SCHREKERS AMORELE WERELD Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor

Transcriptie

1 1 juni uur serie opera-5 SCHREKERS AMORELE WERELD Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Markus Stenz dirigent Peter Dijkstra koordirigent Sander Teepen assistent-dirigent Herzog Antoniotto Adorno Michael Kupfer-Radecky bariton Capitaneo di giustizia Graf Andrea Vitelozzo Tamare Markus Eiche bariton Lodovico Nardi Steven Humes bas Carlotta Nardi Allison Oakes sopraan Alviano Salvago Marco Jentzsch tenor Guidobald Usodimare Jeff Martin tenor Menaldo Negroni Emilio Pons tenor Michelotto Cibò Gurgen Baveyan bariton Gonsalvo Fieschi Miljenko Turk bariton Julian Pinelli Lucas Singer bas Paolo Calvi 3. Bürger 2. Jüngling Thilo Dahlmann bas-bariton Ginevra Scotti Nikki Treurniet sopraan Martuccia Gala El Hadidi mezzosopraan Pietro Denzil Delaere tenor Ein Jüngling Lucas van Lierop tenor Freund Diener Ein riesiger Bürger Wiebe-Pier Cnossen bariton Ein Mädchen Jeannette van Schaik sopraan 1. Senator 1. Bürger 3. Jüngling Leon van Liere tenor 2. Senator 2. Bürger Henk Neven bariton 3. Senator 1. Jüngling Martijn Sanders bas-bariton Ein Kind Ruben Budding jongenssopraan koorsolisten: Vater Lars Terray bas Mutter José Kamminga mezzosopraan Dienerin Tanja Obalski sopraan Franz Schreker Die Gezeichneten oper in einem vorspiel und drei aufzügen pauze na het tweede bedrijf

2 2 voorstellingsleider Ruth Becker Uitzending 58e seizoen 1 juni repetitor Evert-Jan de Groot NPO Radio 4 boventiteling Jurjen Stekelenburg en terugluisteren Dit concert wordt live uitgezonden via NPO Radio 4. DIE GEZEICHNETEN EEN COMPLEXE KASKRAKER Via de website zaterdagmatinee.nl kunt u de gehele uitzending terug luisteren. Enkele dagen ná ieder concert kunt u het concert (zonder pauzeprogramma) terugluisteren op nporadio4.nl/ concerten Laatste optredens Markus Stenz als chef-dirigent RFO Sinds seizoen is Markus Stenz chefdirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Karina Canellakis neemt volgend seizoen het stokje van hem over. Hij blijft bij het orkest terugkeren voor bijzondere producties. Vrijdag 7 juni dirigeert hij zijn laatste concert als chef in het AVROTROS Vrijdagconcert: Schumanns Szenen aus Goethes Faust: Bestel uw kaarten op avrotrosvrijdagconcert.nl Of luister vrijdagavond live op NPO Radio 4! nporadio4.nl KAUPO KIKKAS Matinee Café Na afloop van het concert kunt u in Matinee Café de gesprekken bijwonen van Hans Haffmans en zijn gasten. Live vanuit het Concertgebouw café. Deze week met onder anderen Freek Sluijs, fagottist uit het Radio Filharmonisch Orkest. live op npo radio 4 nporadio4.nl/ matineecafe Vanaf 1 juni: kaarten voor ! Vanaf vandaag, 1 juni kunt u voor alle concerten van komend seizoen kaarten bestellen op matinee Telefoons in de zaal Geconcentreerd luisteren is voor de meeste Matineebezoekers de ideale manier om van muziek te genieten. Daarom vragen wij u zoveel mogelijk met elkaar rekening te houden, de telefoon op stil te schakelen en geen foto s te maken voordat de muziek is uitgeklonken. De ZaterdagMatinee op social media Via facebook, twitter en insta gram houdt de Matinee u op de hoogte van het laatste nieuws rond de concerten. Volg ons, en praat mee! Schrijf over de tragedie van de lelijke man! Dat vroeg de componist Alexander von Zemlinsky in 1911 toen hij zijn vriend en collega Franz Schreker ( ) de opdracht gaf een libretto voor hem te schrijven. De twee hadden elkaar via componist en vriend Arnold Schönberg leren kennen in Wenen. Er is veel gespeculeerd over de autobiografische context van deze opdracht. Zemlinsky had in 1900 een liefde opgevat voor zijn mooie compositiestudente Alma Schindler (korte tijd later was zij Alma Mahler). Hoewel Alma zijn toenadering kortstondig beantwoordde, schijnen zijn gebrek aan sociale status en haar fysieke afkeer van Zemlinsky te hebben geleid tot het einde van de affaire. Later zou Alma over Gustav Mahler overigens ook beweren dat ze veel van hem had gehouden... aber sein Körper war mir schemenhaft. Toen Schreker het libretto had voltooid, veranderde hij van gedachten. Hij wilde het zélf toonzetten en Zemlinsky begreep dat. Schreker heeft in gesprekken en autobiografische teksten toegegeven dat hij leed aan een gebrek aan zelfvertrouwen, en dat hij zichzelf allerminst als een Don Juan beschouwde. Daarmee was het verhaal voor Zemlinsky niet ten einde. Schreker had tussen 1908 en 1910 de pantomime voor kamerorkest Der Geburtstag der Infantin gecomponeerd. In dit sprookje, dat terugging op The Birthday of the Infanta van Oscar Wilde, figureert een lelijke kleine man die door een prinses wordt afgewezen en daarom belachelijk wordt gemaakt aan het hof; wanneer hij zichzelf voor het eerst in een spiegel ziet, valt hij dood neer. Zemlinsky nam, nadat hij geen libretto van Schreker had gekregen, deze stof iets later als uitgangspunt voor zijn opera Der Zwerg ( ). Dit werk beleefde zijn première in 1922, vier jaar na de wereldpremière van Schrekers eigen opera over de lelijke man, Die Gezeichneten vlak voor het einde van de Eerste Wereldoorlog. v.l.n.r.: Alexander von Zemlinsky, Arnold Schönberg en Franz Schreker

3 4 Een complexe kaskraker bisschen kitschig. Bovendien kwamen er na de Eerste Wereldoorlog heel andere ontwikkelingen op gang. Neue Sachlichkeit en Zeitoper, met invloeden van jazz en andere populaire stromingen, maakten furore. Schreker belandde in een achterhoede. 5 Wie schrijft over Franz Schrekers opera Die Gezeichneten, ontmoet twee problemen. Ten eerste: de positie van Schreker in de muziek- en operageschiedenis. Ten tweede: de complexiteit van de opera zelf. Want wat slechts een werk over de lelijke man moest worden, werd uiteindelijk een muziekdrama vol sociaalcultureel-politieke en psychologisch-seksuele factoren, met ook nog eens wisselwerkingen en dwarsverbanden daartussen. De ondoorgrondelijkheid van Die Gezeichneten laat zich misschien alleen vergelijken met een werk als Wagners Parsifal, waarmee het tenslotte een sensuele Zaubergarten gemeen heeft. Maar laten we met het eerste probleem beginnen. In de muziekwereld tussen 1910 en 1930 was Schreker een van de bekendste en meest gespeelde componisten. Werken als Der ferne Klang en Der Schatzgräber waren, net als Die Gezeichneten, regelrechte kaskrakers. De operahuizen in Duitsland vochten om zijn premières. Toch waren de meningen over hem verdeeld. De bevriende musicoloog Paul Bekker, een ambassadeur van de nieuwe muziek van Mahler, Schönberg en Křenek, zag in Schreker de enige De ondoorgrondelijkheid waardige opvolger van Richard Wagner. van Die Gezeichneten Andere componisten onder wie Richard laat zich misschien alleen Strauss met zijn Salome en Elektra waren vergelijken met een werk weliswaar verdienstelijk, maar het was in als Wagners Parsifal, zijn ogen alleen Schreker die het muziekdrama op moderne wijze gestalte gaf. Ande- waarmee het een sensuele Zaubergarten gemeen heeft. ren vriend én vijand vonden zijn laatromantisch zwelgend idioom te ouderwets, te decadent of zelfs ziekelijk. Hoewel de joodse Schreker in 1934 overleed aan een hartfalen, werd hij door de nationaal-socialisten ook nog postuum als entartet verklaard: Es gab keine sexual-pathologische Verirrung, die er nicht unter Musik gesetzt hätte. Wat zijn positie nog complexer maakte, was dat ideologische medestanders, zoals Schönberg en Berg, een heel andere richting opgingen. Hun expressionisme, atonaliteit en latere twaalftoontechniek was niet echt aan Schreker besteed. Zijn idioom is weliswaar hoogst chromatisch en dissonant, maar overschrijdt de grenzen van de tonaliteit niet. Hoewel Alban Berg waardering voor Schreker had, vond hij diens werk soms ook ein De psychologische nuances van een Klangphantast Schrekers idioom wortelt inderdaad in Wagner, maar ook in Debussy, Richard Strauss en Puccini. Met Debussy deelt hij een mystificerende orkestklank, waarbij hij pure klank, timbre, coloriet en harmonische dubbelzinnigheid boven lyriek en melodie plaatste. Iets soortgelijks geldt voor zijn vocale stijl. Het zijn vooral irrationele en onbewuste motivaties die de muziekdramatische impuls bepalen. Daarom gebruikt Schreker afwisselend een parlando-stijl, een ritmisch flexibel arioso en bredere melodische frases die, op een versluierde manier, rusten op hoogst gedifferentieerde orkestrale en harmonische klanken, vaak met gediviseerde partijen in de strijkers. Alleen op deze manier kon de componist de psychologische nuances uitdrukken die hem voor ogen stonden. Men sprak wel eens van een de-materialisatie van het orkest, waarmee hij een subtielere boodschap kon vertellen. Dit kwam Schreker op verwijten van vormeloosheid en melodische armoede te staan. Hem werd meermaals verweten een Klangphantast te zijn, en de ideoloog-musicoloog Theodor Adorno noemde zijn werk later muziek met luchtwortels. Dat Schrekers idioom niet geaard zou zijn in een muzikale bodem, kwam verraderlijk dicht bij het verwijt van de nationaal-socialisten: dat joodse componisten niet wortelden in de Duitse cultuur maar slechts kosmopolitisch waren (lees: oppervlakkig, cultuur- en karakterloos en dus identiteits-ondermijnend). Ook de invloeden van Debussy en Puccini maakten hem in ideologische zin on-duits. Tel daarbij op dat de anti-propaganda van de nazi s een langdurige nawerking heeft gehad. Na de Tweede Wereldoorlog werd Schreker niet opnieuw uitgevoerd, op een of twee concerten na. Pas toen in 1979 Die Gezeichneten in Frankfurt waar ooit de wereldpremière plaatshad door dirigent Michael Gielen en regisseur Hans Neuenfels weer op de planken gebracht werd, begon een trage maar gestage herontdekking en herwaardering. De Matinee volgde in de jaren negentig met concertante Franz Schreker

4 6 uitvoeringen van enkele opera s, waaronder in 1990 Die Gezeichneten, terwijl die opera in 2007 en Der Schatzgräber in 2012 ook door de Nationale Opera op het programma werden gezet. Dat waren niet de eerste kennismakingen van Nederland met Schreker. Dirigent Willem Mengelberg nodigde de componist in 1923 uit om het Concertgebouworkest te dirigeren. Dat leverde, behalve grote artistieke waardering, ook financiële opluchting voor Schreker op. In Duitsland had de hyperinflatie grote armoede veroorzaakt. Een dollar was in die tijd 25 miljard Mark waard. De zevenhonderd harde Hollandse guldens gingen naar een Zwitserse bankrekening en hielden de componist en zijn gezin lange tijd boven water. schijnlijk niet kan overleven. Zo is ook zij getekend voor het leven. Ze schildert een portret van Alviano de tweede betekenis van zeichnen omdat hij haar om een mysterieuze reden fascineert. Alviano raakt gaandeweg verliefd op haar, al kan hij amper geloven dat zij oprecht in een lelijke man geïnteresseerd is. Toch overtuigt ze hem ervan dat ze hem begeert. Hoewel Alviano zich over zijn minderwaardigheidscomplex en seksuele remmingen probeert heen te zetten, kan hij het vooralsnog niet opbrengen zich aan Carlotta over te geven. En op het moment suprême toont ook zij een aarzeling. De Angst vor Glück blijkt groter dan het brandende verlangen. Dan is er een derde personage, de mooie edelman Tamare, die gretig gebruik maakt van de liefdesgrot die Alviano heeft geschapen, maar die tegelijkertijd óók verliefd is geraakt op 7 Carlotta. In deze driehoek contrasteren de karakters voortdurend Jheronimus Bosch, met elkaar, en in steeds andere constellaties, maar zij De tuin der lusten (detail) spiegelen elkaar ook. Sterker nog, je zou kunnen stellen dat zij coll. Prado, Madrid allemaal manifestaties van één psyche zijn, misschien zelfs van de kunstenaar Franz Schreker. Schrekers bronnen Het libretto van Die Gezeichneten stelde Schreker samen uit talloze bronnen. Er zijn de autobiografische achtergronden van Zemlinsky en hemzelf, en het sprookje van Wilde. Maar er is meer, waaronder Hidalla, een tamelijk onbekend toneelstuk van Frank Wedekind, en de opera Die glückliche Hand van Schönberg. De hoofdpersoon bij Schreker is Alviano, een mismaakte edelman die, vanuit een onstilbaar verlangen naar schoonheid, voor de kust van renaissancistisch Genua een magisch eiland, een Elysium, heeft gecreëerd. Daar kan de adel van de stad zich exclusief vermaken. Op dat eiland bouwde hij ook een grot, waarheen op gezette tijden meisjes van rijke Genuezen worden ontvoerd en seksueel worden misbruikt door de rijke edelen van de stad. Alviano organiseert dit allemaal, maar neemt er zelf niet deel aan. Dit gegeven lijkt sterk op Verdi s Rigoletto, die als gebochelde hofnar de hovelingen bespot wier dochters worden onteerd door de hertog van Mantua, maar uiteindelijk zelf het slachtoffer wordt. Getekend voor/naar het leven Omdat Alviano lelijk en mismaakt is, is hij getekend voor het leven. Dat is de eerste betekenis van Die Gezeichneten. Zijn ontwikkeling in de opera wordt bepaald door een vrouw, Carlotta. Zij is de dochter van een belangrijk edelman, maar ze schildert ook. Ze probeert de ziel van haar geportretteerden weer te geven. Tegelijkertijd lijdt ze aan een ernstige hartkwaal, waardoor zij de opwinding van een erotische relatie waar- Nietzsche en Freud Als we zoeken naar de motieven voor dit libretto, redden we het niet alleen met muzikale en literaire voorgangers. Schreker werd evenzeer geïnspireerd door de filosofie en de psychoanalyse van zijn tijd. Twee namen moeten hier genoemd worden: Friedrich Nietzsche en Sigmund Freud. Nietzsche constateerde dat de westerse cultuur leed aan de onderdrukking van de driften en zocht naar een bevrijding van het lichaam. De oplossing was volgens hem te vinden bij de oude Grieken. Zij hadden begrepen dat de noodzakelijke structuren van maatschappij en individu op gezette tijden moesten worden opengebroken door chaos en mateloosheid. Als in Die Gezeichneten de grote mars plaatsvindt van Apollo, die wordt gevolgd door de woeste dionysische bacchanten, zien we letterlijk hoe driften de ratio aflossen. In beginsel is dat een goede ontwikkeling, maar in de opera én in het echte leven zou een wilde orgiastische extase ook uit de hand kunnen lopen. Sigmund Freud maakte vervolgens duidelijk dat driften en verlangens niet altijd beleefd en gerealiseerd worden. Fysieke beperking, frustratie of angsten kunnen de oorzaak zijn. De

5 8 mens tracht dan die onvervulde gevoelens in iets anders te DIE GEZEICHNETEN Jheronimus Bosch, De tuin der lusten (detail) sublimeren. De kunstenaar was rond de eeuwwisseling van 1900 bij uitstek de figuur die die sublimering in zijn kunst realiseerde vaak ten koste van hemzelf en zijn psychische gezondheid. Dat gebeurt in feite met Alviano die, bijna als een voyeur, voor de andere mannen orgieën organiseert. In de derde, afsluitende akte bezoekt Alviano voor het eerst zijn eigen liefdesgrot, op zoek naar de verdwenen Carlotta. Daar treft hij haar aan met zijn rivaal Tamare. Zij blijkt zich, ondanks haar eigen angst te moeten sterven, toch aan hem te hebben overgegeven. De diep geschokte Alviano vermoordt zijn rivaal en verliest uiteindelijk zijn zinnen. Hiermee eindigt niet alleen het gefrustreerde leven van een anti-held, maar ook zijn artistieke missie, of, als men wil, Schrekers greep op het muziekdrama van zijn tijd. Ondergang Naast de psychologische driehoek van Alviano-Carlotta-Tamare schetste Schreker ook een de maatschappelijke context van de stad Genua, haar elites, haar bestuurders en haar inwoners. Mechanismen die voor individuen gelden, gelden evenzeer voor een samenleving. Sublimering, decadentie en perversie leiden onherroepelijk tot een politieke ondergang. Schreker ziet met de Eerste Wereldoorlog zijn eigen decadente wereld ineenstorten. Hij laat ons in Die Gezeichneten een mechanisme zien dat vooruitwijst naar de catastrofe die hem door zijn vroege dood bespaard bleef: het nationaal-socialisme en de Tweede Wereldoorlog. Het perverse machtsmisbruik van die tijd vindt zijn wortels in dezelfde bronnen die hij in zijn opera onderzocht. Daarvan is hij zich terdege bewust geweest: Und nun Die Gezeichneten! Ich Unseliger schuf sie im tiefsten Frieden. In der Musik, in dem degenerierten Charakter dieses Werkes ist der Zusammenbruch Deutschlands, ja der Untergang unserer Kultur, einen Menetekel gleich, deutlich erkennbar. * Willem Bruls * En dan Die Gezeichneten! Ik, onzalige, schiep het werk, terwijl ik door grote vredigheid werd omgeven. In de muziek, in het gedegenereerde karakter van dit werk, kan men het ineenstorten van Duitsland al duidelijk waarnemen, de ondergang zelfs van onze cultuur, als was het een mene-tekel [een dreigingsvolle waarschuwing]. SYNOPSIS De stad Genua in de zestiende eeuw Alviano Salvago heeft op een eiland voor de kust van Genua een oord gecreëerd, een Elysium, waarin het verlangen naar schoonheid vervuld kan worden. Zijn adellijke vrienden kunnen daar hun fantasieën de vrije loop laten. In onderaardse ruimtes houden zij losbandige orgieën. Ondanks zijn eigen verlangens houdt Alviano zich verre van deze bijeenkomsten omdat hij, met zijn mismaakte uiterlijk, volgens hem slechts afgrijzen kan opwekken, zeker geen lust. Eerste bedrijf Alviano voelt zich schuldig over de manier waarop zijn vrienden het Elysium misbruiken: men brengt er immers jonge, adellijke meisjes tegen hun wil heen. In een poging aan dit misbruik een einde te maken, besluit hij het hele eiland aan de stad Genua te schenken en openbaar toegankelijk te maken. De jonge edellieden maken zich zorgen omdat hun geheime activiteiten daardoor aan het daglicht zullen komen. Ze wachten ongeduldig op Vitelozzo Tamare. Hij moet zijn vriend, hertog Adorno van Genua, ervan overtuigen dat de schenking niet kan doorgaan. Tamare is echter afgeleid door zijn eigen liefde voor een onbekende vrouw. Alviano ontvangt de vertegenwoordigers van de stad om de formaliteiten van de schenking te bespreken. Hun leider, de podestà Lodovico Nardi, arriveert samen met zijn vrouw en zijn dochter Carlotta. Tamare herkent in Carlotta de onbekende vrouw op wie hij verliefd is geworden. Hij probeert haar aandacht te trekken, maar Carlotta is meer geïnteresseerd in Alviano. De schenking wordt uitgesteld omdat hertog Adorno ook nog moet instemmen. Pietro, de minnaar van Alviano s huishoudster Martuccia, vraagt haar om een jonge vrouw te verbergen. Martuccia weet niet dat Pietro de meisjes voor de edellieden ontvoert en er zichzelf ook aan vergrijpt. Het lukt Carlotta Alviano alleen te spreken. Ze toont belangstelling voor zijn creaties en vertelt dat ze zelf schildert en daarmee de ziel van een mens probeert weer te geven. Ze wil ook Alviano zo portretteren en nodigt hem uit naar haar atelier, waar hij aarzelend in toestemt. 9

6 10 Tweede bedrijf 11 Hertog Adorno vertelt de podestà en de senatoren dat hij meer tijd nodig heeft om na te denken over de schenking van Alviano. Hij ontvangt Tamare, die lijdt onder de afwijzing van Carlotta. Als zij daarbij blijft, wil hij haar met geweld dwingen. Dan vertelt hij de verontwaardigde hertog over de geheime orgieën De stad Genua, in Georg Braun & Frans in het Elysium. De hertog wil Alviano, die immers de schepper Hogenberg, Civitates ervan is, straffen en de opening van het Elysium voor de Genuese bevolking verbieden. Hij belooft eveneens dat hij Carlotta zal naar Anton van den orbus terrarum, 1572, Wyngaerde proberen te overtuigen van Tamares liefde voor haar. Alviano gaat naar Carlotta s atelier. Daar probeert zij de juiste gezichtsuitdrukking van Alviano te vinden om haar portret van hem te kunnen voltooien. Tegelijkertijd onthult ze hem haar geheim. Zij doet dit niet direct, maar door het vertellen van een levensgeschiedenis van een zogenaamde vriendin. Vanwege een zwak hart zou die vriendin haar erotische verlangens niet kunnen vervullen. Haar angst voor de lust zou zij vervolgens in haar schilderijen uitdrukken. Alviano begrijpt meteen dat Carlotta hiermee over zichzelf spreekt. Als Carlotta plotseling meldt dat ze van hem houdt, is Alviano met stomheid geslagen: hij is vol ongeloof. Toch overwint hij zijn aanvankelijke aarzeling en bekent ook zijn gevoelens voor haar. Hiermee heeft Carlotta bereikt wat ze wilde: in de gezichtsuitdrukking van Alviano s liefdesbekentenis vindt zij het materiaal voor de voltooiing van het portret dat zij van hem maakt. Nadat ze deze ervaring heeft geschilderd, verliest ze al haar krachten. Alviano is teder voor haar, maar hij durft haar niet echt aan te raken. pauze Derde bedrijf Hoewel hertog Adorno hem heeft gewaarschuwd, heeft Alviano het Elysium voor de Genuese bevolking geopend. Met verbazing en ontzag betreden de twee het eiland en zij proberen hun overweldigende indrukken in woorden te vatten. Martuccia ontmoet er Pietro, die haar verwijt dat zij het gevangengenomen meisje heeft laten ontvluchten. Als Martuccia hem vertelt dat zij op de hoogte is van alle misdaden, laat Pietro haar uit de weg ruimen. Alviano wacht ongeduldig op Carlotta. Die ontloopt hem echter, en ze brengt hertog Adorno op de hoogte van haar gevoelens: haar liefde voor Alviano is vervlogen. De hertog probeert haar te troosten met de mededeling dat Alviano allerminst de fijngevoelige man is voor wie zij hem hield. Ondertussen laten de adellijke vrienden nog steeds vrouwen ontvoeren. Gemaskerd gaat Tamare op zoek naar Carlotta. Als hij haar vindt, bekent hij onherkenbaar haar de liefde, en Carlotta is ervan overtuigd dat dit niemand anders kan zijn dan Alviano. Innerlijk heeft zij al een besluit genomen. Zij wil zich helemaal overgeven aan de lusten van het Elysium. Daarom volgt zij de gemaskerde Tamare naar de liefdesgrot. Tijdens een apollinische en dionysische parade laten steeds meer bezoekers zich inpalmen door de overweldigende schoonheden van het Elysium. Dan verschijnen de agenten van de hertog. Zij beschuldigen Alviano ervan dat hij de ontvoeringen heeft georganiseerd. Het Elysium moet zo snel mogelijk gesloten worden. Als getuige tegen Alviano wordt een zekere Ginevra Scotti voorgeleid, de vrouw die zonder zijn medeweten in zijn huis was verstopt. Alviano verdedigt zich niet en is alleen bezorgd over de verdwenen Carlotta. De burgers van Genua geloven niet in zijn schuld en leggen de vertegenwoordigers van de hertog het zwijgen op. Alviano vermoedt waar Carlotta zich bevindt en belooft de burgers dat hij hen naar de ontvoerde vrouwen zal leiden. In de grot vindt Alviano Carlotta en Tamare. Tamare vertelt hem de pijnlijke waarheid: hij heeft Carlotta niet ontvoerd en verkracht: zij heeft zich vrijwillig aan hem gegeven. Alviano vermoordt Alviano Tamare uit wrok. Hij gaat voorzichtig naar Carlotta toe, maar voelt dat hij bij haar slechts afkeer en ontzetting opwekt. Ze verlangt naar Tamare en sterft. Alviano erkent de illusie van zijn hoop op liefde en raakt zijn verstand kwijt. Willem Bruls

7 MARKUS STENZ: SOMS VOEL IK: NU WORDT HET MUZIEK In 2012 werd Markus Stenz chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Vandaag is zijn laatste optreden als chef in de NTR Zaterdag- Matinee. Hij blijft echter terugkeren voor bijzondere producties. Zo dirigeert hij het slotconcert van volgend seizoen: de opera Hamlet van Brett Dean. Wat beweegt hem, en hoe kwam hij in de muziek terecht? Thea Derks interviewde hem in Markus Stenz (1965) groeide op in het dorpje Kaltenborn in Rheinland-Pfalz: Een gat met twee boerenhoven, wat huizen, een kerk, een kroeg en een dorpsschooltje waarvan mijn vader hoofd was. Wij woonden erboven. Het was dodelijk saai, en om de verveling te verdrijven maakten mijn ouders muziek. Mijn moeder zong de hele dag: tijdens het koken, het strijken, bij alles wat ze deed. Mijn vader was een bedreven amateurmusicus, die naast piano en orgel ook blaasinstrumenten bespeelde en een koor leidde. Als peuter van twee kroop ik onder de vleugel als hij speelde, zo mooi vond ik dat. De kleine Markus timmert ook zelf op de toetsen, en op zijn vijfde sturen zijn ouders hem naar pianoles. Ze kozen meteen de beste pianolerares uit de regio, mevrouw Haas-Paquet in Ahrweiler. Het was zo n typisch kaboutervrouwtje: klein, met knokige vingers en een knotje. Voor mijn eerste les weigerde ik naar binnen te gaan, omdat ik haar zo lelijk vond. Ik klemde me vast aan het portier van de auto. Toen mijn Stenz werkt graag met het Radio Filharmonisch Orkest, waarvan hij in 2012 chef-dirigent werd: We spelen heel divers repertoire, van hedendaagse muziek tot concertante opera en klassieke werken. De musici zijn enorm alert en wakker, ik ken nauwelijks een orkest dat met meer betrokkenheid speelt. Voor mij is het ook van wezensmoeder ontredderd vertelde wat er aan de hand was, antwoordde mevrouw Haas ad rem: Je hebt helemaal gelijk, ik ben oerlelijk! En nu gaan we beginnen. Ik heb tien jaar les van haar gehad. Zonder slag of stoot gaat dit ook niet: Het was drie kwartier rijden, en ik werd altijd wagenziek. Zowel op de heen- als de terugweg was het de vraag waar we moesten stoppen: in Kempenich of in Ramersbach, zodat ik kon overgeven. Haas-Paquet is bovendien streng: Ik dreef haar tot waanzin omdat ik meer improviseerde dan repeteerde, dus als ik bij haar kwam klonk het vaak: Alweer de aanslag gemist! Maar onder haar strengheid was ze heel gevoelig, en ik heb ontzettend veel van haar geleerd. Hoewel hij opgroeit in een bijzonder muzikale omgeving, bezoekt Stenz in zijn jeugd maar één keer een concert: Rond mijn tiende nam mijn vader me mee naar de Beethovenhalle in Bonn. Wat er gespeeld werd, weet ik niet meer, maar ik herinner me wel de dirigent. Met zijn kale kop leek hij erg op Professor Charivari uit mijn kinderboek Raumschiff Monitor, dat vond ik leuk. Ik vermoed dat het Georg Solti was. Een paar jaar later ziet hij op televisie de Norton Lectures van Leonard Bernstein. Een sleutelmoment! Ik vond het geweldig dat hij jazz en klassieke muziek op een vanzelfsprekende manier bij elkaar bracht. Hij was zó vrij in zijn denken en illustreerde zijn lezingen met live gespeelde muziek, van The Beatles tot Beethoven, echt elektrificerend. Op zijn achttiende gaat hij directie studeren bij Volker Wangenheim in Keulen en daarna volgt hij in Tanglewood een cursus bij zijn held Bernstein. belang dat we geregeld opdrachtcomposities uitvoeren. Het ontdekken van nieuwe wegen is een basic instinct, voor alle musici. Het mooie is dat ook het publiek hier openstaat voor de allernieuwste noten. De reacties van het publiek zijn voor Stenz sowieso van levensbelang: Zonder publiek geen concert, het publiek is de bepalende component! Wij musici zijn beleveniskunstenaars, wij maken momentkunst. De vonk moet overspringen. Het is geweldig als mensen na afloop uit de grond van hun hart komen vertellen hoe mooi ze een concert vonden. Ik heb veel inspiratie geput uit het boek Zen in de kunst van het boogschieten. Daarin wordt beschreven dat, in het perfecte geval, niet de schutter of de boog schiet, maar het. Het klinkt misschien wat zweverig, maar bij concerten voel ik soms: nu wordt het muziek, niet IK dirigeer, maar het dirigeert. Dat zijn magische momenten. KAUPO KIKKAS

8 14 MARKUS STENZ IN DE NTR ZATERDAGMATINEE Markus Stenz Sinds het seizoen is Markus Peter Dijkstra Peter Dijkstra sep Henze Venus und Adonis 13 apr Henze The Bassarids jun Adès Scenes from the Tempest & Birtwistle Earth Dances dec Kagel Sankt-Bach-Passion 16 mei Adès The Tempest apr Mahler Tiende symfonie (Adagio) & Braunfels Te Deum mrt Henze L Upupa und der Triumph der Sohnesliebe nov Hartmann Simplicius Simplicissimus 22 dec Hartmann Eerste symfonie & Mahler Vierde symfonie 8 jun Adams The Gospel According to the Other Mary okt Chabrier España, Dutilleux - Celloconcert Tout un monde lointain & Stravinsky - De vuurvogel 14 dec Glanert Caligula 18 jan Haydn Symfonie nr.100 Larcher Dubbelconcert & Dvořák Zevende symfonie 15 mrt MacMillan St Luke Passion okt Loevendie The Rise of Spinoza & Stravinsky Oedipus Rex 22 nov Henze Das Floß der Medusa 20 dec Hindemith Symfonie Mathis der Maler, Jeths Blokfluitconcert & Beethoven Zevende symfonie 31 jan Mantovani Schlemihl, Grieg Pianoconcert & Strauss Also sprach Zarathustra 28 mrt Haydn Symfonie nr. 22, Adams Absolute Jest & Stravinsky Petroesjka 6 jun D. Wagenaar Preludio all infinito, D. Wagenaar Canzone sull infinito & Rihm Derde symfonie sep Brahms Vioolconcert & Schönberg Pelleas und Melisande 28 nov Skrjabin Mysterium (L acte préalable ) (arr. Nemtin) 19 dec Nielsen Maskarade 4 jun Berg Wozzeck okt Busoni/Adams Berceuse élégiaque, Zuidam Tanglewood Concerto, Liszt Totentanz & Rachmaninov Symfonische dansen 15 nov Glanert Requiem für Jheronimus Bosch 10 dec Adams El Niño 18 feb Stravinsky Pogrebal naja pesnja ( begrafenislied ), Wagemans Pangea & Brahms Eerste pianoconcert 3 jun Widmann Babylon sep Ligeti Lontano, Dusapin At Swim- Two-Birds & Larcher Tweede symfonie Keno taph 2 jun Strauss Elektra okt Wagner Ouverture en Verwandlungsmusik uit Parsifal, Beethoven Vijfde pianoconcert Keizersconcert, Tsoupaki Salto di Saffo & Debussy La mer 9 mrt Zimmermann Sinfonie in einem Satz, Bartók Altvioolconcert, Kurtág Petite musique solennelle - En hommage à Pierre Boulez 90 & Beethoven Vierde symfonie 1 jun Schreker Die Gezeichneten Stenz chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest, nadat hij vanaf 2002 al diverse ZaterdagMatinees gedirigeerd had. In werd hij eerste gastdirigent van het Baltimore Sym phony Orchestra, en in januari 2017 conductor in residence bij het Filharmonisch Orkest van Seoel. Markus Stenz geniet een bijzondere reputatie als operadirigent en als vertolker van eigentijds repertoire, Hij wordt beschouwd als een belangrijk pleitbezorger van de muziek van Hans Werner Henze, van wie hij opera s als L Upupa und der Triumph des Sohnesliebe, Venus und Adonis en Das verratene Meer in première bracht. Hij leidde voorstellingen in de Scala van Milaan, in de Koninklijke Muntschouwburg in Brussel, bij de English National Opera, de Lyric Opera Chicago, San Francisco Opera, in Los Angeles, het Staatstheater Stuttgart, de Deutsche Oper Berlin, de Bayerische Staatsoper, Staatsoper Hamburg en Oper Frankfurt, en bij de festivals van Glyndebourne, Edinburgh, Bregenz en Salzburg. Stenz was voorheen chef-dirigent van de Keulse opera en van het Gürzenich Orchester in Keulen. Eerder was hij chef-dirigent en artistiek directeur van het Melbourne Symphony Orchestra, principal conductor van London Sinfonietta en artistiek directeur van het Montepulciano Festival. Aanstaande vrijdag staat Markus Stenz voor het laatst als chef-dirigent voor het Radio Filharmonisch Orkest. In het AVROTROS Vrijdagconcert in TivoliVredenburg dirigeert hij Schumanns Szenen aus Goethes Faust. studeerde koordirectie, orkestdirectie en solozang aan de conservatoria van Den Haag, Keulen en Stockholm. Als student was hij assistent-dirigent van het Groot Omroepkoor ( ). Met de toekenning van de Kersjes-van de Groenekanbeurs (2002) en het winnen van de eerste prijs van de Eric Ericson Award (2003) begon zijn internationale carrière. Van 2005 tot 2016 was hij artistiek leider van het Chor des Bayerischen Rundfunks. Hij chef-dirigent ( ) van het Zweeds Radiokoor; sindsdien is hij er eredirigent. Na een lange periode als eerste gastdirigent werd Dijkstra in september 2015 chef-dirigent van het Nederlands Kamerkoor, en met sinds het begin van dit seizoen is hij eerste gastdirigent van het Groot Omroepkoor. Als gastdirigent is hij actief bij het RIAS Kammerchor Berlijn, de BBC Singers, het Norske Solistkor, het Ests Filharmonisch Kamerkoor, Collegium Vocale Gent, het Symphonieorchester des Bayerischen Rundfunks, het Deutsches Symphonie-Orchester Berlin, het Zweeds radio-orkest, het Filharmonisch Orkest van Japan, het Gelders Orkest, de philharmonie zuidnederland, Concerto Köln, de Akademie fur Alte Musik Berlin en B Rock. Hij geeft masterclasses, zet zich in voor de verbinding tussen de professionele muziekpraktijk en de amateurwereld en doceert sinds oktober 2016 koordirectie aan de Hochschule für Musik in Köln. UITVOERENDEN ASTRID ACKERMANN

9 16 Michael Kupfer-Radecky Herzog Antoniotto Adorno, Capitaneo di giustizia De Duitse bariton Michael Kupfer- Radecky studeerde onder meer aan het Mozarteum in Salzburg en trad na zijn studie toe tot de Opernstudio van de Bayerische Staatsoper. Hij maakte zijn professionele debuut tijdens de Münchner Opernfestspiele en is inmiddels vaste gast in alle grote operahuizen. Zo zong hij Herr von Faninal (Der Rosenkavalier) in de Deutsche Oper Berlin en het Moskouse Bolsjoi, Jochanaan (Salome) in het Stadttheater Klagenfurt, de Koninklijke Opera Stockholm en de Deutsche Oper Berlin, en debuteerde als Wotan (Die Walküre) in de Hongaarse Staatsopera. Hij debuteerde in de Milanese Scala als Hans Sachs (Die Meistersinger), een rol die hij ook vertolkte in de Opéra national de Paris, de Bayerische Staatsoper en in Melbourne, was in München als Roberto/Nardo te horen in een uitvoering van Mozarts La finta giardiniera, zong Don Pizarro (Fidelio) tijdens de Dresdner Musikfestspiele en Creon (Oedipus Rex) in het Staatstheater Hannover. Hij is ook actief als concert- en oratoriumzanger en werkte met dirigenten als Ingo Metz macher en Ivor Bolton. Eerder in de Matinee: Hartmann Gesangsszene (2004) Markus Eiche Graf Andrea Vitelozzo Tamare De Duitse bariton Markus Eiche begon zijn loopbaan in het Nationaltheater Mannheim. Nu is hij aan zowel de Wiener Staatsoper als aan de Bayerische Staatsoper verbonden. Het afgelopen jaar zong hij Donner in Das Rheingold (zijn Covent Gardendebuut) en Wolfram in Tannhäuser (Wagner Festival, Budapest). Bij de Bayerische Staatsoper zong hij Luther in Křeneks Karl V, Donner in Das Rheingold, Gunther in Die Götterdämmerung en Beckmesser in Die Meistersinger. Bij de Wiener Staatsoper en de Semperoper Dresden vertolkte hij de rol van Faninal in Der Rosenkavalier. Hij zong Ottokar in Der Freischütz bij de Hessische Rundfunk en Wolfram (waarmee hij bij de Bayreuther Festspiele 2019 opnieuw zal optreden) in Hong Kong. Hij was ook te gast bij de Milanese Scala, De Nationale Opera in Amsterdam, de Komische Oper en de Staatsoper Unter den Linden in Berlijn, de Salzburger Festspiele en Bayreuther Festspiele (rollen als Kothner in Die Meistersinger, Wolfram, Donner en Gunther). Faninal in de Metropolitan Opera staat voor komend seizoen in de agenda. Volgende week zingt Markus Eiche Schumanns Szenen aus Goethes Faust in het AVROTROS Vrijdagconcert. Eerder in de Matinee: Rihm Dies Luigi Nono gewidmet (2003) Steven Humes Lodovico Nardi De Amerikaanse bas Steven Humes heeft in de loop der jaren een bijzonder breed repertoire opgebouwd. Zo zong hij König Karl in Schuberts Fierrabras in De Munt, Commendatore (Don Giovanni) in het Théâtre des Champs Élysées, Cadmus/ Somnus (Händels Semele) bij de Canadian Opera Company en Fafner (Siegfried) in het Grand Théâtre de Genève, waar hij tevens aan de complete Ringcyclus meewerkte. Hij vertolkte de rol van König Marke (Tristan und Isolde) in Teatro Regio in Turijn, waar hij ook als Daland te zien was in Der Fliegende Holländer, zong Landgraf Hermann (Tannhäuser) in de Opéra de Monte Carlo, König Heinrich (Lohengrin) in St. Gallen, en de Watergeest (Rusalka) in Teatro Real Madrid. Humes maakte meerdere dvd-opnamen, onder meer van Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny met de Los Angeles Opera, en later nogmaals in de co-productie van La Fura dels Baus met Teatro Real Madrid. Hij werkte met dirigenten als Kent Nagano, Ivor Bolton en Daniele Gatti. Allison Oakes Carlotta Nardi De Engelse sopraan Allison Oakes studeerde in Duitsland en werkt vanuit haar thuisbasis Berlijn over de hele wereld. Ze trok internationaal aandacht door met veel succes in te vallen als Strauss Salome in de Deutsche Oper Berlin en de Staatsoper Hamburg. Ze was als Isolde (Tristan und Isolde) te zien in Teatro Verdi Trieste, zong Rosalinde (Die Fledermaus) in het Staatstheater Darmstadt, Die Marschallin (Der Rosenkavalier) in het Tiroler Landestheater Innsbruck en Chrysothemis (Elektra) in Theater Regensburg, het Staatstheater Nürnberg en de New Yorkse Met. Ze vertolkte de rollen van Venus/Elisabeth (Tannhäuser) in de Deutsche Oper Berlin, en Marietta in Korngolds Die tote Stadt in de Staatsoper Hamburg. Ze was als Brünnhilde te horen in een concertante uitvoering van Siegfried met de Berliner Philharmoniker, maakte haar Engelse debuut met het Bournemouth Symphony Orchestra met Strauss Vier letzte Lieder en zong onder Marek Janowski en Kirill Petrenko de rol van Gutrune (Götterdämmerung) tijdens de Bayreuther Festspiele. 17 SIMON PAULI FUMIAKI FUJIMOTO NATALIE YOUNG PHIONA MACPHERSON

10 18 Marco Jentzsch Alviano Salvago Tenor Marco Jentzsch studeerde onder meer in Berlijn en zong in de ensembles van Theater Erfurt en de Staatsoper Hannover. Hij debuteerde als Belmonte (Die Entführung aus dem Serail) in de Staatsoper unter den Linden, en was als Max (Der Freischütz) en Lohen grin in Theater Dortmund te zien. Hij maakte zijn roldebuut als Erik (Der fliegende Holländer) bij De Nationale Opera, een rol die hij ook vertolkte in de Hamburgische Staatsoper en het Opernhaus Zürich. Hij zong Froh in Wagners Das Rheingold in de Milanese Scala, Der Kaiser (Die Frau ohne Schatten) in Staatstheater Saarbrücken, en Max in de Dresdner Semperoper. Hij trad in de Oper Köln voor het eerst aan als Walther von Stolzing in Die Meistersinger von Nürnberg, een rol die hij ook zong in de Komische Oper Berlin en tijdens het Glyndebourne Festival. In Keulen was hij tevens te zien als Belmonte, Bacchus (Ariadne auf Naxos), Tambourmajor (Wozzeck) en Alfred (Die Fledermaus). Jeff Martin Guidobald Usodimare De Amerikaanse tenor Jeff Martin begon zijn muzikale carrière in Duitsland; zo was hij in de Semperoper Dresden te zien als Lindoro (Rossini s L italiana in Algeri), in Theater Dortmund als Mime (Das Rheingold), Ferrando (Così fan tutte), Hauptmann (Wozzeck), Ménélas (Offenbachs La belle Hélène) en Herodes (Salome), en in de Staatsoper Stuttgart als Baron Kronthal (Lortzings Der Wildschütz). Hij zong Reverend Adams (Brittens Peter Grimes) in de Opéra de Lyon waar hij tevens te zien was in Michel Tabachniks Benjamin, dernière nuit Brighella (Ariadne auf Naxos) in de Oper Leipzig, Valzacchi (Der Rosenkavalier) in het Moskouse Bolsjoi en Pedrillo (Die Entführung aus dem Serail) in de Opéra Royal de Wallonie in Luik. Ook was hij te zien als Aegisth (Strauss Elektra) in het Staatstheater Braunschweig en zong hij de rol van Marshall in Turnage s Anna Nicole in het Staatstheater Nürnberg. Op zijn repertoire staan tevens rollen als Tamino (Die Zauberflöte), Oedipus (Oedipus Rex), Florestan (Fidelio) en de titelrol in Webers Oberon. Emilio Pons Menaldo Negroni De Duits/Mexicaanse tenor Emilio Pons zong recentelijk Scaramuccio in Ariadne auf Naxos in het Parijse Théâtre des Champs-Elysées, in het Grand Théâtre de Luxembourg, het Festival d Aix-en- Provence en de Nordnorsk Opera. Eerder zong hij in Luxemburg de rol van Tom Rakewell in The Rake s Progress. Hij stond op het toneel als Don Anchise in La finta giardiniera (Theater Magdeburg), Arbace in Idomeneo (Landestheater Salzburg en Augsburg), Nemorino in L elisir d amore (Theater Bielefeld), Fernando in Goyescas van Granados (Theater Regensburg) en Lenski in Jevgeni Onegin (Theater St. Gallen). Eerdere hoogtepunten waren Ferrando in Così fan tutte (Koninklijke Deense Opera), Don Ottavio in Don Giovanni (Düsseldorf) en Egeo/Sole in Cavalli s Il Giasione (Vlaamse Opera). Pons studeerde piano en rechten in Mexico en zang aan de Indiana University Jacobs School of Music. In Europe studeerde hij privé verder bij Francisco Araiza en Lyubov Stuchevskaya, en momenteel bij Neumar de Kanel-Starling. Hij maakte zijn professionele debuut in 2006 als Arturo in Lucia di Lammermoor in het Mariinsky Theater in St. Petersburg. Gurgen Baveyan Michelotto Cibò De Armeense bariton Gurgen Baveyan studeerde aan het Conservatorium van Jerevan en de Hochschule für Musik und Darstellende Kunst in Frankfurt am Main. Hij maakte deel uit van de Opera Studio van de Oper Frankfurt, waar hij rollen zong als Conte d Almaviva (Le nozze di Figaro), Giorgio (La gazza ladra) en Pélégrin (Lehárs Der Graf von Luxemburg). Hij zong Schaunard (La bohème) in het Stadttheater Klagenfurt en het Theater Basel, Don Alvaro (Il viaggio a Reims) in het Liceu Barcelona in een productie van Emilio Sagi en tijdens het Rossini Opera Festival in Pesaro. Hij debuteerde als Figaro in Il barbiere di Siviglia in het Teatro delle Muse in Ancona en was in de Armeense Nationale Opera te zien in rollen als Ping (Turandot), Moralès (Carmen), Belcore (L elisir d amore), Enrico (Lucia di Lammermoor) en Silvio in Pagliacci. Baveyan werkte met dirigenten als Hartmut Keil, Pier Giorgio Morandi en Eun Sun Kim. 19

11 20 Miljenko Turk Gonsalvo Fieschi De Kroatische bariton Miljenko Turk studeerde aan de conservatoria van Graz en Keulen en maakt deel uit van het ensemble van de Oper Köln, waar hij rollen zingt als Papageno (Die Zauberflöte), Harlekin (Ariadne auf Naxos), Guglielmo (Così fan tutte), Belcore (L elisir d amore), Marcello (La bohème), Wolfram von Eschenbach (Tannhäuser), Gabriel von Eisenstein (Die Fledermaus), de titelrol in Don Giovanni, Haudy in Bernd Alois Zimmermanns Die Soldaten en Fieramosca in Berlioz Benvenuto Cellini. Hij was tijdens de Salzburger Festspiele te zien in La finta semplice, stond tijdens de Bayreuther Festspiele in Parsifal, zong Luna (Il trovatore) tijdens de Ludwigsburger Schlossfestspiele, vertolkte de rol van Hermann Ortel (Die Meistersinger von Nürnberg) in de Opéra national de Paris, was als Papageno en in de titelrol van Il barbiere di Siviglia te zien in de Volksoper Wien en als Ping (Turandot) in de Staatsoper Berlin en de Staatsoper Stuttgart. Met het Radio Filharmonisch Orkest zong hij in het AVROTROS Vrijdagconcert Wolfgang Rihms Deus Passus onder dirigent Markus Stenz. Eerder in de Matinee: Rihm Derde symfonie (2015) Lucas Singer Julian Pinelli Lucas Singer maakt deel uit van het vaste ensemble van de Oper Köln. De Duitse bas was er te horen als Sarastro in Die Zauberflöte, Eremit in Der Freischütz, Publio in La clemenza di Tito, Zuniga in Carmen, Lodovico in Otello, Colline in La bohème, Masetto in Don Giovanni, Timur in Turandot, Don Fernando in Fidelio en Sparafucile in Rigoletto. De rol van Pinelli zong hij in Lucas Singer begon zijn loopbaan bij de Internationale Studio van de Oper Köln ( ). Hij zong bovendien bij de theaters van Karlsruhe, Mannheim, Kiel, Basel en in de Komische Oper Berlin. Hij is ook op het concertpodium actief, met repertoire vanaf de renaissance, via Bachs Hohe Messe tot het grote romantische oratorium. Singer studeerde piano aan de Folkwang Hochschule in Essen, om daarna met zang verder te gaan aan de Kölner Musikhochschule bij Mechtild Georg. Hij werkte samen met zijn vader Hartmut Singer en Kurt Moll en volgde masterclasses bij Margret Singer en Helen Donath. Thilo Dahlmann Paolo Calvi, 3. Bürger, 2. Jüngling De Duitse bas-bariton Thilo Dahlmann studeerde aan de Folkwang Universität in Essen en maakte na zijn studie deel uit van de International Opera Studio van de Oper Zürich. Hier werkte hij in uiteenlopende rollen met dirigenten als Franz Welser-Möst, Nello Santi en Philippe Jordan. Op zijn repertoire staan rollen als Imeneo (Händels Argenio), Bacalus (Lortzings Der Wildschütz), Seneca (L incoronazione di Poppea), Leporello en Masetto (Don Giovanni), Don Alfonso (Così fan tutte), Colas (Mozarts Bastien und Bastienne) en Herr Reich in Nicolais Die lustigen Weiber von Windsor. Hij is ook zeer actief als concert- en oratoriumzanger en werkte mee aan meerdere cd- en dvd-opnamen. Dahlmann is tevens docent zang aan de Musikhochschule Frankfurt en gastdocent aan de Universiteit van Graz. Eerder in de Matinee: Wagner Parsifal (Zweite Gralsritter, 2010) Nikki Treurniet Ginevra Scotti De Nederlandse sopraan Nikki Treurniet studeerde aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en de Dutch National Opera Academy. Ze was te zien als Mrs Nordstrom in Sondheims A Little Night Music bij de Nederlandse Reisopera, debuteerde bij De Nationale Opera als Anima Ingrate in Monteverdi s Il ballo delle Ingrate met Les Talents Lyriques in een regie van Pierre Audi, en was als Gretel te zien in Hänsel und Gretel tijdens het festival van het Nationaal Jeugd Orkest onder dirigent Antony Hermus. Ze zong Händels Messiah met de Nederlandse Händelvereniging en in het Radio 4 Kerstconcert Saint-Saëns Oratorio de Noël met het Radio Filharmonisch Orkest onder de baton van Ed Spanjaard, en boekte met het Coco Collectief veel succes met Schuberts Winterreise. Vanaf komend seizoen maakt Treurniet deel uit van het ensemble van het Staatstheater Hannover. Aanstaande vrijdag zingt Nikki Treurniet Schumanns Szenen aus Goethes Faust in het AVROTROS Vrijdagconcert. 21 MANFRED FIENE MARCO BORGGREVE

12 22 Gala El Hadidi Martuccia De in Caïro geboren mezzosopraan Gala El Hadidi studeerde aan Yale University en de Internationale Bach akademie Stuttgart en was de eerste Egyptische die de finale van de BBC Cardiff Singer of the World bereikte. Na haar studie maakte ze enkele jaren deel uit van het ensemble van de Semper oper Dresden, waar ze rollen zong als Rosina (Il barbiere di Siviglia), Medoro (Händels Orlando), Maddalena (Rigoletto), Cherubino (Le nozze di Figaro) en de titelrol in Bizets Carmen. Deze rol vertolkte ze ook in het Opernhaus Zürich, Theater St. Gallen, de Ankara Devlet Opera, het Opéra en Plein Air-festival in Parijs en in de Opéra Royal de Wallonie in Luik. Bij de Staatsoperette Dresden was ze te zien als Barbaricha (Rimski-Korsakovs Het sprookje van Tsaar Saltan), 3. Dame (Die Zauberflöte) en Old Lady (Bernsteins Candide). El Hadidi werkte met dirigenten als Christian Thielemann, Jan Willem de Vriend, Graeme Jenkins en Marek Janowski. Denzil Delaere Pietro De Belgische tenor Denzil Delaere studeerde aan het Koninklijk Conservatorium in Gent en aan de International Opera Academy (IOA) aldaar. Hij debuteerde tijdens het Zomeropera-Festival Alden-Biesen als Don Ottavio (Don Giovanni), gevolgd door een debuut als Gervais in Manon Lescaut van Daniel Auber bij de Opéra Royal de Wallonie in Luik. Hij maakte deel uit van het ensemble van de Luzerner Oper, waar hij rollen zong als Tamino (Die Zauberflöte), Borsa (Rigoletto) en Roberto in Donizetti s Maria Stuarda. Tijdens het Festival Oberammergau vertolkte hij zijn eerste Wagnerrol: Steuermann in Der Fliegende Holländer. Hij zong Janek (Vĕc Makropulos) en Prince Arjuna (Glass Satyagraha) bij Opera Ballet Vlaanderen, waar hij tevens te zien was als Bardolfo (Falstaff), Der blinde Schwertrichter (Das Wunder der Heliane van Korngold) en Carlos (Donizetti s Le Duc d Albe). Delaere werkte met dirigenten als Jesús López Cobos, Dmitri Jurowski, Paolo Arrivabeni en Koen Kessels. Lucas van Lierop Ein Jüngling De Nederlands-Canadese tenor Lucas van Lierop studeerde aan de Canadese McGill University en Yale University. Sinds september 2018 maakt hij deel uit van De Nationale Opera Studio. Hij vertolkte eerder rollen bij gezelschappen als Helikon Opera in Moskou, Vancouver Opera, Yale Opera, City Opera Vancouver en Opera on the Avalon, en werkte met het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor. Tijdens het Opera Forward Festival 2018 zong hij in de DNO-talent productie Trouble in Tahiti + Clemency, en tijdens het Opera Forward Festival het jaar daarop was hij te zien in John Adams Girls of the Golden West als Joe Cannon, in een regie van Peter Sellars. Onlangs zong hij bij De Nationale Opera Heinrich der Schreiber in Tannhäuser onder dirigent Marc Albrecht. Eerder in de Matinee: Delius A village Romeo and Juliet (3rd bargeman, 2018) Wiebe-Pier Cnossen Freund, Diener, Ein riesiger Bürger Bariton Wiebe-Pier Cnossen studeerde jazz en klassieke zang aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en zwaaide in 2003 als Papageno (Mozarts Die Zauberflöte) summa cum laude af aan de masteropleiding opera van de Dutch National Opera Academy. Hij volgde masterclasses bij onder anderen Christina Deutekom, John Bröcheler en Ian Bostridge. Bij Holland Opera vertolkte hij de rol van Charon in Chiel Meijerings Styx en hij was bij de Nederlandse Reisopera te zien als Marquis d Obigny in La traviata. Op zijn repertoire staan tevens rollen als Escamilio/Dancaïro in Bizets Carmen, de titelrol in Verdi s Macbeth, Alfio in Cavalleria rusticana, Zurga in Les pêcheurs de perles en Don Pizarro in Fidelio (onder meer met het Orkest van de Achttiende Eeuw). Ook werkte hij mee aan de wereldpremière van Klaas de Vries Wake bij de Nederlandse Reisopera. Cnossen is ook actief als concert- en oratoriumzanger en is docent aan het Conservatorium van Amsterdam. 23 HANS VAN DER WOERD

13 24 Jeannette van Schaik Leon van Liere Henk Neven Rameau Les Indes galantes (Osman/Don Alvar, 2010), Fauré Requiem (2011), Weber Der Freischütz (Ottokar, 2011) 25 Ein Mädchen Sopraan Jeannette van Schaik studeerde aan het Conservatorium van Amsterdam en aan de Dutch National Opera Academy, waar ze te zien was als Donna Anna (Don Giovanni), Contessa (Le nozze di Figaro), 1. Dame (Die Zauberflöte) en Click in de Nederlandse première van Kulenty s opera The Mother of Black Winged Dreams. Ze debuteerde bij De Nationale Opera als Madrigalist in Puccini s Manon Lescaut, gevolgd door haar internationale roldebuut als Mimì in Puccini s La bohème in het Grand Théâtre de Luxembourg, in een productie van Opera Zuid. Ze maakte haar roldebuten als Gretel in Humperdincks Hänsel und Gretel en als Governess in een concertante versie van Brittens The Turn of the Screw. Van Schaik werkte met dirigenten als Paul Nadler, Antony Hermus, Karel Deseure en Clark Rundell en met orkesten als het Nederlands Kamerorkest, het Residentie Orkest en het Radio Filharmonisch Orkest. Eerder in de Matinee: Delius A village Romeo and Juliet (Wheel of fortune woman / 2nd peasant woman, 2018), Verdi Nabucco (Anna, 2019) 1. Senator, 1. Bürger, 3. Jüngling Tenor Leon van Liere studeerde zang aan het Rotterdams Conservatorium. Als oratoriumzanger vertolkte hij soli in werken als Bachs Matthäus- en Johannes-Passion, Händels Messiah, Haydns Die Schöpfung en Die Jahreszeiten, Mozarts Requiem, Mendelssohns Elias en Paulus, Verdi s Requiem en Dvořáks Stabat Mater en Requiem. Hij zong rollen als Tamino (Die Zauberflöte), Rinuccio (Gianni Schicchi) en Ismaele (Nabucco) en was te zien als Rodolfo in La bohème bij Opera op het Hogeland. Bij de Dutch National Opera Academy vertolkte hij de rol van Podestà in Mozarts La finta giardiniera, de rollen van Willem Mons en Nicolaas Witsen in The Tsar, his wife, her lover and his head van Monique Krüs, en Maximilian en Cacambo in een pocketversie van Bernsteins Candide. Tijdens het Bredewegfestival was hij te zien als Don José in een bewerking van Bizets Carmen. Eerder in de Matinee: Verdi Simon Boccanegra (kapitein, 2017), Delius A village Romeo and Juliet (Showman / poor horn player, 2018) RONALD KNAPP 2. Senator, 2. Bürger De Nederlandse bariton Henk Neven, die in 2011 de Nederlandse Muziek Prijs ontving, stond op het toneel van de Opéra national de Paris, de Muntschouwburg, de Staats oper Berlin, het Theater an der Wien en De Nationale Opera. Hij werkte recentelijk met George Benjamin samen voor diens Lessons in Love and Violence in het Royal Opera House, Covent Garden. Met het Nederlands Kamerorkest bracht hij Stravinsky s Pulcinella en met het Residentie Orkest Mozart-aria s. Begeleid door Imogen Cooper zong hij Die schöne Müllerin in Wigmore Hall, Londen. Hij trad op met Marin Alsop en het Orchestra of the Age of Enlightenment, met het Nederlands Philharmonisch Orkest en het Philharmonia Orchestra, en met dirigenten als Simon Rattle, Jaap van Zweden en Daniel Barenboim. Eerder in de Matinee: Barber Vanessa (Nicholas/bediende, 2004), Verdi Jérusalem (Soldaat/heraut/Emir van Ramala, 2005), Wellesz Die Bakchantinnen (Dienaar van Pentheus, 2005), Schulhoff Flammen (Harlekin, 2005), Giordano Andrea Chénier (Roucher, 2006), Händel Israel in Egypt (2007), Debussy La chute de la maison Usher (L ami de Roderick, 2008), Gounod Roméo et Juliette (Mercutio, 2008), Bach Magnificat BWV243 (2009), MARCO BORGGREVE Martijn Sanders 3. Senator, 1. Jüngling De Nederlandse bas-bariton Martijn Sanders studeerde aan het Utrechts Conservatorium en in Wenen. Hij debuteerde als Papageno (Die Zauberflöte) tijdens de Wiener Mozart Woche in het Schlosstheater Schönbrunn, en zong Dandini (La cenerentola) tijdens het festival Kammeroper Schloss Rheinsberg. Hij was bij Opera Zuid te zien als Popolani (Offenbachs Barbe-Bleue), Figaro (Le nozze di Figaro), Papageno, Tonio (Pagliacci) en Escamillo (Carmen). Bij De Nationale Opera vertolkte hij de rol van 2. Senator in Die Gezeichneten, en hij zong bij de Nederlandse Reisopera Patrocles in Tippets King Priam. In Theater Aachen was hij te zien als Fra Melitone (La forza del destino) en Marquis (La traviata). Sanders zong bij de philharmonie zuidnederland in Berlioz L enfance du Christ (Joseph) en bij het Nederlands Philharmonisch Orkest in Debussy s La chute de la maison Usher (L ami). Eerder in de Matinee: Delius A village Romeo and Juliet (Shooting-gallery man/2nd peasant man/hunchbacked bass-fiddler, 2018) JOEL HOYLAERS

14 26 Ruben Budding Ruben Budding (12) zingt sinds zijn negende bij het Nationaal Jongenskoor, dat onder leiding staat van Irene Verburg, en maakt daar deel uit van de solistenklas. Ruben had in de ZaterdagMatinee van 25 maart 2017 de rol van Der kleine Franzl in de opera Intermezzo van Richard Strauss. Ruben zit in de eerste klas van het gymnasium en houdt naast zingen ook erg van voetballen. Het Nationaal Jongenskoor is een van de Nationale Jeugdkoren georganiseerd door St. Vocaal Talent Nederland die dit jaar haar dertig-jarig bestaan viert. Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest, opgericht in 1945, is een onmisbare schakel in het Nederlandse muziek leven. Behalve het grote symfonische repertoire speelt het orkest, meer dan welk ander Nederlands symfonieorkest, muziek van dit moment. Het betreft vaak premières van werk dat in opdracht van de omroepseries NTR ZaterdagMatinee en AVROTROS Vrijdagconcert wordt geschreven. Vernieuwende concertideeën als Pieces of Tomorrow en Out of the Blue bereiken een opvallend jong publiek. Vrijwel alle concerten worden rechtstreeks uitgezonden op NPO Radio 4. Dat betekent vanzelf dat het Radio Filharmonisch Orkest optreedt voor een live-publiek dat vele tientallen malen groter is dan een concertzaal ooit zou kunnen herbergen. Het orkest wordt sinds 2012 geleid door chef-dirigent Markus Stenz. Hij heeft illustere voorgangers als Bernard Haitink (beschermheer), Jean Fournet, Hans Vonk, Edo de Waart (eredirigent) en Jaap van Zweden (honorary chief conductor). Het orkest werkte bovendien samen met gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Charles Dutoit, Valery Gergiev, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, John Adams, Christoph Eschenbach, Vasily Petrenko, Vladimir Jurowski en Pablo Heras-Casado. Vanaf 1 september 2019 neemt de Amerikaanse Karina Canellakis het stokje van Markus Stenz over. Zij is daarmee de eerste vrouwelijke chefdirigent van een Nederlands symfonieorkest. De Amerikaan James Gaffigan, vaste gastdirigent sinds 2011, tekende bij tot en met seizoen In 2014 kreeg het Radio Filharmonisch Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs toegekend voor zijn verdiensten voor het Nederlandse muziekleven, in 2017 de Concertgebouw Prijs (samen met het Groot Omroepkoor). Wordt u ook vriend van het Radio Filharmonisch Orkest? Zie vrienden-van-het-rfo Groot Omroepkoor Met ruim zestig vocalisten is het Groot Omroepkoor het enige professioneel opererende koor van deze omvang in Nederland. Al sinds zijn oprichting in 1945 is het koor een niet weg te denken factor in het grote koor-symfonische repertoire in ons land. Het zingt niet alleen de koorpartijen in de opera s, oratoria en cantates in de concertseries van de Nederlandse Publieke Omroep, het AVROTROS Vrijdagconcert, de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert. Het brengt ook a cappella-concerten in het Amsterdamse Concertgebouw, in TivoliVredenburg en de Utrechtse Jacobikerk. In de omroepseries zingt het Groot Omroepkoor dikwijls hedendaags werk. Niet zelden betreft het opdrachtwerken van Nederlandse componisten zoals Wagemans, Wagenaar, Visman, Manneke, Momotenko-Levitsky, Kortekaas, Roukens, Vleggaar en Zuidam en premières van werk van hedendaagse buitenlandse componisten, onder wie MacMillan, Whitacre, Henze, Adams, Kancheli, Goebaidoelina en Glanert, maar ook al klassieke twintigste-eeuwse componisten als Boulez, Stockhausen, Kagel, Ligeti en Messiaen. Op de palmares staan vele opera s en koorwerken uit de negentiende, twintigste en eenentwintigste eeuw. Uiteraard wordt daarbij samengewerkt met de beste orkesten. In de omroepseries is dat doorgaans het Radio Filharmonisch Orkest. Ook met Het Koninklijk Concertgebouworkest bestaat een lange en zeer gewaardeerde samenwerking. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey, Celso Antunes en Gijs Leenaars chef-dirigent. Op 1 maart 2015 trad Klaas Stok aan als koorleider van het Groot Omroepkoor. Michael Gläser is vaste gastdirigent sinds september Peter Dijkstra is sinds 1 september 2018 eerste gastdirigent. In september 2017 ontving het Groot Omroepkoor samen met het Radio Filharmonisch Orkest de Concertgebouw Prijs vanwege de belangrijke bijdrage van het koor aan het artistieke profiel van de Amsterdamse concertzaal. Wordt vriend van het Groot Omroepkoor: 27

15 RADIO FILHARMONISCH ORKEST BESCHERMHEER Bernard Haitink CHEF-DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan ASSISTENT-DIRIGENTEN Frans-Aert Burghgraef Sander Teepen EERSTE VIOOL Elisabeth Perry Dimiter Tchernookov Fred Gaasterland Alexander Baev Roswitha Devrient Maria Escarabajal Alberto Johnson Mariska Godwaldt Kerstin Kendler Leonie Mensink Pedja Milosavljevic Gerrie Rodenhuis Ruud Wagemakers Janneke Van Prooijen Adriane Tilanus Anna Sophie Torn TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Eveline Trap Michiel Eekhof Wouter Groesz Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen Ingrid van Leeuwen Dana Mihailescu Renate van Riel Alexander van den Tol Nina de Waal Frits Wagenvoorde Christian Lascae Danna Paternotte ALTVIOOL Francien Schatborn Huub Beckers Igor Bobylev Sabine Duch Erik Krosenbrink Annemijn den Herder Annemarie Konijnenburg Ewa Wagner Annemieke Huls Ruben Sanderse Wouter Huizinga Anna den Herder CELLO Michael Stirling Eveline Kraayenhof Winnyfred Beldman Mirjam Bosma Crit Coenegracht Anneke Janssen Rebecca Smit Arjen Uittenbogaard Irene Enzlin Veerle Schutjens CONTRABAS Rien Wisse Walter van Egeraat Annika Pigorsch Edward Mebius Jim Schultz Sjeng Schupp Stephan Wienjus Servaas Jessen FLUIT Barbara Deleu Ellen Alberts Carla Meijers PICCOLO Maike Grobbenhaar HOBO Hans Wolters Esther van der Ploeg Yvonne Wolters ALTHOBO Gerard van Andel KLARINET Frank van den Brink Esther Misbeek Diede Brantjes Tom Wolfs BASKLARINET Sergio Hamerslag FAGOT Jos Lammerse Freek Sluijs CONTRAFAGOT Desirée van Vliet HOORN Petra Botma Annelies van Nuffelen Toine Martens Fréderick Franssen Lies Molenaar Rebecca Grannetia TROMPET Hessel Buma Hans van Loenen Raymond Rook Hans Verheij TROMBONE Herman Nass Victor Belmonte Albert BASTROMBONE Raymond Munnecom TUBA Bernard Beniers PAUKEN Paul Jussen SLAGWERK Hans Zonderop Mark Haeldermans Vincent Cox Esther Doornink Paula Brouwer Arjan Roos Gerda Tuinstra Tim Klompenburg HARP Ellen Versney Veronique Serpenti PIANO Stephan Kiefer CELESTA Ana Maria Sanchez Donate GROOT OMROEPKOOR KOORLEIDER Klaas Stok EERSTE GASTDIRIGENT Peter Dijkstra VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser SOPRAAN Annelie Brinkhof Elma van den Dool Loes Groot Antink Titia van Heyst Charlotte Janssen Anitra Jellema Marta Loncar (master practicum student) Tanja Obalski Yun Park Mariana Pimenta Elizabeth Poz Annette de Rozario Jolanda Sengers Rachel Thompson Varvara Tishina Liesbeth Vanderhallen Dorien Verheijden ALT Yvonne Benschop Nicoline Bovens Judith van den Dool (stagiaire) Eline Harbers José Kamminga Anneke Leenman Suzanne Meessen Marga Melerna Regina Oak Anjolet Rotteveel Janneke Schaareman Lisinka de Vries Roelien van Wageningen* Els Woldberg Pierrette de Zwaan TENOR Alan Belk Kevin Doss Boguslaw Fiksinski Ben Heijnen Peter-Paul Houtmortels Matevž Kajdiž David van Lith Falco van Loon Aart Mateboer Ioan Micu Albert van Ommen Benedict Quirke Jan Willem Schaafsma Matthew Smith* BAS Gert-Jan Alders Erks Jan Dekker Peter Duyster Joep van Geffen Geert van Hecke Henk van Heijnsbergen Pieter Hendriks Palle Fuhr Jørgensen Itamar Lapid Ludovic Provost Menno van Slooten Lars Terray Hans de Vries Nanco de Vries * koorsoli Lars Terray (Vater) José Kamminga (Mutter) Tanja Obalski (Dienerin) 29

16 KOMEND SEIZOEN IN DE SERIE OPERA zaterdag 14 september 2019, uur 31 Rachmaninov en Tsjaikovski: Francesca da Rimini Een Duitse, een Russische, een Italiaanse, een Engelse en een Australische componist. Meesteropera s uit vijf landen en in vier talen. Topdirigenten uit Italië, het Stanislav Kochanovsky dirigent Radio Filharmonisch Orkest, Groot Omroepkoor Verenigd Koninkrijk, Nederland, Duitsland en Rusland. Hoe internationaal wilt u uw Venera Gimadieva, Oleg Dolgov, Dmitry Golovnin e.a. operaserie hebben? zaterdag 2 november 2019, ca uur Stanislav Kochanovsky dirigeert het duister getinte Francesca da Rimini van zijn landgenoot Rachmaninov. Jaap van Zweden is zeer vertrouwd met Wagner en brengt diens Jaap van Zweden en Wagners Walküre misschien wel meest geliefde werk, Die Walküre. Voor Purcells fantasierijke The Fairy- Radio Filharmonisch Orkest Queen zijn het Gabrieli Consort & Players en Paul McCreesh te gast. Bovendien brengt Jaap van Zweden dirigent de in Rossini s hometown Pesaro geboren Michele Mariotti Rossini s Semiramide. Stuart Skelton, Ain Anger, Thomas Johannes Mayer, Elena Pankratova, Markus Stenz sluit de serie af met Hamlet, waarmee de Australiër Brett Dean zowel Katherina Broderick, Ronnita Miller e.a. het Britse première publiek als de pers bijna óp de stoelen kreeg voor een overweldigend applaus. zaterdag 1 februari 2020, uur Voor de solisten hoeft u ook niet thuis te blijven. Om er een paar te markeren: Venera Gimadieva, Stuart Skelton, Ain Anger, Thomas Johannes Mayer en Elena Pankratova, Salome Jicia en Allan Clayton en Sir John Tomlinson. Een abonnement betekent vijf middagen genieten van opera op topniveau. Bestel nu uw nieuwe abonnement op concertgebouw.nl/series U vindt de brochure bij de kassa van het Concertgebouw, en op zaterdagmatinee.nl Wilt u de brochure thuis ontvangen? Mail dan naar info@zaterdagmatinee.nl Losse kaarten kunt u vanaf 1 juni bestellen op concertgebouw.nl/matinee JAAP VAN ZWEDEN - KEITH HIRO Semiramide: Rossini-drama in optima forma Radio Filharmonisch Orkest, Groot Omroepkoor Michele Mariotti dirigent Salome Jicia, Varduhi Abrahamyan, Michele Angelini, Mirco Palazzi e.a. zaterdag 25 april 2020, uur Purcell vol fantasie: The Fairy-Queen Gabrieli Consort & Players Paul McCreesh dirigent zaterdag 6 juni 2020, uur Hamlet: smashing opera van Brett Dean Radio Filharmonisch Orkest, Groot Omroepkoor Markus Stenz dirigent Allan Clayton, Kathryn Lewek, Jeffrey Lloyd-Roberts, Jacques Imbrailo, Rosie Aldridge, Rupert Enticknap, Christopher Lowrey, Henk Neven, Sir John Tomlinson e.a. VENERA GIMADIEVA - LENA FAINBERG SALOME JICIA MARKUS STENZ - KAUPO KIKKAS