Weg met de wegwerpeconomie. Uitvoeringsagenda Circulaire Economie: twee jaar na de start

Transcriptie

1 Weg met de wegwerpeconomie Uitvoeringsagenda Circulaire Economie: twee jaar na de start

2 Voorwoord Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) heeft de circulaire economie in Nederland in kaart gebracht. De inventarisatie heeft circulaire activiteiten opgeleverd, waarbij minstens banen betrokken zijn. Veel meer dan we dachten. De circulaire economie blijkt aan de ene kant heel normaal in de Nederlandse samenleving. We brengen glas naar de glasbak, we kopen een tweedehands auto en laten onze fiets repareren. Maar er is ook een andere kant aan het verhaal. Meer dan 90% van de grondstoffen, materialen en goederen die we gebruiken, wordt na gebruik afgedankt en vernietigd. Circulaire activiteiten, zelfs de meest vernieuwende, hebben veelal betrekking op recycling en hergebruik aan het eind van de keten. Het waardeverlies is enorm. De zeer inefficiënte en milieubelastende manier waarop we met grondstoffen omgaan is niet vol te houden richting de toekomst. Niet alleen schaarste maar ook klimaatverandering noodzaakt ons efficiënter met grondstoffen om te gaan. Tussen de 20-40% van het energiegebruik en uitstoot van broeikasgassen heeft betrekking op materiaal- en productketens die relevant zijn binnen de circulaire economie. eiwitten, natuurvezels). In deze terugblik kunt u lezen welke activiteiten we hebben uitgevoerd en tot welke inzichten dit heeft geleid. Net als het PBL zien we echter dat we er nog niet zijn en er nog een wereld te winnen is. Op basis van de resultaten die we de afgelopen jaren samen met onze partners hebben bereikt, gaan we nu de overgang maken van pilots en aanjaagprojecten naar ketengerichte impactprogramma s en opschaling van doorbraak technologieën richting de markt. Ik kijk met voldoening terug op wat we de afgelopen jaren hebben bereikt. Het fundament is gelegd. Nu is het een kwestie van verder bouwen. Liefst met nog een tandje erbij. In het vertrouwen dat we op de goede weg zijn om onze Gelderse economie duurzaam en toekomstbestendig te maken. Michiel Scheffer Gedeputeerde Economie, Arbeidsmarkt en Internationale Betrekkingen De provincie heeft twee jaar geleden, als eerste provincie in Nederland, een Uitvoeringsagenda Circulaire Economie vastgesteld. Het merendeel van de 60 aanjaagprojecten is na twee van de drie jaar gerealiseerd. We hebben circulariteit opgenomen in onze trajectprogrammering provinciale wegen, de Gelderse maakindustrie geïnformeerd en gestimuleerd om nieuwe circulaire business modellen te ontwikkelen en het MKB ondersteund bij ontwikkeling van nieuwe biobased grondstoffen en producten (nutriënten uit mest, plantaardige 2/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

3 Samenvatting

4 Twee jaar na de start In de uitvoeringsagenda Circulaire Economie is een kleine 60 activiteiten opgenomen die de provincie Gelderland in gang heeft gezet om te komen tot een afvalloze economie. Het zijn activiteiten waarmee de provincie: het goede voorbeeld geeft (actielijn 1), bijdraagt aan een slimme en schone industrie (actielijn 2) en de ontwikkeling en toepassing van biobased grondstoffen bevordert (actielijn 3). Hiermee jaagt de provincie ontwikkelingen aan: partijen komen in beweging, samenwerking komt tot stand en processen worden in gang gezet. De provincie doet dat niet alleen. In de circulaire economie vervullen verschillende partijen een rol en heeft iedereen een eigen verantwoordelijkheid om te komen tot een samenleving zonder afval en het behoud van de waarde van grondstoffen. In de volgende figuren is de voortgang van het programma weergeven. Hieruit blijkt dat na twee van de drie jaar ruim 80% van de voorgenomen activiteiten is uitgevoerd. Dat wil niet zeggen dat transitie naar een circulaire economie voltooid is. Wel dat de provincie flink op weg is in het afronden van de uitvoeringsagenda. Dit vraagt om een terugblik om te leren van de afgelopen periode en een vooruitblik om richting te bepalen voor de volgende bestuursperiode. 4/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

5 83% Uitvoeringsprogramma totaal (826/1000) Toelichting op de weging Projectleiders hebben aan de circa 60 activiteiten uit de Uitvoeringsagenda Circulaire Economie een weging toegekend en daarmee het relatieve belang bepaald van de verschillende activiteiten voor het behalen van de gestelde doelstellingen. Vervolgens is de voortgang van realisatie van deze activiteiten per 31 december 2018 ingeschat. Dit resulteert in de visualisatie van de voortgang van het programma Circulaire Economie. Dit programma loopt 3 jaar (100% realisatie), de afbeeldingen geven de tussenstand na twee jaar weer. In de loop van de tijd zijn op basis van nieuwe inzichten en ontwikkelingen aanvullende activiteiten uitgevoerd die niet voorzien waren. Deze zijn niet meegewogen, maar worden wel in deze rapportage behandeld. 93% 82% 72% Zelf het goede voorbeeld geven (280/300) Efficiënter omgaan met schaarse grondstoffen (330/400) Ontwikkelen en toepassen nieuwe biobased grondstoffen (216/300) 75% 72% 69% Natuurvezels (60/80) Mest (87/120) Eiwitten (69/100) 5/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

6 Inhoud (Inhoudsopgave is aanklikbaar) Voorwoord 2 Samenvatting 3 1 Weg met de wegwerpeconomie 7 2 Overzicht resultaten Zelf het goede voorbeeld geven 11 Slimme en schone industrie 13 Biobased grondstoffen 15 3 Kansen richting de nieuwe bestuursperiode 18 Omgevingsvisie 19 Voorbeeldfunctie 19 Energie, klimaat en circulair 20 Biomassa 21 Van acties naar impact 22 Programmatische aanpak 22 Handelingsperspectief volgens Planbureau voor de leefomgeving 23 Verder bouwen 23 6/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

7 1 Weg met de wegwerpeconomie

8 Wereldwijd groeit het besef dat onze huidige productie en consumptiepatronen niet langer houdbaar zijn in de toekomst. Het leidt tot uitputting van schaarse grondstoffen en een belasting van ons (leef)milieu. De transitie naar een meer circulaire economie daagt ons uit efficiënter om te gaan met bestaande grondstoffen en nieuwe groene grondstoffen te ontwikkelen en toe te passen. Dit biedt kansen voor regionale economieën die toegevoegde waarde weten te creëren door het ontwikkelen van nieuwe, circulaire businessmodellen. Uitvoeringsagenda De provincie Gelderland heeft begin 2017 de uitvoeringsagenda Circulaire Economie vastgesteld en speelt daarmee in op de economische en ecologische kansen die de circulaire economie Gelderland biedt. De ambities voor 2030 zijn: 700 miljoen euro extra omzet; nieuwe banen; 50% minder gebruik van grondstoffen. Samenleving zonder afval Met de Uitvoeringsagenda Circulaire Economie heeft de provincie Gelderland het initiatief genomen om te komen tot een samenleving zonder afval. Steeds vaker lukt het manieren te vinden om het ontstaan van afval te voorkomen door: diensten te verlenen in plaats van producten te verkopen; bij productontwerp rekening te houden met verlengen van de levensduur, efficiënt en duurzaam grondstoffenverbruik en ontwerp voor hergebruik; grondstoffen langer in kringloop te houden door producten opnieuw te gebruiken en grondstoffen te recyclen; fossiele grondstoffen te vervangen door hernieuwbare, biobased grondstoffen. Daartoe zullen bedrijven de komende jaren een omslag naar een meer circulaire manieren van ondernemen moeten gaan maken. Doelstelling is dat de helft van de Gelderse bedrijven in 2020 eerste stappen in die richting hebben gezet. 8/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

9 Drie actielijnen Gelderland heeft met de uitvoeringsagenda Circulaire Economie gekozen voor een praktische aanpak via drie actielijnen die aansluiten op de kracht van het Gelderse bedrijfsleven. Door succesvolle inspirerende voorbeelden te laten zien van circulaire business in de praktijk verwacht de provincie dat andere bedrijven het goede voorbeeld gaan navolgen. Dat gaat echter niet vanzelf. De provincie ondersteunt bedrijven die deze omslag in denken en doen willen maken en geeft zelf, samen met andere overheden, het voorbeeld door circulair in te kopen en aan te besteden. Actielijnen: Zelf het goede voorbeeld geven. Slimme en schone industrie. Ondersteunen van de ontwikkeling en toepassing van biobased grondstoffen. De balans opmaken De uitvoeringsagenda Circulaire Economie kent een looptijd van drie jaar: In deze periode wil de provincie bedrijven inzicht geven in de kansen die de circulaire economie hen biedt en een beweging op gang brengen van steeds meer bedrijven die daadwerkelijk met nieuwe circulaire businessmodellen aan de slag gaan. Daarvoor heeft de provincie een samenhangend pakket van circa 60 activiteiten gepland om de beweging op gang te brengen. Na twee jaar is het tijd om de balans op te maken en vooruit te kijken naar activiteiten in de volgende bestuursperiode. Het provinciebestuur heeft hierbij nadrukkelijk gevraagd inspanningen te intensiveren, verbreden en verdiepen. 9/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

10 2 Overzicht resultaten

11 93% Zelf het goede voorbeeld geven Provinciale wegen Via het Ambitieweb Duurzaam Grond- Weg- en Waterbouw (GWW) en de beleidsnotitie materialen heeft de provincie haar voorbeeldrol in de wegenbouw ingevuld. In vijf wegenbouwprojecten zijn de circulaire ambities van de provincie in de praktijk gebracht. Daarbij is maximaal aandacht besteed aan: het sluiten van materiaalketens, het minimaliseren van het materiaalgebruik en het beperken van de negatieve milieueffecten die voortvloeien uit het materiaalgebruik. In het verlengde van de voorbeeldprojecten wordt circulariteit via het ambitieweb en de 10-r-strategie standaard onderdeel van de aanpak van infrastructurele projecten. (De 10-r strategie is een ladder met 10 treden over het besparen en zo hoogwaardig mogelijk in de kringloop houden van grondstoffen en materialen.) Vanuit het Ambitieweb is de provincie bezig met een afwegingskader om vrijkomende vruchtbare bovengrond uit eigen projecten met groot grondverzet niet langer te begraven of onder water toe te passen, maar toe te passen als nieuwe producerende grond. De eerste aanbesteding om dat te belonen is in 2018 uitgevoerd. Niet alleen de provincie is actief met het ontwikkelen van circulaire infrastructuur. Zo heeft de gemeente Zevenaar een fietspad aangelegd van asfalt uit olifantsgras en daarvoor de landelijke koopwijs inkoopprijs gewonnen voor maatschappelijk verantwoord inkopen. 11/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

12 Verbreding naar andere programma s De samenhang tussen de provinciale programma s Circulaire Economie en Energietransitie is versterkt. Onderzoek van TNO wijst uit dat vermindering van het grondstoffenverbruik en het sluiten van materiaalketens voor circa 20% kan bijdragen aan het behalen van de doelstellingen vanuit het Klimaatakkoord (bron: TNO, Effecten van het Rijksbrede Programma Circulaire Economie en de Transitieagenda s op de emissie van broeikasgassen, 2018). Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) stelt dat 39% van de energie verbruikt wordt in materiaal- en productketens die relevant zijn voor de circulaire economie (bron: PBL, Kan de circulaire economie een bijdrage leveren aan de energietransitie?, 2018). De provinciale programma s Energietransitie en Circulaire Economie zijn verbonden met biomassa als energiebron en grondstof voor de biobased economie als verbindend thema. Vanuit het Gelders Energie Akkoord (GEA) heeft de provincie daarnaast onderzoek uitgevoerd naar inzameling van accu s, inzameling van textiel en het verwaarden van biomassa tot grondstof voor de industrie. Ook de samenwerking met programma s als Wonen, SteenGoed Benutten, Inkoop en Sport is versterkt. Samen met de provinciale programma s Wonen en SteenGoed Benutten is aangesloten bij de nationale wetenschapsagenda (NWA) voor circulaire bouw waarin bouwbedrijven, kennisinstellingen en overheden werken aan: waardevol (her)gebruik van secundaire producten en materialen, digitaal inzicht en de ontwikkeling van indicatoren en businessmodellen. Provincie, gemeenten, regio s De samenwerking tussen provincie, regio s en gemeenten op het gebied van circulaire economie is verder geïntensiveerd. Op inkoop, bouw en textiel zijn gezamenlijke activiteiten gestart, zoals de ontwikkeling van een circulaire textiel hub in Arnhem en een gezamenlijk inkooptraject met koploper gemeenten. Verschillende Gelderse regio s en werklocaties nemen in Nederland een koploper positie in. Zo zijn bedrijventerreinen in Elst, Zutphen, Zaltbommel, Arnhem en Duiven genomineerd voor meest circulaire bedrijventerrein van Nederland en is de Regio Arnhem-Nijmegen eind 2018 zelfs uitgeroepen tot meest circulaire regio van Nederland. Tijdens Nijmegen Green Capital 2018 is veel aandacht besteed aan circulaire economie. In het voorjaar van 2018 heeft hier bijvoorbeeld het nationale congres CE plaatsgevonden. Vanuit Nijmegen Green Capital is een circulaire estafette georganiseerd die een jaar lang door de provincie is gegaan en circulaire projecten in de spotlights heeft gezet. De provincie heeft een instant magazine gemaakt met inspirerende koplopers binnen de Gelderse circulaire economie. Zie: 12/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

13 82% Slimme en schone industrie CIRCLES Sinds april 2016 loopt het door de provincie gefinancierde EFRO programma CIRCLES gericht op bewustwording en activatie van het MKB. Een elftal kennisinstellingen, regio s en bedrijvenverenigingen in Oost-Nederland werkt onder aanvoering van VNO-NCW Midden en Stichting KIEMT samen in een platform om bedrijven een stap verder te helpen in hun circulaire ambities. Dit gebeurt via het organiseren van bijeenkomsten, netwerkontwikkeling, bedrijfsadvisering en het verbinden van partijen. Ook worden in samenwerking met onderwijs Challenges georganiseerd, nieuwe circulaire business modellen ontwikkeld en belemmeringen opgelost. Het programma CIRCLES loopt tot halverwege 2019 en heeft dan geresulteerd in: 65 bijeenkomsten met aanwezigen (voornamelijk MKB), 146 bedrijven actief zijn ondersteund, 180 overstijgende matches zijn gemaakt, 120 bedrijven zijn doorverwezen naar kennispartners, 60 samenwerkingsverbanden tot stand zijn gebracht en 35 business modellen zijn gevormd. Op basis van succesvolle samenwerking binnen het netwerk CIRCLES is een versnellingsaanpak ontwikkeld gericht op het organiseren van ketenprojecten, versnelling van kansrijke business cases en wegnemen van belemmerende regelgeving. 13/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

14 BOOST Ook vanuit het bedrijvennetwerk BOOST Smart industry Oost Nederland wordt het thema circulaire economie voortvarend opgepakt. In 2018 hebben provincie, TNO en de werkgroep circulaire economie van BOOST een verkenning uitgevoerd naar de manier waarop Gelderse maakbedrijven in hightech, apparaten- en machinebouw circulaire innovaties hebben doorgevoerd. De verkenning laat zien dat de onderzochte bedrijven uit de Gelderse maakindustrie nu al verregaand circulair handelen en efficiënt met materialen omgaan. Dit doen zij via: design, maintenance, asset sharing, dienstverleningsmodellen, remanufacturing, procesoptimalisatie, nieuwe technologie, ICT applicaties enzovoort. De verkenning van Gelderland krijgt een vervolg en wordt landelijk doorontwikkeld in samenwerking met de provincies Brabant en Overijssel, het ministerie van EZK en brancheorganisaties FME en Metaalunie. Samenwerkende partijen gaan de Gelderse verkenning verbreden van 20 naar 60 bedrijven, gaan een verdiepingsslag uitvoeren om de impact van ingevoerde innovaties te kwantificeren (bijvoorbeeld introductie van 3d metaalprinting en sentoren ten behoeve van predictive maintenance) en een opschalingstraject organiseren om impact te genereren. Voor Gelderland betekent dit een verbreding van 20 naar 224 bedrijven. Dat is 10% van de bedrijven uit de doelgroep in Gelderland met 80% van het aantal werknemers. De provincie heeft een Tenderregeling Slimme en Schone Demonstratiefabrieken ontwikkeld en uitgevoerd op het raakvlak van slimme maakindustrie en circulaire economie. Zeven Gelderse bedrijven hebben een provinciale bijdrage gekregen om hun nieuwbouw extra slim en circulair te maken en hun innovaties ook te demonstreren aan hun omgeving. Zie: Daarnaast zijn verschillende bedrijven uit het BOOST netwerk en hun toeleveranciers aan de slag gegaan met circulair productontwerp, nieuwe business modellen en concrete stappen op het gebied van circulariteit in de vorm van 3daagse CIRCO tracks. 14/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

15 72% Biobased grondstoffen Natuurvezels De provincie heeft projecten ondersteund voor de inzet van bermgras, hennep, miscanthus en vezels uit zuiveringsslib in papier, textiel, bouwmateralen en inhoudsstoffen. Zo is bijvoorbeeld de ontwikkeling van een pilot installatie bioraffinage papier onderdeel van het omvangrijke programma Eerbeek Daarnaast is op het bedrijventerrein IPKW Arnhem een start gemaakt met de ontwikkeling van een natuurvezelcluster. Er is belangstelling voor vestiging door ondernemers die actief zijn met natuurvezels gezien het goede vestigingsklimaat op het IPKW. De provincie wil toe naar het meervoudig verwaarden van biomassa (alle fracties van biomassa benutten, afzet in diverse sectoren) en op die manier de business case sluitend te krijgen. De toepassing van natuurvezels in textiel heeft nadrukkelijk extra aandacht gekregen door het ontwikkelen en demonstreren van kleding uit natuurvezels tijdens State of Fashion. Daarnaast is Arnhem opgenomen in de landelijke transitieagenda consumptiegoederen als één van de vier nationale circulaire kleding hubs met specifieke aandacht voor design. Vanuit het Gelders Energie Akkoord (GEA) doet Kenniscentrum Papier en Karton onderzoek om vezelrijke biomassa meervoudig te verwaarden en vraag en aanbod op alle fracties samen te brengen. De provincie ondersteunt dit initiatief financieel. 15/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

16 Mest Dierlijke mest kan een waardevolle grondstof vormen voor de landbouw en kunstmest vervangen. Hiervoor is in Beltrum een fabriek voor de productie van mineralen gebouwd. De installatie is inmiddels operationeel. Grondstoffen uit deze installatie (mineralen uit mest) mogen de komende vier jaar als uitzondering (EU ontheffing) bij een aantal boeren in de Achterhoek worden toegepast in het kader van het zesde actieprogramma Nitraatrichtlijn. Dit is van groot belang om geproduceerde kunstmestvervangers ook erkend en geaccepteerd te krijgen. Dat is nu nog een belangrijk knelpunt. De installatie in Beltrum is één van de schakels in ons doel om te komen tot een provincie breed dekkend netwerk van installaties die mest verwerken tot energie en grondstoffen. Inmiddels zijn installaties in Harderwijk en Bergerden operationeel, in Apeldoorn in aanbouw en in Varsseveld en Groenlo in ontwikkeling. Vanuit het initiatief Kunstmestvrije Achterhoek wordt een bijdrage geleverd aan Europees onderzoek gericht op een brede toepassing van mineralen uit dierlijk mest. Het Europees parlement heeft ingestemd met het aanpassen van de verordening van dierlijke meststoffen, waardoor producten uit dierlijk mest vrij verhandelbaar worden. De provincie heeft bijgedragen aan de oprichting van het Nationaal Centrum Mestverwaarding (NCM) gericht op kennisontwikkeling, coördinatie en innovatie. Vanuit het Gelders Energie Akkoord (GEA) is verder een verkenning gestart naar kansen voor mestvergisting en -verwaarding. 16/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

17 Eiwitten De provincie Gelderland is leidend in de transitie van productie en consumptie van vlees naar plantaardige vleesvervangers. Deze omslag is nodig om op grondstoffen te besparen (diervoeding) en de belasting van het (leef)milieu te verminderen. Centrale rol in deze eiwittransitie speelt The Protein Cluster (TPC). Dit cluster is eind 2017 gelanceerd vanuit Food Valley NL en wordt gefinancierd vanuit de provincies Gelderland, Overijssel en ondernemers. TPC zet actief in op: het verbinden van MKB aan multinationals in de markt van plantaardige eiwitten, internationale profilering/positionering, verbinden kennis, eiwitvoorziening en consumentengedrag. Gelderland werkt met het Sustainable Food Initiative (SFI) van 12 grote multinationals in food aan de realisatie van een fieldlab voor de ontwikkeling en opschaling van plantaardige eiwitproducten. Het SFI heeft tot doel een nieuwe generatie van duurzame, veilige, gezonde en lekkere voedingsmiddelen te produceren waarbij agrarische grondstoffen volledig worden benut. Daarnaast heeft de provincie samenwerking geïnitieerd met Flevoland, Overijssel en Brabant in de opmaat naar een nationaal Eiwitakkoord. Resultaten van de TPC in de afgelopen periode zijn: een internationaal congres met 230 deelnemers; samenwerking tussen 13 mkb-leden rondom delen van faciliteiten en kennis; ontwikkeling, opschaling en introductie 6 nieuwe plantaardige eiwitproducten; opstart, opschaling, positionering zeven nieuwe mkb-bedrijven; groei naar 22 leden, die zijn aangesloten bij het TPC. Daarnaast participeert Gelderland in de Greendeal Nedersoja, waarbij agrariërs data verzamelen rondom de teelt van Nederlandse soja om kennis van het gewas op te doen. Onderzocht wordt of en zo ja onder welke voorwaarden afzet van nedersoja ook voor humane voeding ingezet kan worden. 17/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

18 3 Kansen richting de nieuwe bestuursperiode

19 Omgevingsvisie In de Omgevingsvisie Gaaf Gelderland schetst de provincie zeven samenhangende ambities voor een duurzaam, verbonden en economisch krachtig Gelderland: energietransitie, klimaatadaptatie, circulaire economie, biodiversiteit, bereikbaarheid, vestigingsklimaat en woon- en leefomgeving. Voor circulaire economie wil de provincie de eerste afvalloze provincie van Nederland zijn. Afval bestaat niet meer; er zijn alleen nog grondstoffen die blijvend hun waarde behouden in onze schone industrie. Om dit te bereiken is in Gelderland in 2030 het gebruik van grondstoffen met 50% teruggebracht. Daarvoor kiest de provincie een aanpak gebaseerd op: Zelf samen met partners en opdrachtgevers circulair werken, zoals bij het beheer en onderhoud van gronden en (water)wegen en bij bouwproject. Stimuleren van innovaties in sectoren met een groot potentieel gericht op het maken van schaalsprongen. Ruimte zoeken in de regels die circulair werken belemmeren. Voorbeeldfunctie In de afgelopen twee jaar heeft de provincie via proefprojecten het goede voorbeeld gegeven door de uitgangspunten van de circulaire economie te integreren in onze trajectprogrammering voor het beheer en onderhoud van onze wegen. De provincie gaat vervolgstappen zetten door bijvoorbeeld een materialenpaspoort in te voeren, innovaties in de markt uit te lokken en steeds meer een regisserende rol te gaan vervullen bij aanbestedingen. De provincie gaat net zoals eerder bij de aanleg van de eigen infrastructuur het circulaire gedachtengoed verder integreren in andere (bestaande en nieuwe) provinciale programma s, zodat grondstofefficiency en sluiting van kringlopen breed verankerd wordt in provinciaal beleid. Verdere integratie wordt gezocht met programma s zoals: Economie (bedrijventerreinen, groeiversneller), Mobiliteit, Energietransitie, Wonen, SteenGoed Benutten, Inkoop, Sport, Water, Bodem en Omgevingsbeleid. 19/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

20 Energie, klimaat en circulair De erkenning van de klimaatproblematiek zorgt voor een grotere urgentie dan ooit om drastische maatregelen te nemen om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Hiervoor is een wereldwijde energietransitie nodig. Steeds duidelijker wordt dat ook het winnen, verwerken en verbruiken van grondstoffen een aanzienlijke bijdrage levert aan het energieverbruik en de uitstoot van CO 2 en andere broeikasgassen. Klimaatbeleid, energietransitie en de transitie naar een circulaire economie zijn daarmee onlosmakelijk met elkaar verbonden. Net als in de energietransitie speelt in de circulaire economie het terugdringen van het gebruik van fossiele grondstoffen een belangrijke rol. Bij circulaire economie is echter meer oog voor de hele keten van het economisch proces in de volgende fases: Winning van grondstoffen Productie van materialen en halffabricaten Aanschaf en gebruik Afval Naast een bijdrage aan het oplossen van het klimaatprobleem en de energietransitie, draagt de transitie naar een circulaire economie bij aan een derde grote maatschappelijke opgave van dit decennium, namelijk: toegang houden tot (schaarse) grondstoffen. Onze economie leunt sterk op energie- en materiaal intensieve sectoren en is daarmee sterk afhankelijk van import. De toenemende vraag naar grondstoffen (wereldwijd) leidt tot afnemende leveringszekerheid bijvoorbeeld voor industriële sectoren zoals de maakindustrie die gebruik maken van metalen en materialen die volledig worden geïmporteerd en worden geschaard onder de kritieke metalen. Door grondstoffenverbruik terug te dringen en ketens dichter bij huis te sluiten wordt niet alleen bespaard op grondstof- en afvalkosten, maar verbetert ook de leveringszekerheid van essentiële grondstoffen en materialen. De circulaire economie draagt hiermee bij om te komen tot een toekomstbestendige grondstofvoorziening: hernieuwbaar, betrouwbaar, betaalbaar en schoon. 20/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

21 Biomassa Toepassing van biomassa is van groot belang voor de energietransitie, het klimaatbeleid en de transitie naar een circulaire economie, waarin hernieuwbare grondstoffen worden gebruikt en materialen in kringloop blijven (relatie met het nationale Klimaat en Energie Akkoord). De markt voor biomassa is wereldwijd waarin vraag en aanbod via marktwerking op elkaar worden afgestemd. Vanwege de toenemende vraag naar biomassa als hernieuwbare energiebron en duurzame grondstof (met name in de chemische industrie) wordt verwacht dat op mondiaal niveau schaarste ontstaat. Het PBL verwacht in de periode na 2030 in Nederland knelpunten in het aanbod voor de realisatie van alle vraag. Tot 2030 kan biomassa ingezet worden voor meerdere toepassingen als transitiebrandstof. Vanaf 2030 is het van belang biomassa primair in te zetten voor hoogwaardige toepassingen, waarvoor nauwelijks alternatieve, kosteneffectieve bronnen voor beschikbaar zijn, zoals: hoge temperatuur warmte voor de industrie, biobrandstoffen voor lucht- en scheepvaart en grondstoffen voor chemicaliën en materialen. Streven is het aanbod van duurzame biomassa zo veel mogelijk te vergroten. Het Rijk zet in op verdubbeling van de nationale productie. Een adequate voedselvoorziening en behoud van bodemvruchtbaarheid en kwaliteit van bodem, water en lucht zijn belangrijke randvoorwaarden bij deze ontwikkeling. Naast het vergroten van het duurzame aanbod aan biomassa zijn belangrijke uitdagingen het verbeteren van conversietechnieken en marktverandering om biobased grondstoffen en energie de voorkeur te geven boven fossiel. 21/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

22 Van acties naar impact In de afgelopen jaren heeft de provincie enkele tientallen aanjaagprojecten uitgevoerd en ondersteund. Dit heeft geresulteerd in een breed pallet aan: best practices, voorbeeldprojecten, nieuwe producten/business cases en samenwerkingsverbanden. De uitdaging van dit moment is te komen tot opschaling, grootschalige toepassing van doorbraaktechnologieën en het realiseren van impact. Inspanningen moeten en kunnen ook, aangezien economisch rendabele business cases ontstaan, steeds meer gericht worden op het daadwerkelijk reduceren van grondstoffen verbruik, substitutie van eindige naar hernieuwbare (biobased) grondstoffen en het in keten houden van producten, materialen en grondstoffen via hergebruik en recycling. Om dit te bereiken, verschuift onze aandacht steeds meer naar stimuleren van marktvraag, toepassing en realisatie. Dat kan de provincie niet alleen. De overgang naar een circulaire economie vraagt grote investeringen die de provincie niet alleen kan dragen. Daarvoor zal nog meer samengewerkt moeten worden met het bedrijfsleven, regio s, kennisinstellingen, rijksoverheid en Europa. In lijn met de provinciale Agenda Klimaat en Energie en in het kader van Motie 38 onderscheiden we drie rollen: stimuleren van innovatie; optimaliseren grondstof- en materialenstromen en energieefficiënte in een gebiedsgerichte/branchegerichte/cluster aanpak; scheppen en verbeteren randvoorwaarden. Programmatische aanpak De provincie kiest in aansluiting op het Rijksbrede programma Nederland Circulair 2050 en de vijf nationale transitieagenda s (maakindustrie, biomassa & voedsel, kunststoffen, consumptiegoederen en bouw) voor een programmatische, sectorale aanpak via grondstof strategieën. Samen met bedrijfsleven, regio s, kennisinstellingen, andere provincies en Rijksoverheid ontwikkelt de provincie Gelderland gezamenlijke activiteiten en investerings-programma s die daadwerkelijk impact moeten generen en moeten leiden tot (grootschalige) marktintroductie. Hierbij sluit het programma aan bij de kracht van Gelderland en (economisch) sterke en actieve Gelderse sectoren, zoals: landbouw, food, maakindustrie, bouw, infrastructuur, papier, kunststoffen, textiel, metaal en hightech (HTSM). 22/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start

23 Handelingsperspectief volgens Planbureau voor de Leefomgeving Het Planbureau voor de Leefomgeving heeft gedurende 2018 de staat van de Nederlandse circulaire economie in kaart gebracht (PBL, Circulaire economie in kaart, januari 2019). PBL komt tot drie belangrijke aanknopingspunten/aanbevelingen voor het verdergaand bevorderen van de circulaire economie door de overheid, het bedrijfsleven en andere maatschappelijke partijen. Benut de volle breedte van circulaire economie Andere vormen van circulariteit naast recycling krijgen nog te weinig aandacht. Om de overgang naar een circulaire economie te versnellen, is het raadzaam meer in te zetten op andere meer innovatieve vormen van circulariteit, zoals: dienstverleningsmodellen, ontwerp en levensduurverlenging, producthergebruik, reparatie en leasen of delen van producten. Ontwikkel nieuwe samenwerkingsverbanden Nieuwe samenwerkingsverbanden zijn nodig voor het realiseren van nieuwe vormen van recycling, hergebruik, reparatie en het aanbieden van een product als een dienst. Verreweg de meeste bedrijven en organisaties werken aan verandering van hun eigen business model. Verschillen in cultuur, jargon en onbekendheid maken nieuwe samenwerkingsverbanden lastig. Koplopers en overheid kunnen nieuwe samenwerkingsverbanden opzetten en uitproberen. Vergroot het draagvlak Verdere ontwikkeling van de circulaire economie vraagt aanpassing van gewoontes en opvattingen van mensen en bedrijven. Het thema circulaire economie spreekt grote en heel verschillende groepen aan. Enerzijds mensen en organisaties die zich laten inspireren door lokale sociale of leefomgevingsinitiatieven. Anderzijds bedrijven die nieuwe verdienmogelijkheden, marktkansen en exportmogelijkheden zien. Problemen zoals plastic soep, zwerfafval, risico s rond leveringszekerheid en klimaat dragen bij aan het gevoel van urgentie. Verder bouwen Met de programmatische aanpak heeft de provincie Gelderland al veel bereikt en een goede basis gelegd in het op gang brengen van een beweging naar een afvalloze provincie. De provincie wil graag verder bouwen aan een Gelderse economie die duurzaam en toekomstbestendig is. Er liggen voldoende kansen en er zijn aanknopingspunten genoeg om dat samen met andere partijen te doen. 23/23 Weg met de wegwerpeconomie twee jaar na de start