Ken je kerk! Projectboekje. Naam: Klas: Verwerking

Transcriptie

1 Projectboekje Naam: Klas: Verwerking

2 Inhoudsopgave Lessen vooraf - bladzijde 03 Leestekst Bouwstijlen Lessen vooraf Lesopdracht Werkbladen kerkbezoek Werkbladen bij het kerkbezoek - bladzijde Algemene vragen vooraf 2. Eerste indruk 3. Inrichtingselementen 4. Plattegrond 5. De buitenkant 6. Fotografieopdracht Verwerking - bladzijde 17 Verwerkingsopdracht Eindopdrachten verwerking Bijlage - bladzijde 19 Begrippen Colofon Dit project is bestemd voor klas 1 en 2 VMBO, HAVO en VWO en kan gebruikt worden bij alle monumentale kerkgebouwen in Nederland. Het is ontwikkeld op basis van het landelijke project De oude kerk en haar omgeving (2004). In opdracht van de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) door docenten van het Wessel Gansfortcollege (WGC) te Groningen. Aanpassing teksten: Berdien Staats (WGC) Beeldredactie en vormgeving: Mariske Scheper (WGC) Coördinatie en adviezen: Titia Oosterloo (WGC) en Bernardine Beenackers-Heeren (SOGK) Toegevoegde foto s: Stichting Oude Groninger Kerken Met dank aan: Bert Smit (WGC) en Marloes Verheul-Smit (WGC) Stichting Oude Groninger Kerken Inhoudsopgave - 02

3 LEssen vooraf Leestekst Een kerk is een godshuis voor christenen. Er zijn ook andere godshuizen: een moskee voor moslims en een synagoge voor joden. In deze lessen gaat het over de kerken van christenen, een verzamelnaam voor rooms-katholieken en protestanten. Er worden op vaste tijden diensten gehouden en gelovigen kunnen er binnenlopen om te bidden of om even alleen te zijn. De kerk is ook de plaats waar mensen naar toe gaan voor bijzondere gelegenheden: om te trouwen, kinderen te laten dopen en voor begrafenis- of herdenkingsdiensten. Een kerk is een belangrijke plek voor gelovigen en tegelijkertijd een gezellige plek, want ze komen elkaar daar tegen. Het is dus ook een ontmoetingsplaats. Je bent zelf vast ook wel eens in een kerk geweest. Misschien ga je wel iedere zondag naar de kerk. Kerk Al sinds de middeleeuwen worden er in ons land kerken gebouwd. Veel kerken die in de middeleeuwen gebouwd werden, hadden dezelfde indeling. Die indeling is nog steeds te zien bij rooms-katholieke kerken. Het belangrijkste deel, het koor, is meestal gericht op het oosten. In het koor bevindt zich een altaar, dit is de heilige tafel die centraal staat bij de erediensten. Alleen belangrijke mensen, priesters en anderen die een taak hebben bij de erediensten, mogen in het koorgedeelte komen. Het middenschip, het grootste gedeelte van de kerk, is de plaats waar de gelovigen de dienst kunnen bijwonen. Altaarstuk De middeleeuwse kerken waren meestal rijk versierd met beelden van heiligen, wand- en plafondschilderingen en gebrandschilderde ramen. Gewone mensen konden toen niet lezen, maar lazen de belangrijke verhalen van hun geloof in de afbeeldingen op het plafond, de muren en de ramen. Bijvoorbeeld het verhaal van de geboorte van Jezus en het verhaal over het lijden en sterven van Jezus. Ook Bijbelverhalen als Jona en de walvis en de barmhartige Samaritaan komen voor. - Leestekst - 03

4 LEssen vooraf Voor de middeleeuwse gelovigen waren het geloof en de kerk erg belangrijk. Dat kon je goed zien: de kerk was overal het grootste, mooiste en kostbaarste gebouw. Dat moest opgebracht worden door de gewone mensen. Het was voor die gelovigen heel vanzelfsprekend dat ze veel over hadden voor de kerk, het Huis van God. Het geloof in een leven na de dood speelde hierbij ook een rol. Volgens dat geloof komen de mensen die goed geleefd hebben later in de hemel. Misschien zagen ze hun prachtige kerk wel als een soort voorafspiegeling van de hemel! Veel kerken worden tegenwoordig niet meer gebruikt voor erediensten, omdat het aantal gelovigen minder is geworden. De gebouwen worden meestal wel onderhouden. Ze worden vaak gebruikt voor andere doeleinden: tentoonstellingen, lezingen, concerten en zelfs voor feesten. Middenschip Er zijn veel verschillen tussen kerken. Dat zie je al aan de buitenkant: de kerk kan groot zijn of klein; er is een toren of er is geen toren; de ramen zijn van gewoon glas of gekleurd glas, enzovoort. Een kerk is ook gebouwd volgens een bepaalde stijl, dat is een bepaalde manier van bouwen. Straks lees je meer over bijvoorbeeld de romaanse bouwstijl, de gotische bouwstijl en over andere bouwstijlen. Tot ongeveer 1500 was er in Nederland maar één geloof: alle mensen waren katholiek. In de 16e eeuw ontstond er onenigheid over hoe je als gelovige moest leven en wat er geleerd moest worden. Dat kwam voor een deel door de rijkdom in de kerk. Priesters lieten zich voor hun werkzaamheden vaak goed betalen en gebruikten die inkomsten om zelf een weelderig leven te leiden. Dit overschaduwde waar het werkelijk om ging: het geloof. Er kwam protest tegen deze wantoestanden: de mensen wilden terug naar de zuivere beleving van het geloof. De kerk reageerde door de protesterende gelovigen buiten te sluiten. Als reactie daarop stichtten de leiders van de protestbeweging nieuwe kerken: dat zijn de protestantse kerken. De kerk die al bestond heet vanaf die tijd rooms-katholiek, omdat de gelovigen de centrale leiding van de paus in Rome bleven erkennen. Gebrandschilderd glas - Leestekst - 04

5 LEssen vooraf De tijd van de protesten en het stichten van nieuwe kerken wordt hervorming of reformatie genoemd. Veel katholieke kerken werden in deze tijd overgenomen door de protestanten. Preekstoel De protestantse kerken werden heel sober (eenvoudig) ingericht, geen schilderijen en beelden. Het koor, waar priesters de erediensten hielden, was in de protestantse kerken ook niet langer de belangrijkste plaats. De preekstoel of kansel kwam, vaak verhoogd, in het midden van de kerk te staan. Alle gelovigen konden degene die preekte zo goed zien en horen. Op de preekstoel lag de Bijbel. Vanaf deze centrale plaats werd het woord van God verkondigd. Dat was het belangrijkste element van de nieuwe eredienst. Verder werd er gezamenlijk gebeden en gezongen. Op liturgieborden stonden de psalmen en gezangen van de dienst aangegeven. De protestantse kerken werden dan wel sober ingericht, maar dat wil niet zeggen, dat er geen mooie dingen in stonden. De preekstoel en het orgel waren vaak van een kostbare houtsoort gemaakt en versierd met prachtig houtsnijwerk. Er stonden ook mooie herenbanken in, dat zijn banken die door rijke families gebruikt werden. De doopvont was en is in deze kerken ook een belangrijk inrichtingselement (inrichtingselementen zijn de dingen die in een kerk staan). Wanneer je een christelijke kerk bekijkt, kun je dus aan de plattegrond en aan de inrichtingselementen zien of de kerk door protestanten of rooms-katholieken gebruikt wordt en voor welke geloofsgroep de kerk oorspronkelijk gebouwd is. Doopvont - Leestekst - 05

6 LEssen vooraf Bouwstijlen Wanneer je een kerk goed bekijkt, zie je hoge of lage ramen en spitse of ronde vormen. Die vormen wijzen op een bepaalde bouwstijl. Een aantal bekende bouwstijlen wordt hieronder uitgelegd. Daarnaast vertelt je docent nog over een paar andere bouwstijlen. Romaans Romaanse kerken herken je aan het gebruik van ronde bogen: in de vorm van een halve cirkel boven ramen en deuren. Andere kenmerken zijn de dikke stenen muren, kleine deuren en ramen en het gebruik van dikke pijlers of zuilen om de ronde gewelven te kunnen dragen. Soms worden bij deze stijl gebeeldhouwde figuren gebruikt, maar over het algemeen is de stijl vrij sober (eenvoudig) met weinig versieringen. De romaanse stijl werd in Europa toegepast van de 10e tot de 13e eeuw. Gotiek Gotische kerken herken je aan spitse bogen. Andere kenmerken zijn opengewerkte figuren in de bovenste gedeelten van ramen en deuren. Er zijn hoge ramen met spitse bogen, hoge luchtbogen en grote steunberen aan de buitenzijde van de kerk. Lichtinval is belangrijk in de gotiek. De ramen werden steeds groter en er werd glas-in-lood gebruikt. Deze stijl heeft meer versieringen dan de romaanse stijl, dat is bijvoorbeeld te zien aan rijk gedecoreerde altaarstukken. Deze gotische stijl werd het eerst gebruikt in Frankrijk. In het begin werden in ons land romaanse en gotische stijlelementen door elkaar gebruikt. Vooral in Groningen zijn nog kerken te vinden die in een romano-gotische stijl zijn gebouwd. De gotische bouwstijl werd in Europa toegepast van de 13e tot de 16e eeuw. - Bouwstijlen - 06

7 LEssen vooraf Renaissance Eind 16e eeuw werd de gotische bouwstijl in ons land ingeruild voor de renaissancestijl. Hierbij komen antieke vormen van de Romeinen terug, zoals klassieke zuilen, rondboogvensters, deuren met een versierde omlijsting en koepels. Bij deze stijl was harmonie en symmetrie belangrijk en er werd gebruik gemaakt van geometrische vormen (cirkels, vierkanten en driehoeken). Ook zijn er veel versieringen in de vorm van bijvoorbeeld ionische krullen en korinthische blaadjes. De renaissancestijl werd veel gebruikt. Ook openbare gebouwen, zoals stadspaleizen, werden in die stijl gebouwd. De renaissanceperiode duurt tot ongeveer B Neogotiek e Neogotiek als bouwstijl komt in Nederland op na Deze D bouwstijl komt vooral voor bij katholieke kerken. Alle kenmerken uit de gotiek werden opnieuw gebruikt. De architecten hadden veel belangstelling voor middeleeuwse bouwstijlen, maar wel uitgevoerd in moderne, vaak machinaal gemaakte, bouwmaterialen. Soms is het moeilijk een gotisch van een neogotisch gebouw te onderscheiden. Neogotische kerken zijn vaak te herkennen aan de hoge torenspitsen. Ook vertelt het bouwjaar je of het een gotische of een neogotische kerk is. - Bouwstijlen - 07

8 LEssen vooraf Amsterdamse School eze stijl werd het meest gebruikt bij gereformeerde kerkgebouwen. D De stijl herken je aan het gebruik van baksteen en dakpannen in vaak bijzondere vormen, zoals golvende gevels of bijna verticaal gelegde dakpannen. Ook vind je in deze kerken veel smeedwerk (ijzer) en beeldhouwwerken. De beeldhouwwerken zijn vooral gemaakt van natuursteen en hout. Kenmerkend zijn de vele horizontale lijnen. Moderne bouwmaterialen als beton en staal werden gebruikt om de bijzondere vormen te kunnen maken. De Amsterdamse Schoolstijl is niet alleen maar te vinden in Amsterdam en omstreken. Ook op andere plekken in Nederland, onder andere in Groningen, vind je voorbeelden van deze bouwstijl. De periode van de Amsterdamse School liep van 1910 tot ongeveer Moderne kerken a de Tweede Wereldoorlog ontstonden er hele nieuwe stijlen N in de bouwkunst van kerken. De traditionele (bestaande) architectuur werd losgelaten. Men bedacht moderne, strakke vormen en gebruikte nieuwe materialen. - Bouwstijlen - 08

9 LEssen vooraf Lesopdracht Je docent laat je een aantal voorbeelden van kerken met verschillende bouwstijlen zien. Daarna krijg je een aantal andere kerken te zien waarvan je zelf de bouwstijl moet bepalen. Schrijf de antwoorden hieronder op. Kerk 1: Welke bouwstijl en waarom denk je dat? Kerk 2: Welke bouwstijl en waarom denk je dat? Kerk 3: Welke bouwstijl en waarom denk je dat? >> Meer informatie over de bouwstijlen vind je op de website van de Stichting Oude Groninger Kerken ( onder het menu-onderdeel Onderwijs: voortgezet onderwijs. - Lesopdracht - 09

10 werkbladen kerkbezoek We r k b l a d Werkblad 1: A lgemene vragen vooraf 1. Wat is de naam van de kerk? 2. Waar komt die naam vandaan? 3. Wanneer is de kerk gebouwd? 4. Door welke groep gelovigen wordt (of werd) de kerk gebruikt? (katholieke of protestantse gelovigen) 5. Wordt de kerk tegenwoordig nog steeds gebruikt voor de eredienst of heeft de kerk een andere bestemming gekregen? Geef in dat geval ook een voorbeeld van die andere bestemming. - Werkblad - 10

11 werkbladen kerkbezoek We r k b l a d Werkblad 2: E erste indruk 1. Wat is je indruk van deze kerk? Streep de woorden door die volgens jou niet kloppen en vul de rijtjes aan met woorden die hier volgens jou goed passen. Op het eerste gezicht vind ik deze kerk: groot hoog prettig donker - klein - laag - onaangenaam - licht - - Als ik langer kijk, vind ik het interieur (binnenkant) van deze kerk: boeiend rijk versierd kleurrijk oninteressant sober weinig kleuren 2. Geef een beschrijving van het interieur van de kerk met behulp van minstens zes van bovenstaande woorden. - Werkblad - 11

12 werkbladen kerkbezoek We r k b l a d Werkblad 3: Inrichtingselementen 1. De volgende onderdelen (elementen) zijn in veel kerken te zien Kijk in het rijtje hieronder welke inrichtingselementen in de kerk te zien zijn. Schets op de volgende pagina een plattegrond van de kerk en zet de letters er op de juiste plaats in. a. banken of stoelen b. kansel of preekstoel c. altaar d. doopvont e. graven f. orgel g. h. i. 2. Weet je waar die inrichtingselementen voor dienen? Bespreek dat met elkaar. Vraag het eventueel aan je docent of aan de kerkbeheerder. Noteer de antwoorden hieronder: a. b. c. d. e. f. g. h. i. - Werkblad - 12

13 werkbladen kerkbezoek We r k b l a d Werkblad 4: Plattegrond Schets hieronder de plattegrond van de kerk en zet de letters van de inrichtingselementen op de juiste plek. - Werkblad - 13

14 werkbladen kerkbezoek We r k b l a d Werkblad 5: De buitenkant 1. Is er een toren? Zo ja, hoe hoog zou die dan ongeveer zijn denk je? 2. Zijn er veel of weinig ramen en zijn deze groot of klein? 3. Wat kun je nog meer vertellen over de ramen? 4. Is de kerk gemaakt van natuursteen, baksteen, hout of van andere materialen? 5. Wat is de bouwstijl van deze kerk? Denk hierbij aan uiterlijke kenmerken en ook aan het bouwjaar. - Werkblad - 14

15 werkbladen kerkbezoek We r k b l a d 6. Waaraan herken je die bouwstijl? 7. Beschrijf het gebied dat in een straal van 100 meter rondom de kerk ligt. Denk aan pastorie, begroeiing, wegen en woningen. 8. Vind je dat het kerkgebouw past in deze omgeving? Leg uit waarom je dat vindt. - Werkblad

16 werkbladen kerkbezoek We r k b l a d Werkblad 6: Fotografieopdracht Bij deze opdracht ga je foto s maken van de kerk. De foto s heb je later nodig voor de eindopdracht. Maak 5 foto s van de buitenkant van de kerk en 10 van de binnenkant van de kerk. Noteer voor iedere foto een korte beschrijving of aantekening: Werkblad - 16

17 verwerking We r k b l a d Verwerkingsopdracht Maak een beschrijving van de kerk waarin je de informatie van de werkbladen verwerkt. Je docent vertelt of je de opdracht thuis of in de les gaat maken en wanneer deze klaar moet zijn. Je kunt de tekst hieronder opschrijven. - Verwerking - 17

18 verwerking We r k b l a d Eindopdrachten Kies voor je eindopdracht uit één van de volgende vijf mogelijkheden: 1. Maak een folder met informatie over de kerk. Gebruik hiervoor teksten en foto s. De informatie verwerk je in verschillende korte stukjes tekst. 2. Maak een informatieboekje over de kerk met teksten en foto s. Je kunt hier uitgebreide informatie kwijt over de kerk. 3. Maak een informatiefilmpje met beeld en gesproken tekst over de kerk. Denk hierbij ook aan de mogelijkheid van een interview met de beheerder van de kerk. 4. Schrijf een fantasieverhaal waarin de kerk een belangrijke rol speelt. Maak hierbij ook illustraties (tekeningen of foto s). 5. Stel een kinderboekje samen waarin drie Bijbelverhalen worden verteld. Maak hierbij ook illustraties. Instructie: e eindopdracht maak je in het computerlokaal op school. Je docent vertelt je wanneer D de opdracht af moet zijn. Wanneer je met iemand wilt samenwerken overleg je dat met je docent. Beoordelingscriteria: Het eindproduct moet er goed verzorgd uitzien De informatie moet juist zijn Zorg voor passende illustraties (tekeningen en/of foto s) Schrijf alles in eigen woorden Controleer je tekst op spelfouten Afsluiting van het project: Tijdens een afsluitende les worden de resultaten van de eindopdrachten aan de docent en aan elkaar gepresenteerd. Hierover krijg je informatie van je docent. - Verwerking - 18

19 Bijlage In deze bijlage wordt een aantal begrippen van het projectboekje uitgelegd. - Begrippen - 19

20 Begrippen A Altaar Heilige tafel waarop in de rooms-katholieke kerk de mis wordt opgedragen en tevens de belangrijkste plek voor deze eredienst. Soms zijn er meerdere altaren. In veel kerken is bijvoorbeeld een Maria-altaar. Altaarstuk De opbouw aan de achterzijde van het altaar, zichtbaar vanuit het schip. Gewoonlijk met geschilderde en/of gebeeldhouwde voorstellingen. B C D Architectuur De kunst en kennis van het ontwerpen van gebouwen. Beeldhouwwerk Ruimtelijke kunstwerken gemaakt van materialen als steen, brons, ijzer, beton, klei of gips. Christenen Term waarmee zowel katholieke als protestantse gelovigen bedoeld worden. Decoratie Versiering. Dominee Geestelijke in een protestantse kerk. Hij leidt de dienst, leest uit de Bijbel en houdt de preek. E Doopvont Schaal of vat met water, vaak mooi vormgegeven, om te gebruiken bij het dopen. Door deze ceremonie worden mensen in de geloofsgemeenschap opgenomen, dat kunnen zowel kinderen als volwassenen zijn. Eredienst Samenkomst van gelovige mensen waarin God wordt geëerd in de kerk. Bij de katholieken wordt dit de mis genoemd en bij de protestanten de kerkdienst. Exterieur De buitenkant van bijvoorbeeld een kerk. - Begrippen - 20

21 G Gebrandschilderde ramen Ramen die versierd zijn met kleuren en afbeeldingen. Geometrische vormen Alle vormen die je met een passer of liniaal kunt maken zoals vierkanten, cirkels en driehoeken. H Glas-in-lood Versieringen in ramen waarbij stukken glas in lood gezet zijn. Het kan hier ook gaan om gekleurd glas met afbeeldingen. Harmonie Als er samenhang is en iets goed bij elkaar past. Heilige Een persoon die zo vroom of goed geleefd heeft, dat de katholieke kerk bepaald heeft dat deze persoon als voorbeeld dient en aanbeden kan worden. In katholieke kerken zijn gewoonlijk beelden te vinden van heiligen. Enkele bekende heiligen: Sint Maarten, Sint Nicolaas en Sint Antonius. Herenbank Speciale, vaak rijk versierde kerkbank. Hierop zaten vroeger belangrijke mensen zoals adellijke families. Hervorming Periode in de 16e eeuw waarin de protestanten zich afsplitsten van de katholieke kerk. I K Houtsnijwerk Kunstwerk van hout, dat sierlijk is bewerkt met een snijdgereedschap, waardoor het een bepaalde vorm krijgt. Interieur De binnenkant of de inrichting van bijvoorbeeld een gebouw. Ionisch Klassieke bouwstijl waarbij de zuilen bovenaan een versiering hebben in de vorm van twee krullen. Katholieken Christenen die na de hervorming de godsdienst hielden die er al was. Ze worden vanaf die tijd rooms-katholieken genoemd, omdat ze de paus van Rome als leider erkennen. - Begrippen - 21

22 K L Koor Belangrijkste en heiligste onderdeel van de kerk voor de katholieken. Het koor is alleen toegankelijk voor geestelijken. Korinthisch Klassieke bouwstijl, waarbij de zuilen bovenaan een versiering hebben in de vorm van twee ringen van acanthusblaadjes. Liturgie Alle activiteiten tijdens de kerkdienst zoals het zingen van psalmen en gezangen, het lezen van Bijbelteksten en een preek van een dominee of priester. De onderdelen gebeuren meestal in een vaste volgorde. Liturgiebord In veel protestantse kerken hangen liturgieborden waarop de liederen en Bijbelteksten van de zondagse eredienst staan. Een ander woord hiervoor is psalmbord. M P Maria De naam van de moeder van Jezus. Voor de katholieken is zij een belangrijke heilige persoon die veel aanbeden wordt. Ze wordt ook wel Heilige Maria genoemd, de Maagd Maria, Madonna of Onze-Lieve-Vrouw. Pastorie Het huis van de dominee van een protestantse kerk. De pastorie staat vaak naast de kerk. Paus De leider van de rooms-katholieke gelovigen. Hij woont in Rome. Preekstoel Dit is de plek vanwaar de geestelijke de gelovigen toespreekt. Een preekstoel is vaak opgehangen aan een zijwand van de kerk of staat voorin de kerk. Een preekstoel komt zowel in katholieke als protestante kerken voor. Bij protestanten staat de preekstoel centraal in de dienst. Een ander woord voor preekstoel is kansel. Priester Geestelijke in de katholieke kerk. - Begrippen - 22

23 P S Protestanten Christenen die na de hervorming een nieuwe godsdienst kregen, zoals Nederlands-hervormden, later ook gereformeerden en baptisten. Schip Het deel van de kerk dat voor de gelovigen bestemd is, meestal het grootste deel van de kerk. Soms is het schip onderverdeeld in een middenschip en zijschepen. Steunbeer Naar buiten uitstekende muurverzwaring (soort zuil), als extra steun voor het dragen van het dak of soms ook de koepel. Z Symmetrie Als twee helften van een object (zoals een gebouw of decoratie) hetzelfde zijn, ze vormen dan elkaars spiegelbeeld. Zuil Steunpilaar in een gebouw waarop het dak rust. >> Op de website van de Stichting Oude Groninger Kerken (SOGK) is een uitgebreidere begrippenlijst te vinden. Zie hiervoor: de website van de Stichting Oude Groninger Kerken ( onder het menu-onderdeel groninger kerken digitaal: registers. - Begrippen - 23

24