FACTFILE. Opdrachtgever : Vlaamse gemeenschap. Realisatie: Looptijd: 1 oktober december Financiering: euro

Transcriptie

1

2 FACTFILE Opdrachtgever : Vlaamse gemeenschap Vlaams Minister van Leefmilieu en Landbouw; Vlaams Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen Administratie Gezondheidszorg en AMINAL Realisatie: UG,VUB, LUC, UA, KUL, VITO, UMA, AZ Antwerpen, OPZ Geel, PIH Looptijd: 1 oktober december 2006 Financiering: euro

3 STRUCTUUR Het Steunpunt M&G telt zes strategische doelstellingen 1 Luik: Beleidsondersteuning 2 Luik: Ontwikkkeling van Beleidsinstrumenten 3 Luik: Surveillance en Biomonitoring 4 Luik: Toegepast Milieu en Gezondheidsonderzoek 5 Luik: Sociaal en Gezondheidseconomisch onderzoek 6 Luik: Methodologieontwikkeling

4 verzicht participerende romotoren en onderzoekers Vakgroep Radiotherapie, Kerngeneeskunde en Experimentele Radiologie (UG) Vakgroep Menselijke Ecologie (VUB) Entiteit Epidemiologie (KUL) Expertisecentrum Milieutoxicologie, afdeling Milieu en Gezondheid (VITO) Vakgroep Analytische en Milieu- Chemie (VUB) Neurotoxicologisch Expertisecentrum (OPZ Geel) Department of Health Risk Analysis (UM) Van Larebeke N., De Bont R. Hens L, De Wit J., Vandegaer B. Van Loon H., Vlietinck R., Van Kersschaever G., Reynders C., Van der Burg J. Schoeters G., Koppen G., Brits E. Baeyens W., Baert L. Viaene M., Vermeir G. Kleinjans J., Van Delft J., Van Leeuwen D., Ketelslegers H.

5 verzicht participerende romotoren en onderzoekers Centrum voor Statistiek (LUC) Molenberghs G., Bruckers K. Vakgroep Inwendige Ziekten, Laboratorium Hormologie-Andrologie (UG) Studiecentrum Technologie, Energie, Milieu (UA) Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen (UA) Vakgroep Maatschappelijk Gezondheidkunde (UG) Pediatrie (AZ Antwerpen) Provinciaal insituut voor Hygiëne (PIH) Expertisecentrum Integrale Milieustudies, afdeling Meten en Evalueren (VITO) Comhaire F., Dhooge W., Mahmoud A. Goorden L., Keune H. Loots I., Mertens R. De Backer G., Willems J., De Henauw S., Bilau M., Matthys C. Desager K. Nelen V., Van de Mieroop E. De Nocker L., Torfs R.

6 PROBLEMATIEK (1) Levensstijlfactoren Roken Te veel calorieën Te weinig groenten en fruit Te weinig lichaamsbeweging Te veel zonnen Enz... rfelijke voorbeschikkende factoren otere gevoeligheid aan een bepaald agens eiging tot bepaalde aandoening Milieufactoren Vervuilende stoffen buitenshuis Vervuilende stoffen binnenshuis Vervuilende stoffen voeding Radioactieve straling Niet ioniserende straling Beschavingsziekten Kanker Asthma Bloedvataandoeningen Zenuwziekten Suikerziekte Onvruchtbaarheid Enz...

7 PROBLEMATIEK (2) stoffen op de wereldmarkt 10% kankerverwekkend 2 à 3% xeno-oestrogeen Meer dan stoffen in omgevingslucht Interacties stoffen in grote hoeveelheden in Europese Gemeenschap Blootstellingen wijd verspreid en gelijkaardig

8 PROBLEMATIEK (3) Onbekende stoffen of agentia Detectie, identificatie? Biologisch effect Interactie tussen agentia Detectie, identificatie?

9 PROBLEMATIEK (4) Mate van risico Verbonden aan bepaalde blootstelling Gemeten inwendige dosis associatie Biologische effect Gezondheidseffect

10 Managementstructuur Steunpunt Vlaamse Gemeensc Stuurgroep: -Bevoegde ministe -Bevoegde administ Projectcoördinator Kwaliteitsmanage Rapportage Subcontractanten Management Team Overleg promotore Woordvoerder Steunpunt Veldwwerk coördinat Biomonitoring Zes Strategische Doels overlegmomenten

11 Samenstelling Stuurgroep Guido Steenkiste Rudi Daems Pieter Van Vooren Dominique Aerts Ludwine Casteleyn Philippe D Hondt Myriam Bossuyt Dirk Wildemeersch Gerrit Tilborghs Edwine Pelfrene Kabinetschef Vlaams Minister Sannen Kabinet Vlaams Minister Sannen, adjunct-kabinetschef Kabinet Vlaams Minister Sannen, raadgever algemeen beleid AMINAL, directoraat-generaal VMM, stafmedewerker VMM, stafmedewerkster Administratie Gezondheidszorg Administratie Planning & Statistiek Jan Van Heuverswyn Griet Van Gestel Administratie Wetenschap, Innovatie & Media OVAM

12 INHOUD BELEIDSONDERSTEUNING Vraagbaak Het antwoorden op concrete vragen van de overheid door middel van literatuurstudie Pro-actieve rapporten thema s parlementaire commissie M&G Voorbeelden: acrylamide,, stortplaatsen, benzeen ://

13 INHOUD BELEIDSONDERSTEUNING Literatuurstudie Lage dosisproblematiek bepalend voor impact milieuvervuiling Epigenetische kankerverwekkende invloeden (hormoonverstoring, dioxines, pcb s, pesticiden, plastic componenten Meest belangrijke gezondheidsbedreigende polluenten Kostenefficiëntie biomonitoring Verkennen van nut, haalbaarheid en kostenefficiëntie van een biomonitoringsprogramma NEHAP Ondersteuning van het National Environment and Health Action Plan

14 INHOUD BELEIDSONDERSTEUNING Kruisdatabanken Analyseren van pathologie gegevens en geografisch lokaliseren in relatie tot milieufactoren Koppeling tussen milieu- en gezondheidsdatabanken kruisdatabanken Bestaande databanken: Gezondheid: SPE, MKG, VKL, Mortaliteit Milieu: SO 2, NO 2, PM 10, Dioxine Socio-economisch: urbanisatiegraad, socioeconomische index, bevolking

15

16 INHOUD ONTWIKKELING VAN BELEIDSINSTRUMENTEN Ontwikkeling van kernlijst aan milieu- en gezondheidsindicatoren voor Vlaanderen i.s.m. Vlaamse administratie Planning: Internat.. lit.studie inventarisatie indicatoren D.O., M&G Selectie indicatoren relateren M&G, beleidsrelevantie, DPSEEA-model Toetsen indicatoren op basis van selectiecriteria Resultaten: Kernlijst 42 M&G-indicatoren Toekomstperspectieven: Aanvulling a.d.h.v. resultaten biomonitoringstudie Aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen Nieuwe inzichten i.v.m. M&G Nieuwe blootstellings- of effectindicatoren

17 INHOUD ONTWIKKELING VAN BELEIDSINSTRUMENTEN Onderzoek: Mogelijke verbanden tussen de aanwezigheid van groene ruimten in de directe woonomgeving en specifieke gezondheidseffecten Hypothese: Nabijheid en gebruik van groene ruimten oefent een positieve invloed uit op de gezondheid van de Vl.bevolking Methodologie: Lit.studie invloed groene ruimten op de gezondheid Selectie buurten 2 buurten met? hoevelheid groen = socio-econ status., luchtkwaliteit Enquêtering 150 inw./buurt socio-econ. geg., zelfgerapporteerde gezondheidstoestand, mentale gezondheidstoestand, gebruikspatronen groene ruimten Verwerking enquêtes Formulering besluiten impact groene ruimten op de gezondheid

18 Surveillance en Biomonitoring

19 Milieupolluenten Polycyclische aromatische koolwaterstoffen Dioxinen Dioxine-achtige PCB s Andere Dioxine-achtigen Gidsstoffen in mens 1-Hydroxypyreen «Dioxine-activiteit» Pesticiden PCBs Polluenten Non-ferro nijverheid Gechloreerde pesticiden Merker PCBs Cadmium en Lood

20 Biomonitoring: deelnemers Blootstelling in verkeer, woonomgeving Groei & ontwikkeling Astma & allergie Groei & ontwikkeling Astma & allergie Fertiliteit jongere Risico op kanker pasgeborene Volwassene Blootstelling bij begin van het leven Accumulerende blootstelling

21

22 Metingen blootstellingsmerkers effectmerkers confounders pasgeborenen adolescenten volwassenen Navelstrengbloed: cadmium, lood Bloed: cadmium, lood Navelstrengserum: merker PCBs, pesticiden, dioxine-activiteit Blootstelling in mengstalen Biometrie, TSH (hielprik), TSH (navelstrengbloed),apgar score, tijd tot zwanger, astma en allergie follow up kinderen 0-2j: groei, ontwikkeling: 4 &10j : cognitieve ontwikkeling 6j: uithoudigstest + vragen astma & allergie Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus, genotypering Serum: merker PCBs, pesticiden Urine: 1-OH pyreen, ttmuconzuur Bloed: komeettest Serum: hormoonspiegels Biometrie, sexuele ontwikkeling, gehoortest, vragenlijst: astma & allergie Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus bloed, urinair creatinine Serum: merker PCBs, pestidicen, dioxine-activiteit Urine: 1-OH pyreen, ttmuconzuur, cadmium Bloed: komeettest, HPRT Serum: 5 kankermerkers Urine: 8-OH deoxyguanosine, 1 kankermerker vragenlijst: astma & allergie Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus bloed, urinair creatinine

23 Opvolgstudie neurologische ontwikkeling van het kind Analyse avelstrengbloed Pb, Cd, PCB, dioxineachtige stoffen vragenlijsten voeding: aard + duur testen lootstelling or de boorte maanden Blootstelling na de geboorte

24 Opvolgstudie neurologische ontwikkeling van het kind Probleemstelling: Deze opvolgstudie wenst na te gaan of er een invloed van de pre- en postnatale milieublootstellingen op de verschillende aspecten van de neuropsychologische ontwikkeling van het kind kan vastgesteld worden. Doelstellingen: Aanpak Er zal bekeken worden of bepaalde subpopulaties (jongens, laag premorbied IQ, geen borstvoeding, e.d.) risicogroepen zijn. Er zal nagegaan worden of gedrag een bruikbare bio-effect parameter is in follow-up studies bij populaties die blootgesteld werden aan toxische stoffen. Op basis van de data zal gepoogd worden om modellen van additie- of interactie-effecten van milieupolluenten met andere factoren op te stellen. In vier van de acht geselecteerde gebieden in de biomonitorings- campagne in Vlaanderen worden in totaal 200 pasgeborenen gerecruteerd. Deze baby s worden opgevolgd tot de leeftijd van 42 maanden.

25 pvolgstudie Astma en Allergie Analyse navelstrengbloed Pb, Cd, PCB, dioxineachtige stoffen vragenlijsten voeding, infecties, astmatische klachten Analyse stoelgang longfunctietest huidtest maanden Blootstelling voor de geboorte Blootstelling na de geboorte

26 Opvolgstudie Astma en Allergie Inleiding: Allergische aandoeningen bij kinderen nemen toe Westerse levensstijl verminderde blootstelling aan bacteriën op jonge leeftijd, verhoogde blootstelling b aan chemicaliën en luchtverontreiniging Doelstellingen: Aanpak Onderzoeken van de invloed van verschillende aspecten van een Westerse levensstijl op de microbiële flora Opsporen van verschillen in darmflora van kinderen in een landelijk of stedelijk gebied Relatie leggen met het ontstaan van atopie en astma In twee van de acht geselecteerde gebieden in de biomonitorings- campagne in Vlaanderen worden in totaal 200 pasgeborenen gerecruteerd. Deze baby s worden opgevolgd tot de leeftijd van 36 maanden.

27 Inhoud Toegepast Milieu en Gezondheidsonderzoek A) Toxicogenomische toepassingen in biomonitoringstudies Probleemstelling: Analyseren van veranderde genactiviteiten als biomarker voor effect Doelstellingen: Aanpak: Het ontwikkelen, valideren en toepassen van nieuwe biomarkers voor effec als gezondheidsindicator bij blootstelling aan kankerverwekkende stoffen, e van biomarkers voor susceptibiliteit t.a.v. die indicatoren. De biomarkers zullen gebaseerd zijn op de nieuwste genomics technologieën De biomarker voor effect zal bestaan uit genexpressieprofielen van vel genen tegelijkertijd in lymfocyten en indien mogelijk in sputumcellen. D biomarker voor genetische gevoeligheid zal gebaseerd zijn op hig throughput technologieën voor het simultaan genotyperen van minstens 10 variant allelen. Toekomstperspectieven: Toepassing in biomonitoringstudies van Steunpunt M&G

28 Inhoud Toegepast Milieu- en Gezondheidsonderzoek B) Monitoring van endocriene verstoorders in verschillende milieumatrices Detectie van hormoonverstorende stoffen 1) Competitieve Binding test: : meet de capaciteit van stoffen om zich aan de oestrogeen receptor te binden 2) Tests met levende cellen: meten de capaciteit van stoffen om de oestrogeenreceptor te activeren (binding aan de receptor, binding aan en activatie van een estrogen responsive element,, een oestrogeen gevoelige DNA sequentie) 2.1. Gist test 2.2. Tests op cellen die fysiologisch interageren met oestrogenen: - Sertoli cellen (met reporter gen) - Gonadotrope cellijn (zal de studie van de regulatie van endogeen oestrogeen gevoelige genen toelaten) - Celproliferatietests (Sertoli cellijn, prostaatkankercellen, borstkankercellen)

29 GST GST GST GST GST GST Principle GST-TER Competitive binding assay Anti-GST-tER Anti-GST ter ter ter ter ter ter Anti-GST-tER + after wash Anti-GST-tER +

30 strogen inducible expression system in yeast Adapted from Routledge et al.,, 1996 Hsp Hsp ER Hsp Hsp ERE Lac-Z Luc Nucleus -Galactosidase Absorbance read at 540 nm

31 code watertype receptor gist MVLN 01J 143 opp water J 142 opp water J 140 opp water J 141 opp water J 145 opp water J 144 opp water out of range B015-2 industrie alles tox 02C045 opp water C169 opp water C172 opp water B011-2 industrie alles tox 02C046 opp water C171 opp water B011-3 industrie 0.50 <LOD <LOD 02C044 opp water B015-3 industrie 0.83 <LOD <LOD

32 Uitgangspunt Niet eenzijdig informeren wel een dialoog aanmoedigen burgers, organisaties overheid onderzoekers

33 Luisteren naar hoe mensen zelf risico s ervaren is belangrijk bij zoeken naar oplossingen Praten over resultaten, wetenschappelijke onzekerheden en meningsverschillen bevordert het vertrouwen in het onderzoek

34 Inhoud sociaal gezondheids- en economisch onderzoek Doelstellingen: Risicopercepties in kaart brengen en vinger aan de pols methoden suggereren Uitwerken communicatiemodellen voor milieu- en gezondheidsrisico s In kaart brengen van randvoorwaarden, mogelijkheden en methoden voor argumentatief en interactief beleid omtrent milieu- en gezondheidsrisico s Werkplan communicatie: meersporenstrategie van communicatie, interactie en reflectie Primaire vragen: Reflectie eigen functioneren, ontwikkeling beleidsrelevante kennis Interactiemogelijkheden met de omgeving en invulling Rol sociale wetenschapper in het debat Initiatieven: Perceptieonderzoek, webstek-nieuwsbrief, inbrengen lokale ervaringskennis, educatief pakket, communicatiespelregels

35 Inhoud methodologie-ontwikkeling Methodologische concepten en ontwikkeling van modellen en technieken Ontwikkeling questionnaires voor schatting inname milieupolluenten via de voeding Opstellen standaardprotocol voor voedselcontaminatiedatabank Opstellen standaardprotocol voor total diet studies Op punt stellen technieken voor simulatieonderzoek m.b.t. blootstelling aan milieupolluenten bij? subgroepen van de Vl.bevolking B) Ontwikkeling en operationalisering van markers van effect van blootstelling aan milieupolluenten Het identificeren van biomarkers voor vroege effecten van blootstelling aa milieucontaminanten in termen van specificiteit, kinetiek en gevoeligheid, he statistisch karakteriseren van deze merkers, en het evalueren van dez merkers voor toepassing in milieugezondheidkundige veldstudies.

36 Inhoud methodologie-ontwikkeling (A) Aanpak: Ontwikkeling instrumenten (voedselfrequentie vragenlijsten) datacollectie consumptiepatronen (frequentie/portie) voedingsmiddelen Validering instrumenten schatting producten die in Vlaanderen het meest en/of het meest regelmatig geconsumeerd worden Datacollectie verschillende, relevante contaminanten in de voeding Contaminanten worden relevant naar mate ze meer gebruikt worden, minder snel afbreken, toxisch zijn, na bereiding nog aanwezig zijn, voorkomen in producten die regelmatig geconsumeerd worden door een belangrijk deel van de bevolking, Combinatie consumptie- en contaminatiedatabanken selectie voedingsmiddelen Total Diet Study

37 Stand van zaken rekrutering Naam gebied Pasgeborenen ANTW. AGGL 220 HAVENGEBIED 144 FRUITSTREEK 184 OLEN 117 GENTSE AGGLOMERATIE 192 VERBRANDINGSOVENS 26 LANDELIJK VLAANDEREN 174 ALBERTKANAAL ZONE 54

38 Stand van zaken rekrutering Naam gebied Adolescent ANTW. AGGL 55/83 HAVENGEBIED FRUITSTREEK OLEN GENTSE AGGLOMERATIE VERBRANDINGSOVENS LANDELIJK VLAANDEREN 23/36 ALBERTKANAAL ZONE

39 Stand van zaken rekrutering Naam gebied Astma en Allergie ANTW. AGGL 101 HAVENGEBIED FRUITSTREEK OLEN GENTSE AGGLOMERATIE VERBRANDINGSOVENS LANDELIJK VLAANDEREN 51 ALBERTKANAAL ZONE

40 Stand van zaken rekrutering Naam gebied Neurologische ontw. ANTW. AGGL HAVENGEBIED 75 FRUITSTREEK OLEN 70 GENTSE AGGLOMERATIE VERBRANDINGSOVENS 10 LANDELIJK VLAANDEREN 38 ALBERTKANAAL ZONE

41 Metingen blootstellingsmerkers effectmerkers pasgeborenen adolescenten volwassenen Navelstrengbloed: cadmium, lood Bloed: cadmium, lood Navelstrengserum: merker PCBs, pesticiden, dioxine-activiteit Blootstelling in mengstalen Biometrie, TSH (hielprik), TSH (navelstrengbloed),apgar score, tijd tot zwanger, astma en allergie Serum: merker PCBs, pesticiden Urine: 1-OH pyreen, ttmuconzuur Bloed: komeettest Serum: hormoonspiegels Serum: merker PCBs, pestidicen, dioxine-activiteit Urine: 1-OH pyreen, ttmuconzuur, cadmium Bloed: komeettest, Micronucleustest Serum: 5 kankermerkers confounders follow up kinderen groei, ontwikkeling: cognitieve ontwikkeling, TSH en Thyroidhormonen astma & allergie, intestinale flora Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus, genotypering Biometrie, sexuele ontwikkeling, gehoortest, vragenlijst: astma & allergie Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus bloed, urinair creatinine Urine: 8-OH deoxyguanosine?, BTA kankermerker? vragenlijst: astma & allergie Vragenlijst: algemeen + voeding Biochemische analysen: cholesterol, ijzerstatus bloed, urinair creatinine

42 Opvolgstudie neurologische ontwikkeling van het kind Probleemstelling: Deze opvolgstudie wenst na te gaan of er een invloed van de pre- en postnatale milieublootstellingen op de verschillende aspecten van de neuropsychologische ontwikkeling van het kind kan vastgesteld worden. Doelstellingen: Er zal bekeken worden of bepaalde subpopulaties (jongens, laag premorbied IQ, geen borstvoeding, e.d.) risicogroepen zijn. Er zal nagegaan worden of gedrag een bruikbare bio-effect parameter is in follow-up studies bij populaties die blootgesteld werden aan toxische stoffen. Op basis van de data zal gepoogd worden om modellen van additie- of interactieeffecten van milieupolluenten met andere factoren op te stellen. Aanpak In vier van de acht geselecteerde gebieden in de biomonitorings-campagne in Vlaanderen worden in totaal 200 pasgeborenen gerecruteerd. Deze baby s worden opgevolgd tot de leeftijd van 42 maanden.

43 Opvolgstudie Astma en Allergie Inleiding: Allergische aandoeningen bij kinderen nemen toe Westerse levensstijl verminderde blootstelling aan bacteriën op jonge leeftijd, verhoogde blootstelling aan chemicaliën en luchtverontreiniging Doelstellingen: Onderzoeken van de invloed van verschillende aspecten van een Westerse levensstijl op de microbiële flora Opsporen van verschillen in darmflora van kinderen in een landelijk of stedelijk gebied Relatie leggen met het ontstaan van atopie en astma Aanpak In twee van de acht geselecteerde gebieden in de biomonitorings-campagne in Vlaanderen worden in totaal 200 pasgeborenen gerecruteerd. Deze baby s worden opgevolgd tot de leeftijd van 36 maanden.

44 GST GST GST GST GST GST Principle GST-TER Competitive binding assay Anti-GST-tER Anti-GST ter ter ter ter ter ter Anti-GST-tER + after wash Anti-GST-tER +

45 strogen inducible expression system in yeast Adapted from Routledge et al.,, 1996 Hsp Hsp ER Hsp Hsp ERE Lac-Z Luc Nucleus -Galactosidase Absorbance read at 540 nm