de strandwal niet aangeboord. Er is geen sprake van paleosols en er zijn ook zijn er geen aanwijzingen gevonden om de aanwezigheid van een archeologische vindplaats binnen 1,5 m van het bodemprofiel te veronderstellen, en blijkt (deels in overeenstemming met de verwachtingen) het bodemprofiel tot op een diepte variërend van,3 tot meer dan 1,5 m - mv te zijn verstoord. Wat zijn de aanbevelingen? Is nader onderzoek noodzakelijk? En zo ja, waaruit kan deze bestaan? Zie hiervoor paragraaf (Selectie)advies Op basis van het bureau- en veldonderzoek kan worden geconcludeerd dat de kans op de aanwezigheid van archeologische waarden binnen, in ieder geval de eerste 1,5 m van het bodemprofiel, laag kan worden ingeschat. Dientengevolge wordt aanbevolen om het plangebied vrij te geven ten gunste van de voorgenomen aanleg van de nieuwe middenspanningsleiding. Ook voor vrijgegeven (delen van) plangebieden bestaat altijd de mogelijkheid dat er tijdens graafwerkzaamheden toch losse sporen en vondsten worden aangetroffen. Het betreft dan vaak kleine sporen of resten die niet door middel van een booronderzoek kunnen worden opgespoord. Op grond van artikel 53 van de Monumentenwet 1988 dient zo spoedig mogelijk melding te worden gemaakt van de vondst bij de Minister (de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed: ARCHISmeldpunt, telefoon ). Een vondstmelding bij de gemeentelijk of provinciaal archeoloog kan ook. Ingenieursbureau Oranjewoud B.V. Almere, maart 212 blad 24 van 26

25 Projectnr mei 212, revisie Literatuur en geraadpleegde bronnen Barends et. al., 1986: Het Nederlandse landschap. Een historisch-geografische benadering. Uitgeverij Matrijs, Utrecht. Berendsen, H.J.A. 24 (4 e druk): De vorming van het land. Inleiding in de geologie en geomorfologie. Van Gorcum, Assen. Berkel, G. van & K. Samplonius. 26: Nederlandse plaatsnamen, herkomst en historie. Het Spectrum, Houten. Tol, A., P. Verhagen & M. Verbruggen. 26: Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek. SIKB. Kaarten Bodemkaart van Nederland, 1:5, STIBOKA, kaartblad 3G Grote Historische Atlas ( ), Wolters Noordhoff, Groningen Minuutplan ca. 183 ( Topografische kaart 1: ( Topografisch-militaire kaarten 1879, 19 ( Internet (gemeentelijk archeologiebeleid en kaart) blad van 26

26 Projectnr mei 212, revisie blad 26 van 26

27 Bijlage 1: Archeologische perioden

28

29 Bijlage 1: Archeologische perioden Als bijlage op de resultaten en verzamelde gegevens wordt hieronder een algemene ontwikkeling van de bewonersgeschiedenis in Nederland geschetst. Gedurende het paleolithicum (3. 88 voor Chr.) hebben moderne mensen (homo sapiens) onze streken tijdens de warmere perioden wel bezocht, doch sporen uit deze periode zijn zeldzaam en vaak door latere omstandigheden verstoord. De mensen trokken als jager verzamelaars rond in kleine groepen en maakten gebruik van tijdelijke kampementen. De verschillende groepen jager verzamelaars exploiteerden kleine territoria, maar verbleven, afhankelijk van het seizoen, steeds op andere locaties. In het mesolithicum (88 49 voor Chr.) zette aan het begin van het Holoceen een langdurige klimaatsverbetering in. De gemiddelde temperatuur steeg, waardoor geleidelijk een bosvegetatie tot ontwikkeling kwam en de variatie in flora en fauna toenam. Ook in deze periode trokken de mensen als jager verzamelaars rond. Voorwerpen uit deze periode bestaan voornamelijk uit voor de jacht ontworpen vuurstenen spitsjes. De hierop volgende periode, het neolithicum (53 2 voor Chr.), wordt gekenmerkt door een overschakeling van jager verzamelaars naar sedentaire bewoners, met een volledig agrarische levenswijze. Deze omwenteling ging gepaard met een aantal technische en sociale vernieuwingen, zoals huizen, geslepen bijlen en het gebruik van aardewerk. Door de productie van overschot kon de bevolking gaan groeien en die bevolkingsgroei had tot gevolg dat de samenleving steeds complexer werd. Uit het neolithicum zijn verschillende grafmonumenten bekend, zoals hunebedden en grafheuvels. Het begin van de bronstijd (2 8 voor Chr.) valt samen met het eerste gebruik van bronzen voorwerpen, zoals bijlen. Het gebruik van vuursteen was hiermee niet direct afgelopen. Vuursteenmateriaal uit de bronstijd is meestal niet goed te onderscheiden van dat uit andere perioden. Het aardewerk is over het algemeen zeldzaam. De grafheuveltraditie die tijdens het neolithicum haar intrede deed werd in eerste instantie voortgezet, maar rond 12 voor Chr. vervangen door begravingen in urnenvelden. Het gaat hier om ingegraven urnen met crematieresten waar overheen kleine heuveltjes werden opgeworpen, eventueel omgeven door een greppel. In de ijzertijd (8 12 voor Chr.) werden de eerste ijzeren voorwerpen gemaakt. Ten opzichte van de bronstijd traden er in de aardewerktraditie en in het gebruik van vuursteen geen radicale veranderingen op. De mensen woonden in verspreid liggende hoeven of in nederzettingen van enkele huizen. Op de hogere zandgronden ontstonden uitgebreide omwalde akkercomplexen (celtic fields). In deze periode werden de kleigebieden ook in gebruik genomen door mensen afkomstig van de zandgebieden. Opvallend zijn de verschillen in materiële welstand. Er zijn zogenaamde vorstengraven bekend in Zuid Nederland, maar de meeste begravingen vonden plaats in urnenvelden. Met de Romeinse tijd (12 voor Chr. tot 45 na Chr.) eindigt de prehistorie en begint de geschreven geschiedenis. In 47 na Chr. werd de Rijn definitief als rijksgrens van het Romeinse Rijk ingesteld. Ter controle van deze zogenaamde limes werden langs de Rijn castella (militaire forten) gebouwd. De inheems leefwijze handhaafde zich wel, ook al werd de invloed van de Romeinen steeds duidelijker in soorten aardewerk (o.a. gedraaid) en een betere infrastructuur. Onder meer ten gevolge van invallen van Germaanse stammen ontstond er instabiliteit wat uiteindelijk leidde tot het instorten van de grensverdediging langs de Rijn. Over de middeleeuwen (45 15 na Chr.), en met name de vroege middeleeuwen (45 1 na Chr.), zijn nog veel zaken onbekend. Archeologische overblijfselen zijn betrekkelijk schaars. De politieke macht was na het wegvallen van de Romeinen in handen gekomen van regionale en lokale hoofdlieden. Vanaf de 1 e eeuw ontstaat er weer enige stabiliteit en is een toenemende feodalisering zichtbaar. Door bevolkingsgroei en gunstige klimatologische omstandigheden werd in deze periode een begin gemaakt met het ontginnen van bos, heide en veen. Veel van onze huidige steden en dorpen dateren uit deze periode. De hierop volgende periode 15 heden wordt aangeduid als nieuwe tijd.

30

31 Bijlage 2: Archeologische Monumentenzorg (AMZ) schematisch overzicht AMZ verklarende woordenlijst AMZ

32

33

34 Verklarende woordenlijst Archeologische Monumentenzorg (AMZ) Archeologische begeleiding (STAP 5c) Een archeologische begeleiding wordt uitgevoerd wanneer proefsleuven of en opgraving niet mogelijk zijn door bijvoorbeeld civieltechnische beperkingen. Archeologische indicatoren Hiermee worden aanwijzingen in de bodem bedoeld die duiden op menselijke activiteiten in het verleden, zoals aardewerkscherven, houtskool, botmateriaal, vondstlagen, etc. Archis Archeologisch informatiesysteem voor Nederland. Een digitale databank met gegevens over archeologische vindplaatsen en terreinen. Bureauonderzoek (STAP 1) Het bureauonderzoek is een rapportage waarin een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel wordt opgesteld aan de hand van geomorfologische en bodemkaarten, de Archeologische Monumentenkaart (AMK), het Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS), historische kaarten en archeologische publicaties. Fysiek beschermen (STAP 4c) De archeologische resten blijven in de bodem behouden door bijvoorbeeld planaanpassingen. Geofysisch onderzoek Meetapparatuur brengt archeologische verschijnselen in de bodem driedimensionaal in kaart zonder te boren of te graven. Dit kan bijvoorbeeld door radar, weerstandsonderzoek of elektromagnetische metingen. Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Dit model geeft op detailniveau voor het plangebied aan wat aan archeologische vindplaatsen aanwezig kan zijn. Op basis van dit verwachtingsmodel wordt bepaald of een inventariserend veldonderzoek nodig is en wat de juiste methode is om eventueel aanwezige archeologische resten aan te tonen. Inventariserend veldonderzoek (IVO) (STAP 2) Tijdens een inventariserend veldonderzoek worden archeologische waarden in het veld geïnventariseerd en gedocumenteerd. Waar is wat in de bodem aanwezig? De inventarisatie kan bestaan uit een inventariserend veldonderzoekoverig (door middel van een booronderzoek, veldkartering en/of geofysisch onderzoek) en/of een inventariserend veldonderzoek door middel van proefsleuven. Wat de beste methode is, hangt sterk af van de omstandigheden en de aard van de vindplaats. Inventariserend veldonderzoek overig (IVO o) (STAP 2b of 2c) Bij een Inventariserend veldonderzoek overig door middel van boringen (IVOo) worden boringen gezet door middel van een handboor of guts. Inventariserend veldonderzoek proefsleuven (IVO p) (STAP 2f) Proefsleuven zijn lange sleuven van twee tot vijf meter breed die worden aangelegd in de zones waar aanwijzingen zijn voor het aantreffen van archeologische vindplaatsen. Inventariserend veldonderzoek (IVO) Verkennende fase (STAP 2b) Wanneer bij het bureauonderzoek onvoldoende gegevens beschikbaar zijn om een gespecificeerd verwachtingsmodel op te stellen, wordt een inventariserend veldonderzoek verkennende fase uitgevoerd. In deze fase wordt onderzocht of de bodem nog intact is, wat de bodemopbouw is en hoe deze invloed heeft gehad op de locatiekeuze van de mens in het verleden. Het onderzoek is bedoeld om kansarme zones om archeologische resten aan te treffen uit te sluiten en kansrijke zones te selecteren voor vervolgonderzoek. Een verkennend onderzoek kent een relatief lage onderzoeksintensiteit en wordt meestal uitgevoerd door middel van boringen. Inventariserend veldonderzoek (IVO) Karterende fase (STAP 2c of 2f) Tijdens een inventariserend veldonderzoek karterende fase wordt het plangebied systematisch onderzocht op de aanwezigheid van archeologische sporen en/of vondsten. De intensiteit van onderzoek is groter dan in de verkennende fase, bijvoorbeeld door een groter aantal boringen per hectare of door het aanleggen van proefsleuven. Inventariserend veldonderzoek (IVO) Waarderende fase (STAP 2f) Tijdens de waarderende fase wordt aangegeven of de aangetroffen archeologische vindplaatsen behoudenswaardig zijn. Dat betekent dat de aard, omvang, datering, conservering en inhoudelijke kwaliteit van de vindplaats(en) wordt vastgesteld. Wanneer de waardering van de archeologische resten laag is, hoeft geen verder archeologisch onderzoek te worden uitgevoerd. Het plangebied wordt 'vrijgegeven'. Wanneer de resten behoudenswaardig zijn, wordt in eerste instantie behoud in situ (ter plekke in de bodem) nagestreefd. Wanneer dit door de voorgenomen ontwikkelingen niet mogelijk is, wordt vervolgonderzoek uitgevoerd in de vorm van een opgraving of archeologische begeleiding. Vaak wordt deze fase gecombineerd uitgevoerd met het inventariserend veldonderzoek karterende fase. Opgraving (STAP 5c) Wanneer door de toekomstige ontwikkelingen aanwezige archeologische resten in de bodem niet behouden kunnen worden, wordt een opgraving uitgevoerd. Tijdens de opgraving worden archeologische resten gedocumenteerd, gefotografeerd en bestudeerd. Hierdoor wordt informatie over het verleden zo goed mogelijk vastgelegd en behouden. Plan van Aanpak (PvA) (STAP 2a) Voor een booronderzoek is een Plan van Aanpak (PvA) noodzakelijk. Het PvA beschrijft hoe het veldwerk wordt uitgevoerd en uitgewerkt. Programma van Eisen (PvE) (STAP 2d of 5a) Voor het uitvoeren van een inventariserend veldonderzoek proefsleuven, archeologische begeleiding of opgraving is een Programma van Eisen (PvE) noodzakelijk. Het PvE beschrijft het doel, vraagstelling en uitvoeringsmethode van het archeologisch onderzoek. Dit document wordt beschouwd als basisdocument voor archeologisch veldonderzoek waarmee de inhoudelijke kwaliteit gewaarborgd wordt. Het PvE wordt goedgekeurd door het bevoegd gezag (gemeente, provincie of het rijk). Quickscan In een quickscan wordt geïnventariseerd of en waar archeologisch onderzoek moet worden uitgevoerd. Selectieadvies (STAP 3) In het selectieadvies wordt op archeologisch inhoudelijke argumenten het advies gegeven welke delen van het plangebied vrijgegeven kunnen worden voor verdere ontwikkeling en welke delen behouden of opgegraven moeten worden. Selectiebesluit (STAP 4) De bevoegde overheid (gemeente, provincie of soms het rijk) geeft op basis van het selectieadvies aan welke maatregelen genomen worden. De bevoegde overheid kan van het selectieadvies afwijken indien zij dat nodig acht. Veldkartering Bij een veldkartering wordt het plangebied systematisch belopen om archeologische oppervlaktevondsten te verzamelen.

35 Bijlage 3a: AMK-terreinen uit ARCHIS II

36

37 projectnr Archeologisch Rapporten Oranjewoud 212/28 monumentnr. 454 waarde Terrein van hoge archeologische waarde kaartblad + volgnr. 3G 2 provincie Zuid-Holland plaats Wassenaar gemeente Wassenaar toponiem Vlakte van Waalsdorp coordinaten complextype Nederzetting, onbepaald datering van Bronstijd laat: 11-8 vc IJzertijd laat: - 12 vc Middeleeuwen laat: nc datering tot Bronstijd laat: 11-8 vc Romeinse tijd: 12 vc - 45 nc Middeleeuwen laat: nc Pagina 1 van 1 ARCHIS: Terreinen met archeologische status

38 Bijlage 3b: Waarnemingen uit ARCHIS II

39

40 projectnr Archeologische Rapporten Oranjewoud 212/28 waarnemingsnr bron ARCHIS plaats Wassenaar gemeente Wassenaar toponiem WAALDORPERVLAKTE coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving OM-nr. -1 vondstdatum type vindplaats Nederzetting, onbepaald datering van tot IJzertijd laat: - 12 vc Romeinse tijd: 12 vc - 45 nc Romeinse tijd: 12 vc - 45 nc Romeinse tijd: 12 vc - 45 nc waarnemingsnr bron ARCHIS plaats Wassenaar gemeente 's-gravenhage toponiem WAALSDORPERVLAKTE coordinaten vondstomstandigheden Niet-archeologisch: onbepaald OM-nr. -1 vondstdatum 9999 type vindplaats Onbekend datering van Bronstijd laat: 11-8 vc tot IJzertijd vroeg: 8-5 vc waarnemingsnr bron ARCHIS plaats Wassenaar gemeente Wassenaar toponiem Voormalig AMK-terrein: De Piek; ten Z coordinaten vondstomstandigheden Onbekend OM-nr. -1 vondstdatum 197 type vindplaats datering van Nederzetting, onbepaald tot IJzertijd laat: - 12 vc Romeinse tijd vroeg: 12-7 nc waarnemingsnr bron ARCHIS type vindplaats Onbekend plaats Den Haag datering van gemeente 's-gravenhage Romeinse tijd: 12 vc - 45 nc toponiem TERREIN ACHTER BARAKKENKAMP WA coordinaten vondstomstandigheden Indirect: archief OM-nr. -1 vondstdatum 9999 tot Romeinse tijd: 12 vc - 45 nc waarnemingsnr bron ARCHIS plaats Waalsdorp gemeente Wassenaar toponiem WAALSDORPER VLAKTE coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: opgraving OM-nr. -1 vondstdatum type vindplaats Akker/tuin datering van tot Middeleeuwen: nc Middeleeuwen: nc type vindplaats Nederzetting, onbepaald datering van tot Bronstijd laat: 11-8 vc Bronstijd laat: 11-8 vc IJzertijd laat: - 12 vc IJzertijd laat: - 12 vc Romeinse tijd midden: 7-27 nc Romeinse tijd midden: 7-27 nc waarnemingsnr bron ARCHIS plaats Wassenaar gemeente Wassenaar toponiem Konijnenlaan 53 coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: booronderzoek OM-nr. 221 vondstdatum type vindplaats Onbekend datering van Neolithicum: 53-2 vc tot Middeleeuwen vroeg: nc Pagina 1 van 2 ARCHIS: Archeologische waarnemingen

41 projectnr Archeologische Rapporten Oranjewoud 212/28 waarnemingsnr bron ARCHIS plaats Wassenaar gemeente Wassenaar toponiem coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: booronderzoek OM-nr vondstdatum type vindplaats Onbekend datering van IJzertijd: 8-12 vc Nieuwe tijd: 15 - heden Nieuwe tijd C: heden tot Middeleeuwen laat: nc Nieuwe tijd: 15 - heden Nieuwe tijd C: heden waarnemingsnr bron ARCHIS plaats Wassenaar gemeente Wassenaar toponiem Konijnenlaan coordinaten vondstomstandigheden Archeologisch: booronderzoek OM-nr vondstdatum type vindplaats Nederzetting, onbepaald datering van tot Neolithicum: 53-2 vc Nieuwe tijd: 15 - heden IJzertijd laat: - 12 vc Middeleeuwen vroeg: nc Pagina 2 van 2 ARCHIS: Archeologische waarnemingen

42 Bijlage 4: Boorprofielen

43 Legenda (NEN 514 en ASB) laaggrens (wordt bepaald voor de ondergrens van de beschreven laag) <,3 cm D,3 - < 3 cm E > 3 cm scherpe overgang overgang geleidelijk diffuse overgang amorfiteit veen (veraardheid)? zwak amorf niet tot zwak veraarde resten A matig amorf structuur nog sterk amorf sterk veraard, structuurloos gezeefd traject

44 Projectnr.:24416 Februari 212 IVO Wassenaar Bijlage 4: Profielbeschrijvingen met waarnemingen Schaal: 1: Boring: 1 X: 84665,69 Y: 46422, Boring: X: 84586,2 Y: 46493, matig humeus, sporen wortels, donkerbruin, A zwak humeus, zwak roesthoudend, licht grijsbruin, verstoord zwak roesthoudend, zwak wortelhoudend, licht grijsbeige zwak humeus, zwak wortelhoudend, zwak baksteenhoudend, licht grijsbruin, verstoord matig humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A zwak humeus, uiterst baksteenhoudend, lichtbruin, verstoord en gestaakt Boring: 2 X: 84629,92 Y: 46476, Boring: X: 84594,2 Y: 46497, matig humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A zwak humeus, zwak roesthoudend, sporen wortels, licht grijsbruin, verstoord zwak humeus, zwak wortelhoudend, licht grijsgeel, verstoord zwak humeus, zwak wortelhoudend, licht grijsbeige, verstoord sporen wortels, grijs, C matig humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A zwak humeus, lichtbruin, verstoord lichtgeel, C 1 1 Boring: 5 X: Y: matig humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A zwak humeus, matig wortelhoudend, lichtbruin, verstoord sporen wortels, licht grijsgeel, verstoorde C 15 Boring: 6-15 X: 84523,83 Y: 46559, matig humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A zwak humeus, matig wortelhoudend, licht bruingeel, verstoorde C met A lichtgeel, C lichtgeel, C Getekend volgens NEN 514

45 Projectnr.:24416 Februari 212 IVO Wassenaar Bijlage 4: Profielbeschrijvingen met waarnemingen Schaal: 1: Boring: 7 X: 84458,97 Y: 4659, matig humeus, zwak wortelhoudend, licht grijsbruin, A licht grijsbruin, verstoorde A met C lichtgeel, C Boring: 8 X: Y: matig humeus, zwak wortelhoudend, licht grijsbruin, A licht grijsbruin, verstoorde A met C lichtgeel, C Boring: 9-15 X: 84398,27 Y: 46655, matig humeus, zwak wortelhoudend, licht grijsbruin, A licht grijsbruin, verstoorde A met C sporen baksteen, lichtgeel, C, ba op 8 15 Boring: 1-15 X: 84352,1 Y: 46692, matig humeus, zwak wortelhoudend, licht grijsbruin, A licht grijsbruin, A zwak humeus, sporen baksteen, licht grijsbruin, verstoorde A met C licht grijsgeel, C Boring: X: 84321,77 Y: 4672,92 zwak humeus, licht grijsbruin, A 15 Boring: 12 X: Y: -15 zwak humeus, licht grijsbruin, A 5-3 lichtgeel, C 5-45 lichtgeel, C Getekend volgens NEN 514

46 Projectnr.:24416 Februari 212 IVO Wassenaar Bijlage 4: Profielbeschrijvingen met waarnemingen Schaal: 1: Boring: 13 X: 84234,84 Y: 46768, matig humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A zwak humeus, licht grijsbruin, A verstoord met C Boring: 14 X: 84187,97 Y: 466, matig humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A Volledig schelpen, zwak zandhoudend, grijs, opgebracht sporen hout, licht geelbeige, verstoorde C -7 1 lichtgeel, verstoorde C met A 1-9 lichtgeel, C lichtgeel, C Boring: 15-1 X: 84138,72 Y: 46761, matig humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A zwak humeus, sporen baksteen, licht grijsbruin, verstoord met C lichtgeel, verstoorde C lichtgeel, C Boring: 16 X: 8487,84 Y: 462,7 5-3 zwak humeus, licht grijsbruin, verstoorde A met C licht grijsgeel, C Boring: X: 8442,61 Y: 46743, zwak humeus, donkerbruin, A licht grijsgeel, verstoord/opgebracht matig humeus, bruingrijs, verstoorde A met C licht grijsgeel, C 15 Boring: X: 83993,99 Y: 46728, sterk humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A matig humeus, sporen wortels, donkerbruin, A licht grijsbeige, C Getekend volgens NEN 514

47 Projectnr.:24416 Februari 212 IVO Wassenaar Bijlage 4: Profielbeschrijvingen met waarnemingen Schaal: 1: Boring: 19 X: 83946,22 Y: 4677, sterk humeus, zwak wortelhoudend, donkerbruin, A matig humeus, sporen wortels, donkerbruin, A, verstoord met C licht grijsbeige, C Boring: 2 X: 83898,98 Y: 46696, sterk humeus, zwak wortelhoudend, sporen hout, donker grijsbruin, A licht grijsgeel, C licht grijsbeige, C zwak humeus, licht geelgrijs, C licht grijsgeel, C 15 Boring: X: 83853,49 Y: 4667, sterk humeus, zwak wortelhoudend, donker grijsbruin, A zwak humeus, licht grijsbruin, A, verstoord met C licht grijsgeel, C 15 Boring: X: 8382,76 Y: 46661, sterk humeus, zwak wortelhoudend, donker grijsbruin, A zwak humeus, licht grijsbruin, A, verstoord met C licht geelbeige, C, top rommelig Boring: X: 839,82 Y: 4664, sterk humeus, zwak wortelhoudend, donker grijsbruin, A matig humeus, licht grijsbruin, A, verstoord met C licht geelbeige, C, top rommelig 15 Boring: X: 8379,71 Y: 46635, matig humeus, zwak wortelhoudend, donker grijsbruin, A brokken zand, grijsgeel, verstoorde C licht geelbeige, C, top rommelig Getekend volgens NEN 514

48 Projectnr.:24416 Februari 212 IVO Wassenaar Bijlage 4: Profielbeschrijvingen met waarnemingen Schaal: 1: Boring: X: 83662,73 Y: 46615, matig humeus, zwak wortelhoudend, brokken zand, donker grijsbruin, A, verstoord met C licht grijsbruin, C neutraal geelgrijs, C Boring: 26 X: 83619,66 Y: 466, zwak humeus, sporen wortels, licht grijsbruin, A, verstoord met C zwak roesthoudend, lichtbeige, C sporen roest, licht grijsbeige, C, vanaf grijzer Boring: X: 83572,69 Y: 4665,5 zwak humeus, sporen plastic, licht grijsbruin, A, verstoord met C 15 Boring: X: 83526,12 Y: 46666,67 matig humeus, licht grijsbruin, A, verstoord met C matig roesthoudend, sporen plastic, grijsbeige, verstoord C zwak roesthoudend, licht grijsbeige, C, vanaf 1 grijzer 5-6 matig roesthoudend, licht grijsoranje, C zwak roesthoudend, licht grijsgeel, C, vanaf 1 grijzer Boring: X: 8348,73 Y: 46695,7-2 matig humeus, donkerbruin, A zwak humeus, licht grijsbruin, verstoorde C met A 15 Boring: 3-15 X: 83427,13 Y: 46687,32-5 matig humeus, donkerbruin, A zwak humeus, licht grijsbruin, verstoorde C met A 5-65 zwak roesthoudend, licht grijsgeel, C, vanaf 1 grijzer 5-55 zwak roesthoudend, licht grijsgeel, C, vanaf 1 grijzer Getekend volgens NEN 514

49 Projectnr.:24416 Februari 212 IVO Wassenaar Bijlage 4: Profielbeschrijvingen met waarnemingen Schaal: 1: Boring: 31 X: 83385,45 Y: 46683, matig humeus, donkerbruin, A zwak humeus, licht grijsbruin, verstoorde C met A licht grijsbruin, C Boring: 32 X: 83338,54 Y: 46672, matig humeus, donkerbruin, A zwak humeus, matig roesthoudend, licht grijsoranje, verstoorde C met A sporen roest, licht grijsgeel, onderin grijzer 1-1 neutraalgrijs Boring: X: 83286,2 Y: 46673, zwak humeus, donkerbruin, A zwak humeus, matig roesthoudend, licht grijsoranje, C sporen roest, licht grijsgeel, onderin grijzer 15 Boring: X: 83239,13 Y: 46661, zwak humeus, donkerbruin, A zwak humeus, licht grijsbruin, verstoorde C met A matig roesthoudend, licht grijsgeel, onderin grijzer Boring: X: 8317,81 Y: 46585, zwak humeus, donker grijsbruin, A zwak humeus, zwak roesthoudend, licht grijsoranje, C, top verstoord matig roesthoudend, neutraalgrijs, onderin grijzer 15 Boring: X: 83137,51 Y: 46552, zwak humeus, donker grijsbruin, A licht grijsbruin, verstoorde C zwak roesthoudend, licht grijsgeel, vanaf 1 grijzer Getekend volgens NEN 514

50 Kaartenbijlage

51

52 24416-ARCHIS IKAW, AMK-terreinen en waarnemingen / Legenda PLAATSNAMEN ONDERZOEKSMELDINGEN WAARNEMINGEN MONUMENTEN archeologische waarde hoge archeologische waarde zeer hoge archeologische waarde zeer hoge arch waarde, beschermd HUIZEN TOP1 ((c)tdn) IKAW zeer lage trefkans lage trefkans middelhoge trefkans hoge trefkans lage trefkans (water) middelhoge trefkans (water) hoge trefkans (water) water niet gekarteerd PROVINCIES m N Archis /