Onze vijgenboom. Vereniging voor Natuur- en Milieubescherming Pijnacker
|
|
- Philomena Meijer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Onze vijgenboom Vanuit de woonkamer kijk ik door het raam in de achtertuin en zie daar onze vijgenboom. Een vrijstaand, breed uitgegroeid struikje van ongeveer anderhalve meter hoog. De grijsbruine takken zijn bladerloos, het is dan ook december. Enkele weken geleden verkleurden de donkergroene bladeren schitterend geel, waarna ze al spoedig doorkleurden naar bruin om zich vervolgens op het gras neer te vlijen. Daar heb ik ze opgeharkt, om het gras dat de boom omringt weer licht te geven. Hoewel de stijve takken geen blad meer dragen, zitten er nog wel harde groene vijgjes aan, 116 stuks om precies te zijn, van circa drie centimeter lang. De onrijpe vruchten zullen in de wintermaanden bevriezen en afsterven. Terwijl ik naar de vijgjes kijk, moet ik denken aan een fabeltje van Leonardo da Vinci, waarin een kastanjeboom met een vijgenboom spreekt. De kastanjeboom schept er over op dat Moeder Natuur haar kinderen veel zorgvuldiger heeft verpakt dan die van de vijgenboom. Hierop antwoordt de vijgenboom: Jouw kinderen worden met stokken geslagen en met de voet opengetrapt, terwijl mijn kinderen voorzichtig met de hand worden geplukt. De moraal die ik uit deze fabel destilleer, is dat Moeder Natuur ieder levend wezen van specifieke eigenschappen voorziet, die nodig zijn om te overleven. Dat heeft Leonardo da Vinci zo n vijfhonderd jaar geleden scherp opgemerkt! Stekjes Heel wat minder lang geleden, omstreeks het jaar 2000, kreeg mijn moeder enkele vijgenboomstekjes. Ze vroeg of ik er eentje wilde hebben en dat wilde ik wel. Aanvankelijk
2 zat er weinig fut in mijn stekje, dat bestond uit twee takjes van hooguit tien centimeter lang, maar verpoten in een grotere pot met verse grond deed wonderen. Het stekje groeide gestaag en na meerdere verpotingen vond ik de pot wel groot genoeg. Daar was het vijgenboompje het niet mee eens en staakte de groei. Het blad verkleurde bleek geelgroen, een teken dat de boom een gebrek aan voedingstoffen heeft. Tegen zoveel stil protest was ik niet opgewassen en ik besloot het vijgje in de volle grond te planten. Het Handboek praktisch tuinieren van Reader s Digest beschrijft de ideale groeiplaats voor vijgenbomen: Vijgen die buiten staan hebben veel zon nodig en kunnen het best in waaiervorm tegen een zuidmuur staan. Struiken vragen een zonnig hoekje. Altijd is een goed afwaterende maar vochthoudende, niet al te vruchtbare grond nodig. Bij gebrek aan zonnige zuidmuur heb ik onze vijgenboom geplant aan de rand van het grasveld. Niet veel later was ik op bezoek bij een vriendin die een vijgenboom in haar tuin heeft staan. Ze wees mij haar boom en ik schrok, zou mijn vijgje ook zo groot en wild worden? Mijn vriendin vertelde ter geruststelling dat ze flink gesnoeid kunnen worden. Misschien is de grond in de tuin van mijn vriendin te vruchtbaar en dan schijnen vijgenbomen overdadig veel gewas te vormen en weinig vruchten. Na overplaatsing in de volle grond hervatte ons vijgenboompje de groei, niet wild maar tamelijk beschaafd en de bladeren kleurden weer diep donkergroen, zoals ze horen te zijn. Als de zon er op schijnt verspreiden ze een bijzondere kruidige geur, die me herinnert aan de vijgenboom in de hobbykas van mijn opa. Onlangs vertelde mijn moeder dat haar stekjes (en dus ook die van mij) afkomstig zijn van de vijgenboom van opa, daar was ik mij al die jaren niet van bewust! Hoewel de voorouder van onze vijgenboom in een kas groeide, blijkt ze behoorlijk winterhard te zijn in de Hollandse buitenlucht. Tijdens de strenge vorst in februari 2012 zijn wel alle toppen van de takken doodgevroren. Deze schade herstelde de boom in het voorjaar door direct onder de afgestorven top nieuwe zijtakken te vormen. In de voorzomer stierf opeens een laaghangende zijtak af, maar dat had een andere oorzaak: de bast was helemaal rondom verdwenen. Welk dier hiervoor verantwoordelijk is geweest weet ik niet, maar de slakken staan onder verdenking. Die zitten vaak in de boom en eten wel eens van de rijpe vruchten, maar waarom ze opeens van één tak de bast opvreten begrijp ik niet. Dat lijkt niet logisch. Rijpe vijgen De eerste jaren verschenen er geen vijgen aan ons piepkleine boompje. De productie kwam op gang toen de boom ongeveer een halve meter hoog was. Het duurde daarna nog enkele jaren voordat de vruchten goed afrijpten. Mijn broer maakt me attent op twee min of meer identieke passages in de bijbel (Marcus 11:11-26 en Matthéüs 21:18-22) waarin Jezus een vijgenboom vervloekt die geen vruchten draagt, waarna de boom afsterft. Dit lijkt een onsympathieke actie van Jezus, maar wanneer je de tekst leest als beeldspraak met de betekenis Stop met bezigheden die geen vruchten afwerpen, dan kan ik me daar wel in vinden. Ik heb geen reden om onze vijgenboom te vervloeken, want vanaf 2010 werpt de boom eetbare vruchten af. In de zomer van 2012 oogstte ik een stuk of dertig vijgen. De rijpe vruchten zijn groot (6 tot 7 centimeter), diepdonkerpaars van buiten en helderrood van binnen. Ze zijn heel zacht, hebben een dunne schil en bederven razendsnel. Sommige vijgen smaken
3 lekker zoet en aromatisch, anderen zijn beduidend minder smaakvol. Af en toe vind ik ze onaangenaam prikkelend aan het mondslijmvlies. Zo omstreeks eind augustus rijpten er enkele weken meer vijgen af dan we op konden eten, zo dol zijn we er nu ook weer niet op. Twee pogingen om jam te maken stelden teleur. Ik ben nog op zoek naar een goede verwerkingsmethode, want het is toch zonde als zo n boom zich uitslooft om vruchten te maken en wij doen er vervolgens niets mee! Verborgen bloei De vijgenboom heeft iets geheimzinnigs: er ontstaan vruchten aan zonder dat er ooit bloemen zichtbaar zijn geweest. Hoe kan dat? Welnu, de piepkleine bloemetjes zitten namelijk, dicht op elkaar gepakt, aan de binnenkant van een tot urn opgevouwen bloembodem. Aan de buitenkant ziet dat er uit als een klein vijgje. De bloembodem speelt een belangrijke rol in de ontwikkeling van de vijg en daarom worden vijgen tot de schijnvruchten gerekend. Bij een schijnvrucht ontwikkelt de vrucht zich niet alleen uit een vruchtbeginsel en een zaadbeginsel (zoals gebruikelijk), maar tevens uit andere (ongebruikelijke) plantenonderdelen zoals de kelkbladen of de bloembodem. In de vijg zit een klein gaatje waardoor minuscuul kleine vijgenwespjes naar binnen kunnen kruipen om de bloemen te bevruchten. Blijkbaar kende de Duitse dichter Rainer Maria Rilke het geheim van de vijg, want hij verwijst ernaar in de eerste alinea van zijn zesde elegie (uit Duineser Elegien, 1912/1922): Feigenbaum, seit wie lange schon ists mir bedeutend, Wie du die Blüte beinah ganz überschlagst Und hinein in die zeitig entschlossene Frucht, Ungerühmt, drängst dein reines Geheimnis. Ongeveer honderd jaar later, in 2012, vertaalde Willem de Ruiter deze dichtregels als volgt: Vijgenboom, sinds hoe lang al ben ik ervan doordrongen Dat je de bloei bijna helemaal overslaat En binnen in de tijdig ontsloten vrucht Verdringt zich ongeroemd- jouw zuivere geheim. Aan een verklaring van de dichtregels van Rilke waag ik mij niet, maar ik wil nog wel wat dieper ingaan op enkele vragen die mij vorig jaar door het hoofd speelden: Leven er vijgenwespjes in Nederland? En zo nee, hoe kunnen dan de vijgen aan onze boom afrijpen? Ik stel mijn vragen aan Anneke Dukker in een gesprek over de grote vijgenboom voor haar huis, die door een buurvrouw met groene vingers is opgekweekt uit zaadjes van een gekochte vijg. De boom maakt wel vijgen, maar die rijpen niet af. Anneke pakt De Dikke van Dam van Johannes van Dam uit de kast, een naslagwerk vol wetenswaardigheden over voedingsmiddelen en slaat de bladzijde over de vijg er op na. Daar staat beschreven dat het Nederlandse klimaat ongeschikt is voor vijgenwespen, maar er blijken gekweekte variëteiten van de vijgenboom te bestaan die zonder bevruchting toch rijpe vruchten opleveren. Aha, ons boompje behoort ongetwijfeld tot zo n gekweekte variëteit! Op
4 internet bekijk ik plaatjes van verschillende vijgenrassen en op basis van het formaat en de kleur van de vruchten denk ik dat onze boom een nazaat is van de populaire kloon Brown Turkey. Eénhuizig of tweehuizig? In De Dikke van Dam lees ik verder dat de vijg tweehuizig is, hetgeen betekent dat de mannelijke en vrouwelijke bloemen aan verschillende bomen zitten. Op internet (Wikipedia) lees ik echter dat de vijg eenhuizig is, met mannelijke en vrouwelijke bloemen in één vrucht. Dat lijkt tegenstrijdig! Hoe zit de vijg nu werkelijk aan de steel? Wouter Verkerke, gepromoveerd op onderzoek aan de vijg (Ficus), geeft mij hierover de volgende uitleg: Vijgenbomen die eetbare vijgen produceren (Ficus carica) zijn tweehuizig, maar het is een bijzondere tweehuizigheid die gynodioecie wordt genoemd. Bij Ficus carica zijn er twee soorten bomen: 1 - bomen met vijgen die enkel vrouwelijke bloemetjes bevatten 2 - bomen met vijgen die zowel vrouwelijke als mannelijke bloemetjes bevatten. Vijgenwespen die in een 100% vrouwelijke vijg aankomen, brengen stuifmeel over zodat er rijpe vruchten met zaden ontstaan. Ze kunnen in deze vijgen echter geen eieren leggen, omdat de stijlen van de bloemetjes te lang zijn voor hun legboor. In het andere type vijgen kunnen de vijgenwespen wel eieren leggen in de vrouwelijke bloemetjes. Tijdens het rijpen van deze vijgen ontwikkelen zich uit de eieren nieuwe wespen. Die nemen stuifmeel mee naar buiten, waarmee ze andere vijgen kunnen bestuiven. Alleen de 100% vrouwelijke vijgen zijn geschikt voor menselijke consumptie. De andere vijgen vol wespen worden niet door mensen gegeten, maar wel door apen en vogels: de wespen zijn zelfs een mooie aanvulling in eiwitten van hun dieet. Andere vijgensoorten, bijvoorbeeld de Waringing of de Banyan (waar Buddha onder zat in een verhaal van Narayan) of één van de andere 600 meestal tropische soorten, zijn eenhuizig, waarbij er maar één type planten is, steeds met mannelijke en vrouwelijke bloemetjes in één schijnvrucht. Elke soort vijgenboom heeft zijn eigen vijgenwesp. Als het te koud is voor vijgenwespen, bijvoorbeeld rond de Middellandse zee en noordelijker, dan kan een snee in de vrucht tot rijping aanzetten, dat heet caprificatie. Deze techniek was al bekend bij de Egyptenaren, die vijgenbomen uit Uganda importeerden. In graven van farao's zijn dezelfde speciale mesjes teruggevonden, van het type dat nu ook nog gebruikt wordt om vijgen een snee te geven zodat ze rijpen. Sommige rassen kunnen zonder snee rijpen, maar die vruchten missen de typisch nootachtige smaak die aan vijgen kan zitten. Dus ja, stuifmeel is nodig. Het kan soms ook zonder, maar dan zijn de vruchten minder lekker. Met deze verhelderende uitleg van Wouter wil ik mijn verhaal besluiten. Tijdens het schrijven stuitte ik op diverse beroemdheden die vijgenbomen in hun fabels, beeldspraken en gedichten verwerkten. Eén ding is zeker: vijgenbomen spreken tot de verbeelding! Caroline Elfferich, januari 2013
5 Literatuur Leonardo da Vinci, Fabels en legenden. In het Nederlands bewerkt door Lea Smulders, naar een Italiaanse bewerking van Bruno Nardini. Standaard uitgeverij Antwerpen-Utrecht. Rainer Maria Rilke, 1912/1922. Duineser Elegieën. De Elegieën van Duino. Ambo tweetalige editie, Johannes van Dam, De Dikke van Dam. Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar. R.K. Narayan, Under the Banyan tree and other stories.
De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 15 december 2015. Beste natuurliefhebber/-ster,
De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 15 december 2015 Beste natuurliefhebber/-ster, De dag begon mistig en op meerdere plaatsen bleef de mist de hele dag hangen. Gelukkig scheen in Beijum de zon. Doordat
Nadere informatieD E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout
D E P A U L U S C A K E of de suiker is niet méér waard dan het zout Personen Verteller Huisvrouw Cake ingrediënten; o Bloem o Zout o Suiker o Eieren o Kersen o Sukade o Krenten o Boter (Bij dit toneelstuk
Nadere informatieMateriaal Groen. Deel 3: Groen groeit
Materiaal Groen Deel 3: Groen groeit Colofon Deel 3: Groen groeit Onderdeel van het materiaal Groen, met de thema s: Seizoenen (dl. 1), Groen in de stad (dl. 2), Groen groeit (dl. 3), Thuis tuinieren (dl.
Nadere informatieEr vaart een boot op het grote meer
Er vaart een boot op het grote meer Er vaart een boot op het grote meer, met discipelen en de Heer. Maar bij storm en lelijk weer, roepen de vrienden: Help ons Heer! De Here zegt dan: Zwijg,wees stil.
Nadere informatieEEN GROOT VERLIES WAT HEBBEN WE VERLOREN DOOR DE ZONDEVAL? 2/16
EEN GROOT VERLIES WAT HEBBEN WE VERLOREN DOOR DE ZONDEVAL? 2/16 EEN GROOT VERLIES De schepping De zondeval 3/16 De schepping (1) Genesis 1:27 En God schiep de mens naar Zijn beeld; naar het beeld van God
Nadere informatieOp weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon
Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn
Nadere informatieMolsla Paardenbloem. Achtergrondinformatie
Molsla Paardenbloem Achtergrondinformatie De paardenbloem is een zeer algemeen voorkomende plant. In gazons, graslanden, bermen en ruigten kun je hem vaak aantreffen. De paardenbloem behoort tot de familie
Nadere informatie* Een boom heeft ook altijd de functie om gekapt te worden. Een boom kan niet eeuwig blijven staan. Dixit een Vlaams minister.
BRIEF VAN SIMON Beveren, oranjerie, augustus 2016 Beste, 20 jaar Hortus! Reeds 20 jaar verblijft Hortus in de oranjerie, mijn vroegere werkplek als hovenier van ter Saksen. Wat begon met een groepje natuurliefhebbers
Nadere informatieHet is nog niet bedwelmend, maar de bloemetjes van de meloenboom beginnen te geuren.
De Wiershoeck-Kinderwerktuin, maandag 23 november 2015 Beste natuurliefhebber/-ster, Het was dinsdag zoals verwacht: koud, veel wind en regen. Het was gewoon een onaangename dag, een dag waarop je maar
Nadere informatieZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN..
ZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN.. DIT BOEKJE GAAT OVER ZADEN EN WAT ER MEE GEBEURT ALS JE ZE IN DE GROND STOPT Heb jij wel eens wat in de tuin gezaaid? ja / nee Misschien woon je in een huis zonder tuin
Nadere informatieNiet in slaap vallen hoor!
Niet in slaap vallen hoor! Marcus 13: 33-37: Dierenversie Geïllustreerd door: 30 november 2014 Maria Koninginkerk Baarn 2 De oude leeuw heeft vakantieplannen. Dat vertelde hij vanmorgen aan alle dieren:
Nadere informatieBloemlezing van gedichten van de Dichters Kring 2013 2014. Verwondering maakt het leven mooier
Bloemlezing van gedichten van de Dichters Kring 2013 2014 Verwondering maakt het leven mooier Voorwoord Vorig jaar februari kwam de eerste gezamenlijke dichtbundel van de Dichters Kring Nederland tot stand.
Nadere informatieVoorbereiding post 2. Met de mens mee Groep 1-2-3
Voorbereiding post 2 Met de mens mee Groep 1-2-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Met de mens mee, voor groep 1, 2 en 3. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel
Nadere informatieSuchmann. Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen
Suchmann Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen Wanneer: Dinsdagmiddag 6-13-20 & 27 april De kinderen worden in groepjes verdeeld van 3 of 4 kinderen. Ieder groepje krijgt een onderwerp toebedeeld
Nadere informatieJohanna Kruit. Gedichten, geïnspireerd door bomen. Geheimen
1 Gedichten, geïnspireerd door bomen Geheimen In het donker huizen bomen die overdag gewoner zijn. Wij slaan de bochten van een pad mee om en gaan, ontkomen aan het licht af op geheimen.kleine geluiden
Nadere informatieVerteld door Schulp en Tuffer
Verteld door Schulp en Tuffer Het allereerste kerstfeest Het allereerste kerstfeest Verteld door Schulp en Tuffer Vertaald en bewerkt door Maria en Koos Stenger Getekend door Etienne Morel en Doug Calder
Nadere informatieVan meizoentje tot liefkruid
Van meizoentje tot liefkruid Madeliefje Het madeliefje groeit in made landen (made = gras). Het madeliefje hoort bij de familie der composieten of samengesteld bloemige. Wat bij de eerste oogopslag één
Nadere informatieGebedsboek. voor dagelijks gebruik. Dinsdag
Gebedsboek voor dagelijks gebruik Gemaakt door club 12-14 Marije Hoekstra Indra de Vries Delia Postma Ekyoci Amisi Shabani Jentje Hansma Johan Gjaltema Mendé Bosma Femke Veenhuizen Elzerd Elzinga Gert
Nadere informatieJouw reis door de Bijbel. Uitgeverij Jes! Zoetermeer
Nieske Selles-ten Brinke Jouw reis door de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Onder de naam Jes! Junior verschijnen boeken voor kinderen tot twaalf jaar. Jes! Junior is een imprint
Nadere informatieStil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan.
Wild Op het laatste moment ziet Lisa de man pas. Ze hangt de was op in de tuin. En ineens komt hij achter de lakens vandaan. Lisa laat het mandje met was in het gras vallen. Ze gilt. De man ziet er slecht
Nadere informatieInsectenbloemen worden dus alleen door bijen bezocht. Hieronder zie je een cartoon waarin beide soorten bloemen zijn afgebeeld.
Les 3: de bij en de bloem (deel 1) De vorige lessen heb je veel geleerd over de bouw van de bij. Zo heb je goed naar zijn kop en poten gekeken. Door het tekenen weet je nu hoe de bij in elkaar zit en je
Nadere informatie8 5 Aarde en heelal. Lees de vragen over de planeten in de tabel hieronder. Vragen over de planeten. Aarde Maan Mars
Lees de vragen over de planeten in de tabel hieronder. Vragen over de planeten. Aarde Maan Mars Is er water? ja beetje ja (vooral ijs!) Kunnen er planten groeien? ja nee nee Kunnen er dieren leven? ja
Nadere informatieWerkbladen Voortgezet onderwijs. Naam leerling:
Werkbladen Voortgezet onderwijs Naam leerling: Inhoud: Uitleg werkblad Dit werkblad hoort bij de film Giganten uit de IJstijd. Een film die je meeneemt naar de laatste ijstijd, zo n 116.000 tot 10.000
Nadere informatieHet is winter. op Landgoed Schothorst
Het is winter op Landgoed Schothorst In de winter is er genoeg te zien en te beleven in de natuur. Tijdens deze wandeling kun je dat ervaren. 6 Enkeerdpad 1 Winterbloeiers Zelfs in de winter kun je soms
Nadere informatieEvenbeeld van God blok A - nivo 2 - avond 1
Evenbeeld van God blok A - nivo 2 - avond 1 Tijd Wat gaan we doen 19.00 Mentorkwartiertje 19.15 Geschapen naar Gods Beeld - woordweb 19.25 Bespreken Genesis 1: 26-28 / psalm 8 19.35 Ik ben Gods Beeld dus..
Nadere informatieHet onderste deel van de stamper is het vruchtbeginsel. Hierin liggen de eicellen. Na bevruchting groeien hier vruchten.
Bloemen en zaad Voor voortplanting heb je zaad nodig. Maar waar komt zaad vandaan? Om dat te kunnen uitleggen, moet je weten hoe een bloem is opgebouwd en wat bestuiving en bevruchting is. Opbouw van een
Nadere informatieVoor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou.
Voor jou! 9 Voor jou! Dit boek is voor jou. Het gaat over God. En over God en jou samen. Over Gods liefde voor jou. Het boek gaat over geloven. Het gaat over jouw geloof! Lees en bekijk alles goed. Je
Nadere informatieTOEN GOD ALLES MAAKTE
Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: Bob Davies en Tammy S. Vertaald door: Erna van Barneveld
Nadere informatieRegenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui.
KB2 Tijdsinvestering: 45 minuten Regenwormen Tijdstip: in september, oktober en november, na een regenbui. 1. Inleiding Een mol eet per jaar wel 50 kg wormen. Dat is veel, maar als je bedenkt dat in je
Nadere informatieOngeslachtelijke voortplanting vmbo-b34
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 12 juli 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/73623 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. Trefwoordenlijst 113. Inhoud
Inhoud Voorwoord 5 6 Steeds meer planten! 9 6.1 Geslachtelijke variaties 9 6.2 Van eicel tot zaad 11 6.3 Allemaal gelijk 14 6.4 De juiste behandeling 24 6.5 Verschillende bollen en knollen 28 6.6 Afsluiting
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieWat weet jij over biologisch en over de bodem?
Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant
Nadere informatieSamen eenzaam. Frida den Hollander
Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben
Nadere informatieNME-leerroute Kleine inwoners van de stad 8
NME-leerroute Kleine inwoners van de stad 8 Groep 1 Tilburg, BS Jeanne d Arc Verhaal voor de kinderen Tijdens deze wandeling ontdekken we meer over de bijen, kleine maar belangrijke inwoners van de stad.
Nadere informatieinhoud 1. Bloemen 2. Planten 3. Wat is een bloem? 4. Binnen in de bloem 5. De bloem krijgt bezoek 6. Van stamper naar vrucht
Bloemen inhoud. Bloemen 2. Planten 4. Wat is een bloem? 5 4. Binnen in de bloem 6 5. De bloem krijgt bezoek 7 6. Van stamper naar vrucht 8 7. De bloem wordt een vrucht 9 8. Meer hulp 0 9. Kun je me ruiken
Nadere informatie1 Vinden de andere flamingo s mij een vreemde vogel? Dat moeten ze dan maar zelf weten. Misschien hebben ze wel gelijk. Het is ook raar, een flamingo die jaloers is op een mens. En ook nog op een paard.
Nadere informatieDino en het ei. Duur activiteit: 30 minuten Lesdoelen: De kleuters: kunnen een prent linken aan een tekst; kunnen het verhaal navertellen.
Dino en het ei Bibliografie: Demyttenaere, B. (2004). Dino en het ei. Antwerpen: Standaard. Thema: niet alles is steeds wat het lijkt, illusies Korte inhoud: Elke nacht staat er een groot wit ei tussen
Nadere informatieCITRUS. Hoogstwaarschijnlijk zijn alle citrussoorten oorspronkelijk afkomstig van de volgende 3 soorten:
CITRUS Ben Buynsters Citrus behoort tot de familie der Rutaceae en komt oorspronkelijk uit Azië. W.T. Swingle (Amerikaans taxonoom, 1871-1952) heeft Citrus onderverdeeld in 16 soorten, terwijl T. Tanaka
Nadere informatieKaart 15 Bollen en knollen
Kaart 15 Bollen en knollen Informatiekaart Werkblad Onderzoek: o Bollen en knollen o Narcissen op water Quiz: o http://natuur.ariena.com Voor de leerkracht: De kinderen leren de volgende begrippen: Bollenstreek
Nadere informatieMijn huis, mijn thuis
Les 5: Mijn huis, mijn thuis (A-klas) Mijn huis, mijn thuis 1. Mijn huis Mijn naam is Ik ben jaar oud. Ik woon in Ik woon samen met... mensen. Heb je een broer? JA / NEE Heb je een zus? JA / NEE Mijn huis
Nadere informatieExodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje
Exodus 17,1-7 - Water uit de rots voor mensen met een kort lontje Aangepaste dienst Liturgie Voor de dienst speelt de band drie liederen Opwekking 11 Er is een Heer Opwekking 277 Machtig God, sterke Rots
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik hoop voor u dat u ooit eens flink verliefd bent geweest. Niet zo n beetje van: die of die vind ik best aardig. Misschien wordt dat nog wel eens wat
Nadere informatiehebben verzorgde tanden An Melis
CAS EN KATO hebben verzorgde tanden An Melis M O N D I N A C T I E! tekst bij de volgende plaat: Dit is Cas. Cas is blij. Vandaag is de leukste dag van de hele week! Kato komt spelen en vannacht mag ze
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik weet niet of het u is opgevallen, maar het trof mij dat de lezingen van vandaag vol tegenstellingen zitten: het begint al bij Jesaja 41: mensen zijn
Nadere informatieWees niet jaloers! Intro. Wat is jaloersheid? blok E - nivo 1 - avond 6
Wees niet jaloers! blok E - nivo 1 - avond 6 Tijd Wat gaan we doen 19.00 Mentorkwartiertje 19.15 Terugkoppeling en intro 19.20 Wat is jaloersheid? 19.30 Jaloersheid, waar komt het vandaan? 19.45 Jezus
Nadere informatieDe Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 3 en donderdag 5 maart 2015
De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 3 en donderdag 5 maart 2015 Beste natuurliefhebber/- ster, Op dinsdag heb ik maar weinig foto s gemaakt. Ik, of beter gezegd mijn camera, werd tijdelijk ingehuurd
Nadere informatieDAT VERDIENT EEN BLOEMETJE!
1B DAT VERDIENT EEN BLOEMETJE! - Tuinbouw - "ik hoor en ik vergeet, ik zie en ik onthoud, maar ik doe en ik begrijp" Naam:... Klas:... 1 Probleem Binnen enkele weken is het weer infodag en de directie
Nadere informatieDe bij die niet kon vliegen
De bij die niet kon vliegen De kleine bij zat in het gras en keek treurig om zich heen. Daar vlogen alle andere bijen af en aan. Hun kleine pootjes vol met stuifmeel, de mond vol met de nectar van de mooie
Nadere informatieDe Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 14 en woensdag 15 april 2015 vervolg. Dit is het vervolg op het eerste deel van mijn verslag.
De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 14 en woensdag 15 april 2015 vervolg Beste natuurliefhebber/- ster, Dit is het vervolg op het eerste deel van mijn verslag. Een week geleden zag ik alleen nog maar
Nadere informatieVlinder en Neushoorn
Vlinder en Neushoorn Hoi, zei Vlinder. Hoi, zei Neushoorn, hoewel hij meestal niets zei. Maar hij was in een goede bui. Vlinder streek neer op de hoorn van Neushoorn en leek erg zenuwachtig. Hoi! zei Vlinder
Nadere informatieLimburgs Landschap. natuurboekje van
Limburgs Landschap natuurboekje van herfst 2008 Hoi! De ene kastanjeboom is de andere niet. Er zijn wilde en tamme kastanjebomen. Vanaf oktober gaan mensen kastanjes rapen. Zakken vol! Zijn dat nu wilde
Nadere informatieAuditieve oefeningen - lente. Hakken en plakken
Auditieve oefeningen - lente Hakken en plakken (hak de woorden in stukken, laat de kinderen het hele woord zeggen) len-te kro-kus tul-pen lam-me-tje bloe-men zaai-en tuin-tje ro-zen vo-gel tuin-man bij-en
Nadere informatieThemawandeling Herfst
Themawandeling Herfst Leerdoelen: De leerlingen tonen respect voor de natuur De leerlingen kunnen enkele typische herfstverschijnselen uit het bos verklaren De leerlingen kunnen op een aangepaste manier
Nadere informatieDe schepping van hemel en aarde, volgens de Bijbel uit het boek Genisis H1-H3.
De schepping van hemel en aarde, volgens de Bijbel uit het boek Genisis H1-H3. [1] 1 In het begin schiep God de hemel en de aarde2 De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar
Nadere informatieStap 5) Filmpje, quiz en recepten Bekijk hoe bananen worden verbouwd, test je bananenkennis en maak een lekker bananenrecept!
SPREEKBEURT OF WERKSTUK Bananen Hier vind je alle informatie die je nodig hebt voor een spreekbeurt over bananen, waar ze vandaan komen en waarom ze gezond zijn. Het is handig om je spreekbeurt onder te
Nadere informatieGertrude van Walstijn
Gertrude van Walstijn 21 lange dagen 21 lange dagen zat ik in een kippenei, Ik wil eruit, ik wil vrij, Ik prik een gaatje in het ei. Ik wil eruit, ik wil vrij, Ik prik een gaatje in het ei. Nog een stukje,
Nadere informatieArie van der Veer & Ellen Laninga. Luister maar. Met illustraties van Rike Janssen. Boekencentrum
Luister maar Met illustraties van Rike Janssen Arie van der Veer & Ellen Laninga Boekencentrum Verhalen uit het Oude Testament 4 Het begin van de wereld God maakt de wereld Genesis 1:1-2:4 Lang, heel
Nadere informatieHet kweken met de Zosterops palpebrosus
Het kweken met de Zosterops palpebrosus De naam Zosterops palpebrosus heb ik zelf niet verzonnen het is de latijnse naam voor Indische brilvogel of Gangesbrilvogel, waarbij Zosterops staat voor brilvogel.
Nadere informatieVan eitje tot vlinder
Werkblad Van eitje tot vlinder Wat is de goede volgorde van de plaatjes? Begin bij plaatje : de vlinder legt eieren. Schrijf de letter a in hokje. Welk plaatje is de volgende? Zet de letter ervan in hokje
Nadere informatieEr was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig
Nadere informatieKiwi DE KIWI (ACTINIDIA CHINENSIS EN ANDERE SOORTEN) HIER CHINESE KRUISBES GENOEMD, IS EEN STERK GROEIENDE KLIMPLANT.
Kiwi DE KIWI (ACTINIDIA CHINENSIS EN ANDERE SOORTEN) HIER CHINESE KRUISBES GENOEMD, IS EEN STERK GROEIENDE KLIMPLANT. Herkomst Uit wilde kiwiplanten hebben Nieuw Zeelandse Kiwi-bloemen fruitkwekers groot
Nadere informatieIK OVERLEEFDE AUSCHWITZ
Ferenc Göndör IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 3 Mijn vader Lang geleden kwam een jonge, joodse man naar het land Hongarije. Mohr Goldklang was zijn naam. Dat was mijn opa. Mohr
Nadere informatieVolg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :...
Rode opdracht: bomen Pak de boomzoeker 1, 2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Kijk goed naar deze boom om te zien of het
Nadere informatieNAAM. Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever.
Vos en Waar is Haas het ijs? NAAM Uil kijkt in een boek. Het is een boek over dieren. Er staan plaatjes in. Van elk dier één. Uil ziet een leeuw. En een pauw. En een bever. Wat een raar beest! lacht Uil.
Nadere informatieo In zakken gemaakt uit de huid van de dieren. o In de magen van de dode dieren. o Door veel te roeren in de melk.
Oppervlaktespanning Lees aandachtig info fiche 1 Beantwoord de vragen. info fiche 1 Apps 15 min Van probleem tot ontwerp In welk voorwerp bewaarden de jagers hun melk vele jaren geleden? o In zakken gemaakt
Nadere informatieGODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen
GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling
Nadere informatieDe teelt van zonnebloemen
De teelt van zonnebloemen De zonnebloem heeft als wetenschappelijke naam: Helianthus annuus. Deze naam komt van de Griekse woorden voor zon (helios) en bloem (anthos). De plant behoort tot de grote familie
Nadere informatieJohannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons
Johannes 6,1-15 - We danken God, want Jezus zorgt voor ons Dankdag voor gewas en arbeid Liturgie Voorzang LB 448,1.3.4 Stil gebed Votum Groet Zingen: Gez 146,1.2 Gebed Lezen: Johannes 6,1-15 Zingen: Ps
Nadere informatieDe Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 21 maart Beste natuurliefhebber/-ster,
De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 21 maart 2017 Beste natuurliefhebber/-ster, Het was dinsdagmorgen mooi zonnig weer, maar er stond een stevige wind. Voor de middag heeft het nog even gehageld. Het
Nadere informatieJezus kreeg de straf voor onze zonden, wij ontvangen vergeving en vrede. Jesaja 53:4-6 en 1 Petrus 2:24
Jezus kreeg de straf voor onze zonden, wij ontvangen vergeving en vrede. Jesaja 53:4-6 en 1 Petrus 2:24 Als je iets verkeerd doet, verdien je straf. Ja toch? Dat is eerlijk. Er is niemand die nooit iets
Nadere informatie9. SCHADUWTUIN. Op het einde van de dag kunt u dan het aantal uren zon berekenen. Minder dan 3 uur zon:
9. SCHADUWTUIN De meeste groenten en kruiden hebben nood aan zon, maar in de stad hebt u niet altijd zon in uw tuin. In deze fiche bekijken we wat de mogelijkheden zijn in de schaduw of halfschaduw. Om
Nadere informatieIntroductie: Brom en Bram
! Activiteit 43 Brom, Bram en Brim Ontwikkelingsaspecten De kleuters doen ervaringen op met het onderscheiden van klanken (auditieve discriminatie). Materiaal kopies van de tekeningen van Brom en Bram
Nadere informatieTobi en. de wilde bijen
Tobi en de wilde bijen Het is eindelijk paasvakantie en Tobi komt aan op de boerderij van zijn oom. Zijn nichtje Hanna wacht al op hem. Ze knuffelt Tobi en lacht: Kom, we gaan spelen! Lachend en pratend
Nadere informatieGedichtendossier. Datum: 8 januari 2015. Pagina 1 van 8
Gedichtendossier Gemaakt door: Sophie Leusink Klas: 4T3 Vak: Nederlands Datum: 8 januari 2015 Docent: mvr. Scholten Pagina 1 van 8 Inhoudsopgave Blz. Gedicht 3 Gedicht analyse 4 Overige gedichten 6 Pagina
Nadere informatieWinterboek. Groep 3/4
Winterboek Groep 3/4 inhoud blz. Winter 3 1. Slaap 4 2. Glad 5 3. Geheime plekjes 6 4. Dikke jas 7 5. Dikke vacht 8 6. Vogels voeren 9 7. Broeden in de winter 10 8. Het land van de Eskimo 11 Werkblad winter
Nadere informatieDe Bijbel open 2013 34 (31-08)
1 De Bijbel open 2013 34 (31-08) Onlangs kreeg ik voor ons programma de Bijbel open een vraag over de onvruchtbare vijgenboom in Mattheus 21. Je kunt deze geschiedenis ook in andere evangeliën lezen. We
Nadere informatieBij het gekozen thema: Het verlangen van God heb ik mij in de afgelopen dagen afgevraagd wat is mijn verlangen naar God?
Geliefde mannen, Nog een poosje en dan wordt de mannenconferentie van 2015 gehouden. Bij het gekozen thema: Het verlangen van God heb ik mij in de afgelopen dagen afgevraagd wat is mijn verlangen naar
Nadere informatieEerste lezing: Habakuk 3:1-3,16-19 Evangelielezing: Lukas 17:1-10
Eerste lezing: Habakuk 3:1-3,16-19 Evangelielezing: Lukas 17:1-10 Verkondiging Geef me meer geloof God. Het is één van de meest gevaarlijke vragen die je aan God kunt stellen. Ik kan je van te voren zeggen:
Nadere informatieDinosauriërs. Inhoudsopgave. 1. Inleiding. 2. Wat is een dinosauriër?
Dinosauriërs Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Wat is een dinosauriër? 3. Wanneer leefden de dinosauriërs? 4. Waar leefden dinosauriërs? 5. Hoe leefden de dinosauriërs? 6. Waarom waren de dinosauriërs zo groot?
Nadere informatieIk heb een nieuw horloge, zegt papa. Kijk.
Prent 1 Sst, ik hoor iets! Prent 1. Sst, ik hoor iets! Said en Jamal zitten aan tafel te eten. Samen met papa en mama. Ik heb een nieuw horloge, zegt papa. Kijk. Papa laat het horloge zien. Het is een
Nadere informatieBestuivingsinformatie
Bestuivingsinformatie Aardbei Fragaria vesca Familie Ode: Rosales Familie: Rozenfamilie, Rosace. Geslacht: Frigaria Biotoop en bodem: De aardbei prefereert een zonnige standplaats op vochtige vruchtbare
Nadere informatieH E T V E R L O R E N G E L D
H E T V E R L O R E N G E L D Personen Evangelieschrijver Vrouw (ze heet Marie) Haar buurvrouwen en vriendinnen; o Willemien o Janny o Sjaan o Sophie (Als het stuk begint, zit de evangelieschrijver op
Nadere informatieProJOP. jeugdwerk VPKB. 40 Days. stilstaan in de 40 dagentijd
ProJOP jeugdwerk VPKB 40 Days stilstaan in de 40 dagentijd Hey! Voor je ligt 40 Days. De veertigdagentijd is de periode waarin we uitkijken naar Pasen, het feest van Jezus opstanding. Onderweg lezen we
Nadere informatie( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL:
( DATUM) WAARNEMERS : SCHOOL: GROEP:.. BOOM IN DE HERFST waarneemvel 1 WAT IS DE NAAM VAN JULLIE BOOM?.. 1. KRUIS AAN WAT JE ZIET AAN JULLIE TAK Nog groene bladeren Gekleurde bladeren Kale takken Vruchten
Nadere informatieinhoud Herfst 1. Het weer 2. Overal blad 3. Zaden 4. Paddenstoelen 5. De eekhoorn 6. De egel 7. Insecten 8. Vogels op reis 9. Filmpje Pluskaarten
Herfst inhoud Herfst 3 1. Het weer 4 2. Overal blad 5 3. Zaden 6 4. Paddenstoelen 7 5. De eekhoorn 8 6. De egel 9 7. Insecten 10 8. Vogels op reis 11 9. Filmpje 12 Pluskaarten 13 Bronnen en foto s 15 Colofon
Nadere informatieSchrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>
Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor
Nadere informatieVoorbereiding post 5. Kleuren om (van) te snoepen Groep 3-4
Voorbereiding post 5 Kleuren om (van) te snoepen Groep 3-4 Welkom bij IVN Valkenswaard Dit is de powerpointserie als voorbereiding op post 5: Kleuren om (van) te snoepen voor groep 3 en 4. Inhoud: Algemeen
Nadere informatieLeeractiviteit de Plant in de Kamer Onderbouw
Leeractiviteit de Plant in de Kamer Onderbouw NB Onderstaande leeractiviteit is zover uitontwikkeld dat het lesmateriaal hopelijk zonder veel aanpassing gebruikt kan worden in de onderbouw havo/vwo, en
Nadere informatieNoveen tot de H. Teresia van het kindje Jezus III
Noveen tot de H. Teresia van het kindje Jezus III Bijgedragen door Johfrael Tuesday 14 April 2009 Laatst bijgewerkt op Tuesday 14 April 2009 in de Geest van Gebed Noveen tot de H. Teresia van het kindje
Nadere informatieKlein Kontakt. Jarigen. in april zijn:
A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over
Nadere informatieDe Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 11 februari 2014
De Wiershoeck- Kinderwerktuin, dinsdag 11 februari 2014 Beste natuurliefhebber/- ster, Het was afgelopen dinsdag opnieuw een mooie lenteachtige winterdag. Er stond een stevige wind, maar de zon scheen
Nadere informatieEen basisschool project van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2012
Een basisschool project van het IVN Veldhoven / Vessem voorjaar 2012 Doelgroep: Midden- en Bovenbouw Basisonderwijs: groep 5-8 jaargetijde: Voorjaar, zomer, herfst plaats: Bij school, in een park, in een
Nadere informatieToen God Alles Creëerde
Bible for Children stelt voor Toen God Alles Creëerde Geschreven door: Edward Hughes Geïllustreerd door: Byron Unger; Lazarus Bewerkt door: Bob Davies; Tammy S. Vertaald door: Christian Lingua Geproduceerd
Nadere informatieBible for Children stelt voor. Toen God Alles Creëerde
Bible for Children stelt voor Toen God Alles Creëerde Geschreven door: Edward Hughes Geïllustreerd door: Byron Unger; Lazarus Bewerkt door: Bob Davies; Tammy S. Vertaald door: Christian Lingua Geproduceerd
Nadere informatieDe Wiershoeck, woensdag 18 april Beste natuurliefhebber/-ster,
De Wiershoeck, woensdag 18 april 2018 Beste natuurliefhebber/-ster, Omdat een mens nu eenmaal niet op twee plekken tegelijk kan zijn, was ik afgelopen dinsdag niet op de tuinen van De Wiershoeck en de
Nadere informatieWORD EEN ECHTE bomenkenner!
WORD EEN ECHTE bomenkenner! In dit boek kun je bladeren van loofbomen plakken die je vindt tijdens je wandelingen in het bos of het park. Maar voor je een echte bomenkenner kunt worden, moet je nog een
Nadere informatieVraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2
Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker
Nadere informatieKoffie. Inhoud. 1.Waar komt koffie vandaan. 1. Waar komt koffie vandaan
Koffie Inhoud 1. Waar komt koffie vandaan 2. Hoe groeit koffie 3. Oogsten 4. Het mengen en branden 5. 10 uur koffietijd 6. Volksdrank 7. De verpakking 8. Cafeïne en cafeïnevrije koffie 9. Koffiemolens
Nadere informatie