Bijlage 2 Witwassen en fraude

Transcriptie

1 Bijlage 2 Witwassen en fraude Mr. P.C. Speekenbrink 1 Inleiding In het kader van het voorkomen van het misbruik van het financiële stelsel voor het witwassen van geld werd op 1 februari 1994 de Wet Melding Ongebruikelijke Transacties (Wmot) in Nederland van kracht. Op grond van deze Wmot zijn financiële instellingen verplicht ongebruikelijke transacties te melden aan het meldpunt, dat vervolgens bepaalt of sprake is van verdachte transacties. In het bevestigende geval komen deze transacties beschikbaar voor de opsporingsautoriteiten. Naast het preventieve doel van de Wmot draagt de wet tevens bij aan het feitelijk bestrijden van het witwassen. In de afgelopen vijftien jaar vertoont het aantal meldingen van ongebruikelijke trans acties een flink stijgende lijn. Het meldpunt ongebruikelijke transacties (MOT), thans de Financial Intelligence Unit Nederland (FIU-Nederland) ontving in 2008 bijna meldingen van ongebruikelijke transacties. Na de oprichting van de Financial Action Task Force (FATF) in 1989 verstevigde het internationaliseringproces, getuige het aantal internationaalrechtelijke richtlijnen, overeenkomsten en afspraken. Het aantal internationale organisaties, gericht op de strijd tegen het witwassen, groeide, maar ook hun invloed nam toe. Na de terreuraanslagen in 2001 in de Verenigde Staten werd de aandacht voor terrorisme en terrorismefinanciering geïntensiveerd en besloten veel landen over te gaan tot ratificering van internationale verdragen. De nationale, centrale onafhankelijke meldpunten, de zogenaamde Financial Intelligence Units (FIU s) kregen een belangrijke taak toebedeeld in het verwerken van ongebruikelijke trans acties die te maken konden hebben met terrorismefinanciering. In dit artikel ligt de nadruk op het misdrijf witwassen in relatie tot de meldplicht, in het bijzonder de melding van fraude als ongebruikelijke transactie. 1 Peter Speekenbrink is werkzaam als senior beleidsadviseur bij de FIU-Nederland. De FIU-Nederland is een nationale, autonome unit ondergebracht bij de dienst IPOL van het KLPD. De auteur schrijft dit artikel op persoonlijke titel. 127

2 Witwassen en fraude In Nederland werd witwassen in het Wetboek van Strafrecht (WvSr) zelfstandig strafbaar gesteld op 14 december Tot dat moment werd witwassen strafrechtelijk als een vorm van heling aangemerkt. Inmiddels is de Wmot op 1 augustus 2008 vervangen door de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft). Doel van de Wmot en de Wwft en de daaraan ten grondslag liggende richtlijnen en verdragen is onder meer het voorkomen van het misbruik van het financiële stelsel voor witwassen en de financiering van terrorisme. Om het financiële stelsel beter te beschermen is het onder de meldplicht gebrachte aantal instellingen 3 aanmerkelijk gegroeid en zijn de criteria voor het bepalen van een on gebruikelijke transactie eveneens gewijzigd. In het begin werd een ongebruikelijke transactie sterk bepaald door objectieve criteria die onder meer in een indicatorenstelsel waren ondergebracht. De laatste jaren met name is er een stijging waarneembaar van meldingen op grond van een subjectief criterium. 4 Het is een goede ontwikkeling dat niet alleen de overheid regels voorschrijft ter bescherming van het stelsel. De instellingen hebben een eigen verantwoordelijkheid en kunnen met hun praktijkervaringen en hun specifieke marktkennis, een substantiële bijdrage leveren aan het integer houden van het stelsel waarvan ze deel uit maken. De vraag kan echter aan de orde komen of (het vermoeden van) fraude eveneens dient te leiden tot een melding aan de FIU. De kern van dit artikel betreft dan ook het vraagstuk of transacties die verband houden met een vermoeden van, of geconstateerde, fraude gemeld moeten worden aan de FIUNederland. Er bestaan immers ook fraude meldpunten. Fraude en witwassen worden onderscheiden maar zijn sterk verbonden. Hoe verhoudt het delict witwassen zich tot de fraudedelicten? Ter beantwoording van deze vraag zal in dit artikel allereerst de strafbaarstelling van witwassen behandeld worden. De witwasbepalingen Witwassen is het uitvoeren van transacties/handelingen om de illegale herkomst van geld of goederen te verbergen. Het doel van witwassen is het omzetten van illegaal c.q. crimineel verkregen vermogen met het doel de criminele herkomst te verhullen en de gelden en waarden als legaal verdiend in het economische verkeer te brengen. Voor een goed begrip is het van belang stil te staan bij de wetswijziging van 14 december 2001 waarbij het delict witwassen opgenomen werd in artikel 420 bis (opzet), ter (gewoonte) en quater (schuld) van het WvSr. 2 Wet van 6 december 2001 tot wijziging van het wetboek van strafrecht en enkele andere wetten in verband met de strafbaarstelling van het witwassen van opbrengsten van misdrijven, Stb Artikel 1 van de WWFT rubriceert alle onder de meldplicht vallende instanties, beroepsgroepen en personen onder de term instellingen. 4 Zie bijvoorbeeld het jaaroverzicht FIU-Nederland 2007 pagina

3 Witwassen en fraude Wetboek van Strafrecht Art. 420bis 1. Als schuldig aan witwassen wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste vier jaren of geldboete van de vijfde categorie: a. hij die van een voorwerp de werkelijke aard, de herkomst, de vindplaats, de vervreemding of de verplaatsing verbergt of verhult, dan wel verbergt of verhult wie de rechthebbende op een voorwerp is of het voorhanden heeft, terwijl hij weet dat het voorwerp onmiddellijk of middellijk afkomstig is uit enig misdrijf; b. hij die een voorwerp verwerft, voorhanden heeft, overdraagt of omzet of van een voorwerp gebruik maakt, terwijl hij weet dat het voorwerp onmiddellijk of middellijk afkomstig is uit enig misdrijf. 2. Onder voorwerpen worden verstaan alle zaken en alle vermogensrechten. Art. 420ter Hij die van het plegen van witwassen een gewoonte maakt, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie. Art. 420quater 1. Als schuldig aan schuldwitwassen wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of geldboete van de vijfde categorie: a. hij die van een voorwerp de werkelijke aard, de herkomst, de vindplaats, de vervreemding of de verplaatsing verbergt of verhult, dan wel verbergt of verhult wie de rechthebbende op een voorwerp is of het voorhanden heeft, terwijl hij redelijkerwijs moet vermoeden dat het voorwerp onmiddellijk of middellijk afkomstig is uit enig misdrijf; b. hij die een voorwerp verwerft, voorhanden heeft, overdraagt of omzet of van een voorwerp gebruik maakt, terwijl hij redelijkerwijs moet vermoeden dat het voorwerp onmiddellijk of middellijk afkomstig is uit enig misdrijf. 2. Onder voorwerpen worden verstaan alle zaken en alle vermogensrechten. Door de hierboven aangegeven formulering van het delict witwassen bestaan er, los van de handelingen, twee essentiële hoofdbestanddelen in de delictsomschrijving. Het eerste is het weten (de wetenschap of het behoren te weten dat het voorwerp onmiddellijk of middellijk van enig misdrijf afkomstig is). Het tweede hoofdbestanddeel is het (bewezen) verband dat het voorwerp uit een misdrijf afkomstig is. Kort samengevat als wetenschap en uit misdrijf afkomstig. 129

4 Witwassen en fraude De wetenschap Bij de opzetvariant van witwassen is de wetenschap dat het voorwerp afkomstig is uit enig misdrijf evident. De wetenschap van degene die een gewoonte maakt van witwassen is er, of mag zeker verondersteld worden. Herhaaldelijk witwashandelingen plegen zonder te weten dat het voorwerp van misdrijf afkomstig is, of dit redelijkerwijs te vermoeden, is uit te sluiten. Bij de schuldvariant wordt de wetenschap omschreven als redelijkerwijs vermoeden. Het betreft het plegen van witwashandelingen, waarbij ieder weldenkend persoon zou moeten vermoeden dat er iets niet in de haak is. Met het oog op fraudedelicten in relatie tot de fraudeur behoeft het onderwerp wetenschap geen nadere bespreking. Een fraudeur pleegt immers niet per ongeluk een fraudedelict. Fraude kunnen we zien als het zichzelf dan wel anderen wederrechtelijk bevoordelen door misbruik van geschonken vertrouwen, al dan niet met behulp van bedrieglijke middelen. Er is altijd sprake van een vorm van opzet. Bij een dreigend faillissement bijvoorbeeld worden vaak handelingen gepleegd om de zekerheden van de financiers of anderszins schuldeisers ten aanzien van de boedel te verduisteren. Ook worden bij een mogelijk faillissement betalingsstromen omgebogen door middel van bijvoorbeeld een frauduleus opgestelde factuur. Uit misdrijf verkregen het gronddelict Los van de betere aansluiting bij de internationale ontwikkelingen was een hoofdreden voor het zelfstandig strafbaar stellen van witwassen, om beter in staat te zijn om deze ernstige vorm van criminaliteit te kunnen bestrijden. Hierbij speelde de zogenaamde heler-steler problematiek een belangrijke rol. Kort aangegeven kwam dit er op neer dat, indien de opbrengsten verkregen zijn door een zelf gepleegd misdrijf, je je niet aan heling schuldig kon maken. In het geval van diefstal, was je of de dief, of je was iemand die het gestolen goed via heling verkreeg. Dief en heler konden niet één en dezelfde persoon zijn. In de zin van witwassen, als vorm van heling, kon de pleger van het gronddelict (diefstal, drugsdeal) niet tevens de witwasser (heler) zijn. In het kader van de bewijsvoering van witwassen als vorm van heling, moest de relatie met het gronddelict vastgesteld te worden. Uitgesloten moest worden dat de verdachte de pleger was van het gronddelict waaruit het voorwerp/voordeel afkomstig was. Sinds 14 december 2001 vallen ook handelingen met betrekking tot voorwerpen die afkomstig zijn uit misdrijven die de witwasser zelf heeft gepleegd, onder de nieuw ingevoerde witwasbepalingen. Het maakt voor de strafwaardigheid van witwassen in wezen niet uit of zelf verkregen criminele voorwerpen of andermans verkregen criminele voorwerpen worden witgewassen. De zelfstandige strafbaarstelling van witwassen sluit aan bij de internationale praktijk en daarmee tevens bij de internationale anti-witwasverdragen, overeenkomsten en richtlijnen. 130

5 Witwassen en fraude Bovenstaande problematiek was niet eenvoudig, ook de Kamerbehandelingen destijds geven over dit onderwerp geregeld uitgebreide discussies aan. De verruimde mogelijkheden die de witwasbepaling bood, sloten aan bij de wens van de Kamer voor een meer stevige en effectieve aanpak om de aantasting van de integriteit van het financiële en economisch stelsel te beperken. Een tweede punt van aandacht was het terugdringen van de georganiseerde criminaliteit. 5 Bij georganiseerde criminaliteit zijn meerdere mensen betrokken en worden verschillende strafbare feiten gepleegd waaronder diverse gronddelicten en witwassen. Er bestaat een sterk verband tussen georganiseerde criminaliteit en witwassen. De politieke belangstelling voor beide aandachtsgebieden laat zich eveneens zien in de gekozen methodiek die resulteert in de vorm van bewijslastverlichting. Nu het instrumentarium om witwassen te bestrijden, door loskoppeling van de helingbepalingen, is verruimd treedt hierbij tevens een ander effect op. De verwachting bestaat dat de plegers van gronddelicten ontmoedigd raken door de opsporing en vervolgingsmogelijkheden in het kader van witwassen. Dit geldt met name voor de categorie plegers van financieel-economische delicten. Daarnaast zijn de mogelijkheden om het voorwerp/voordeel te ontnemen eveneens verruimd. De kans is toegenomen dat het genot van het criminele gewin, waar het allemaal om te doen is, wel eens van korte duur kan zijn. Het gronddelict speelt bij de zelfstandige strafbaarstelling van witwassen een belangrijke rol. Het gronddelict dient een misdrijf te zijn. Het gaat om vermogensvoordelen die afkomstig zijn uit de categorie misdrijven. Bepaalde landen kennen een lijst met zogenaamde basismisdrijven, eigenlijk zijn deze basismisdrijven niet anders dan gronddelicten. 6 Dit zijn met name aangeduide misdrijven die een veroordeling wegens witwassen kunnen op leveren. Andere landen, waaronder Nederland, hebben die beperking niet. Alle misdrijven waarmee voorwerpen worden verkregen, kunnen aanleiding zijn tot een vervolging terzake van witwassen. Wat wordt precies verstaan onder van enig misdrijf afkomstig? In de Memorie van Toelichting (MvT) 7 bij de wet van 14 december 2001 wordt ten aanzien van het bestanddeel van enig misdrijf afkomstig aangegeven dat: Voldoende is dat wordt (tenlastegelegd en) bewezen dat het voorwerp afkomstig is uit enig misdrijf. Niet vereist is dat de rechter identificeert welk misdrijf precies aan het voorwerp ten grondslag ligt. Vaak zal dit niet mogelijk zijn, terwijl het ook niet relevant is voor de strafwaardigheid van het witwassen. Gaat het bijvoorbeeld om handelingen van verdachte Y ten aanzien van een bankrekening waarop hij en zijn kompaan opbrengsten van hun verschillende criminele activiteiten (mensenhandel, afpersing, drugshandel) plachten te storten, maar is niet duidelijk uit welke van die activiteiten de betrokken gelden 5 Eerste Kamer, vergaderjaar , , nr. 288a. 6 Een voorbeeld is de limitatieve lijst met gronddelicten opgenomen in 261 van het StGB, de witwas bepaling in de BRD. 7 Kamerstukken II , , nr. 3, blz. 16, bij de wet van 6 december 2001, Stb. 606, tot wijziging van het Wetboek van Strafrecht en enkele andere wetten in verband met de strafbaarstelling van het witwassen van opbrengsten van misdrijven. 131

6 Witwassen en fraude afkomstig waren (wellicht uit allemaal), dan kan niettemin bewezen worden geacht dat die gelden uit enig misdrijf afkomstig waren. De opvatting dat voor de bewezenverklaring van het onderdeel afkomstig uit enig misdrijf vereist zou zijn dat uit de bewijsmiddelen moet kunnen worden afgeleid dat het desbetreffende voorwerp afkomstig is uit een nauwkeurig aangeduid misdrijf is weerlegd. De Hoge Raad oordeelde dat die opvatting, gelet op doel en strekking van de onderhavige wets bepaling en mede in het licht van de hiervoor weergegeven wetsgeschiedenis, niet als juist kan worden aanvaard. Dat betekent ook dat uit de bewijsmiddelen niet behoeft te kunnen worden afgeleid door wie, wanneer en waar dit misdrijf concreet is begaan. 8 Verder heeft de wetgever niet alleen het witwassen van voorwerpen 9 die rechtstreeks/ onmiddellijk uit misdrijven voortkomen strafbaar willen stellen, maar ook het witwassen van voorwerpen die niet rechtstreeks/middellijk uit enig misdrijf afkomstig zijn. Witwassen is een voortdurend delict en kent vele handelingen. Uit misdrijf afkomstige voorwerpen worden meerdere malen omgezet (valutawisselingen, overboekingen, aankopen etc.) in andere voorwerpen. Door ook de voorwerpen die indirect afkomstig zijn uit mis drijven in de bepaling op te nemen kunnen alle handelingen, inclusief de meest recente omzettingen van uit misdrijf verkregen voorwerpen, strafrechtelijk worden aangepakt. Bovendien is het niet vereist dat het voorwerp in het geheel uit misdrijf afkomstig is. Deels uit een misdadige bron afkomstig, is voldoende om te kunnen spreken van een voorwerp dat van enig misdrijf afkomstig is. Alle misdrijven? Aangezien de witwasbepalingen deel uit maken van het Wetboek van Strafrecht is de vraag, of de misdrijven waarop de witwasbepalingen doelen, zich beperken tot de misdrijven die in het commune strafrecht vermeld staan, of dat de reikwijdte groter is. Wetsgeschiedenis en rechtspraak hebben uitgewezen dat hiermee ook misdrijven bedoeld zijn die vermeld staan in het bijzondere strafrecht. Zelfs een bepaalde categorie overtredingen, mits opzettelijk begaan, valt binnen dit bereik. Bepaalde, opzettelijk begane, overtredingen worden immers als misdrijf aangemerkt. Het Openbaar Ministerie evenals de politie (bij monde van het Korpsbeheerdersberaad en de Raad van Hoofdcommissarissen) hebben in hun commentaren op het eerdere wetsontwerp [27159] er voor gepleit de strafbaarstelling van het witwassen uit te doen strekken tot opbrengsten uit ieder strafbaar feit, dus niet alleen uit misdrijven maar ook uit overtredingen. Daarbij denken zij met name aan bepaalde lucratieve milieudelicten die strafbaar zijn gesteld op grond van de Wet Economische Delicten (WED). Deze delicten vormen een misdrijf als zij opzettelijk zijn begaan en anders een overtreding. Vooralsnog ziet de minister c.q. de wet- 8 HR 28 september 2004, LJN: AP Onder voorwerpen worden verstaan alle zaken en alle vermogensrechten. 132

7 Witwassen en fraude gever geen aanleiding om de strafbaarstelling van het witwassen uit te breiden tot opbrengsten uit overtredingen. Zeker bij de meer grootschalige witwasactiviteiten zal al snel kunnen worden aangenomen dat de daaraan ten grondslag liggende gronddelicten opzettelijk zijn begaan, zodat sprake is van een misdrijf. In die gevallen zal ook de strafbaarstelling van een criminele organisatie (artikel 140 WvSr) in beeld kunnen komen. 10 Fiscaal delict/misdrijf Op 7 oktober 2008 deed de Hoge Raad uitspraak in een zaak waarbij de reikwijdte van de witwasbepalingen zich uitstrekt tot belastingontduiking. 11 Het Gerechtshof in s-hertogenbosch had een verdachte vrijgesproken omdat het Hof van oordeel was dat vermogensbestanddelen waarover men de beschikking heeft, doordat belasting is ontdoken, niet kunnen worden aangemerkt als voorwerpen afkomstig van enig misdrijf. De Hoge Raad oordeelde echter dat dit een onjuiste rechtsopvatting is. De betreffende vermogensbestanddelen kunnen worden aangemerkt als van misdrijf afkomstig in de zin van de witwasbepalingen. De wetgever heeft niet beoogd andere beperkingen aan te leggen wat betreft het gronddelict waaruit het voorwerp van de witwashandelingen afkomstig is, dan dat het moet gaan om een misdrijf. Voorhanden hebben In de delictsomschrijving van witwassen is, het verbergen of verhullen van degene die het voorwerp voorhanden heeft, opgenomen. Kijkend naar de handelingen die benoemd zijn in de witwasbepalingen wil ik me hier voornamelijk concentreren op het voorhanden hebben. Bedoeld is degene die het voorwerp feitelijk tot zijn beschikking heeft, dat wil zeggen de feitelijke zeggenschap heeft. Dit is van belang omdat uit de inmiddels vele witwasconstructies is gebleken dat redelijk snel duidelijk is wie de rechthebbende partij is op een voorwerp. Probleem daarbij is veelal dat die rechthebbende er niet de beschikking over heeft. In de zoektocht naar het voorwerp, bijvoorbeeld een geldsom, heeft iemand anders dit voorhanden, wetende dat dit van enig misdrijf afkomstig is. Als voorbeeld kan gedacht worden aan een crimineel die zijn wederrechtelijk verkregen voordeel bij een buitenlandse financiële instelling heeft ondergebracht. De rekening staat op naam van een derde, natuurlijk persoon of rechtspersoon, die in opdracht van de crimineel opnames en boekingen verricht. Ook kan de geldsom zijn omgezet in het buitenland waarbij geïnvesteerd is in onroerend goed, dat op naam staat van een derde, niet zijnde de rechthebbende. Er is geruime tijd kritiek geweest op de stelling dat het enkel voorhanden hebben van een voorwerp afkomstig uit enig misdrijf, volstrekt onvoldoende zou zijn om dit als witwassen te kunnen aanmerken. 10 Kamerstukken II , 27159, nr. 3, p HR 7 oktober 2008, LJN: BD

8 Witwassen en fraude In de rechtspraak is deze stelling herhaaldelijk aangevoerd. De Hoge Raad heeft hier in duidelijkheid in gebracht. Uitgangspunt is dat de wetgever bij het strafbaar stellen van witwassen bewust heeft gekozen om ook het voorhanden hebben daarin te betrekken. Overwegingen hierbij zijn ondermeer de aansluiting bij de beginselen van de Europese anti-witwas richtlijnen. De Hoge Raad bepaalde, op grond van het bovenstaande, dat de opvatting dat het enkel voorhanden hebben van een voorwerp onvoldoende is om dit als witwassen aan te merken geen steun vindt in de wet. Fraudedelicten en witwassen Al vele jaren bestaat er nationale en internationale belangstelling voor het bestrijden van financieel economische criminaliteit. In Nederland ontstonden binnen de politieorganisatie de bureaus financiële ondersteuning (BFO s) later BFR s (bureau financiële recherche) geheten. De ontnemingwetgeving, toen nog Pluk ze wetgeving genoemd, zag in 1993 het daglicht. Politie en Justitie waren veel capaciteit kwijt bij het opsporen en vervolgen van (omvangrijke) fraudezaken. Voor het opsporingsapparaat was het witwassen nog relatief nieuw en onbekend. Dit zou in de navolgende jaren in belang toenemen en zich wijzigen. In het kader van de intensivering van de fraudebestrijding ontstonden in de jaren 97 en 98 de Interregionale fraudeteams (IFT s) met aandacht voor de horizontale fraude, fraude binnen het financieel-economisch verkeer tussen burgers, bedrijfsleven en (finan ciële) instellingen. Het Landelijk Loket Horizontale Fraude werd ingesteld. Daarnaast werd een projectbureau financieel rechercheren (Pofire) geformeerd, dat was gericht op het bredere werkveld van de financieel economische criminaliteit. Vanwege het succes van het landelijk fraudemeldpunt volgden tal van verwante meldpunten, ook voor tal van fraudevormen. Voorbeelden zijn meldpunten voor faillissementsfraude, acquisitiefraude, het fraudemeldpunt voor accountants. Momenteel wordt onderzoek ingesteld naar de haalbaarheid van een landelijk meldpunt internet fraude. Een beslissing om fraude beter te kunnen aanpakken is het toebedelen van politieregio overstijgende fraude aan de Boven Regionale Recherchebureaus, de BR-en. Deze BR-en hebben zich inmiddels ontwikkeld als fraude specialisten. Fraude is geen delict dat vermeldt staat in het wetboek van strafrecht en komt niet bij bijzondere wetten als zodanig voor. Fraude wordt gezien als een vorm van bedrog en kent geen eenvormige definitie. Tal van delicten hebben fraudeaspecten; men kan denken aan bedrog, oplichting, valsheid in geschrifte, bedrieglijke bankbreuk en dergelijke. De fraudeur heeft als oogmerk zich of een ander te bevoordelen door anderen te benadelen. Daarbij is altijd een vorm van opzet in het spel. Veel fraudevormen gaan gepaard met transacties die veelal via instellingen lopen die deel uit maken van de financiële sector. Fraude tast, net als witwassen, het vertrouwen in het financiële stelsel aan. 12 HR 2 oktober 2007, NJ 2008,

9 Witwassen en fraude Diverse sectoren zijn gevoelig voor fraude. Men kan denken aan fraude in de sociale sector, bijvoorbeeld uitkeringsfraude, maar ook aan fiscale fraude, kredietfraude, faillissementsfraude, verzekeringsfraude en vastgoedfraude. Een recent voorbeeld hiervan betreft de Bouwfonds-affaire. Onder de kop Vermaard architect bekent witwassen in fraudezaak vastgoed geeft een landelijk dagblad aan dat vele miljoenen zijn witgewassen die via valsheid in geschrifte waren verkregen. 13 De bedragen zijn enorm en de maatschappelijke impact eveneens. Zowel publieke als private organisaties worden geraakt door fraude. De materiële schade verschilt in omvang en niet altijd wordt besloten om aangifte te doen. Imagoschade in de zakelijke wereld kan daar een reden voor zijn. Het onderling schikken tussen dader en benadeelde geniet veelal de voorkeur boven het inschakelen van het ultimum remedium, het strafrecht en de daarbij behorende publieke aandacht. Net als bij witwassen tasten we in het duister hoe groot de werkelijke omvang van fraude op jaarbasis is. 14 Niet alles wordt gedetecteerd en niet alles wordt gemeld, een zogenaamd dark number is inherent. Een laagdrempelig meldpunt voor fraude is daarbij een verbetering. Een beter inzicht ontstaat op basis van welke fraudevormen actueel zijn en de impact ervan. De aandacht in deze meldsystematiek is hoofdzakelijk repressief van aard. Al kun je op grond van de modus operandi mogelijk parameters destilleren die kunnen signaleren dat er sprake is van een op handen zijnde fraude. Het door fraude verkregen criminele voordeel moet worden weggesluisd, bij voorkeur door middel van internationale constructies. Diverse en ingewikkelde kanalen maken de kans op detectie kleiner. In veel gevallen is het de fraudeur zelf die zijn crimineel verkregen voordeel veilig wil stellen en wil onttrekken aan de aandacht van politie en justitie. In wezen pleegt de fraudeur witwashandelingen. Daarnaast plegen witwassers op hun beurt weer fraudehandelingen om te kunnen witwassen. Het opmaken van valse of vervalste documenten bijvoorbeeld om een lening te sugge reren of om de illegale oorsprong van het vermogen af te schermen. Fraude en witwassen liggen nogal eens in elkaars verlengde. Het is ook niet vreemd dat een substantieel deel van de bij de FIU-Nederland gemelde ongebruikelijke transacties een relatie hebben met fraude. De fraudeur zal zijn voordeel ook willen verbergen, verhullen, maar heeft het ook voorhanden. Op het moment dat de fraude is gepleegd en het voordeel tot zijn beschikking komt is de fraudeur witwasser. De feiten en handelingen beant woorden aan de delictselementen van het witwasartikel. In het geval dat er een opsporingsonderzoek loopt of gaat lopen naar aanleiding van een fraude is informatie, met name financiële informatie, belangrijk. In het kader van de bewijsvoering worden bronnen bevraagd en personen gehoord. Het internationale aspect komt veelal om de hoek kijken en politiële buitenland bevragingen en rechtshulpverzoeken zijn het gevolg. 13 Volkskrant 4 september 2009 voorpagina en pagina Zie bijvoorbeeld pagina 132 van het verslag van een onderzoek voor het Nationaal dreigingsbeeld 2008, Georganiseerde bovenregionale vermogenscriminaliteit, KLPD, Dienst IPOL, Zoetermeer

10 Witwassen en fraude Een belangrijke nationale bron kan ook bevraagd worden, de FIU-Nederland en wel middels een zogenaamd verzoek van de Landelijk Officier van Justitie voor witwassen, de LOvJ. De opsporing kan via de zaaksofficier aan de LOvJ vragen om aan het hoofd van de FIU-Nederland het wettelijk afgeschermde databestand ongebruikelijke transacties 15 te raad plegen om te toetsen of (ongebruikelijke) transactie-informatie te koppelen is aan in onderzoek zijnde personen. In het positieve geval bestaat bij dit LOvJ-verzoek 16 ook de mogelijkheid om te verzoeken om een relevant databestand van een buitenlandse FIU te bevragen. Dit moet dan een FIU zijn dat aangesloten is bij de zogenaamde Egmont Group, een internationale organisatie van louter nationale FIU s 17, die aan een bepaalde standaard voldoen. De Egmont Group heeft als hoofddoel een optimale internationale uitwisseling van financial intelligence aanwezig bij de Egmont FIU s te bewerkstelligen. Alle voor het onderzoek relevante, uit het buitenland verkregen, financial intelligence kan met voorafgaande instemming beschikbaar worden gesteld aan de opsporing. De in het kader van het LOvJ-verzoek gevonden ongebruikelijke transacties worden verdacht verklaard en komen ter beschikking aan de opsporingsautoriteiten. Bovenstaande situatie gaat uit van een reeds gestart opsporingsonderzoek. Ik meen dat er goed aan gedaan wordt om het moment van toetsing aan het databestand ongebruikelijke transacties en eventuele buitenland bevraging te vervroegen. Er zijn ook valide juridischeen andere termen voor. In het kader van de bewijsvoering kan aan het begin van een opsporingsonderzoek een LOvJ verzoek gedaan worden, maar ook als het opsporingsonderzoek gevorderd is, en tal van feiten en betrokken personen al bekend zijn geworden. Ook in dat stadium zou er nog van belang zijnde aanvullende financiële informatie in de database ongebruikelijke transacties (OT) bij de FIU-Nederland aanwezig kunnen zijn. Daarbij zou het zinvol zijn, bij bestaande OT data, om een buitenlandrelatie te onderzoeken door het laten bevragen van een ander FIU of daar misschien nog relevante gegevens voorhanden zijn. 15 Voorheen het MOT register dat niet voor de opsporing toegankelijk is. 16 LOvJ verzoeken zijn te onderscheiden in een a) LOvJ-2 verzoek (bij een redelijk vermoeden dat een misdrijf is begaan) te vinden in artikel 2:13 lid 2 onder b van het Besluit Politiegegevens (BPG) en artikel 15 lid 2 van de Wet Politiegegevens (WPG) b) een LOvJ-3 verzoek (bij misdrijven die een ernstige inbreuk op de rechtsorde opleveren) te vinden in artikel 2:13 lid 2 onder a en c van het Besluit Politie Gegevens (BPG) en artikel 15 lid 2 van de Wet Politie Gegevens (WPG). 17 Opgericht in 1995 en bestaat thans uit 116 daarbij aangesloten FIU s. 136

11 Witwassen en fraude Fraude(transacties) melden aan de FIU-nederland? De FIU-Nederland heeft zowel een preventieve als een repressieve taak met betrekking tot (mogelijk) witwas gerelateerde transacties en aan terrorismefinanciering gerelateerde transacties. Dit taakveld verschilt als we kijken naar de input en dit vergelijken met de output. Het gestelde in artikel 13 Wwft geeft de taak aan van de FIU-Nederland. 18 De input van de FIU-Nederland, wordt bepaald door de ontvangst van de, in het kader van de Wwft gemelde ongebruikelijke transacties afkomstig van meldplichtige instellingen. De output, dat wil zeggen de verdacht bepaalde transacties, heeft echter een bredere scope, namelijk het voorkomen en/of opsporen van misdrijven. Hier is de beperking van witwassen en terrorismefinanciering losgelaten. Transactie-informatie kan bij tal van delicten een (belangrijke) rol hebben. Ze kan dienen als motief, middel, bewijs of het bepalen van het crimineel gewin en/of de verplaatsingen/ locaties blootleggen die van belang kunnen zijn om het wederrechtelijk verkregen vermogen in beslag te kunnen nemen en uiteindelijk te ontnemen of verbeurd te verklaren. 18 Artikel 13 WWFT. Het meldpunt heeft met het oog op het voorkomen en opsporen van witwassen en financieren van terrorisme tot taak: a. het verzamelen, registreren, bewerken en analyseren van de gegevens die het verkrijgt, teneinde te bezien of deze gegevens van belang kunnen zijn voor het voorkomen en opsporen van misdrijven; b. het verstrekken van persoonsgegevens en andere gegevens in overeenstemming met deze wet en het bij of krachtens de Wet politiegegevens bepaalde; c. de instelling die overeenkomstig artikel 16 een melding heeft gedaan, berichten over de afdoening van de melding; d. het verrichten van onderzoek naar ontwikkelingen op het gebied van witwassen en financieren van terrorisme en naar de verbetering van de methoden om witwassen en financieren van terrorisme te voorkomen en op te sporen; e. het geven van aanbevelingen voor de bedrijfstakken omtrent de invoering van passende proce dures voor interne controle en communicatie en andere te treffen maatregelen tot voorkoming van het gebruik van die bedrijfstakken voor witwassen en financieren van terrorisme; f. het geven van voorlichting omtrent het voorkomen en opsporen van witwassen en financieren van terrorisme aan: 1. de bedrijfstakken en beroepsgroepen; 2. de personen die krachtens artikel 24 met het toezicht op de naleving van deze wet zijn belast; 3. het Openbaar Ministerie en de overige ambtenaren belast met de opsporing van strafbare feiten; 4. het publiek; g. het geven van inlichtingen aangaande het meldgedrag van de instellingen aan de personen die krachtens artikel 24 met het toezicht op de naleving van deze wet zijn belast; h. het onderhouden van contacten met buitenlandse van overheidswege aangewezen instanties die een vergelijkbare taak hebben als het meldpunt; i. het jaarlijks uitbrengen van een verslag met betrekking tot de taakuitoefening en zijn werkzaamheden in het voorafgaande jaar en van zijn voornemens voor het komende jaar, dat wordt aan geboden aan onze minister van Justitie en ter kennis gebracht van Onze Minister van Financiën. 137

12 Witwassen en fraude Het hybride karakter (deels administratief en deels politieel) van de FIU-Nederland komt uitermate goed van pas om informatie te kunnen vergelijken, te koppelen en te verstrekken. Dit geldt zowel nationaal als internationaal. Hierboven gaf ik reeds aan dat op het moment dat de fraude is gepleegd en het voordeel tot zijn beschikking komt, de fraudeur witwasser is. Aan de delictselementen van het witwasartikel is voldaan. Indien door een, of bij een onder de meldplicht vallende instelling transacties worden ontdekt of vermoed die op fraude wijzen, dan kan dit aan een daarvoor ingesteld fraudemeldpunt worden gemeld. Momenteel worden de fraudemeldpunten versterkt. 19 Echter omdat voldaan is aan de delictselementen van het witwasartikel is er tevens een wettelijke plicht om deze transactie(s) als ongebruikelijk te bestempelen en te melden bij de FIU-Nederland. Veelal is de instelling hier onvoldoende van doordrongen, in andere gevallen acht men een dergelijke melding onwenselijk, fraude is geen witwassen, zo wordt gesteld! Er bestaat mijns inziens een sterke relatie tussen fraude en witwassen, die ook bevestigd wordt in de meldplicht. Reeds jaren lang vallen aanbieders van money transfers onder de meldplicht. Een groot aantal ongebruikelijke transacties bereiken de FIUNederland. Een aanzienlijk deel houdt verband met de zogenaamde 419 fraude 20, ook wel bekend staand als Nigerianen fraude of West Afrikaanse criminaliteit. Hierbij worden burgers benaderd om, tegen een verleidelijke vergoeding, hun rekening beschikbaar te houden voor de transfer van grote geldbedragen, bijvoorbeeld afkomstig uit een voorgehouden erfenis. Teneinde die transfer te laten plaatsvinden, dienen diverse kosten betaald te worden, die worden overgemaakt. De slachtoffers van deze oplichtingpraktijk doen dit, maar de grote geldsom blijft uit. Deze vorm van fraude gaat gepaard met vele transacties die lopen via de, onder de meldplicht, vallende, money transfer aanbieders. Deze fraude transacties vallen binnen de meldplicht in het kader van de strijd tegen het witwassen! Fraude is in engere zin gericht op misbruik van vertrouwen en tast daarnaast, in bredere zin, het vertrouwen in het financiële-economische stelsel aan. Naast het melden aan de FIU-Nederland is het wenselijk en nuttig om de meldingen bij de specifieke fraudemeldpunten te matchen met de ongebruikelijke transactiedata (voorheen het MOT bestand). Nieuwe en aanvullende gegevens stellen de FIU-Nederland in staat om aanwezige informatie verder te veredelen en als verdachte transactie eerder beschikbaar te stellen aan de opsporingsautoriteiten. Dit kan vroeg aanleiding geven om een onderzoek op te starten of het kan in een redelijk vroeg stadium al passen binnen een lopend opsporings onderzoek. Vanuit compliance oogpunt is het goed en terecht om met het melden van fraude gerelateerde transacties aan de FIU-Nederland rekening te houden indien het beleid incidentmanagement en de daarop betrekking hebbende maatregelen en proce dures daarin voorziet. 19 Kamerstukken TK , , nr. 28 Bestrijding georganiseerde criminaliteit, pagina Genoemd naar het artikel betreffende oplichting in het wetboek van strafrecht van Nigeria. 138

13 Witwassen en fraude De toezichthouders die bij de instellingen toezien op de naleving van de Wwft moeten er op wijzen dat transacties verbandhoudend met fraude te relateren zijn aan witwassen. Door het geven van aanwijzingen en adviezen vanuit het toezicht kunnen de bedrijfsprocessen beter worden afgestemd. Het niet melden van transacties die vallen onder de meldplicht van de Wwft is strafbaar gesteld in de Wet op de Economische Delicten (WED). FInec Om ondermeer het bestrijden van ernstige vromen van criminaliteit zoals fraude, witwassen en corruptie effectiever te maken is anderhalf jaar geleden het programma Financieel-economische Criminaliteit (FINEC) in het leven geroepen. Binnen de zogenaamde operatie opsporing wordt nauw samengewerkt met relevante partijen en wordt op basis van pilots ervaring opgedaan en gezocht naar nieuwe en innovatieve manieren om ernstige misdaad te bestrijden. Er is goed werk verricht, maar ook nog veel werk te verrichten. Inmiddels zijn vijf pilotregio s van start gegaan en de eerste resultaten zijn hoopgevend. Het is van belang om te kijken naar mogelijkheden om informatie te vergaren en te koppelen. Samen werken en samen delen is van groot belang. Criminaliteit dient met bredere wapens bestreden te worden, een combinatie van bestuurlijkefiscaleen strafrechtelijke maatregelen verdient hier de voorkeur. Vakgebieden en criminaliteitsgebieden zijn te onderscheiden maar niet te scheiden. Dit geldt eveneens voor de delicten fraude en witwassen. Het aanpakken van financieel economische criminaliteit mag niet vanuit een isolement plaatsvinden. Politiebreed dient, van wijk tot wereld, ook het financiële aspect meegenomen te worden. De eerder gemelde ontwikkeling om bovenregionale fraude aan BR-en voor te behouden heeft geleid tot centralisatie van fraudekennis. Bij de politieregio s zelf is een tekort aan inzicht op dit gebied. Doel van het FINEC programma is de ontwikkeling van financieeleconomische criminaliteitsbestrijding substantieel te verbeteren. Een accent daarbij ligt op de organisatorische versterking. Hiermee wordt niet alleen gedoeld op de politieorganisatie maar ook op de samenwerkingsmogelijkheden met andere relevante partijen. De wettelijke mogelijkheden daartoe zijn geschapen in de op 1 januari 2008 van kracht geworden Wet en Besluit Politie Gegevens (WPG en BPG). In het kader van het FINEC programma worden ondermeer de fraudemeldpunten versterkt. Dit met het oog op de intensivering van de aanpak en het ontwikkelen van een themagerichte aanpak. Één van die thema s is het vastgoed. Ook de FIU-Nederland heeft zich gevoegd bij de samenwerkende partners binnen het FINEC programma. De aanwezige transactie-informatie en de opgebouwde expertise zijn waardevolle componenten om financieel economische criminaliteit adequaat aan te kunnen pakken. De FIU-Nederland ondersteunt de pilotregio s bij het bepalen van de prioriteiten, daarnaast wordt aangesloten op de gekozen prioriteiten. 139

14 Witwassen en fraude Conclusie Bezien vanuit het perspectief dat het gebruik van het financiële stelsel voor witwassen voorkomen dient te worden, zijn tal van regels opgesteld. Overheid en participanten in het financiële stelsel gezamenlijk, kunnen het beste deze bescherming bieden. Ervaring en regelgeving samen vormt een krachtige formule daartoe. Van overheidszijde is de inrichting van een nationaal meldpunt, de wijze van strafbaar stellen van witwassen en het beter toerusten van de opsporing en toezicht een concrete invulling daarvan. Van de zijde van de financiële sector dragen, het voorlichten en opleiden van personeel van de instellingen, het aanpassen van de bedrijfsprocessen en het aanstellen en trainen van compliance officers aan het doel bij. Witwassen en fraude vormen beide een serieuze bedreiging voor het vertrouwen in het financiele stelsel. De impact van fraude en witwassen is groot. Fraudedelicten. en het delict witwassen liggen in elkaars verlengde, zijn te onderscheiden maar moeilijk te scheiden! Fraude blijft voor een deel verborgen door de vrees voor imagoschade en mogelijke concurrentie-overwegingen. Interne oplossingen kunnen soms gevonden worden. In andere gevallen bestaat de mogelijkheid tot aangifte en/of het melden van de fraude bij een daarvoor ingesteld fraudemeldpunt. Het uit fraude verkregen voordeel moet worden witgewassen, maar om te kunnen witwassen wordt ook weer fraude gepleegd. Vanwege de verwantschap van fraude en witwassen is de vraag of transacties die verband houden met fraude gemeld moeten worden aan de FIU-Nederland? Ik beantwoord deze vraag positief! Op het moment dat de fraudeur zijn voordeel ontvangt en in juridisch opzicht, voorhanden heeft, is voldaan aan een delictsbestanddeel van witwassen. Naast het voorgaande is aan de delictselementen van misdrijf afkomstig en wetenschap tevens voldaan. Een fraudedelict is hier het gronddelict voor witwassen. Indien een onder de Wwft vallende instelling een dergelijke fraudetransactie constateert, is ze aan te merken als ongebruikelijk en valt deze onder de meldplicht en moet aan de FIU-Nederland worden gemeld. Het in een relatief vroeg stadium beschikken over deze ongebruikelijke transacties past in de taakstelling van de FIU-Nederland en draagt bij aan de gemeenschappelijke doelstelling, de bescherming van het financiele stelsel. Vanwege de positie van de FIU-Nederland en de verbondenheid met de opsporing met als recent voorbeeld het FINEC programma, is met het melden veel winst te behalen. De Toezichthouders, belast met de naleving van de meldplicht, dienen hiermee rekening te houden. De bedrijfsprocessen van de instellingen moeten daarop toegerust te zijn en compliancevoorschriften dienen te worden opgenomen. Indien vastgesteld wordt dat een fraude gerelateerde transactie in het kader van witwassen en vallend onder het regiem van de Wwft, niet gemeld wordt, is er sprake van een overtreding. Niet voldoen aan de meldplicht vormt een overtreding van de Wet op de Economische Delicten en staat 140

15 Witwassen en fraude aangemerkt als een misdrijf. 21 Een overtreding hiervan tast ook het imago aan. Is de integriteit van het financiële stelsel u lief en wilt u, als participant in dat stelsel uw steentje bijdragen, dan is het alert zijn op ongebruikelijke transacties, inclusief fraudegerelateerde transacties, vereist. 21 Volgens de Wet op de Economische Delicten (WED) zijn economische delicten; overtredingen van voorschriften, gesteld bij of krachtens de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme, de artikelen 2, 3, eerste lid, 4, eerste lid, 5, eerste en derde lid, 8, 16, 17, tweede lid, 23 eerste en tweede lid, 33 en

16

17 Bijlage 3 How to survive an FATF-assessment? Mr. J.E.E. van Doorn LL.M en mr. B.C.G. Jennen 1 1. Inleiding Met de landenrapportages van Argentinië, Nederland en Frankrijk heeft de Financial Action Task Force (FATF) onlangs de derde ronde evaluaties sinds haar oprichting in 1989 afgerond. Tijdens de evaluaties worden het beleid, procedures en maatregelen van een land om witwassen en terrorismefinanciering te voorkomen en te bestrijden beoordeeld. Inmiddels is de FATF druk bezig met de evaluatie van die derde ronde, zowel ten aanzien van de inhoud van het toetsingskader als voor wat betreft het proces. In februari 2012 zullen naar verwachting de noodzakelijke aanpassingen worden doorgevoerd waarna een vierde ronde van start kan gaan. Doel van dit artikel is om de impact van de werkzaamheden van de FATF, in het bijzonder een landenevaluatie, te beschrijven. Het land binnen het Koninkrijk dat als eerste is geëvalueerd in november 2008 vond de on-site plaats was Aruba. Hoe heeft dat proces zich voltrokken? Op welke wijze heeft Aruba de nodige follow-up acties ondernomen? En wat waren in dat opzicht de lessons learned? Dit artikel kan bijdragen aan een effectieve en efficiënte voorbereiding van een nieuwe ronde evaluaties, met als doel natuurlijk de meest wenselijke uitkomst voor een land. 2 1 Mr. J.E.E. (Juliëtte) van Doorn LL.M en mr. B.C.G. (Bas) Jennen zijn beiden werkzaam bij de afdeling Integriteitstoezicht van de Centrale Bank van Aruba (CBA), als afdelingshoofd respectievelijk waar- nemend afdelingshoofd. Dit artikel is geschreven op persoonlijke titel. 2 In de vierde ronde zal naar verwachting meer de nadruk liggen op de effectieve implementatie van de maatregelen om witwassen en terrorismefinanciering tegen te gaan en een grotere focus op de risico s en kwetsbaarheden van een land. Daarnaast richt de evaluatie van de FATF zich bijvoorbeeld op de volgende onderwerpen: verduidelijking van de verplichtingen betreffende uiteindelijk belanghebbenden ( beneficial owners ), verplichtingen voor groepsbrede compliance programma s voor financiële groepen, versterking van internationale samenwerking, aanmoedigen risicogeoriënteerd toezicht, aanscherpen verplichtingen omtrent politiek prominente personen (PEPS). 143

18 How to survive an FATF-assessment? 2. FATF- wie, wat, waar en hoe? De FATF werd in 1989 opgericht met als doel de ontwikkeling en bevordering van in strumenten ter voorkoming en bestrijding van witwassen via de financiële sector. Als gevolg van de aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde Staten werd het mandaat van de FATF uitgebreid met kort gezegd de bestrijding van terrorismefinanciering. In 2003 is de FATF zich ook gaan richten op witwasrisico s ten aanzien van de zogenaamde designated non-financial businesses and professions (of ook: DNFBPs). Hieronder vallen advocaten, notarissen, accountants en belastingadviseurs, maar ook casino s, makelaars en juweliers. De FATF telt op dit moment 36 leden (34 landen waaronder het Koninkrijk der Nederlanden en daarnaast de Europese Commissie en de Gulf Co-operation Council). Maar er zijn meer landen betrokken bij het werk van de FATF. Dit komt doordat er regionale task forces zijn opgericht (FATF Style Regional Bodies, oftwel FSRBs) zoals de Caribbean Financial Action Task Force (CFATF) en de Financial Action Task Force on Money Laundering van Zuid-Amerika (GAFISUD). Tot slot hebben diverse internationale organisaties de status van observer (IMF, Wereldbank, Verenigde Naties). Het Secretariaat van de FATF is gevestigd in Parijs. Instrumenten De FATF maakt beleid. In dat kader zoekt ze naar gemeenschappelijk politieke bereidheid om de nodige actie te ondernemen om witwassen en terrorismefinanciering te voor komen en te bestrijden. Daarbij bedient zij zich van de volgende tools : Normen uitvaardigen: FATF heeft 40 aanbevelingen ten aanzien van haar strijd tegen het witwassen uitgevaardigd en 9 aanbevelingen specifiek in het kader van de be strijding van terrorismefinanciering. Deze 40+9 aanbevelingen raken het gehele systeem van beleid, procedures en maatregelen, zowel in de preventieve als in de repressieve sfeer (toezicht en strafrecht) en zowel ten aanzien van nationale als internationale samenwerking. Landenevaluaties: de FATF beoordeelt periodiek waar een land staat voor wat betreft de implementatie van de aanbevelingen; tot op heden was er relatief veel aandacht voor de institutionele kaders, naar verwachting zal er in de volgende ronde meer aandacht zijn voor effectieve implementatie. De FATF heeft ten behoeve van de effectieve uitvoering van een evaluatie een document ( Methodology ) opgesteld waarin ten behoeve van landen en evaluatoren per aanbeveling uiteen wordt gezet aan welke specifieke criteria moet worden voldaan. Ook wordt in de Methodology uiteengezet wanneer welk rapportcijfer of rating aan een bepaalde situatie kan worden toegekend: Compliant (C), Largely Compliant (LC), Partially Compliant (PC) of Non Compliant (NC). 144

19 How to survive an FATF-assessment? Monitoring en aanpak van landen die niet c.q. onvoldoende meewerken: de FATF heeft in 2009 een speciaal proces hiervoor ingericht opdat landen die niet genegen zijn mee te werken en/of die op kernonderdelen gaten laten vallen door publiciteit hieromtrent meer onder druk worden gezet. Typologieën: de FATF voert onderzoek uit in specifieke sectoren naar kwetsbaar heden, trends en casuïstiek. Deze rapporten worden op de website van de FATF gepubliceerd. Identificeren van nieuwe trends: recente projecten zijn de strijd tegen financiering van proliferatie (dat wil zeggen: verspreiding van kennis, apparatuur en grondstoffen die betrekking hebben op de vervaardiging van kernwapens) en corruptie. We zullen ons hierna dus met name richten op het evaluatieproces, zoals beschreven onder bullet 2. Het is overigens zo dat in de derde ronde diverse evaluaties zijn uitgevoerd door het IMF, onder andere de evaluatie van Nederland. IMF voert een evaluatie uit langs dezelfde lijnen en met behulp van dezelfde tools als de FATF. 3. Evaluatieproces Het proces rondom een evaluatie is zeer intensief. Dit kan de autoriteiten van een land soms wel twee jaar flink bezig houden. Het evaluatieproces van de derde ronde bestond globaal uit de volgende 6 fasen: 1. Voorbereiding voor de on-site van evaluatieteam 2. Het onderzoek ter plekke ( On-site ) 3. Voorbereiding en bespreking van het concept rapport 4. Expert review group 5. Plenaire vergadering 6. Publicatie Hieronder zullen we deze stappen kort beschrijven. 3.1 Voorbereiding Twee maanden voor de geplande datum van de on-site moet een land de zogeheten mutual evaluation questionnaire ( MEQ ) aan de FATF toesturen. De vragen in de MEQ raken het volledige AML/CFT-systeem van een land. De MEQ bevat een introductie op de ML/TF risico s van het land, de belangrijkste betrokken autoriteiten, de omvang en aard van de financiële en relevante niet-financiële sector en de belangrijkste stappen sinds de vorige evaluatie. Daarnaast moeten autoriteiten per aanbeveling en per criterium zoals beschreven in de Methodology (zie hiervoor) uiteenzetten op welke wijze aan de specifieke vereisten wordt voldaan, met daarbij de benodigde analyse en ondersteunend materiaal in wet- en regelgeving. De relevante wet- en regelgeving moet in bijlagen in 145

20 How to survive an FATF-assessment? het Engels of Frans (afhankelijk welke officiële FATF-taal is gekozen voor de evaluatie) worden bijgevoegd. Op het niet tijdig verstrekken van de MEQ of het niet voldoen aan de inhoudelijke vereisten staat een officiële sanctie, namelijk een uitstel van de evaluatie met eventueel de publicatie daarvan. Voorts dient het land een maand voor het bezoek een conceptprogramma op te stellen met alle relevante autoriteiten (relevante ministeries, Openbaar Ministerie, het meldpunt ongebruikelijke transacties (ook wel Financial Intelligence Unit of FIU ), toezicht houders, etc.) en vertegenwoordigers uit de private sector. Voor wat betreft de laatste groep kunnen dit individuele instellingen zelf, maar ook de representatieve organisaties zijn. Bij voorkeur vinden de meetings plaats bij de desbetreffende autoriteit of instelling. Immers, zo kan het evaluatieteam het meest efficiënt te werk gaan. Soms blijkt namelijk tijdens de gesprekken dat relevante deelprocessen toch bij een andere afdeling zijn belegd dan die van de gesprekspartners aan tafel. Ook heeft het team dan het snelst toegang tot eventuele additionele documenten. De FATF kan vragen om meetings met andere instellingen; ook kan tijdens de on-site blijken dat er meer tijd nodig is om met bepaalde autoriteiten te spreken. Gesprekken kunnen soms meer tijd in beslag nemen doordat autoriteiten in hun eigen taal spreken, daarbij gebruikmakend van tolken. 3.2 On-site Een on-site duurt ten minste 7 à 8 dagen. De on-site is er met name voor om de effectiviteit van het systeem te toetsen. Voorts kunnen onduidelijkheden die in de MEQ zijn ontstaan over een AML/CFT systeem worden opgehelderd. Het evaluatieteam bestaat meestal uit 4 experts, waaronder 1 juridisch deskundige (bijvoorbeeld een rechter of officier van justitie), 2 financiële experts 3 (meestal afkomstig van een ministerie van Financiën of een Centrale Bank) en 1 deskundige op het terrein van strafrechtelijke handhaving (meestal werkzaam bij de politie, douane of een FIU). Het team wordt ondersteund door 2 leden van het FATF Secretariaat. In beginsel worden de FATF-leden geacht deel te nemen in evaluatieteams: daarmee worden dit mutual evaluation assessments. 3 De term financieel is een verkorte omschrijving om de persoon te duiden die de preventieve maatregelen beoordeeld (Customer Due Diligence, meldplicht, interne controlemechanismen, etc.), zowel ten aanzien van financiële instellingen als ten aanzien van DNFBPs. 146