Complexnummer:

Transcriptie

1 : Smallepad MG Amersfoort Postbus BP Amersfoort T F E info@cultureelerfgoed.nl Klein Jagtlust Aantal complexonderdelen Monumentnummers van complexonderdelen , , , , , , , Woonplaats Gemeente Provincie Hoofdadres van hoofdobject Koningin Julianaweg 73, 8453 WH Complexomschrijving Omschrijving van het COMPLEX Complex historische buitenplaats bestaande uit een HOOFDGEBOUW (1), gebouwd in 1856 en een historische PARK- EN TUINAANLEG (2) met daarin de volgende onderdelen een HEK (3), een TUINVAAS (4) een HOUTEN PRIEELTJE (5) en verder de volgende bijgebouwen: een STENEN KOETSHUIS (6), een HOUTEN KOETSHUIS (7) en een TUINMANSWONING, nr. 75 (8). In 1988 is aan de noordzijde van de buitenplaats aan de Prins Bernardweg een woonhuis gebouwd. Dit woonhuis met de daarbij behorende nieuw aangelegde tuin en tennisbaan zijn van bescherming uitgesloten. Het complex is gelegen op een deel van het terrein van het voormalige stadhouderlijke slot. Op dit terrein werden in de 19de eeuw drie nieuwe buitens gebouwd, waaronder Klein Jagtlust. In 1856 gaf Pieter Heringa Cats, kleinzoon van de bouwheer van Oranjestein, opdracht voor de bouw. De naam is ontleend aan de buitenplaats Jagtlust van Pieters' stiefvader Jhr. Onno Reint van Andringa te Oudeschoot. Pieter Heringa Cats behoorde destijds tot één van de rijkste personen in de provincie. Zijn bezittingen omvatten o.a. grond, buitens en boerderijen. Bij zijn kinderloos overlijden in 1880 liet hij een opzienbarend testament na, waarbij verschillende van zijn personeelsleden met grote sommen geld werden bedacht. Klein Jagtlust is gebouwd naar ontwerp van de Leeuwarder architect Jacob Izaaks Douma ( ). Het oorspronkelijke ontwerp bestond uit een rechthoekig voorhuis met een lager achterhuis. Vervolgens heeft Douma de hand gehad in een aantal verbouwingen. In 1867 werden er wijzigingen in Pagina: 1 / 14

2 het interieur uitgevoerd en werd het achterhuis verhoogd. In 1876 werd het huis aan de achterzijde vergroot en ontwierp Douma een aanbouw aan de westzijde. Deze bestond uit een tussenkamer en een koepel. Omstreeks 1912 werd de aanbouw in opdracht van de toenmalige eigenaar Van Duijl op de onderbouw na gesloopt en vervangen door een veel kleinere serre, die op haar beurt ook weer gesloopt is. Bij het huis werd een eenvoudige tuin- en parkaanleg gerealiseerd naar een ontwerp van Johann Nicolaas Heinrich Meijer, de (voormalige) tuinman van de buitenplaats. Omdat Pieter Cats een groot liefhebber van herten was, werden er enkele jaren later, in 1865, achter het huis twee grote, ovaalvormige hertenkampen aangelegd. Vanuit het huis had men uitzicht op deze door gevarieerde beplanting omzoomde weiden. Zowel de opzet van Meijer, als een deel van de hertenkampen, is in structuur en deels in detail bewaard gebleven. Er werden verschillende dienstwoningen gerealiseerd, waarvan de meeste zijn gesloopt. Vóór 1876 werd er, opnieuw naar ontwerp van Douma, een tuinmanswoning ten oosten van Klein Jagtlust gebouwd. Deze is bewaard gebleven. In het oorspronkelijke ontwerp was aan de westzijde een aangebouwde kas opgenomen. In 1881 werd er aan de oostzijde nog een kas aan de woning gebouwd. In 1899 zijn beide kassen afgebroken. In dezelfde stijl als het tuinmanshuis werd ten westen van Klein Jagtlust een eveneens nog bestaande rentmeesterswoning gebouwd. Deze is recent aanzienlijk vergroot en niet meer visueel of functioneel met de buitenplaats verbonden. Door vererving en verkoop is Klein Jagtlust na het overlijden van Cats in verscheidene andere handen geweest. In 1911 werd de heer Van Duijl eigenaar. Hij liet verschillende wijzigingen in de tuin aanbrengen. Zo werd de oorspronkelijke aanleg op het voorterrein met o.a. verhoogde bloembedden en bloemmozaïek vereenvoudigd tot het huidige ovale grasveld. Vanaf 1940 tot 1968 functioneerde het huis als rusthuis voor ouden van dagen. Hierna werd het weer particulier bewoond, opgeknapt en aangepast aan moderne behoeften. Sinds 1985 is het eigendom van de firma Smilde Onroerend Goed B.V. te die het gebruikt voor representatieve doeleinden. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing, alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Het complex is gelegen ten zuidwesten van het dorp en strekt zich uit tussen de Koningin Julianaweg (voorheen Grindweg) in het zuiden en de Prins Bernardweg (voorheen Zandweg) in het noorden. Aan de zijde van de Koningin Julianaweg is het perceel breder dan aan de zijde van de Prins Bernardweg. Aan de noordzijde wordt de buitenplaats begrensd door de moderne tuinaanleg met tennisbaan rond de villa uit Deze villa en de daarbij behorende tuinaanleg en tennisbaan vallen buiten de bescherming. Aan de westzijde wordt het complex begrensd door de P. Heringa Catslaan en aan de oostzijde door percelen van derden. Aan de zuidzijde loopt de grens rond het door bomen omzoomde weiland ten zuiden van de Koningin Julianaweg, waarop vanuit het huis een zichtas is geprojecteerd. Het COMPLEX historische buitenplaats Klein Jagtlust is van algemeen cultuurhistorisch belang: - vanwege de cultuurhistorische en ruimtelijke relatie met de bezittingen van het stadhouderlijke hof en de buitenplaatsen en Oranjestein; - als herinnering aan de stichter Pieter Heringa Cats, die in de geschiedenis van de provincie een niet onbelangrijke rol vervulde; - vanwege de betekenis van hoofd- en (een deel van de) bijgebouwen voor het oeuvre van de Leeuwarder architect Pagina: 2 / 14

3 J.I. Douma; - vanwege de 19de eeuwse, geaccidenteerde, landschappelijke parkaanleg met oud geboomte, monumentale boomcirkels, slingerbos, oude lanen en hertenkampen; - vanwege de beeldbepalende ligging van het hoofdgebouw; - vanwege de samenhang van de onderdelen. Pagina: 3 / 14

4 Monumentnummer*: Monumentnaam** Klein Jagtlust Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Koningin Julianaweg WH KNIJPE B 3001 Omschrijving onderdeel 1: HOOFDGEBOUW. Het in 1856 gebouwde, wit gepleisterde hoofdgebouw op rechthoekige grondslag, bestaat uit een souterrain, twee bouwlagen en een flauw hellend, omlopend en afgeknot schilddak, gedekt met pannen. Door de accidentatie in het terrein vertoont het souterrain zich nauwelijks in de voorgevel, maar aan de achterzijde als een lage onderverdieping. De gevels worden rondom geleed door Corinthische pilasters en waterlijsten en beëindigd door een kroonlijst. Gedenkstenen aan weerszijden van de ingang herinneren aan de bouw en de verbouw van het huis. De voorgevel is vijf traveeën breed en symmetrisch van opzet. In de risalerende ingangstravee, die door een frontonachtige vorm wordt beëindigd, bevindt zich terugliggend in een portiek de voordeur. Deze is toegankelijk via een stoep, die geflankeerd wordt door lantaarns. Op de verdieping is een balkon aangebracht, waarvan de balustrade gedecoreerd is met een hertenkop. Het balkon is toegankelijk via openslaande deuren. In de frontonachtige beëindiging bevindt zich een halfrond venster met daarin een uurwerk. De overige vensters bevatten oorspronkelijk schuifvensters met grote spiegelruiten. Deze zijn in de tweede helft van de 20ste eeuw vervangen door zes- en achtruits vensters in empire stijl. Een historisch foutieve ingreep, want de Empire-periode was ten tijde van de bouw van het huis al voorbij. Alle vensters zijn voorzien van persiennes. De zijgevels vertonen een minder regelmatige vensterindeling, met behalve vensters ook blindnissen. Tegen de linker zijgevel bevindt zich het restant van wat oorspronkelijk de koepelaanbouw was. De aanbouw is tot op het soutterrainniveau afgebroken en voozien Pagina: 4 / 14

5 van een terras. Het interieur is vrij sober, maar zowel de indeling, als de afwerking zijn vrij gaaf bewaard. Het HOOFDHUIS is van belang: - als representatief en vrij gaaf bewaard voorbeeld uit het oeuvre van de Leeuwarder architect J.I. Douma; - als karakteristiek en vrij gaaf bewaard voorbeeld van een midden 19de-eeuws gepleisterd landhuis in neoclassicistische stijl; - vanwege de vrij gaaf bewaarde plattegrond, indeling en afwerking van het interieur; - vanwege de kenmerkende ligging binnen de 19de eeuwse parkaanleg; - vanwege de functioneel- en visueel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats; - vanwege de beeldbepalende ligging aan de Koningin Julianaweg. Kastelen, landhuizen en parken Kasteel, buitenplaats Landhuis Pagina: 5 / 14

6 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Koningin Julianaweg WH Bij KNIJPE B 3001 KNIJPE B 3002 KNIJPE B 4243 KNIJPE E 252 KNIJPE E 240 Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE PARK- EN TUINAANLEG. Het terrein voor het huis is eenvoudig ingericht met een cirkelvormig gazon, een rondgaand pad en enkele solitairen, waaronder een plataan en een kastanje. Opvallend is het hoogteverschil, waardoor het huis enigszins op een heuvel lijkt te liggen. Langs de voorzijde loopt een sloot die door vergraving en verbreding het aanzien van een bescheiden slingervijver heeft gekregen. Een belangrijk element is het vrije zicht over het tegenoverliggende, door bomen omzoomde weiland. Halverwege de bosschages aan de zuidzijde van deze weide is nog een doorzicht naar het erachter gelegen weiland uitgespaard. In de bomensingel is een rondgaande wandeling aangelegd. De voormalige tuinmanswoning aan de oostzijde is tegenwoordig in eigendom afgescheiden. Een laan, die langs de oostzijde van de buitenplaats loopt, verbindt de tuinmanswoning met het park van Klein Jagtlust. Het eerste deel van deze laan is beplant met linden. Via twee haakse hoeken sluit dit deel aan op de met kastanjes beplante laan achter het huis, die doorloopt tot aan de Prins Bernardweg. De eerste haakse hoek wordt gemarkeerd door een heuveltje waarop een solitaire beuk staat. Onder dit heuveltje zou zich een ijskelder bevinden. Ongeveer halverwege het eerste deel van de laan is een doorgang of zichtas op het huis. Dit doorzicht is tegenwoordig deels dichtgegroeid. Het terrein achter de tuinmanswoning was oorspronkelijk ingericht als boomgaard en moestuin. Pagina: 6 / 14

7 Inmiddels is dit deel dichtgegroeid met opslag, net als de directe omgeving van het tuinmanshuis. De eenvoudige aanleg van het terrein achter het hoofdgebouw is in de loop der tijd veranderd. Zo is er midden in het zuidelijke hertenkamp een grote groep rododendrons geplant. Ten westen daarvan heeft de huidige eigenaar, Smilde Onroerend Goed B.V., een structuur van hagen gerealiseerd, die geen historische grondslag heeft. Het noordelijke hertenkamp is opgegaan in de tuinaanleg en tennisbaan bij het in 1988 gerealiseerde woonhuis. De parkaanleg achter het hoofdgebouw valt visueel in twee delen uiteen. Karakteristiek voor het zuidelijke, nog vrij oorspronkelijke deel direct achter het huis, zijn het heuvelachtige profiel en twee monumentale boomcirkels, één van linden en één van rode beuken. De westelijke cirkel (rode beuk) is door brand deels verwoest. De huidige eigenaar, Smilde Onroerend Goed B.V., heeft ten noordwesten van de oorspronkelijke cirkel van rode beuken een kleinere groep groene beuken laten planten. Ook deze ingreep heeft geen historische grondslag. Het noordelijke deel van de parkaanleg bestaat uit grote grasvelden, in het westen beplant met eerder genoemde hagen, in het oosten beplant met een grote groep rododendrons en omzoomd door landschappelijk slingerbos en de kastanjelaan aan de oostzijde. Dit oostelijke deel is een voormalig hertenkamp. Ongeveer halverwege de kastanjelaan steekt een tweede laan tussen geaccidenteerd terrein van kleine heuveltjes het perceel dwars over. De HISTORISCHE PARK- EN TUINAANLEG is van belang: - als voorbeeld van een 19de eeuws dilettantisch aangelegd, deels geaccidenteerd, landschappelijk park, met oud geboomte, slingerbos, oude lanen en hertenkampen, waarbij de persoonlijke smaak en liefhebberij van de eigenaar van grote invloed zijn geweest op het uiteindelijke ontwerp; - vanwege de beide monumentale boomcirkels achter het huis, waarvan de één bestaat uit linden en de ander (deels uitgebrand) uit rode beuk; - vanwege het gezicht op de weide aan de overzijde van de Koningin Julianaweg; - vanwege de samenhang met het hoofdgebouw als compositorisch middelpunt van de parkaanleg, met diverse gezichten van het huis in het park en vice versa; - vanwege de functioneel- en visueel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats; - vanwege de beeldbepalende, landschappelijke en cultuurhistorische waarde van de parkaanleg voor de omgeving van. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Historische aanleg Pagina: 7 / 14

8 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Koningin Julianaweg WH KNIJPE B 3001 Omschrijving onderdeel 3: HEK. De toegang vanaf de Koningin Julianaweg wordt gemarkeerd door een laag gietijzeren hek, bestaande uit een middendeel met draaiende hekvleugels waarop de naam "Klein Jagtlust" tussen ronde hekstijlen en zijvleugels, waarop "anno 1856" tussen dito hekstijlen. Het HEK is van belang: - vanwege de ornamentele waarde; - als markering van de toegang tot de buitenplaats; - vanwege de functionele en visuele samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Pagina: 8 / 14

9 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Koningin Julianaweg WH Bij KNIJPE B 3001 Omschrijving onderdeel 4: TUINVAAS. Voor de rechter zijgevel van het stenen koetshuis staat een tuinvaas opgesteld. Dit is een geschenk aan de heer Van Duijl van zijn familie bij zijn 80ste verjaardag in Vermoedelijk is het een product van Brouwers aardewerkfabriek te Leiderdorp. De vaas bestaat uit een platte ronde schaal met een randschrift ter herinnering aan de gebeurtenis. De schaal rust op vier forse poten die op hun beurt staan op een vierkant basement. De TUINVAAS is van belang: - vanwege de decoratieve waarde; - vanwege de cultuurhistorische betekenis voor de buitenplaats, als bijzonder verjaardagsgeschenk voor de toenmalige eigenaar, de heer Van Duijl. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Tuinvaas Pagina: 9 / 14

10 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Koningin Julianaweg WH Bij KNIJPE B 3001 Omschrijving onderdeel 5: HOUTEN PRIEELTJE. Dit prieel werd besteld door de heer Van Duijl, die in 1911 eigenaar was geworden van Klein Jagtlust. Het prieel is draaibaar d.m.v. een as en een grote schijf aan de onderzijde. Het houten gebouwtje is aan drie zijden gesloten. De voorzijde is met decoratief houtwerk halfopen uitgevoerd. Rechts achterin bevindt zich een halfronde servieskast. Het HOUTEN PRIEEL is van belang: - als zeldzaam en vrij gaaf bewaard voorbeeld van een draaibaar prieel; - vanwege de functionele en decoratieve waarde; - vanwege de ensemblewaarde met de andere onderdelen van de buitenplaats. Kastelen, landhuizen en parken Tuin, park en plantsoen Priëel Pagina: 10 / 14

11 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Koningin Julianaweg WH Bij KNIJPE B 3001 Omschrijving onderdeel 6: STENEN KOETSHUIS. Rechts achter het hoofdhuis staat het koetshuis. Het is vóór 1858 gebouwd en volgens een gedenksteen in 1873 vergroot. Het koetshuis is een gepleisterd rechthoekig gebouw onder een schilddak. De gevels worden geleed door geblokte pilasters. De vakken daartussen zijn met rustiek stucwerk versierd. In het midden bevindt zich de grote inrijdeur geflankeerd door twee ramen en daarboven een dakkapel. In het linker gedeelte is vanouds een woning ondergebracht. Voor het koetshuis ligt een stoep van gele klinkertjes. Het STENEN KOETSHUIS is van belang: - vanwege de functionele en ornamentele waarde voor de buitenplaats; - vanwege de zorgvuldige architectonische vormgeving. Kastelen, landhuizen en parken Bijgebouwen kastelen enz. Koetshuis(L) Pagina: 11 / 14

12 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Koningin Julianaweg WH Bij KNIJPE B 3001 Omschrijving onderdeel 7: HOUTEN KOETSHUIS. Achter het koetshuis werd vóór 1876 een houten koetshuis gebouwd naar ontwerp van de Leeuwarder architect J.I. Douma. Het gebouw bestond oorspronkelijk uit een hoog middendeel onder een met pannen gedekt zadeldak met dwars daarop twee lagere armen. Het hoge deel was bestemd voor voertuigen, in de lagere armen was stalruimte en een schuur gerealiseerd. De rechter zijarm is inmiddels gesloopt. Opvallende elementen zijn de ruitvormige en spitsboogvormige vensters en de geschulpte windveren. Het HOUTEN KOETSHUIS is van belang: - vanwege de functionele en ornamentele waarde voor de buitenplaats; - vanwege de zorgvuldige architectonische vormgeving; - als vrij gaaf bewaard voorbeeld van een koetshuis in het oeuvre van de Leeuwarder architect J.I. Douma. Kastelen, landhuizen en parken Bijgebouwen kastelen enz. Koetshuis(L) Pagina: 12 / 14

13 Monumentnummer*: Straat* Nr* Toev.* Postcode* Situering Locatie Koningin Julianaweg WH Bij KNIJPE B 3002 Omschrijving onderdeel 8: TUINMANSWONING. De vóór 1876 door de Leeuwarder architect J.I. Douma ontworpen tuinmanswoning ten oosten van Klein Jagtlust bestaat uit één bouwlaag onder een met pannen gedekt zadeldak. De drie traveeën brede voorgevel is gepleisterd en uitgevoerd met een voor Douma kenmerkende decoratie met hoeklisenen en een klimmend boogfries langs de dakrand. Het zolderraam is uitgevoerd als een gekoppeld rondboogvenster. De overstekende dakrand is versierd met een makelaar en ajour snijwerk in de top. De eenvoudige, gepleisterde achter- en zijgevels hebben een onregelmatige vensterindeling. De TUINMANSWONING is van belang: - vanwege de functionele en ornamentele waarde voor de buitenplaats; - vanwege de zorgvuldige architectonische vormgeving; - als vrij gaaf bewaard voorbeeld van een tuinmanswoning in het oeuvre van de Leeuwarder architect J.I. Douma. Pagina: 13 / 14

14 Kastelen, landhuizen en parken Bijgebouwen kastelen enz. Tuinmanswoning(L) Pagina: 14 / 14