WBP5- Effect- en Middelenmonitor 2017 (light) Schoon & Gezond Water

Transcriptie

1 WBP5- Effect- en Middelenmonitor 2017 (light) Doel van de effect- en middelenmonitor Waterveiligheid Droge voeten Voldoende water Om de voortgang van de doelen uit het WBP5 in beeld te brengen is de WBP5-Effect- en Middelen Monitor Light (EMML) opgesteld. Deze monitor geeft een representatief beeld in hoeverre Rijnland de (bijgestelde) doelen van het WBP5 heeft behaald en de gewenste effecten zijn bereikt. In deze monitor zijn waar mogelijk de bestede middelen toegekend aan programma s, aangevuld met een set indicatoren waar Rijnland periodiek op stuurt, vandaar de toevoeging light. De Effect- en middelen monitor geeft het bestuur de mogelijkheid middels het MJP bij te sturen. De Effectmonitor is onderdeel van Planning & Control cyclus. Schoon water Schoon & Gezond Water Schoon water, droge voeten: highlights a. Hoe staan we er voor? b. En wat heeft het gekost? Waterketen Leeswijzer op de volgende pagina Voor meer informatie klik op de naam van het programma 1

2 Index en leeswijzer 0. Bestuurlijke samenvatting Niveau 1 De leeswijzer in drie muisklikken 1. Programma s Waterveiligheid a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? Voldoende water Niveau 2 a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? Gezond en Schoon Water a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? Niveau 3 Waterketen a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? 2. Financiën concernbreed Toelichting scores: Op schema, binnen de kaders. Samenvatting Samenvatting per programma Verdere toelichting per programma (a t/m c) en financiën Behoeft aandacht, effecten blijven enigszins achter bij verwachtingen. Effecten blijven significant achter bij verwachtingen Niveau 1 Niveau 2 Niveau 3 2

3 Bestuurlijke samenvatting De effect- en middelenmonitor 2017 geeft een beeld in hoeverre Rijnland de (bijgestelde) doelen van het WBP5 heeft behaald en de gewenste effecten zijn bereikt. In deze rapportage zijn waar mogelijk de bestede middelen toegekend aan programma s en indicatoren. De scope van deze EMML zijn (afgeleide) indicatoren van jaarlijks aan te leveren informatie die wettelijk wordt voorgeschreven of waar Rijnland reeds op stuurt. De informatie van de EMML 2017 dient voor het opstellen van het MJP en de programmaplannen. Hoe staan we er voor? De eindconclusies variëren van bereikte effecten die vóór op het (WBP5-)schema liggen, stevig achterblijven of beperkt te beïnvloeden zijn. Gesteld mag worden dat het merendeel van de effecten en doelen voor droge voeten op koers liggen, soms al behaald zijn, terwijl de effecten en doelen voor schoon water achterblijven en in enkele gevallen moeilijk beïnvloedbaar zijn. Schoon water droge voeten Waterveiligheid Voldoende Water Schoon en Gezond Water Waterketen Voor de meeste programma s ongeacht de mate van voortgang geldt dat de meest risicovolle gebieden of assets uit het WBP5 op orde te zijn of binnen afzienbare tijd voldoen aan de gestelde eisen. Het laat onverlet dat in de waterketen en voor schoon & gezond water nog steeds sprake is van een stevige uitdaging. En wat heeft dat gekost? De meeste bruto-investeringen gedurende hadden betrekking op voldoende water en waterveiligheid ( 742 mln van de mln aan bruto-investeringen). De bruto-investeringen in de waterketen kwamen uit op ca. 330 mln. De overige investeringen hadden betrekking op schoon & gezond water en BOD. De exploitatiekosten stegen gedurende met jaarlijks gemiddeld 4%. Een stijging die weliswaar hoger lag dan de consumentenprijsindex van 1,56%, maar ieder jaar bij de begroting werd geaccordeerd. De begrote stijging van de lastendruk lag overigens in de meeste jaren lager vanwege positieve jaarrekeningresultaten. De belangrijkste kostenstijger betrof de kapitaallasten, wat veroorzaakt werd door de opgeleverde investeringsprojecten en de bijbehorende WBP-ambities. Lees verder: Waterveiligheid, Voldoende Water, Schoon & Gezond Water, Waterketen en en Financiën concernbreed. 3

4 Programma Waterveiligheid Rijnland beschermt ons beheergebied, de inwoners en bedrijven zo goed mogelijk tegen overstromingen vanuit zee, de rivieren en het regionale watersysteem. Wij beschermen tegen overstromingen (preventie) a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? Wij adviseren over het beperken van de gevolgen van overstromingen (gevolgbeperking) a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? Wij bereiden ons goed voor op een calamiteit a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? Tussenstand eind 2017 Rijnland scoort eind 2017 een ruime voldoende. Het programma Waterveiligheid ligt aantoonbaar op koers. Lees verder: Voldoende Water, Schoon & Gezond Water, Waterketen en Financiën concernbreed. 4

5 Programma Voldoende water veiligheid De ambitie voor Rijnland is zorgen voor voldoende water: niet te veel en niet te weinig, passend bij het gebruik. Wij zorgen ervoor dat de waterpeilen kloppen a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? Wij zorgen voor de instandhouding van het watersysteem a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? Wij beperken de gevolgen van wateroverlast d. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? e. Hoe staat het er voor eind 2017? f. Wat heeft het gekost? Wij zorgen voor voldoende zoet water a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? De Tussenstand eind 2017 Rijnland ligt eind 2017 voor het programma Voldoende water voor een groot deel op koers. Lees verder: Waterveiligheid, Schoon & Gezond Water, Waterketen en Financiën concernbreed. 5

6 Programma Schoon en Gezond water veiligheid Rijnlands water is schoon, zodat de mens, de natuur en economie er optimaal gebruik van kunnen maken. In 2027 behoort het Europese water van goede kwaliteit te zijn. Alle Europese lidstaten hebben afgesproken dat ze dit doel uiterlijk in 2027 hebben bereikt. Water van een goede kwaliteit: heeft een goede natuurwaarde en biodiversiteit. is veilig voor zwemmers. is eenvoudig als drinkwater in te zetten. Wij verminderen de watervervuiling a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? We beheren en onderhouden ons watersysteem ecologisch a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? Wij realiseren schone meren, plassen en natuurgebieden d. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? e. Hoe staat het er voor eind 2017? f. Wat heeft het gekost? Zwemwaterlocaties maken we schoon en veilig a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? De Tussenstand eind 2017 Voor Rijnland is dit programma een aandachtspunt. Een totaalscore voor dit programma afgeven is een heikel punt, in de eerste plaats omdat niet alleen Rijnland aan de lat staat voor het bereiken van schoner en gezond water. Bovendien zijn de effecten van de Rijnlandse uitvoeringsmaatregelen nog niet voldoende in beeld. De opgave voor zowel Rijnland als de andere betrokkenen blijft onverminderd hoog. Namens meerdere waterschappen en partners plaatsen we een kritische noot bij de strenge normen en gehanteerde principes zoals one out, all out en de opgelegde, moeilijk beïnvloedbare resultaatverplichtingen. Dit overwegende achten we een gele score het meest op zijn plaats. Lees verder: Waterveiligheid, Voldoende Water, Waterketen en Financiën concernbreed. 6

7 Programma Waterketen Rijnland zuivert het afvalwater van huishoudens en bedrijven. We zetten daarbij in op het continu verbeteren en verduurzamen van de verwerking van het afvalwater tegen zo laag mogelijke kosten. We verwerken het afvalwater doelmatig(er) a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? We verduurzamen en hergebruiken het afvalwater a. Wat hebben we afgesproken in het WBP5? b. Hoe staat het er voor eind 2017? c. Wat heeft het gekost? De Tussenstand eind 2017 Rijnland scoort eind 2017 nog niet voldoende. Gezien de omvang en impact van het grootste tactische doel doelmatig zuiveren en de genoteerde zuiveringsresultaten is vooralsnog sprake van een serieus aandachtspunt. Lees verder: Waterveiligheid, Voldoende Water, Schoon & Gezond Water en Financiën concernbreed 7

8 Waterveiligheid: wat hebben we afgesproken; wat willen we bereiken? Het WBP5 Onze topprioriteit is onze omgeving beschermen tegen overstromingen. Wij beschermen ons beheergebied en de Rijnlandse inwoners en bedrijven zo goed mogelijk tegen overstromingen vanuit zee, de rivieren en het regionale watersysteem. In het WBP5 heeft Rijnland voor dit programma gedurende de volgende drie tactische doelen geformuleerd: 1. Wij beschermen tegen overstromingen (preventie) Dit doen we door de waterkeringen goed te beheren, te onderhouden en waar nodig te verbeteren: a. Eind 2021 voldoen alle primaire waterkeringen aan de norm. b. Eind 2021 voldoet 65% van de regionale waterkeringen aan de norm. In 2030 voldoen alle regionale waterkeringen aan de norm. Uitgangspunt zijn de resultaten van toetsronde van Wij adviseren over het beperken van de gevolgen van overstromingen (gevolgbeperking) 3. We bereiden ons goed voor op een calamiteit. 8

9 Waterveiligheid: hoe staat het er voor? Wat hebben we bereikt? 1 Wij beschermen tegen overstromingen (preventie) Na afronding van de Versterking IJsseldijk Gouda (3,8 km) eind 2021 voldoen alle primaire waterkeringen aan de norm. Relevant in dit kader is de opheffing van de primaire functie van de Spaarndammerdijk en de gekanaliseerde Hollandsche IJssel 3. Van de regionale keringen voldoet eind 2017 ongeveer 65% aan de normen, uitgaande van de toetsing 2012 en inmiddels uitgevoerde verbeteringen. We liggen daarmee op schema om de afspraken met de provincie te halen (in 2021 moet 90% van de 492 km in 2012 afgekeurde keringen op orde gebracht zijn). Rijnland behoort verder door de snellere klimaatstijging 30 km extra te renoveren bovenop de in 2012 afgekeurde keringen, waarvan de eerste kilometers in het vorige meerjarenperspectief reeds zijn meegenomen. Terug naar programma. 3) Per 1 januari 2017 is de primaire functie van de Spaarndammerdijk en de waterkering langs de Gekanaliseerde Hollandsche IJssel opgeheven. Een deel van deze keringen wordt gewijzigd in een regionale kering. Het areaal primaire keringen is daarom lager dan in voorgaande jaren en het areaal regionale keringen juist hoger. 9

10 2 Wij adviseren over het beperken van de gevolgen van overstromingen (gevolgbeperking) Zorgplicht Een nieuwe term die we gebruiken is de term zorgplicht. Zorgplicht houdt in dat Rijnland als beheerder de taak heeft om de keringen aan de veiligheidseisen te laten voldoen en voor het noodzakelijke preventieve beheer en onderhoud te zorgen. Voor de primaire keringen is dit verankerd in de Waterwet, maar we vinden dat we voor de regionale keringen eenzelfde zorgplicht hebben. De werkzaamheden die bij de zorgplicht horen zijn niet anders dan wat we altijd al doen. In het kader van de zorgplicht verhogen en versterken we regelmatig onze waterkeringen, bijvoorbeeld omdat ze door bodemdaling te laag zijn geworden. Enkele instrumenten om aan deze zorgplicht te voldoen is het bestrijden van muskusratten, inspecties van de keringen, vergunningverlening en handhaving. Muskusrattenbeheer Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat graverij van muskusratten de veiligheid van waterkeringen aantast. In het kader van overschrijdingskansen neemt de veiligheid fors af. Om veiligheid te waarborgen dient graafschade zoveel mogelijk voorkomen te worden. We zetten de samenwerking met andere waterschapen voor het muskusrattenbeheer voort. De samenwerkingsovereenkomst loopt nog tot en met Het meerjarenbeleid voor muskusratbeheer is in 2017 vastgesteld. In 2018 worden de definitieve resultaten van de landelijke veldproef opgeleverd en verwerkt in het beleid, indien daar aanleiding voor is. Het aantal jaarlijks gevangen muskusratten schommelt tussen de 3600 en In 2017 was sprake van 6000 vangsten. De kosten van muskusrattenbeheer zijn sinds 2006 gestegen van 0,7 mln naar 2,1 mln, doordat deze in het kader van de BAW afspraken - volledig door waterschappen worden gefinancierd. Inspecties Ieder voorjaar inspecteert Rijnland alle waterkeringen binnen het beheergebied. Tijdens de inspectie van 2017 zijn 465 schadebeelden geconstateerd. Van deze 465 meldingen hebben 439 een vervolgactie gehand. Rijnland verhielp de 50 meest urgente meldingen binnen een jaar. De volgende 90 worden daarna aangepakt. 299 meldingen betroffen waterkeringen waarvan Rijnland niet onderhoudsplichtig is. De betreffende eigenaren hebben deze in 2017 omgezet in 15 km verbeterde waterkering. De resterende meldingen betroffen overwegend lage keringen en worden in de scopebepaling van projectcluster DiRK-II meegenomen (Bron: voorjaarsinspectie 2017, conceptrapport, , afdeling Watersystemen). Terug naar programma. 10

11 3 We bereiden ons goed voor op een calamiteit Resultaten Rijnland Resultaten alle WS (gemiddelde) Voorbereiden calamiteiten Rijnland heeft zich de afgelopen jaren aantoonbaar goed voorbereid op mogelijke calamiteiten. Dit bleek zowel uit de in 2017 gehouden benchmark onder waterschappen als in de feitelijke aanpak van voorgedane calamiteiten. De kosten voor calamiteitenplannen en bestrijding zijn gedurende gestegen van 0,3 mln naar 1,7 mln, met name door de ingezette professionaliseringsslag. Het volledige rapport van de benchmark en een overzicht van voorgedane calamiteiten, inclusief de gradaties, liggen vertrouwelijk ter inzage. Terug naar programma. 11

12 Waterveiligheid: wat heeft het gekost? Investeringsuitgaven De grootste (bruto)-investeringen voor dit programma gedurende waren de versterkingen aan de primaire keringen (Noordwijk 19 mln, Katwijk 47 mln, Gouda 29 mln (prognose) en de realisatie van de top 25 van meest kwetsbare regionale keringen en overige kades (ca. 91 mln). Verder is relevant dat gedurende enkele jaren de jaarlijkse HWBP-bijdrage werd geactiveerd. Exploitatiekosten De exploitatiekosten zijn gedurende opgelopen van 5 mln naar 26 mln Het gros van de stijging wordt veroorzaakt door de hogere kapitaallasten en de oplopende jaarlijkse HWBP-bijdrage van inmiddels 14 mln. Verder zijn de kosten van muskusrattenbeheer sinds 2006 gestegen van 0,7 mln naar 2,1 mln, doordat deze in het kader van de BAW afspraken - nu volledig door waterschappen worden gefinancierd en uitgevoerd. Terug naar programma 12

13 Voldoende water: wat hebben we afgesproken; wat willen we bereiken? Het WBP5 De ambitie voor Rijnland is zorgen voor voldoende water: niet te veel en niet te weinig, passend bij het gebruik. In het WBP5 heeft Rijnland voor dit programma gedurende de volgende vier tactische doelen geformuleerd: 1. Wij zorgen ervoor dat de waterpeilen kloppen Eind 2021 heeft 80% van het beheergebied een actueel peilbesluit en voeren wij het peilbeheer volgens dat peilbesluit uit. In 2027 is dit voor het hele gebied op orde. 2. Wij zorgen voor de instandhouding van het watersysteem Eind 2021 zijn 80% van alle oppervlaktewateren en kunstwerken waarvoor Rijnland onderhoudsplichtig is op orde. In 2027 geldt dat voor het hele beheergebied. 3. Wij beperken de gevolgen van wateroverlast Eind 2021 voldoet 85% van het watersysteem aan de normen voor bescherming tegen wateroverlast. In 2027 (was 2024) is dit voor het hele gebied op orde. Realiseren van bergingslocaties met een inhoud van 3 mln m 3 in Wij zorgen voor voldoende zoetwater We breiden voor 2021 de capaciteit van de KWA uit van 7 naar 15 m 3 /s. Voor 2021 stellen we voor ten minste drie gebieden de voorzieningenniveaus vast. 13

14 Voldoende water: hoe staat het er voor? Wat hebben we bereikt? 1 Wij zorgen ervoor dat de waterpeilen kloppen Waterpeilen Het peilbeheer is in 94% conform peilbesluit (burap2/2017). Dit percentage neemt toe (bij actualiseren van peilbesluiten) of juist af (door veranderingen in de omgeving die nog niet in het peilbesluit zijn verwerkt), maar neemt over de jaren langzaam maar zeker toe. Een actueel besluit is niet ouder dan vijftien jaar. Op basis hiervan voldoen we sinds 2012 reeds aan de doelstelling van 80%. Eind 2017 heeft 90% van Rijnlands oppervlak een actueel peilbesluit De definitie van actueel peilbesluit is begin 2015 veranderd conform provinciale Verordening en wordt niet meer sec bepaald door een gemaximeerde termijn van tien jaar, of van 15 jaar (voorheen verlenging ). Rijnland bepaalt nu zelf in overleg met belanghebbenden in hoeverre een peilbesluit nog actueel is, wat vooral afhankelijk is van de vraag of er ruimtelijke ontwikkelingen zijn of andere ontwikkelingen waardoor de facilitering van functies gewijzigd is. Vanuit de boezemstudie is eind 2016 de vraag gerezen, of het toepassen van de klimaatscenario s 2014 op de polders, zou kunnen leiden tot aanpassing van het boezempeil. Inmiddels is uit de doorrekening van polders duidelijk, dat dit tot en met 2027 in ieder geval niet tot heroverweging van het boezempeil hoeft te leiden. Terug naar programma. 14

15 2 Wij zorgen voor de instandhouding van het watersysteem Instandhouding watersysteem Reeds in 2015 was 90% van het watersysteem op orde en was het tussendoel van 2021 gehaald. Uiteraard zorgen we er ook voor dat de wateren daarna op diepte blijven. Zo baggeren we ca. 150 à 200 km/jaar in onderhoudsprojecten. PFOS heeft voor vertraging in baggerprogramma 2017 gezorgd. De doelstelling om in 2027 op orde te zijn komt hierdoor niet in gevaar. Voor baggeren kan er in toenemende mate een opgave in kwaliteitsbaggeren komen te liggen (baggeren met oog op waterkwaliteitsverbetering). We voeren dagelijks en groot onderhoud uit aan de circa 366 poldergemalen. Op dit moment is het nog niet mogelijk om aan te geven hoeveel procent van de gemalen voldoet aan de onderhoudsnorm. Voor alle gemalen zijn onderhoudsconcepten beschikbaar. De registratie was nog onvoldoende, maar dat is nu goed opgetuigd zodat we in 2018 kunnen zeggen welk percentage gemalen voldoet aan onderhoudsnorm. Het aantal gerenoveerde poldergemalen liep de afgelopen jaren sterk terug (2016/2017: 6, voorheen per jaar). De renovaties van de boezemgemalen Gouda en Spaarndam zijn grotendeels afgerond. We hebben zo n 2000 overige kunstwerken (inlaten, stuwen, duikers, etc.) in beheer en onderhoud. We prioriteren er jaarlijks ca. 50 voor (groot) onderhoud. We onderhouden jaarlijks ca km watergangen conform de gedragscode Flora en Faunawet. Terug naar programma. 15

16 3 Wij beperken de gevolgen van wateroverlast Wateroverlast beperken In 2006 startte Rijnland in vier gebieden met een zogeheten watergebiedsplan (WGP). Hierin onderzoeken we in detail de opgave en mogelijke oplossingen, in goed overleg met de omgeving, en vervolgens voeren we de benodigde maatregelen uit. De eerste WGP s zijn ondertussen afgerond en diverse zijn in uitvoering. Op 9% na zijn nu de polders onderhanden (of onderhanden geweest). De meest kwetsbare en urgente polders voldoen reeds aan de gestelde normen. Relevant is dat aanvankelijk de wateroverlastnormen in 2020 zouden moeten worden behaald, iets dat Rijnland in samenspraak met de provincies in 2013 heeft getemporiseerd naar Grafiek 2.3: % watersysteem dat voldoet aan NBW normen (doel 100% ( ha) in 2024) Op dit moment lopen er WGP s in heel Rijnland (onderverdeeld in Noord, West, Midden, Zuid). Binnen wgp s worden ook maatregelen voor knelpunten en kansen op gebied van waterkwaliteit meegenomen. Eind 2017 voldeed 39% aan de NBW normen en zat circa 28% van het gebied in de uitvoeringfase. Voor 9% van het gebied is nog geen watergebiedsplan gestart. De doelstelling om in % op orde te krijgen zou bijgesteld moeten worden naar 75% tot 80%. In onderstaande figuur is goed te zien dat na aanvankelijk snelle stijging van het aantal plannen dat tot uitvoering en afronding kwam, er nu een aanzienlijk deel wat langduriger in uitvoering is. Het laaghangende fruit is geplukt, we zijn nu bezig met minder makkelijk uit te voeren zaken. Het laat onverlet dat de meest risicovolle gebieden in 2021 op orde zijn. Het einddoel in 2027 halen blijft goed mogelijk. We ronden de piekberging Nieuwe Driemanspolder ( 78 mln) in 2020 af en de piekberging Haarlemmermeer ( 17 mln) in 2022 en voldoen hiermee tijdig aan de gestelde doelstelling. Terug naar programma. 16

17 4 Wij zorgen voor voldoende zoet water Voldoende zoet water Het vergroten van de KWA 1 -capaciteit ligt op schema, hoewel de verkenningsfase was verlengd. Eind 2017 heeft Rijnland voor twee van de afgesproken drie gebieden het voorzieningenniveau vastgesteld in het kader van zoetwaterbehoefte en mogelijkheden hierin te voorzien. De belangrijkste indicator voor verzilting is het chloridegehalte in oppervlaktewater. Deze neemt de laatste jaren enigszins af. Externe ontwikkelingen die verziltingsopgave kunnen vergroten (verdiepen Nieuwe Waterweg, vergroten zeesluizen IJmuiden) hebben geleid tot verzachtende of compenserende maatregelen door diverse initiatiefnemers zoals Rijkswaterstaat. Terug naar programma. 1 KWA staat voor klimaatbestendige wateraanvoer, voorheen kleinschalige wateraanvoer. 17

18 Voldoende water: wat heeft het gekost? Investeringsuitgaven voldoende water De grootste (bruto)-investeringen voor dit programma gedurende betroffen baggerwerken ( 200 mln), investeringen in twee boezemgemalen ( 57 mln) en ruim 150 poldergemalen ( 61 mln). Overige relevante investeringen betroffen onder meer watergebiedsplan- of peilbesluitmaatregelen (o.a. in de Vierambachtspolder en De Zilk). Exploitatiekosten voldoende water De exploitatiekosten zijn gedurende opgelopen van circa 42 mln naar 46 mln. In 2006 was nog sprake van een stijging in de voorziening baggerwerken van ruim 14 mln, terwijl deze in 2016 uitkwam op 7 mln. Gecorrigeerd voor de baggervoorziening is de grootste stijger de kapitaallasten. Terug naar programma 18

19 Schoon en Gezond water: wat hebben we afgesproken; wat willen we bereiken? WBP5 Onze ambitie: Rijnlands water is schoon, zodat de mens, de natuur en economie er optimaal gebruik van kunnen maken. In 2027 behoort het Europese water van goede kwaliteit te zijn. Alle Europese lidstaten hebben afgesproken dat ze dit doel uiterlijk in 2027 hebben bereikt. Water van een goede kwaliteit: heeft een goede natuurwaarde en biodiversiteit. is veilig voor zwemmers. is eenvoudig als drinkwater in te zetten. In het WBP5 heeft Rijnland voor dit programma gedurende de volgende vier tactische doelen geformuleerd: 1. We verminderen de watervervuiling De emissies uit de waterketen voldoen aan de wettelijke eisen. In de planperiode pakken we samen met de omgeving ook de zogenoemde nieuwe stoffen op (microplastics, geneesmiddelen e.d.). In de planperiode werken we samen met onder andere de agrarische sector aan de verdere verlaging van de emissies naar water. 2. We beheren en onderhouden ons watersysteem ecologisch In deze planperiode werken we samen met de omgeving aan de ecologische doelen voor de kleine wateren. Wij voeren het onderhoud op ecologische wijze uit en stimuleren derden dat ook te doen. We brengen het huis van de vis op orde door bij renovaties en nieuwbouw, gemalen en sluizen vispasseerbaar en/of visvriendelijk te maken. 3. Wij realiseren schone meren, plassen en natuurgebieden In deze planperiode herstellen we de waterkwaliteit en ecologie in vier gebieden. De gebieden die we al hersteld hebben, onderhouden en beheren we zorgvuldig. Delen van de opgaven voor de overige gebieden pakken we in de planperiode aan als we dit kunnen combineren met projecten van onszelf of van derden. 4. Zwemwaterlocaties maken we schoon en veilig De kwaliteit van alle zwemwaterlocaties is in de planperiode minstens aanvaardbaar. Het aantal zwemwaterlocaties met een goede of uitstekende kwaliteit blijft minstens gelijk. Negatieve zwemadviezen vanwege blauwalgen komen zeer beperkt voor. 19

20 Schoon en Gezond water: hoe staat het er voor? Wat hebben we bereikt? 1 We verminderen de watervervuiling Minder watervervuiling In 2016 voldoet 30% van de KRW waterlichamen in Rijnland aan de normen voor prioritaire stoffen (doel: 100% in 2027). Er is helaas nog geen actuele informatie over 2017 beschikbaar. De chemische watervervuiling wordt bepaald op basis van de toetsing van de concentraties in 45 zogenaamde prioritaire stoffen uit Richtlijn 2000/60/EG. Dit is een lijst van stoffen die volgens de KRW-richtlijn een groot risico vormen voor het watermilieu. Dit aandeel is de afgelopen jaren gelijk gebleven. De variatie in de resultaten zijn vooral het gevolg van de uitbreiding van de lijst met prioritaire stoffen van 33 naar 45 in de afgelopen tien jaar. De lage score hangt sterk samen met het one-out, all-out principe. In diverse waterlichamen zijn verder enkele PAK s met een concentratie boven de norm aangetroffen. Veruit het grootste waterkwaliteitsprobleem wordt veroorzaakt door de hoge concentraties aan meststoffen (stikstof en fosfaat). De hoeveelheid nutriënten is sinds 1970 drastisch afgenomen. De laatste jaren lijkt verdere afname van nutriënten te stagneren, waardoor het bereiken van de KRWdoelen onder druk komt te staan. De emissies van het gros van de awzi s voldoen weliswaar nog aan de wettelijke eisen, maar zijn de afgelopen jaren tijdelijk verslechterd door het ingezette renovatieprogramma. Enkele awzi s scoren op dit punt onder de wettelijke norm. Meer hierover in het programma Waterketen. De emissies van stikstof en fosfaat uit de agrarische sector nemen ook nauwelijks meer af. Van belang is verder de aanwezigheid van nieuwe c.q. opkomende stoffen in het oppervlaktewater, zoals PFOS, geneesmiddelen en microplastics. Terug naar programma 20

21 2. We beheren en onderhouden ons watersysteem ecologisch Ecologisch watersysteem De totaalbeoordeling van de ecologische toestand van de KRW waterlichamen is de afgelopen jaren onveranderd en vooralsnog niet verbeterd. Voor een aantal onderdelen zien we in de afgelopen zeven jaar positieve ontwikkelingen: het percentage waterlichamen met een goede toestand voor algen en waterplanten in 2016 is toegenomen ten opzichte van Voor macrofauna en vissen is de situatie ongeveer gelijk. 2. Het oordeel voor de individuele biologische kwaliteitselementen is gunstiger dan het doel voor de waterlichamen: waterlichamen voldoen aan goede ecologische toestand. Sinds 2008 is er een positieve ontwikkeling zichtbaar bij de beoordeling van de afspraken - volledig door waterschappen worden gefinancierd. Dit is deels toe te schrijven aan echte verbeteringen, maar ook aan veranderende beoordelingsmethodieken die positiever uitpakken. Het beeld voor de vier biologische kwaliteitselementen in 2016 is als volgt: Figuur 3.2.: % waterlichamen met goede toestand per kwaliteitselement (doel 100% in 2027) 2 De variatie in jaarresultaten is het gevolg van dat de waterlichamen roulerend worden gemeten: in een periode van 6 jaar worden alle waterlichamen twee keer bemonsterd voor macrofauna en waterplanten, één keer voor vissen en jaarlijks voor algen. In 2015 hebben we geen macrofauna, waterplanten en vissen gemeten, vandaar dat de resultaten voor deze onderdelen gelijk zijn voor 2014 en

22 45% van de waterlichamen had in 2016 een goede visstand. We sturen de visstand in nauwe samenwerking met de Visstandbeheercommissie (VBC). Alle boezemgemalen zijn visvriendelijk en 121 van de 366 poldergemalen (33%). Bij renovatie is het niet altijd mogelijk gebleken de visveiligheid van het kunstwerk te verbeteren. Ook bij nieuwbouw is het niet altijd mogelijk gebleken om een visveilig gemaal op te leveren (grote opvoerhoogte van het gemaal, lange leidingen, gemaal met een zeer kleine capaciteit waarvoor nog geen visvriendelijk opvoerwerk in de markt beschikbaar is). Het aantal visveilige exemplaren is de afgelopen twee jaren in absolute zin toegenomen, het totaal aantal gemalen ook, daarom is dit in de percentages nauwelijks terug te zien. Ecologisch werken willen we zoveel mogelijk bereiken via bestaande activiteiten. Zo versterkt de nieuwe legger het ecologische beheer en wordt in de watergebiedsplannen de ecologische opgave volwaardig beschouwd. Exoten die voor overlast zorgen hebben we zo effectief mogelijk bestreden, zoals de grote waternavel die soms 0,4 mln per jaar vergt. Hoewel exoten ongewenst zijn, leidt de invasie van de quaggamossel er toe dat een groot deel van de boezemwateren de laatste jaren glashelder is. Boeren verbeteren middels Blauwe diensten met succes de waterkwaliteit van deze kleine wateren. Het uitgangspunt bij onderhoudswerk is dat we de begroeiing respecteren en eventueel verlies compenseren. Onze streefwaarde is dat 60% van de oevers is begroeid. Waar nodig stimuleren we oever- en waterplanten door de aanleg van nvo s. Terug naar programma 22

23 3. Wij realiseren schone meren, plassen en natuurgebieden Schone meren, plassen en natuurgebieden Rijnland onderscheidt veertig KRW-waterlichamen. Die vertegenwoordigen de grote kanalen, Natura2000-gebieden en de grote meren en plassen. Rijnland verdeelde de totale opgave in drie delen, zodat in elke planperiode een groep waterlichamen wordt aangepakt. Dit zijn de geprioriteerde waterlichamen. Daarnaast verbetert Rijnland gebiedsbreed de waterkwaliteit en voert ecologisch beheer en onderhoud door. Waterlichamen in lopende watergebiedsplannen worden aangepakt, ook als ze niet zijn geprioriteerd. Gedurende zijn diverse itvoeringsmaatregelen in de Nieuwkoopse en Reeuwijkse Plassen en polder Stein uitgevoerd. Het effect van deze maatregelen is pas over een aantal jaren zichtbaar. Voor de gebieden Langeraarse plassen, Groene As (Nieuwe Meer, Amstelveense Poel, Bovenlanden Aalsmeer en Westeinder plassen) en Zoetermeer zijn we samen met gebiedspartijen bezig met het uitwerken van de herstelplannen. Uitvoering van de maatregelen komt in het MJP aan bod. Het vierde gebied, Natura 2000 De Wilck, is nog niet in uitvoering. Hier zijn we bezig in de inventarisatiefase (o.m. monitoren van de water-kwantiteit en kwaliteit) om te komen tot een goede systeemanalyse. Daarna volgt het gebiedsproces om te komen tot een herstelplan met maatregelen. Een aantal wateren (Natura2000-gebieden) is opgepakt door derden, zoals de drinkwaterbedrijven. Terug naar programma. 23

24 4. Zwemwaterlocaties maken we schoon en veilig Schone en veilige zwemwaterlocaties In 2017 heeft Rijnland 43 officiële zwemwaterlocaties. Deze locaties moeten voldoen aan de Europese Zwemwaterrichtlijn 2006/7/EG en de landelijke Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (wet hvbz). Het doel van deze Europese en Nederlandse regelgeving is om zwemmers te beschermen tegen gezondheidsrisico s. In 2017 is het aantal zwemwaterlocaties in de categorie goed of uitstekend één minder dan in Het aantal zwemwaterlocaties dat als slecht is beoordeeld, is met drie gelijk gebleven (Europapark, Cronesteijn, Toolenburg speelvijver). Op deze locaties moeten maatregelen worden getroffen om de zwemwaterkwaliteit te verbeteren, tenzij de kosten hiervoor maatschappelijk onverantwoord zijn (dan kan locaties worden afgewaardeerd als zwemwaterlocatie). Voor de bacteriologische kwaliteit heeft het grootste deel (84%) van de zwemwater-locaties in Rijnland in 2017 een goede of uitstekende zwemwaterkwaliteit. Dit percentage is de afgelopen jaren vrijwel gelijk gebleven. Daarmee voldoen we al grotendeels aan onze doelstelling uit het WBP-5, maar niet aan EU-doelstelling dat in 2015 alle zwemwaterlocaties de klasse aanvaardbaar hebben. 7% van de zwemwaterlocaties heeft nog een slechte kwaliteit. Voor deze locaties geldt in het badseizoen 2017 een permanent negatief zwemadvies. Grafiek 3.4.: s.v.z. zwemwaterlocaties Blauwalgproblemen komen de afgelopen twee jaren meer voor dan in de voorgaande vijf jaar. Op meer dan de helft van de zwemwaterlocaties treedt in 2017 blauwalgenoverlast op, variërend van één week in het zwemseizoen (bijv. Vlietland) tot het gehele zwemseizoen (bijv. Klinkenbergerplas). Terug naar programma. 24

25 Schoon en Gezond water: wat heeft het gekost? Investeringsuitgaven schoon en gezond water De grootste (bruto)-investeringen voor dit programma gedurende betroffen uiteenlopende gesubsidieerde KRWmaatregelen in de Nieuwkoopse en Reeuwijkse Plassen en polder Stein ( 14 mln). Overige relevante investeringen betroffen de aanleg van luchtmenginstallaties in zwemwater. Exploitatiekosten De exploitatiekosten zijn gedurende gemiddeld circa 6 mln. Hieronder vallen de kosten van het meetprogramma waterkwaliteit (opdracht Aquon) met een bedrag van ca 2,4 mln (2017). In 2017 is de voorziening pfos van 2,4 mln vrijgevallen binnen dit programma en bij de resultaatbestemming omgezet in een bestemmingsreserve. Terug naar programma 25

26 Waterketen: wat hebben we afgesproken; wat willen we bereiken? Het WBP5 Rijnland zuivert het afvalwater van huishoudens en bedrijven. We zetten daarbij in op het continu verbeteren en verduurzamen van de verwerking van het afvalwater tegen zo laag mogelijke kosten. Daarbij houden we rekening met de gevolgen van klimaatverandering. Bovendien werken we aan het terugwinnen van energie en grondstoffen uit het afvalwater. Hiervoor is een andere verwerking van afvalwater nodig. Het optimaliseren van de afvalwaterketen en het terugwinnen van energie en grondstoffen, doen we in nauwe samenwerking met de andere partijen in de waterketen: gemeenten, drinkwaterbedrijven, het bedrijfsleven en de kennisinstellingen. In het WBP5 heeft Rijnland voor dit programma gedurende de volgende twee tactische doelen geformuleerd: 1. We verwerken het afvalwater op doelmatige wijze Alle zuiveringstechnische werken voldoen aan de gestelde (emissie)normen. In de planperiode pakken we samen met de omgeving ook de zogenoemde nieuwe stoffen op (microplastics, geneesmiddelen e.d.). In 2020 bedraagt de zuiveringsheffing niet meer dan 66,- per v.e. We nemen van gemeenten de afgesproken hoeveelheid stedelijk afvalwater af. 2. We verduurzamen de verwerking van afvalwater en hergebruiken het afvalwater optimaal Eind 2021 is onze energie-efficiency 30% hoger dan in Eind 2021 wekken we 30% van onze energie zelf op. Eind 2021 stoten we 30% minder CO2 uit ten opzichte van Vanaf 2018 winnen we 80% van het aangevoerde fosfaat terug uit het zuiveringsslib. 26

27 Waterketen: hoe staat het er voor? Wat hebben we bereikt? 1 Doelmatig afvalwater verwerken Voldoen aan de lozingseisen Sinds 1 maart 2014 valt het lozen van effluent op oppervlaktewater onder de algemene regels van het Activiteitenbesluit. Er was een overgangsregeling van kracht voor bestaande maatwerkvoorschriften tot 1 maart Rijnland had strengere lozingseisen vastgesteld in deze maatwerkvoorschriften. De maatwerkvoorschriften vervielen op 1 maart 2017 en formeel gelden momenteel dus de wettelijke (minimale) lozingseisen. De wet (KRW) bepaalt ook dat de waterkwaliteit niet mag verslechteren (het stand still-principe). Daarom is bestuurlijk afgesproken dat we weliswaar formeel teruggaan naar de wettelijke lozingseisen, maar dat we ernaar streven de oude Rijnlandse normen te halen totdat we nieuwe Rijnlandse maatwerkvoorschriften hebben vastgesteld. Eind 2017 voldoet 54% van de awzi s aan de wettelijke normen én aan de oude Rijnlandse normen, 23% voldoet wel aan de wettelijke normen maar niet aan de oude Rijnlandse normen en 23% voldoet aan geen van beide. We zien de afgelopen jaren een dalende trend in de prestaties % 20% 40% 60% 80% 100% % awzi's die voldoen aan de wettelijke norm (geldig sinds 2017) % awzi s die voldoen aan de Rijnlandse lozingsnorm Grafiek 4.1.: % awzi's voldoen aan de lozingsnorm (doel 100%) De oorzaak van hiervan ligt enerzijds in achterstanden in onderhoud en renovaties waardoor meer storingen optreden, en anderzijds in de nu lopende grootschalige renovaties en de invoering van de centrale proceskamer en procesautomatisering. Naar verwachting speelt dit tot en met In 2018 zorgen we voor nieuwe maatwerkvoorschriften voor alle awzi s. Tot die tijd streven we naar de oude Rijnlandse lozingseisen. Bij de nieuwe maatwerkvoorschriften bestaat de mogelijkheid om tijdelijk af te wijken in bijzondere situaties zoals calamiteiten en uitzonderlijke neerslag en ook voorzienbare situaties zoals groot onderhoud en renovaties. 27

28 In het WBP5 staat dat Rijnland in de planperiode de nieuwe stoffen zoals geneesmiddelen, nanodeeltjes en microplastics, oppakt. Samen met de omgeving. In de begroting is afgesproken om een pilot te starten. Het in 2017 gevoerde bestuurlijke proces Kijk op Waterkwaliteit, heeft de noodzaak hiertoe bevestigd. Een door Stowa met alle waterschappen uitgevoerde hotspotanalyse laat zien waar de grootste knelpunten zitten en geeft richting aan het vervolg. We zoeken hierbij ook nadrukkelijk samenwerking met andere overheden en marktpartijen. De zuiveringsheffing bedraagt in ,30 en zit daarmee ruim onder de doelstelling uit het WBP5. Terug naar programma. 28

29 2 Verduurzamen (Rijnlandbreed) en hergebruiken afvalwater De energiedoelstellingen uit het WBP5 heeft Rijnland gehaald, mede dankzij het toe mogen rekenen van de energiecredits van HVC maar ook door diverse maatregelen ter besparing (o.a. het vervangen van beluchtingen in energiezuiniger varianten), en energieopwekkende maatregelen. Zo werken we aan de aanleg van zonnepanelen op awzi Katwijk en aan de innovatieve techniek Blue Energy. In 2017 liep een bestuurlijk proces om te bepalen of, en zo ja welke aanvullende ambities Rijnland heeft op energie, waarbij het richtpunt is energieneutraliteit in Doel Rijnland Svz eind 2016 (excl. HVC ) Svz eind 2017 (incl. HVC ) 30% hogere energieefficiency in 2021 dan in ,2% >30%? 30% van onze energie wekken we in 2021 zelf op 10,6% 43% 30% CO2 stoten we in 2021 minder uit tov 1990 Onbekend 30% 80% van het aangevoerde fosfaat winnen we in 2018 terug uit slib Voor het terugwinnen van fosfaat uit de as van de slibverbranding heeft HVC een overeenkomst gesloten met EcoPhos. De bouw van de benodigde installatie heeft echter vertraging opgelopen, waardoor we deze WBP-doelstelling nog niet hebben gehaald. Terug naar programma. In mei 2017 is het grootste windmolenpark van Nederland opgeleverd, Gemini. Via HVC neemt Rijnland deze groene energie af. 29

30 Waterketen: wat heeft het gekost? Investeringsuitgaven waterketen Het totale investeringsvolume over de periode bedraagt ca. 334 mln, ofwel gemiddeld 28 mln per jaar, terwijl uit de lange termijn assetplanning (LTAP) blijkt dat een gemiddelde investeringsvolume nodig is van ca. 35 mln per jaar. De afgelopen jaren is de staat van de installaties dus gemiddeld slechter geworden in plaats van beter, wat merkbaar is aan het aantal storingen en (bijna) calamiteiten. De afgelopen jaren zijn we begonnen met een inhaalslag en in de begroting 2018 hebben we ca. 35 mln per jaar gereserveerd voor de komende jaren conform de LTAP. De grootste (bruto)-investeringen voor dit programma gedurende betroffen de renovatie en uitbreiding van zeven opgeleverde awzi s en bijbehorende transportsystemen (ca. 130 mln). Anno 2017 is sprake van onder handen werk dat nog geactiveerd moet worden (o.a. Velsen, Katwijk, OPAH, procesautomatisering e.d., ca. 90 mln). Overige relevante investeringen betroffen de aanleg van zandfilters, atex-maatregelen, en procesautomatisering. Verder was sprake van meer dan honderd kleinschaligere renovaties of vervangingsinvesteringen (ca. 90 mln). Exploitatiekosten waterketen De exploitatiekosten zijn gedurende opgelopen van circa 53 mln naar bijna 69 mln per jaar. Voor een belangrijk deel wordt deze stijging veroorzaakt door significant hogere kapitaallasten, terwijl energie- en slibafvoerkosten licht zijn gestegen. Onderhoudskosten en de bijdrage voor grensoverschrijdend afvalwater zijn ook meer gestegen dan de gemiddelde inflatie. Op basis van het MJP verwacht Rijnland een lagere zuiveringsheffing dan de gemaximeerde 66,- waarmee we voldoen aan deze afspraak uit het WBP5. Terug naar programma 30

31 Financiën Dit hoofdstuk geeft een concernbreed en globaal beeld van de ingezette middelen gedurende De toelichting per programma is in de vorige hoofdstukken terug te vinden. Gedurende zijn de Rijnlandse netto-kosten jaarlijks gemiddeld met 4% gestegen. De gemiddelde consumentenprijsindexstijging in deze periode bedroeg 1,56%. Netto kosten Watersysteembeheer Zuiveringsbeheer Totaal Gemiddelde cpi tussen ,56% Gemiddelde kostenstijging Rld 4,02% Watersysteembeheer Gemiddelde stijging '06-'17 4,71% Zuiveringsbeheer Gemiddelde stijging '06-'17 3,26% Tabel: totale netto kosten De grootste stijgers zijn de kapitaallasten als gevolg van een aanhoudend hoog investeringsniveau. Een globale toelichting staat in de volgende tabel. Meer gestegen dan inflatie Toelichting Afschrijvingskosten Verdubbeld door aanhoudend hoog investeringsniveau Rentelasten Onderhoudskosten Afgeschaft dividend NWB Bedroeg 3,5 mln. Introductie bijdrage HWBP Werd eerst nog geactiveerd over 30 jaar ICT-kosten Hogere automatiseringsgraad Leasekosten auto's Bijdrage muskusrattenbeheer Personele formatie (hoeveelheid) Sinds 2006 jaarlijks gemiddeld plus 1,4% Minder gestegen dan inflatie Slibafvoerkosten Jaarlijks gemiddeld 0,45% Energiekosten Jaarlijks gemiddeld 0,70% Salarissen en sociale lasten Sinds 2006 jaarlijks gemiddeld plus 1% Tabel: Toelichting belangrijkste mutaties exploitatiekosten

32 In totaal is gedurende voor mln geïnvesteerd, oftewel 1,1 miljard euro (bruto). De verdeling over de programma s is als volgt: Bruto inv. In mln '06-'17 Waterveiligheid 260 Voldoende water waarvan baggerwerken 200 Waterketen incl. S&G 361 BOD 39 Totaal Tabel: Totale bruto-investeringsuitgaven De bruto-investeringen voor schoon & gezond water belopen tussen de 15 en 20 mln en worden vanaf 2011 separaat geregistreerd. 32