Inhoud. Colofon. Voorzitter: Thom Bloks Langenakker 100, 5731 JT Mierlo Tel.:

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inhoud. Colofon. Voorzitter: Thom Bloks Langenakker 100, 5731 JT Mierlo Tel.: 0492 430003 E-mail: t.bloks@roc-teraa.nl"

Transcriptie

1 Colofon Voorzitter: Thom Bloks Langenakker 100, 5731 JT Mierlo Tel.: Secretaris: Willem van Kuringen Ikoon 18, 2907 ZB Capelle a/d IJssel Tel.: Penningmeester en ledenadministratie Joan Davelaar Reigersweg 36, 7331 DP Apeldoorn Tel: Giro SOK: te Apeldoorn Lid algemeen: (vacant) Ereleden: Hetty Berntrop, Tiny Jongejan Redactie Thom Bloks, Willem van Kuringen Redactie-adres Willem van Kuringen Ikoon 18, 2907 ZB Capelle aan den IJssel Contributie Nederland per jaar 15,00 Buitenland per jaar 15,00 + werkelijke porto Gezinslid (zonder blad) 5,00 Internetpagina SOK Advertenties: Joke van Kuringen Ikoon 18, 2907 ZB Capelle aan den IJssel pliebois@casema.nl Sluitingsdatum kopij: 1 juni 2008 Inhoud Woord van de Voorzitter Van de Redactie Chronic Renal Insuffiency Kittenbemiddeling Sokkies kinderpagina Het was niet de bedoeling, maar Kattengenetica op een simpele manier Van de ooievaar Kateroverzicht Nieuwe opgaven en wijzigingen bij: Thom Bloks, Langenakker 100, 5731 JT Mierlo. Tel: t.bloks@roc-teraa.nl Opgave nieuwe katers met kopiestamboom en vermelding ev. factoren. Castratie s.v.p. ook melden. Kittenbemiddeling Joke van Kuringen, Ikoon 18, 2907 ZB Capelle a/d IJssel, tel. TEL: Opgave d.m.v. ONDERTEKEND formulier met vermelding van kleur en geslacht kitten(s), ouders, geboortedatum en uw naam en telefoonnummer. Direct na verkoop afmelden. Voor SOK- en Neocatleden gratis. Internetpagina: Redactieadres algemeen, advertenties, showsuccessen, van de ooievaar, foto s en kopij: Willem van Kuringen, Ikoon 18, 2907 ZB, Capelle aan den IJssel, tel; De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken te redigeren of te weigeren. Zij draagt geen verantwoordelijkheid voor de inhoud van de geplaatste stukken. Plaatsing van ingezonden kopij geeft niet zonder meer en noodzakelijkerwijs het standpunt van de redactie en/of bestuur weer. Niets uit deze uitgave mag worden vermeningvuldigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming. Dit geldt zowel voor artikelen, illustraties als advertenties. SOK

2 Woord van de voorzitter Daar is het dan weer, uw vertrouwde Magazine. Althans op het eerste gezicht. De buitenkant is hetzelfde maar de binnenkant is geheel vernieuwd. Met ingang van dit jaar gaan we full-colour. Dit jaar gaan we uitproberen hoe dat bevalt. Als u het mooi vindt laat het dan even weten, als u het maar niks vindt trouwens ook. Dit betekent voor de redactie wel wat extra werk dit jaar omdat we nog een jaarvoorraad omslagbladen hebben die we niet weg willen gooien. We moeten dus extra nietjes slaan om de omslag te bevestigen of we moeten bij alle bladen eerst de nietjes verwijderen en dan weer twee nieuwe nietjes slaan nadat de omslag erom gevouwen is. Dat hebben we er graag voor over wanneer we er zoiets moois voor terug krijgen. Overigens zal er in het begin waarschijnlijk nog wel eens iets fout gaan aangezien we als redactie moeten leren omgaan met het online opmaakprogramma van de drukker en alles vraagt gewenning. Ook al omdat dit eerste nummer in een hele korte tijd in elkaar is gezet. Op 4 maart hebben we het contract getekend en moesten alle sjablonen nog ontworpen worden met als planning dat het blad op 30 maart de deur uit zou gaan. Als alles goed loopt hebben we ongeveer twee weken om het blad echt in elkaar te zetten. Neem ons dus eventuele oneffenheden alstublieft niet kwalijk, het wordt beter met de tijd, wanneer we beter thuis raken in het programma. U ziet dat foto s nog mooier uitkomen nu ze in kleur zijn. Dat betekent dus ook dat u voor uw advertentie met kleur kunt werken. Bovendien is het programma zo opgezet dat u uw advertentie voor ieder nummer kunt wijzigen en niet meer vastzit aan een periode van 2 jaar zoals voor de mensen geldt die nu op de binnenkant van de omslag staan. Vanaf volgend jaar, als alles goed bevalt, dan kunnen we ook op de omslagpagina s wijzigingen aanbrengen, maar omdat de omslagpagina tot nu toe voor 2 jaar vooruit gedrukt werd kan dat niet. Neem contact op met de advertentiemanager wanneer u uw advertentie om wilt zetten naar kleur. Omdat dit een proefjaar is hebben we aantrekkelijke tarieven om dat te doen. U kunt het verschil zien bij de advertenties van catteries in het binnendeel van het blad, die we vooraf benaderd hebben en die al overgestapt zijn op kleur. Advertenties van catteries die in zwart-wit blijven worden zoveel mogelijk bij elkaar geclusterd omdat dit voor ons dan weer prijsgunstiger uitvalt. Mocht u bedenken dat u een leuk verhaal of item heeft voor het blad waar u een mooie foto bij heeft dan zijn die van harte welkom. Stuur uw bijdrage naar de redactie, die dan voor plaatsing zorg zal dragen. Foto s graag in een zo hoog mogelijke resolutie doorsturen. We kunnen de foto altijd nog verkleinen en daarbij een scherp resultaat overhouden. Wanneer we de foto moeten vergroten wordt het resultaat er over het algemeen niet beter op. Wij zijn benieuwd naar uw reacties. Denkt u ook aan de Algemene Leden Vergadering. In tegenstelling tot wat in het kerstnummer van 2007 vermeld stond is die verplaatst, zowel van datum als locatie. Die is verplaatst naar Hotel-restaurant De Smittenberg te Beekbergen. De datum is nu 26 APRIL Verderop in het blad vindt u hier meer over. Vervolg pagina 3 deze poes was heel blij met het SOK kado 2

3 Regelmatig krijg ik per vragen over welke kleuren uit een bepaalde combinatie kunnen komen. Ik vind het leuk om die te beantwoorden al is gebleken dat ik het ook wel eens fout kan hebben. In dit blad staat een artikel waarin op eenvoudige wijze wordt uitgelegd hoe het precies zit met die genetica. Op de website staat overigens een link naar een site waar je de kleuren van moeder en vader in kunt geven en dat geeft het programma de mogelijke uitkomsten. Kijkt u daar ook eens naar. Overigens zijn we nog steeds van plan om een kleine cursus genetica van een dagdeel te geven op een plaats die centraal is gelegen voor de deelnemers. Mogelijk verdeeld over één in het zuiden, één in het oosten en één in het westen. We zoeken alleen nog naar data om dat te doen. Geeft u het vooral aan wanneer u daar belangstelling voor heeft. Overigens heeft u ook in het Neocat blad een aankondiging voor een genetica cursus kunnen vin- den. Wilt u ook alvast 16 november reserveren voor de gezamenlijke rasclubsshow. De precieze locatie wordt nog bekeken maar zal centraal/oostelijk zijn. Waarschijnlijk kunnen we u in het volgende nummer daar meer over vertellen. We hopen deze keer op een grote opkomst van onze rasgroep, de laatste keer had dat iets royaler gemogen. Mocht u redenen hebben waarom u niet wilt komen wilt u ons die dan laten weten zodat wij die informatie weer kunnen gebruiken om de omstandigheden optimaler te maken. Al is het beetje laat, maar dat kan bijna niet anders met een blad dat maar 4 keer per jaar uitkomt, bestuur en medewerkers wensen u nog een fantastisch 2008 toe en hopen dat al uw wensen uitkomen. Thom Bloks 3

4 Voor u ligt een totaal vernieuwd blad, ik hoop dat het er erg mooi uitziet. Het was nog al kort dag om dit blad redelijk op tijd bij u in de bus te krijgen. Ook moesten we natuurlijk wennen hoe we dit blad in elkaar moesten zetten, en zo iets kost tijd, we hebben wel veel steun en medewerking gekregen van de support afdeling van SMIC. Hopelijk wilt u ons blad de komende jaren ondersteunen met uw verhalen en foto s. Wel wil ik u verzoeken om foto s in een zo n groot mogelijk bestand naar ons toe te sturen; minimaal 800 kb. De verhalen graag in een Wordbestand, het maakt niet uit wat voor lettertype, het programma zet dit alles om in een vooraf vastgestelde template. Dus als u net zulke mooie en bijzondere katten heeft als wij, schrijf er dan eens een verhaaltje over. Neem nou dat stel van ons, dat hier in huis rondloopt, hele zeldzame.. Ik geef U een paar voorbeelden: Rectificatie Algemene Ledenvergadering 26 april 2008 aanvang 13:00 uur..hotel restaurant "De Smittenberg" Arnhemseweg 537, 7361 CJ Beekbergen 1. Opening 2. Ingekomen stukken 3. Notulen ALV Jaarverslag secretaris 5. Jaarverslag penningmeester 6. Begroting en plannen Verslag kascommissie en decharge van het gevoerde beleid 8. Benoeming nieuwe kascommissie 9. Voorstel goed doel 10. Bestuursverkiezing: Aftredend volgens rooster maar herkiesbaar is Thom Bloks. Er is nog steeds een vacature voor "Lid Algemeen". Kandidaten en tegenkandidaten dienen hun kandidatuur schriftelijk kenbaar te maken aan de secretaris. Tegenkandidaten kunnen zich melden tot woensdag voor de vergadering. KANDIDATEN dienen te voldoen aan de regels zoals ze gesteld staan in de statuten van de SOk en Neocat. 11. Rondvraag 12. Sluiting Toevoeging: 6a Verhoging contributie Woord van de redactie Als ik thuis kom, word ik door alle katten begroet (alsof ik weken van huis ben geweest) Lig ik s avonds op de bank, heb ik er een op mijn schoot, twee zitten er te klieren wie er het dichtst in mijn nek kan kruipen, de andere wacht geduldig op de leuning van de bank of die twee niet uit mijn nek komen of dat ik ze er niet vanaf afzet. Als ik naar de koelkast loop, ga ik nooit alleen. Maak ik een boterham klaar, moet ik opletten.. er kan weleens een zwarte poot, gewapend met een fonkelend nageltje, uit zijn op mijn beleg. Ga ik na een drukke dag lekker vroeg naar bed, denk ik "Hmmm lekker dicht tegen het vrouwtje aan", MIS zij is al bezet. Overal katten, een paar op en onder het dekbed, kijken mij een beetje aan van je mag erbij komen liggen, maar wel stil liggen. Wij rusten uit. Heeft U ook van die hele bijzondere katten en vindt U het leuk om dat met ons te delen, stuur dan uw verhalen in. 4

5 5

6 Chronic Renal Insuffiency Dit artikel wordt geplaatst met toestemming van Roelie Lenos, cattery Skogens Best. Het is eerder verschenen in het blad van de Noorse Boskatten rasclub. Beschrijving van CRF (ook genoemd CRI, Chronic Renal Insufficiency) Ongeveer kleine structuren (nefronen) in de nieren verwijderen afvalstoffen en reguleren de elektrolyten in het lichaam. CRF ontstaat wanneer deze nefronen afsterven en afvalstoffen en elektrolyten in het lichaam niet langer op effectieve wijze gereguleerd worden. De afvalstoffen blijven dan in het lichaam van de kat achter. Effectief betekent dit dan een kat met CRF vergiftigd wordt omdat de nieren niet in staat zijn om de afvalstoffen te filteren. Het aantal elektrolyten raakt uit balans, bloedarmoede en bloeddruk problemen kunnen ontstaan als de nieren verder achteruit gaan. De Nieren De nieren hebben vier primaire functies: Afvalstoffen uit het lichaam filteren (hoofdzakelijk urea and creatinine). Reguleren van elektrolyten (kalium, calcium, fosfor en sodium). De productie van erythropoïetine, dit stimuleert het beenmerg om rode bloedlichaampjes te produceren. De productie van rennine, een enzym dat de bloeddruk controleert. Chronisch contra acuut nierfalen Nierfalen kan chronisch of acuut zijn. Chronisch Nierfalen (CRF) is een progressieve, onomkeerbare achteruitgang van de nierfunctie. Omdat katten hun ziek zijn verbergen, en de eerste verschijnselen van CRF subtiel zijn, wordt de ziekte doorgaans pas herkend wanneer de patiënt een achteruitgang van 70% bereikt heeft, en meer dramatische symptomen zichtbaar zijn. Het schijnbaar plotselinge begin lijkt dan een acute conditie, maar is meestal een kritiek punt van CRF. Ter vergelijking, Acuut nierfalen (ARF) wordt gekenmerkt door abrupt uitvallen van de nierfunctie, vaak vergezeld van oliguria (verminderde urine productie). De voornaamste oorzaken van ARF bij katten zijn: obstructie van de urinewegen, infectieziekten, trauma, en de inname van vergif een van de voornaamste vergiften is dan ethyleen glycol wat in antivries zit. ARF is zeer ernstig en kan al heel snel fataal zijn. Onmiddellijke veterinaire hulp is dan ook noodzakelijk. Al is de prognose meestal slecht, bij niet al te grote schade en een vrij agressieve medicatie is er een mogelijkheid dat de normale nierfunctie hersteld kan worden. Leeftijdgerelateerde achteruitgang CRF is een van de meest gangbare oorzaken van ziekte en dood bij oudere kitten. Als uw kat 7 jaar of ouder is, is het een goed idee om de nierfunctie te checken tijdens het jaarlijkse onderzoek, met een bloedtest, analyse van de urine of met meting van de bloeddruk.. Bij vroegtijdig ontdekken van de ziekte, de juiste voeding en hydraten, kunnen katten een behoorlijke periode gelukkig en actief blijven voordat de onvermijdelijke achteruitgang zal doorzetten. 6

7 Wat veroorzaakt CRF? CRF meerdere oorzaken hebben. De meest gangbare factoren zijn leeftijd, genetische aanleg, omgeving en ziekte.recentelijk is de aandacht meer gericht op hoge bloeddruk, een laag kalium gehalte, verzuurde voeding en tandziekten als mogelijke bijdragen aan de ontwikkeling van CRF. Onderzoek heeft aangetoond dat sommige rassen een hogere kans op CRF hebben dan andere rassen. De Maine Coon, Abessijn, Siamees, Russisch Blauw, Burmees en Balinees lijken een grotere kans op het ontwikkelen van CRF te hebben dan andere rassen. Hoewel CRF op iedere leeftijd kan ontstaan, wordt de ziekte meestal aangetroffen bij de oudere kat. Met de dietaire verbeteringen van kattenvoer, de vooruitgang in de feline medische verzorging, en de meeste katten binnenshuis levend, leven katten tegenwoordig veel langer dan vroeger, en hun lichamen raken, net als bij mensen, op den duur gewoon uitgeput. Omdat er niet een enkele oorzaak van CRF is, is er momenteel ook geen protocol ter preventie van CRF. Niet alle katten zullen CRF ontwikkelen. Statistische studies geven hints over wat zinvol zou kunnen zijn. Maar aangezien er verschillende mogelijke mechanismen zijn die het ontwikkelen van CRF in werking zetten, zullen preventie pogingen dan ook niet allemaal effectief zijn Verzuurde voeding Er wordt gespeculeerd dat de verzuurde diëten, over het algemeen gevoerd aan kitten met urinaire problemen, de absorptie van kalium zouden verminderen, hierdoor bijdragen aan hypokalemie (verlaagd kaliumgehalte in het bloed) en hierdoor metabolische acidosis (verstoorde zuurgraad in het bloed) veroorzaken of verergeren. Kalium imbalans Een lage hoeveelheid kalium is een mogelijke oorzaak van CRF, en kan uiteindelijk een belangrijke waarschuwing zijn. Sommige dierenartsen suggereren dat de toediening van kalium zou moeten beginnen. zodra het kaliumgehalte aan de lage kant komt, en dus niet pas wanneer het gehalte te laag is. De redenering hiervoor is dat vroegtijdige toediening van kalium de progressie van CRF kan uitstellen. Katten met nierfalen zijn niet in staat om excessief kaliumverlies tegen te gaan. Het lichaam zal kalium aan het weefsel onttrekken om de bloedwaarden op peil te houden, zodat het werkelijke kaliumgebrek bij een bloedtest niet opgemerkt wordt. Overleg ALTIJD met uw dierenarts voordat u kalium aan de voeding gaat toevoegen. De dentale connectie Het is aan te raden om een mondholte, gebit en tandvlees te laten onderzoeken tijdens het jaarlijkse onderzoek. Net als bij mensen kan het verwijderen van tandsteen, het poetsen van het gebit etc. bijdragen aan het gezond houden van de kat. De bacteriën die in de mondholte aanwezig zijn als gevolg van gebitsproblemen kunnen zeker bijdragen aan CRF. Een aanzienlijk percentage eigenaren van nierzieke katten noemen dat de diagnose CRF gesteld werd vlak voor of vlak na het routinematig schoonmaken van het gebit of gebitschirurgie De connectie tussen tandheelkundige verrichtingen en de diagnose CRF kan het resultaat zijn van een aantal factoren. Het routinematige bloedonderzoek dat voor of na gebitschirurgie gedaan wordt kan aantonen dat de patiënt al enige tijd CRF heeft. De anesthesie gedurende de mondchirurgie kan CRF verergeren en aldus het plotselinge voorkomen van bepaalde symptomen veroorzaken. Let er dus op dat iedere vorm van anesthesie van een zodanige aard is dat de nieren niet belast worden. De mondchirurgie op zich kan de nieren in gevaar brengen doordat bacteriën en gifstoffen vrijkomen tijdens de behandeling. Bespreek met uw dierenarts het eventuele voorschrijven van antibiotica voorafgaand aan de gebitsbehandeling. 7

8 8

9 Hoge bloeddruk De relatie tussen nieren en bloeddruk is complex. De nieren spelen een cruciale rol in de regulatie van de bloeddruk. De nieren kunnen ook beschadigd worden door hoge bloeddruk. Verder kan hoge bloeddruk, ontstaan omdat de nefronen gedwongen worden boven hun normale capaciteit te functioneren, de CRF enige tijd verbloemen. De verhoogde druk maakt dat de nefronen eerder afbreken, en daardoor wordt het verloop van CRF versneld. FVRCP Vaccin Het onderzoek is nog gaande, maar het is zeker interessant om te weten dat er een correlatie zou zijn tussen het FVRCP vaccin (tegen feline herpes, calicivirus en panleukopenia) en chronisch nierfalen in kitten. Behandeling voor Hyperthyroidisme Hyperthyroidisme (te snel werkende schildklier) is een van de meest voorkomende ziekten bij de kat, vooral op middelbare en hogere leeftijd. Hyperthyroidisme verhoogt de bloedstroom naar de nieren en maskeert op die manier de symptomen van CRF. Recente studies tonen aan date en aanzienlijk aantal katten die behandeld zijn tegen Hyperthyroidisme (chirurgisch, radiologisch of door levenslange inname van Tapazole) symptomen van CRF lieten zien. Deze behandelingen verminderen de schildklierhormonen in het lichaam van de kat. Daarnaast vermindert het de bloedtoevoer naar de nieren. CRF, voorheen niet opgemerkt, wordt nu ineens duidelijk. Subklinisch nierfalen wordt klinisch en zelfs gezonde nieren worden in enige mate aangetast Het is cruciaal om de nierfunctie regelmatig te controleren bij katten die behandeld zijn of worden tegen Hyperthyroidisme. De tekenen van CRF Met klinische testen kan de diagnose CRF snel gesteld worden. Er zijn symptomen en gedragingen die de aanwezigheid van CRF aannemelijk maken en, als deze symptomen en gedragingen geconstateerd worden, moet de kat zo snel mogelijk getest worden. De meest opvallende symptomen zijn verhoogde dorst (polydipsie) and excessief urineren (polyuria). Andere symptomen zijn gebrek aan eetlust, misselijkheid, braken, gewichtsverlies, slechte vachtkwaliteit en vermageren. Slechts 30% van de niercapaciteit is noodzakelijk voor normaal functioneren. Daarom zullen symptomen pas opvallen als ongeveer 70% van de nierfunctie verloren is gegaan. Het is belangrijk om met de behandeling te beginnen zodra de eerste symptomen verschijnen. Diagnose Er bestaan verschillende ziektes met dezelfde symptomen als CRF. De enige manier om zekerheid te krijgen is door uw dierenarts verschillende klinische tests te laten uitvoeren. Een analyse van de urine moet gedaan worden om te bepalen of de urine van de kat verdund is; dit indiceert dat de nieren geen afvalstoffen doorlaten. Bloedtesten bepalen de waarden van creatinine en BUN (blood urea nitrogen, of ureum) en andere componenten van het bloed. Een verhoogd creatinine gehalte indiceert vrijwel zeker verlies van nierfunctie. Behandeling Voor CRF is geen genezing mogelijk, maar de conditie van de kat kan wel voor een bepaalde tijd gehandhaafd worden. Centraal in de behandeling van CRF staat het onder controle houden van het aantal afvalstoffen dat door de nieren gestuurd wordt. Aangezien de overgebleven nefronen beperkt zijn in hun mogelijkheden om afvalstoffen te verwerken, is het noodzakelijk om de hoeveelheid afvalstoffen te reduceren tot een voor de nefronen verwerkbare hoeveelheid. Dit kan gereguleerd worden door een combinatie van dieet, medicatie en hydratie therapie(diuresis). Een aantal onderzoeksprojecten houden zich momenteel bezig met het vertragen van de voortgang van CRF met behulp van ACE-remmers en calcium channel blockers. 9

10 Deze medicatie verwijdt de bloedvaten en vermindert hierdoor de bloeddruk, en reguleert daarmee een onschadelijke toename van de bloedstroom die de nieren niet belast. De resultaten zijn tot nu toe bemoedigend, maar de onderzoeken zijn nog niet afgerond. Ook niertransplantatie en nierdialyse zijn tegenwoordig mogelijk. Een niertransplantatie moet niet als een mogelijkheid tot genezing, maar als een optie om feline CRF te behandelen. Prognose CRF is een terminale ziekte. De enige vraag is hoe lang en met wat voor kwaliteit de patiënt zal blijven leven, tot het onvermijdelijke einde. Met een goede behandeling kan de kat maanden tot jaren met een redelijk goede kwaliteit leven. Als verzorger is het uiteindelijk aan u om te bepalen wanneer de kwaliteit van leven tot een punt gezakt is, waarop verlenging van het leven niet langer waardevol is. Zelfs met toediening van dieetvoerders, medicijnen en vocht zullen uiteindelijk symptomen uit de volgende lijst verschijnen. Excessief urineren Verhoogde dorst Misselijkheid Braken (zowel helder vocht als voedsel) Kwijlen Uitdroging Boven de waterbak blijven hangen Irritatie van de maag (uremische gastritis) Constipatie Verlies van eetlust Gewichtsverlies Verlies van spiermassa Uitteren Slechte vachtkwaliteit Halitosis (ammonia geur) Vermoeidheid Zwakheid Depressief Orale zweren Aangetaste retina Krampen, ondertemperatuur, coma 10

11 11

12 SOKKIES kinderpagina Hoi Sokkies Hoe vinden jullie het blad? Er is wel het een en ander veranderd he. Helaas voor jullie is het niet meer mogelijk om een kleurplaat in het blad te maken. Dit komt doordat het een glimmend soort papier is waar je bijna niet op kunt kleuren. Mochten jullie leuke ideeen hebben wat er op deze pagina kan komen hoor ik dat graag. Voor deze keer heb ik een papierklem om te maken, leuk voor Moederdag. Veel plezier Muizen Papierklem Dit heb je nodig 2 bierviltjes (het muisje op de foto is gemaakt uit triplex!!) wasknijper knutselkarton schudoogjes of wit vleeswaarschaaltje Zo ga je te werk Knip uit het bierviltje de vorm van de muis (2x exact dezelfde vorm). Plak deze op de wasknijper. Knip en plak de oortjes en het neusje. Schudoogjes zijn erg leuk, maar met een perforator kan je uit een vleeswarenschaaltje ook mooie rondjes prikken. Een zwart stipje erop en je hebt ook mooie en goedkope oogjes. Je kunt de bierviltjes natuurlijk in alle kleuren verven en andere vormen (klaverblaadje, lieveheersbeestje o.i.d.) zijn natuurlijk altijd mogelijk. Tip: Dit is ook een leuk idee om voor moeder- of vaderdag te maken!! 12

13 13

14 Het was niet de bedoeling, maar toch een groot geschenk Laat ik mij even voorstellen, ik ben MORSE een OKH Havanna kater. Ik ben vernoemd naar, je weet wel inspecteur Morse. Mijn mandje staat in Capelle aan den IJssel. Ik ben daar geboren, maar dat ik daar zou blijven wonen was niet de bedoeling. Nog geen drie dagen oud en mijn nieuwe baasjes waren al naar mij komen kijken. Ik zou het nieuwe vriendje worden van Koukla Mou ( mijn popje op z n Grieks) een siamees Thai van vijf jaar oud. Bijna wekelijks kwamen Margriet en Peter bij mij op bezoek, toen ik uiteindelijk met hen mee ging, waren het ook geen vreemden voor mij. Iedereen blij op weg naar mijn nieuwe huis. Helaas met een ding had niemand eigenlijk rekening gehouden en dat was KOUKLA niet echt op mij zat te wachten. Je zou het echt niet geloven, dat ik (Morsje toen nog) met mijn allerliefste snoetje daar binnen gewandeld kom en wat denk je, KOUKLA mocht mij niet. Alle hoeken van het huis heb ik gezien en echt waar hoor, ik wilde wel vriendjes met haar zijn, maar zij wilde niets van mij weten. Mijn nieuwe baasjes heel verdrietig en heel boos op haar, immers omdat haar kameraadje was overleden, hadden zij een nieuw vriendje voor haar gezocht. Ik had ondertussen met mijn allerliefste en charmante koppie, de harten van alle andere gezinsleden gestolen. Des te triester was het, dat het gewoonweg niet klikte tussen Koukla en mij. Na heel veel overpeinzingen, hebben de fokker en Margriet en Peter de knoop doorgehakt, ik ging weer terug naar het huis waar ik geboren ben. (Ik moet je wel vertellen dat ik niet door iedereen met open armen ben ontvangen). Na ongeveer een weekje werd ik weer door iedereen geaccepteerd. Het wil nog wel eens gebeuren, dat ik achterna gezeten wordt en een paar lellen om mijn oren krijg van de dames. Dat is dan wel verdiend zegt mijn huishoudelijke hulp, moet ik maar niet klieren en de meiden lastig vallen.zucht, het leven van een jong levenslustig katertje is nie gemakkelijk. Wat ik achteraf ook nog begrepen had, was dat men nog overwogen had om voor mij een ander liefdevol huis te zoeken. (Gniffff. maar ik was te lief, dat konden zij toen niet meer, ha, ha een verloren zaak voor hen.) Hmmmm nou ja,nog even over dat katertje; ik weet niet of ik mij zo nog mag noemen, ik ben van de week met de auto naar Rotterdam geweest..toen wist ik even niet meer wat daar gebeurd is. Vanaf dat moment had ik toch wel het gevoel dat er iets veranderd was, maar wat precies dat weet ik niet. Mijn meisjes hebben het nu wel iets gemakkelijker gekregen met mij, maar het is toch hartstikke leuk om wat leven in de brouwerij te schoppen. Geloof mij nu maar, dat vind ik reuze leuk om te doen. Oh ja, wat ik ook nog vertellen wil, is dat Margriet en Peter nog geregeld naar mij vragen en ze zijn ook nog eens bij mij op viste geweest. Met Koukla gaat ook alles weer als vanouds. Zij heeft nog wel menig maal het huis geïnspecteerd, of dat ik ECHT wel vertrokken was.. Het is een lieve schat, maar vindt het prettiger om het enige huisdier te zijn. Jullie weten nu wie ik ben en waar ik woon en misschien als ik zo blijf zoals ik ben, horen jullie nog wel eens iets van mij of van mijn mede huisbewoners. Jullie krijgen de groetjes van MORSE, je weet wel van.. 14

15 15

16 Heeft u nog geen interesse om te adverteren Zoals het u wellicht opgevallen is, zijn wij overgegaan op een andere opmaak van het blad. Het blad wordt full colour geprint. Misschien wilt u uw zwart-wit advertentie omzetten in een kleurenadvertentie. Voor diegene die dat dit jaar nog willen, hebben wij een aantrekkelijke aanbieding: Bel voor het omzetten met Joke van Kuringen, tel Hieronder volgen de tarieven voor catteries, zowel in kleur als zwart-wit Zwart Wit 1/4 pagina 29,- 2 jarig 50,-- 1/2 pagina 50,- 1/1 pagina 90,- Kleur 1/4 pagina 75,- 1/2 pagina 110,- 1/1 pagina 200,- 16

17 17

18 Kattengenetica op een simpele manier Dit artikel wordt geplaatst met toestemming van Roelie Lenos. Het is eerder verschenen in het blad van de Noorse Boskatten rasclub. Genetica, de verervingsleer, is een onderwerp waar veel mensen over struikelen. Al die kleuren, al die aftekeningen, dominant, recessief, dan weer wel zichtbaar, dan weer niet... We hebben misschien wel eens gehoord van de wet van Mendel. In de wet van Mendel staat de genetische vererving beschreven. Genetica werkt namelijk volgens vaste regels. Eén van die regels is, dat katten allemaal een zelfde aantal genenparen hebben. Dus van alle genen heeft hij er twee. Je noemt deze twee dezelfde genen ook wel allelen. Als je een kat ziet, dan zie je de helft van zijn of haar genen. Maar onder dat bontjasje zit dus die andere helft, en die zie je niet. Maar die zijn minstens zo belangrijk als de genen die je ziet! Maar wat is nou tabby, en wat is agouti? Hoe kan het dat een effen gekleurde kat toch tabby draagt? En hoe weet je nou wat een witte kat allemaal draagt? En waarom zijn schildpad katten eigenlijk altijd poezen (uitzonderingen daargelaten)? En wat is nou recessief en dominant? Een warboel van termen. Toch is het eigenlijk helemaal niet moeilijk. Laten we eens wat beter naar dat bontjasje van onze katten kijken. Probeer je een kat eens voor te stellen als een aankleedpop. We zullen hem stuk voor stuk verschillende genetische kledingstukken aantrekken. Iedere kat heeft de beschikking over een kledingkast. In die kast is ruimte voor allemaal verschillende soorten kledingstukken. Van alle soorten kledingstukken zijn er kastplankjes, en op die plankjes is ruimte voor steeds weer twee stapels kleertjes van ieder soort. Volg je het nog? Bedenk nu dan ook dat alle katten allemaal hetzelfde soort kledingstukken dragen. Echt iedere kat draagt een hemdje en een truitje. Sommige katten dragen daar overheen ook nog een vestje, of hebben een sjaaltje om en sokjes en handschoentjes aan. En dan zijn er ook nog eens katten die over alle kleren heen ook nog eens een overall aangetrokken hebben. Laten we eens gaan kijken wat er zoal in een katten-kledingkast kan liggen of hangen, en laten we die kledingstukken dan eens goed onder de loep nemen. Meisjeskasten en jongenskasten. Als kittens geboren worden, krijgen ze van alletwee hun ouders wat kledingstukken mee. Natuurlijk gaan meisjes heel anders met kleding om dan jongens. Meisjes hebben een eigen smaak. Ze nemen wat kleding van vader en wat kleding van moeder, en gaan zelf aan het combineren. Wordt er een meisje geboren, dan kijk je dus naar de kleur trui van vader en moeder, de combinatie trek je het meisje aan. Daarom zie je schildpad meisjes: ze hebben een truitje genaaid bestaande uit het rode truitje van vader en het zwarte truitje van moeder, of andersom. Jongens zijn niet zo modebewust. Die trekken aan wat hun moeder hen geeft. Jongens dragen dus nooit hetzelfde truitje als hun vader, maar lijken op hun moeder. 18

19 Is er verschil in kledingkast van poes en kater? Ja. Een meisje heeft meer kleren dan een jongen. Dat komt, omdat een meisje twee X-- chromosomen heeft, zeg maar twee klerenhangertjes. Jongens hebben een X- en een Y-- chromosoom. Aan het Y-hangertje zit geen haakje, daar kun je dus geen kledingstuk aan ophangen. Trouwens, de O die aan het X-hangertje hangt, staat voor een rood kledingstuk. Aangezien een kater maar 1 kledinghaakje heeft, kan hij niet tegelijk een rood en een zwart truitje dragen. Een poes heeft twee hangertjes, dus kan een schildpad truitje dragen. Sommige katertjes zijn wat verwijfd. Zij willen graag een schildpad truitje. Ze hebben aan hun Y-hangertje zitten buigen tot er een truitje aan blijft hangen. Deze jongens zijn niet helemaal normaal. Dat zie je meer in de modewereld. Van ieder kledingstuk heeft een kat er twee. Je ziet alleen maar dat ene truitje dat je kat draagt, met zijn wel of niet zichtbare hemdje, met eventueel een vestje of een sjaaltje. Maar hij heeft nog meer in de kast hangen. Dat laat hij je echter niet zien. Je krijgt deze kleertjes pas te zien, als je kat wat van deze kledingstukken aan zijn kinderen afstaat. Je kunt ervan uitgaan, dat poeslief het dominante kledingstuk steeds zal dragen, dat is in de mode. Wat uit de mode is en dus in de kast hangt, is het recessieve setje, of misschien wel een tweede dominante setje. Dominantie: wat dragen we en wat laten we in de kast hangen. Het is voor een kat best wel lastig om te bepalen wat hij aan zal trekken. Welk kledingstuk zal hij kiezen? Sommige kledingstukken zijn dominant, oftewel worden steeds gedragen. Andere kledingstukken blijven altijd maar in de kast liggen, zonder dat we ze zien. We noemen dit recessief. Pas als er geen andere keuze is, kiest poes het recessieve setje. Soms heeft poes geen keuze. De kleren zijn allemaal wat uit de mode. Omdat hij niets beters heeft, trekt hij zijn recessieve kleertjes maar aan. Zou hij wat beters en dominanters hebben om aan te trekken, dan zou hij zich hier echt niet in laten zien. Hij zou het hooguit aan zijn kinderen geven. Je komt dus niet altijd te weten wat er in de klerenkast van poes te vinden is. De inhoud van de klerenkast; oftewel de genetische code. We willen weten wat poes in de kast heeft hangen. Dat is immers zijn genetische code. Deze code noteren we als volgt: AaBbCcDdIiSsTtbWwXOXo voor een poes, AaBbCcDdIiSsTtbWwXOY voor een kater. Voor het schrijven van hoofd- of kleine letters hangt het er natuurlijk vanaf, wat poes in de kast heeft hangen. Hemdje: T, Ta, tb We beginnen met het hemdje. Alle katten dragen een hemdje. Sommige katten zijn er trots op, en laten hun hemdje zien. Anderen schamen zich er een beetje voor, en verbergen het. Het hemdje is een vrolijk stukje stof, met een leuk motiefje erop. We noemen dit het tabby patroontje. Dit patroontje varieert wel eens. We hebben een gemarmerd oftewel blotched hemdje, een gestreept oftewel mackerel, een gevlekt oftewel spotted en een hemdje met een afwijkende kleur op ieder vezeltje, oftewel een ticked hemdje. De blotched hemdjes blijven meestal in de kast liggen, die dragen katten alleen als ze geen andere hemdjes hebben. De andere patroontjes vinden ze namelijk veel mooier. Dus hebben ze de keuze uit een gestreept en een gemarmerd hemdje, dan trekken ze altijd het gestreepte aan. Hebben ze niets anders dan gemarmerde hemdjes, dan kunnen ze ook niet veel anders doen dan deze hemdjes maar te dragen. Heel soms zijn er ticked hemdjes in omloop. Die vinden ze het aller- allermooiste, dus als ze die in de kast hebben liggen, dan dragen ze die ook altijd! 19

20 Tja en het verschil tussen mackerel en spotted zien ze niet zo, dus die hemdjes dragen ze allebei wanneer ze geen ticked hemd in de kast hebben liggen. Truitje: A of a met de kleuren n,a,d,e,f,g enz. Natuurlijk draagt iedere kat een truitje over zijn hemdje. De meer gematigde katten dragen keurig een niet doorschijnend, effen truitje, zodat hun tabby hemdje niet zichtbaar is. We noemen dit een non-agouti oftewel effen truitje. Andere katten zijn juist trots op hun hemdje, en dragen een doorzichtig truitje, zodat het patroon van hun hemdje duidelijk zichtbaar is. We noemen dit een Agouti oftewel tabby truitje. Dit truitje kan natuurlijk alle kleuren hebben die je bij een kat ziet. Zwart, blauw, rood, creme, zwart/rood, blauw/creme, chocolade, lila, kaneel, zandkleur, er is van alles. Ook katten zijn immers modebewust. Als een truitje zorgvuldig gewassen wordt, dan blijft de kleur ook goed. Je ziet dan prachtige zwarte, rode of zelfs schildpad truitjes. Maar gaat er iets mis in de was, dan heb je te maken met verdunning van de kleuren. Het zwart wordt dan blauw, het rood creme, het schildpad wordt blauw-creme. Chocolade wordt lilac, cinnamon wordt fawn. 't Is dus nog steeds hetzelfde kleurtje, maar de kleur komt niet meer zo goed uit. Een goed gewassen truitje noemen we D, een verkeerd gewassen truitje d. Uiteraard wordt alleen de beste kwaliteit gedragen. Een kat kan dus DD, Dd of dd in de kast hebben liggen. Nou zijn er ook nog verschillende modellen truitjes. Europese katten dragen truitje model C. Dat is een volledig doorgekleurd modelletje. Siamese katten dragen een ander model, dat noemen we model cs. Dit modelletje heeft alleen maar wat kleur aan de uiteinden van het truitje. De rest van het kledingstukje is eigenlijk helemaal kleurloos, maar wel zo dicht geweven dat je er helemaal niks doorheen ziet schemeren. En dan zijn er nog een paar andere modelletjes, die noemen we cb en ca. Noorse boskatten behoren niet in deze truitjes rond te lopen. Ook hier weer geldt de voorkeur. Het liefst loopt een kat in modelletje C, maar als er niks anders is, dan moet ie het doen met cs, cb en ca. Let ook eens op het materiaal van het truitje. Langharige katten dragen de stof l. Korthaarkatten dragen L. Nou is L weer het meest geliefde materiaal. Heeft een kat alleen maar langharige truitjes l, dan worden die gedragen, maar is er ook maar 1 truitje van het materiaal L, dan wordt dit kortharige truitje direct gekozen. Vestje: I of i. Sommige katten vinden een simpel truitje niet genoeg. Ze maken er een twinsetje van, door er een vestje van zilver over heen te dragen. De katten met het effen truitje dragen een smoke vestje, de katten met het doorzichtige tabby truitje dragen een zilver vestje. De kleur van hun truitje wordt er een beetje door verzacht. Zo zie je bijvoorbeeld katten met een blauw smoke ensemble, of katten met een red silver tabby pakje. Hier geldt ook weer: heb je een vestje (I), dan trek je het ook aan. Heb je hem niet (i), dan kun je hem dus ook niet aantrekken. Sjaaltjes, sokjes en handschoentjes: S of s. Om het geheel dan af te maken gaan we sommige katten nog een mooi wit sjaaltje omdoen, of ze trekken sokjes en handschoentjes aan, of ze doen zomaar ergens een witte accessoire op hun truitje. Dat geeft weer wat verschil; met wit (S) of zonder wit (s). Wat zo grappig is, is dat bij de katten met het helemaal witte truitje niet eens te zien is of ze er ook een wit sjaaltje bij om hebben. 20

21 De witte overall: W. Nou zijn er katten, die helemaal niet willen laten zien wat ze in de kast hebben hangen, of zelfs wat voor kleertjes ze de hele dag dragen. Die trekken dus over dat hemdje, dat truitje, dat vestje en die sjaaltjes, sokjes en handschoenen, een hele grote witte overall (W) aan, die alle kleertjes volledig bedekt. Bij hele jonge katjes piept er nog wel eens een kleurtje uit de overall omhoog, dat noemen we dan een kopvlek. Maar naarmate ze ouder worden, krijgen ze de knoopjes van de overall beter dicht en verdwijnt ook dat laatste beetje kleur. Bij deze katten gaan veel mensen de mist in, die denken dat er helemaal niks onder de overall gedragen wordt. Vergeet het maar. Alles zit er gewoon onder, maar je ziet het niet. Hebben katten geen overall, dan wordt er toch ruimte in de kast vrijgehouden. Die lege ruimte is dan w. Recessieve truitjes a = non-agouti Dominante onverdunde kleuren n = zwart (black) d = rood (red) f = zwart/rood (tortie) Recessieve onverdunde kleuren b = chocolade (chocolate) h = choc schildpad (choc tortie) o = kaneel (cinnamon) q = cinnamon tortie Recessieve verdunde kleuren: a = blauw (blue) e = creme (cream) g = blauw/creme (blue-cream) c = lila (lilac) j = lilac tortie p = fawn r = fawn tortie Uitsluitend verkrijgbaar in de modellen C, cb, cs, ca en c! Dominante vestjes. I = zilver voor tabby, smoke voor niet-tabby Recessieve vestjes. i = geen zilver of smoke Dominante sokjes en sjaaltjes. S = wit Wat is er in de modewinkel voor poes zoal te koop? Dominante tabby hemdjes Ta = ticked T = mackerel Tsp = spotted Recessieve tabby hemdjes tb = blotched Dominante truitjes A = agouti Recessieve sokjes en sjaaltjes. s = geen wit Dominante overalls. W = wit Dominante overalls w = geen wit OK. Dit was dus een uiteenzetting over de kledingkast van katten. Laten we nu eens kijken of we het geleerde ook in de praktijk kunnen brengen. 21

22 Een schildpad met witte poes: Ze draagt een hemdje, en heeft er eentje in de kast liggen. We zien dat hemdje niet. We noteren op de plaats voor de tabbytekening: --. Ze draagt een rood met zwart truitje. Dit truitje laat geen tabbytekening zien en is dus a oftewel non-agouti. Aangezien dit een recessief gen is, dat ze alleen maar draagt als er geen Agouti in de kast ligt, noteren we hier aa. We zien geen point model (c ), maar weten niet of dat wellicht nog in de kast ligt. We noteren hier C-. De kleuren zijn correct gewassen, maar we weten niet of er nog een verkleurd exemplaar (d) in de kast ligt. We noteren dus D-. Voor de kleur noteren we B- omdat we zwart zien, en O omdat we rood zien. Poes heeft aan haar ene X-kleerhangertje de O hangen, aan het andere hangt geen rood, dus o. Er wordt geen zilveren vestje gedragen, en we weten dan ook dat er ook geen zilveren vestje in de kast hangt. Dat is dus ii. Ze heeft wit, dus S-. Maar ze draagt geen witte overall, dus ww. Deze poes heeft als genetische code dus aab-d-iis---wwxoxo. Een blue silvertabby blotched kater: Hij draagt een blotched hemdje. We hebben gezien dat katten enkel een blotched (recessief) hemdje dragen, wanneer ze niks anders in de kast hebben liggen. De tabby noteren we dus als tbtb. Meneer is normaal doorgekleurd, dus C-. Hij is duidelijk tabby, dus is zijn truitje Agouti, dus A-. Let op, we weten dus weer niet of er in de kast wellicht nog een non-agouti truitje ligt, dus noteren we als tweede truitje een streepje. De kater is blauw. Blauw is zo n verschoten kleurtje dat je alleen draagt als er geen beter gekleurd truitje is. Dus: dd. Er is een zilveren vestje, maar we weten niet hoeveel hij er in de kast heeft. I- dus. Geen wit, dus ss, en geen witte overall, dus ww. Katers hebben een X en een Y kleerhanger, aan de Y blijft niks hangen. Hij is blauw, dat is niet rood, en dus noteren we XoY. De genetische code van deze heer is A-B-C-ddI-sstbtbwwXoY. Er wordt een poesje geboren, ze is blue-cream tabby mackerel-wit. We kunnen nu twee kanten op werken. Enerzijds kunnen we de kledingstukken gaan opschrijven die we bij dit poesje kunnen zien. We beschrijven dan het fenotype. Maar we kunnen ook al een paar kledingstukken opschrijven die we bij haar niet zien, maar die ze wel van haar ouders meegekregen moet hebben. Als we dat doen, zijn we bezig het genotype te beschrijven, oftewel de complete klerenkast. Anderzijds kunnen we, door goed naar het poesje te kijken, ontdekken wat haar ouders tot nu toe voor ons verborgen hielden in hun klerenkast. Door naar de kittens te kijken, ontdek je dus het genotype van de ouderdieren. Het poesje is dus blue-cream tabby mackerel-wit. We gaan eerst eens opschrijven wat we zien, en zetten weer bij wat we niet zeker weten een streepje. Daar kijken we dan straks naar. Poesje is tabby, dus zien we agouti. Dat is A-. Blauw is de verdunde vorm van zwart, dus is ze B-. Ze heeft geen points en is volledig doorgekleurd, dus schrijven we C-. Ze is blauw, draagt haar verkleurde pakje omdat ze niks anders heeft, dus is ze dd. We zien geen zilver. Dus: ii. Ze heeft witte vlekjes, dus S-. We zien een gestreept patroontje, dat is T-. We zien al die kleurtjes, dus is er geen witte overall, dus ww. En tot slot de kleerhangertjes. Twee x-hangertjes. Ze heeft er eentje voor rood (creme), en eentje voor niet-rood (blauw). Dat noteren we als XOXo. De genetische notering voor dit poesje is op dit moment dus A-B-C-ddiiS-T-wwXOXo. Laten we nu eens kijken naar een kitten van deze twee katten. 22

23 De volgende stap is om eens te kijken naar al die streepjes die we noteerden. Oftewel: wat ligt er nog in de kast verborgen? Bedenk dat ze haar kleertjes van zowel vader als moeder kreeg. Als je kijkt naar de plank in moeder's kast, waar de truitjes liggen, dan zie je dat moeder voor agouti alleen maar aa in de kast had liggen. Ze kan dus ook alleen maar een a-truitje weggegeven hebben. De agouti-trui (A) moet poesje dus van vader gekregen hebben. Ha! Dan weten we de tweede letter ook, dat is dus een kleine a. Poesje krijgt dan de genetische notering Aa. Ze is dus agouti, maar draagt recessief ook nog eens non-agouti. De letters B- en C- zijn naar alle waarschijnlijkheid BB en CC, oftewel geen chocolate en aanverwante kleuren (mag niet bij de noren) en geen points, maar dat kunnen we nooit 100% zeker weten. Immers: zo'n "verkeerd" modelletje of kleurtje kan van generatie op generatie doorgegeven worden, en altijd op het reserveplankje in de kast blijven liggen. En zolang we het niet zeker weten, schrijven we altijd een streepje. Poesje is blauw-creme, ze heeft dus een verkeerd gewassen truitje aan. Dit betekent dat ze niets anders meegekregen heeft. Vader is zelf blauw, dat verklaart het ene d-tje. Die andere is dus van de moeder geweest. Ha, dat betekent dat we weer iets van moeder weten. Moeder, die schildpad poes, heeft dus een D-truitje aan, en heeft een d-truitje in de kast liggen. Moeder heeft dus Dd! Het poesje is met wit, vader was dat niet. Poesje heeft dus s gekregen van vader, en bij haar noteren we nu dus Ss. En als laatste haar tabby hemdje. Ze is gestreept. Maar vader had alleen maar blotched hemdjes te verdelen. We weten dus dat poesje Ttb is! Nu we wat meer weten van de inhoud van haar klerenkast, kunnen we ook haar genetische code een beetje verder invullen. We hadden A-- B-C-ddiiS-T-wwXOXo, maar inmiddels kunnen we daar AaB-C-ddiiSsTtbwwXOXo van maken. En zie: afgezien van de twee overgebleven streepjes (da's meestal zo) hebben we haar genetische code nu compleet! Kleurengenetica is eigenlijk helemaal niet zo moeilijk. Als je gewoon stuk voor stuk alle onderdelen van de code beredeneert, blijkt dat er iedere kat er een hele logische volgorde op na houdt. En zolang je je realiseert dat alle katten dus in feite dezelfde kledingstukken in de kast hebben liggen of hangen, kun je langzamerhand die hele gencode opbouwen. Probeer maar eens op je eigen katten, het werkt echt! 23

24 Van de Ooievaar Cattery van Hallaertsbroeck geboren op: Vader : Baron du Val Hall Moeder: Miss Minnie van Hallaertsbroeck 1 poes (OSH b); 1 kater (OSH b); 1 poes (SIA o); 1 kater (SIA c) I.H. van de Valk-van Poelgeest tel: ivdvalk@hotmail.com Cattery Re-Mau-Di-Ke Verwacht rond 4 april 2008 Vader: Ch. Nemo von Ruopigen Moeder: Ashley du Plié-Bois Joan Davelaar Tel: r.davelaar@tiscali.nl Cattery van Hallaertsbroeck geboren op Vader : Baron du Val Hall (OSH b) Moeder : Hermkessan's Quennie-Li (SIA b) 1 poes (SIA b) 1 kater (OSH b) I.H. van de Valk-van Poelgeest Tel: ivdvalk@hotmail.com Cattery Mundilfari geboren op Vader : Penelokan's Chocotai Moeder : Mundilfari's Gamila Tilaka 1 Poes, Blue Smoke; 1 Poes, Chocolate Tortie Smoke Hetty Zonnebeld Telefoon: mundilfari@home.nl 24

CAC-LIJST Augustus 2013

CAC-LIJST Augustus 2013 CAC-LIJST Augustus 2013 Alleen de hierin genoemde rassen en variëteiten zijn erkend door de bij de FNK aangesloten verenigingen. Niet erkende rassen en variëteiten worden voor een kattenshow van een FNK-vereniging

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2

Vraag aan de zee. Vraag aan de tijd. wk 3. wk 2 Bladzijde negen, Bladzijde tien, Krijg ik het wel ooit te zien? Ander hoofdstuk, Nieuw begin.. Maar niets, Weer dicht, Het heeft geen zin. Dan probeer ik achterin dat dikke boek. Dat ik daar niet vaker

Nadere informatie

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1

0-3 maanden zwanger. Zwanger. Deel 1 Zwanger Ik was voor het eerst zwanger. Ik voelde het meteen. Het kon gewoon niet anders. Het waren nog maar een paar cellen in mijn buik. Toch voelde ik het. Deel 1 0-3 maanden zwanger Veel te vroeg kocht

Nadere informatie

Nierschade Acute nierschade Klachten acute nierschade

Nierschade Acute nierschade Klachten acute nierschade Nierschade Vaak is er sprake van chronische Doordat er in het begin weinig tot geen klachten zijn, kan het lange tijd onopgemerkt blijven. Nierschade kan ook plotseling ontstaan: acute Als acute nierschade

Nadere informatie

VERSJES: Mourik lou VADERDAG. Lieve papa, kom eens even met uw hoofd heel dicht bij mij. k wil u graag een zoentje geven en u krijgt daar nog wat bij!

VERSJES: Mourik lou VADERDAG. Lieve papa, kom eens even met uw hoofd heel dicht bij mij. k wil u graag een zoentje geven en u krijgt daar nog wat bij! VERSJES: Mourik lou VADERDAG Lieve papa, kom eens even met uw hoofd heel dicht bij mij. k wil u graag een zoentje geven en u krijgt daar nog wat bij! t Is geen zakdoek of sigaren, t is een heel, heel ander

Nadere informatie

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT

HANDIG ALS EEN HOND DREIGT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n HANDIG ALS EEN HOND DREIGT OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN HIER LEES JE HANDIGE INFORMATIE OVER HONDEN DIE DREIGEN. JE KUNT

Nadere informatie

Nieuwsbrief 4Cats najaar 2011

Nieuwsbrief 4Cats najaar 2011 Nieuwsbrief 4Cats najaar 2011 Dit is mijn nieuwbrief die ik twee keer per jaar uitbreng. Ik heb weer leuke tips en wetenswaardigheden verzameld over katten. Veel plezier met het lezen en ik wens u alvast

Nadere informatie

Stichting Kansarme Dieren

Stichting Kansarme Dieren Stichting Kansarme Dieren Jaarverslag 2012 Algemeen De aanleiding voor het oprichten van de Stichting Kansarme Dieren (januari 2011) was de moeilijke situatie van vooral oudere en/of chronisch(e) zieke

Nadere informatie

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft!

150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft! Scott de Jong http://www.positiefleren.nl - 1 - Je leest op dit moment versie 2.0 van het Ebook: 150 Tips om kinderen te laten zien dat je om ze geeft.

Nadere informatie

We spelen in het huis van mijn mama deze keer,

We spelen in het huis van mijn mama deze keer, Jip en Janneke. Ik ben Jip. Ik ben Janneke en we wonen naast elkaar. Hij heet Jip, zij heet Janneke. en we spelen soms bij hem en soms bij haar. We spelen in het huis van mijn mama deze keer, we kunnen

Nadere informatie

ADHD: je kunt t niet zien

ADHD: je kunt t niet zien ➂ ADHD: je kunt t niet zien Je ziet het niet aan de buitenkant. Je kunt niet gelijk naar iemand kijken en zeggen: die heeft ADHD. Dat kan een voordeel zijn. Als iemand niet weet dat jij het hebt, dan kunnen

Nadere informatie

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen

GODS GEZIN. Studielessen voor 4-7 jarigen GODS GEZIN Studielessen voor 4-7 jarigen 2003 Geschreven door Beryl Voorhoeve en Judith Maarsen Oorspronkelijk bedoeld voor studie in kleine groepen in de Levend Evangelie Gemeente Gebruikte Bijbelvertaling

Nadere informatie

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les

Eenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les 8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil

Nadere informatie

Mijn kledinggebruik. Succes! Dit gedeelte gaat over het kopen van kleding.

Mijn kledinggebruik. Succes! Dit gedeelte gaat over het kopen van kleding. Mijn kledinggebruik Wellicht weet je al dat verschillende aspecten van kleding slecht zijn voor het milieu. In deze opdracht gaan we bekijken op welke manier jij zelf je steentje bij kan dragen aan het

Nadere informatie

BINNENSUIS Jehudi van Dijk

BINNENSUIS Jehudi van Dijk BINNENSUIS Jehudi van Dijk Op het toneel staat een vrouw. Ze draagt gewone kleren en ze heeft een horloge om. Ook staat er een stoel en een prullenbak en ligt er een pluisje op de grond. Ik denk altijs

Nadere informatie

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen.

We hebben verleden week nog gewinkeld. Toen wisten we het nog niet. De kinderbijslag was binnen en ik mocht voor honderd euro kleren uitkiezen. Woensdag Ik denk dat ik gek word! Dat moet wel, want ik heb net gehoord dat mijn moeder kanker heeft. Niet zomaar een kankertje dat met een chemo of bestraling overgaat. Nee. Het zit door haar hele lijf.

Nadere informatie

Feline infectieuze peritonitis (FIP), Besmettelijke buikvliesontsteking bij katten

Feline infectieuze peritonitis (FIP), Besmettelijke buikvliesontsteking bij katten Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Feline infectieuze peritonitis (FIP) is een virale ziekte die schade toebrengt aan verschillende lichaamsweefsels. Twee vormen

Nadere informatie

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn:

Klein Kontakt. Jarigen. in april zijn: A Klein Kontakt Het is alweer eind maart wanneer dit Kontakt uitkomt, het voorjaar lijkt begonnen, veel kinderen hebben kweekbakjes met groentes in de vensterbank staan, die straks de tuin in gaan. Over

Nadere informatie

Het gebruik van de DNA- test als selectiemiddel

Het gebruik van de DNA- test als selectiemiddel Het gebruik van de DNA- test als selectiemiddel door Anneke Kuys 2007 DNA staat voor DeoxyriboNucleic Acid (desoxyribonucleïnezuur). Het bevindt zich in de kern van iedere lichaamscel, namelijk in de chromosomen

Nadere informatie

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:

Hoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk

Nadere informatie

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten. Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar

Nadere informatie

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp!

Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Netje is een meid! Vrolijke meid, uit een vissersdorp! Haring! Verse haring! Wie maakt me los! Ik heb verse haring! Ha... ja, nou heb ik jullie aandacht, hè? Sorry, ik ben uitverkocht. Vandaag geen haring

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Charles den Tex VERDWIJNING

Charles den Tex VERDWIJNING Charles den Tex VERDWIJNING 3 Klikketik-tik-tik Het is halftwaalf s ochtends. Marja vouwt een hemd. En kijkt om zich heen. Even staat ze op haar tenen. Zo kan ze over de kledingrekken kijken. Die rekken

Nadere informatie

Dialogen voor conceptcartoons. Verband genotype/fenotype, dominant/recessief

Dialogen voor conceptcartoons. Verband genotype/fenotype, dominant/recessief Dialogen voor conceptcartoons Verband genotype/fenotype, dominant/recessief 1 Is dit ons kind? (Zie conceptcartoon Horst Wolter op deze site.) Leermoeilijkheid (misconcept): Uiterlijke eigenschappen weerspiegelen

Nadere informatie

Wat? Ambers mond valt open. Krijg ik dertigduizend euro? De notaris knikt. Dat klopt. Gefeliciteerd. Liz weet ook niet wat ze hoort.

Wat? Ambers mond valt open. Krijg ik dertigduizend euro? De notaris knikt. Dat klopt. Gefeliciteerd. Liz weet ook niet wat ze hoort. Een erfenis Dag dames, kan ik iets voor u doen? Amber kijkt Liz even aan en zegt dan: Ik heb hier een afspraak met de notaris. Mijn naam is Amber Overgauw. De vrouw kijkt op haar beeldscherm. Ik zie het,

Nadere informatie

Catootje heeft geluk gehad

Catootje heeft geluk gehad Catootje heeft geluk gehad De tien weken oude cavia Catootje kwam met een scheef kopje op het spreekuur bij onze dierenarts Marieke van Damme. Tijdens het consult kon de dierenarts behalve de scheve kop

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

Ziekten die mogelijk insufficiëntie veroorzaken:

Ziekten die mogelijk insufficiëntie veroorzaken: Wat is nier insufficiëntie? Als de nieren altijd onvoldoende werken wordt dit chronische nierinsufficiëntie genoemd ( insufficiënt = onvoldoende) chronische nierinsufficiëntie is het mogelijke gevolg van

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

Dierenvrienden? door Nellie de Kok. Samenvatting

Dierenvrienden? door Nellie de Kok. Samenvatting Dierenvrienden? door Nellie de Kok Samenvatting De hond is de baas in het huis, totdat er een kat bijkomt. Ze proberen allebei om bij de bazin in een goed blaadje te komen. De kat krijgt het voor elkaar

Nadere informatie

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!

Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou! Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw

Nadere informatie

RASSEN EN KLEUREN VAN DE KATTEN TOEGELATEN OP TENTOONSTELLINGEN

RASSEN EN KLEUREN VAN DE KATTEN TOEGELATEN OP TENTOONSTELLINGEN RASSEN EN KLEUREN VAN DE KATTEN TOEGELATEN OP TENTOONSTELLINGEN Deze standaarden zijn de eigendom van Kon. Mij DE VRIENDEN DER KAT van ANTWERPEN vzw Alleen de WERKGROEP is geautoriseerd om hieraan toevoegingen

Nadere informatie

Lesideeën groep 1 en 2

Lesideeën groep 1 en 2 2 Doelstellingen Na het project kunnen de kinderen vertellen hoe een tandarts en een tandheelkundige praktijk eruitzien. Ook kunnen de kinderen vertellen hoe, wanneer en hoe vaak ze tandenpoetsen. Werkwijze

Nadere informatie

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik.

De muur. Maar nu, ik wil uitbreken. Ik kom in het nauw en wil d r uit. Het lukt echter niet. De muur is te hoog. De muur is te dik. De muur Ik heb een muur om me heen. Nou, een muur? Het lijken er wel tien. En niemand is in staat om Over die muur bij mij te komen. Ik laat je niet toe, Want dan zou je zien Hoe kwetsbaar ik ben. Maar

Nadere informatie

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd

9 Vader. Vaders kijken anders. Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd 53 9 Vader Wat doe ik hier vandaag? P Ik leer mijn Vader beter kennen. P Ik weet dat Hij mij geadopteerd heeft. P Ik begin steeds beter te begrijpen dat het heel bijzonder is dat ik een kind van God, mijn

Nadere informatie

(Chronische) Nierfalen

(Chronische) Nierfalen (Chronische) Nierfalen Algemene gegevens 1. Gegevens eigenaar: Wat is uw achternaam? Wat is de naam van uw huisdier, dat gezondheidsproblemen heeft? Gegevens huisdier met gezondheidsproblemen: Opmerking

Nadere informatie

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet

ik? Houd je spreekbeurt over GGNet ik? Houd je spreekbeurt over GGNet 1 Houd je spreekbeurt over GGNet Krijg je zelf hulp van GGNet Jeugd? Of je vader/moeder/broer(tje)/zus(je) of iemand anders die je kent? Werkt één van je ouders bij GGNet?

Nadere informatie

H E T V E R L O R E N G E L D

H E T V E R L O R E N G E L D H E T V E R L O R E N G E L D Personen Evangelieschrijver Vrouw (ze heet Marie) Haar buurvrouwen en vriendinnen; o Willemien o Janny o Sjaan o Sophie (Als het stuk begint, zit de evangelieschrijver op

Nadere informatie

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande

Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Koningspaard Polle en de magische kamers van paleis Kasagrande Eerste druk 2015 R.R. Koning Foto/Afbeelding cover: Antoinette Martens Illustaties door: Antoinette Martens ISBN: 978-94-022-2192-3 Productie

Nadere informatie

Nieuwsbrief Moederdag

Nieuwsbrief Moederdag Nieuwsbrief Moederdag Het is alweer bijna Moederdag, een belangrijk moment voor de kinderen om hun mama eens extra te verwennen! In deze nieuwsbrief vind u twee activiteiten met leuke ideeën om te knutselen

Nadere informatie

15. eten moet je toch

15. eten moet je toch GRATIS voorproefje 15. eten moet je toch Uitnodigen Ik zal zorgen dat ik honger heb. Hou het eenvoudig, hoor! Ik eet alles. Ik ben niet zo n moeilijke eter. Maar verder eet ik alles! Je ziet me wel verschijnen.

Nadere informatie

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT

Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT Kinderfolder ALS JE EEN GELEIDEHOND TEGENKOMT ROOS Roos (27) is zeer slechtziend. Ze heeft een geleidehond, Noah, een leuke, zwarte labrador. Roos legt uit hoe je het beste met geleidehond en zijn baas

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

Vragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren'

Vragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren' De tovenaar tovert De verhalenvertelster vertelt Wat zou een tovenaar allemaal kunnen toveren? Hoe zouden de kinderen zich voelen? Waar zie je dat aan? Is de tovenaar blij/ boos/ verdrietig of bang? Hoe

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

7.5 Script en plaatjes post-test

7.5 Script en plaatjes post-test 7.5 Script en plaatjes post-test De vorige keer waren we hier om Drakie wat beter te leren praten en Drakie heeft toen een heleboel van jou geleerd. Dat vond ie heel leuk. Vandaag gaan we wat dingen die

Nadere informatie

7 Epilepsie. 1 Inleiding. In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie. 4 Epilepsie-aanvallen. SAW DC 7 Epilepsie

7 Epilepsie. 1 Inleiding. In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie. 4 Epilepsie-aanvallen. SAW DC 7 Epilepsie DC 7 Epilepsie 1 Inleiding In dit thema komen aan de orde: 2 Wat is epilepsie? 3 Leven met epilepsie 4 Epilepsie-aanvallen 1 1 2 Wat is epilepsie? Een epileptische aanval is een plotselinge kortsluiting

Nadere informatie

Jouw avontuur met de Bijbel

Jouw avontuur met de Bijbel Nieske Selles-ten Brinke Jouw avontuur met de Bijbel Dagboek voor kinderen Uitgeverij Jes! Zoetermeer Uitgeverij Jes! is een samenwerking tussen Uitgeverij Boekencentrum en de HGJB. Kijk voor meer informatie

Nadere informatie

Heilig Jaar van Barmhartigheid

Heilig Jaar van Barmhartigheid Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra

Nadere informatie

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl

R O S A D E D I E F. Arco Struik. Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl R O S A D E D I E F Arco Struik Rosa de dief Arco Struik 1 www.gratiskinderboek.nl In de winkel 3 Bart 5 Een lieve dief 7 De telefoon 9 Bij de dokter 11 De blinde vrouw 13 Een baantje 15 Bijna betrapt

Nadere informatie

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij?

Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Een meneer heeft veel ballonnen. Hij roept: Kinderen, kom erbij! Mijn ballonnen die zijn gratis. Wie wil een ballon van mij? Wat een mooie luchtballonnen! Geel, oranje, groen en blauw. Kies maar uit Daan,

Nadere informatie

ADHD. en kinderen (6-12 jaar)

ADHD. en kinderen (6-12 jaar) ADHD en kinderen (6-12 jaar) ADHD, DAAR BEN JE NIET BLIJ MEE Als je bij het buitenspelen een blauwe plek oploopt, dan zit je daar niet mee. Meestal is-ie na een paar dagen weer weg. Bij ADHD is dat anders,

Nadere informatie

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care

Op bezoek. bij Sam op de Intensive Care Op bezoek S bij Sam op de Intensive Care Hoi, ik ben Sam en ik lig op de Intensive Care S Ik heb een fotoboekje gemaakt. Zo kun je alvast zien waar ik ben en wat iedereen op de afdeling doet. Natuurlijk

Nadere informatie

http://www.kidzlab.nl/index2.php?option=com_content&task=vi...

http://www.kidzlab.nl/index2.php?option=com_content&task=vi... Veelvlakken De perfecte vorm Plato was een grote denker in de tijd van de Oude Grieken. Hij was een van de eerste die de regelmatige veelvlakken heel bijzonder vond. Hij hield ervan omdat ze zulke mooie,

Nadere informatie

Het koninkrijk van God vlakbij

Het koninkrijk van God vlakbij Het koninkrijk van God vlakbij Dit werkboek is van : Cellessen voor kinderen van 8-12 jaar Serie lessen voor kleine groepen; leeftijd 8-12 jaar Lessen zijn geschreven op basis van het boek Natuurlijk BOVENnatuurlijk

Nadere informatie

Meneer (ome Jan) Mevrouw Lieselot Jeffrey Kind 1 t/m 4. Wat krijgen we nou, Sinterklaas? Tekst en muziek: Marjon Dobbe

Meneer (ome Jan) Mevrouw Lieselot Jeffrey Kind 1 t/m 4. Wat krijgen we nou, Sinterklaas? Tekst en muziek: Marjon Dobbe Wat krijgen we nou, Sinterklaas? Tekst en muziek: Marjon Dobbe We zijn in de kamer van Sinterklaas in Nederland. Sint zit er wat sip bij. Het boek van Sint is verdwenen! Wie moet nou welk cadeautje? Sint

Nadere informatie

Nieraandoeningen. Clinical Nutrition to Improve Quality of Life

Nieraandoeningen. Clinical Nutrition to Improve Quality of Life Nieraandoeningen Clinical Nutrition to Improve Quality of Life Het belang van voeding Wat is een nierziekte? Het voedsel dat uw huisdier eet, speelt een belangrijke rol in zijn of haar algemene gezondheid

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

Medley 4: Liefdes medley

Medley 4: Liefdes medley Medley 4: Liefdes medley Wordt nooit verliefd - De Jantjes Zodra ik zestien jaren werd Heeft moeder me gezegd: "Mijn kind, vertrouw het manvolk niet Die kerels zijn zo slecht Ze maken al de meisies gek

Nadere informatie

Moeder worden, moeder zijn

Moeder worden, moeder zijn Moeder worden, moeder zijn Uitgeverij Eenvoudig Communiceren Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: (020) 520 60 70 Fax: (020) 520 60 61 E-mail: info@eenvoudigcommuniceren.nl Website: www.eenvoudigcommuniceren.nl

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door

Ik ben Sim-kaart. Mobiel bellen groep 5-6. De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag. Aangeboden door De Simkaart is een meisje, tikkeltje ondeugend en een echte kletsgraag Hoi! Blijf even aan de lijn. Ik zit namelijk op de andere. Wacht even. Hoi, ik kom zo even terug, want ik moet even iets zeggen over

Nadere informatie

Februari/Maart 2016 Activiteiten commissie A.N.B.O. afdeling Wemeldinge:

Februari/Maart 2016 Activiteiten commissie A.N.B.O. afdeling Wemeldinge: DE KOERIER ANBO - WEMELDINGE Februari/Maart 2016 Activiteiten commissie A.N.B.O. afdeling Wemeldinge: Cathrien Kole Bonzijweg 14 tel. 621386 Corrie Mol Kon. Wilhelminastraat 20 tel. 621400 Adri de Lange

Nadere informatie

Spekkoek. Op de terugweg praat zijn oma de hele tijd. Ze is blij omdat Igor maandag mag komen werken.

Spekkoek. Op de terugweg praat zijn oma de hele tijd. Ze is blij omdat Igor maandag mag komen werken. Spekkoek Oma heeft de post gehaald. Er is een brief van de Sociale Werkplaats. Snel scheurt ze hem open. Haar ogen gaan over de regels. Ze kan het niet geloven, maar het staat er echt. Igor mag naar de

Nadere informatie

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit Preek Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst Thema: @Home Voorganger: ds. Bert de Wit Schriftlezing: Lucas 15:11-32 Een vader had twee zonen zo begint het verhaal. Met de beschrijving van een gezin.

Nadere informatie

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie.

Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. Familie aan tafel. Een werkvorm voor individuele coaching of intervisie. De cliënt krijgt een groot vel papier en kleurkrijt. De opdracht is: Teken je gezin van herkomst rond de etenstafel. Een werkvorm

Nadere informatie

2c nr. 1 zinnen met want en omdat

2c nr. 1 zinnen met want en omdat OPDRACHTKAART www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. U kunt ook veel oefeningen

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:

Ik besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al: Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:

Nadere informatie

KLEINE MENSEN GROTE WENSEN

KLEINE MENSEN GROTE WENSEN KLEINE MENSEN GROTE WENSEN Voor de betere kinderopvang DOOR DE OGEN VAN KINDEREN Dit boekje laat je kinderopvang zien door de ogen van kinderen. Een praktische gids voor iedereen die nadenkt over de opvang

Nadere informatie

De Savannah Algemeen

De Savannah Algemeen De Savannah Algemeen Mijn belangstelling voor de Savannah werd al vele jaren geleden gewekt nadat ik met een Amerikaanse pionier van de Savannah correspondeerde. Zij - Judee Frank - creëerde een eerste

Nadere informatie

2 Voortplanten met organen Bouw en werking van geslachtsorganen Werking van geslachtshormonen Afsluiting 31

2 Voortplanten met organen Bouw en werking van geslachtsorganen Werking van geslachtshormonen Afsluiting 31 Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Voortplanten van genen 9 1.1 Genetica 9 1.2 Kruisingen 13 1.3 Crossing-over en mutatie 16 1.4 Erfelijkheid en praktijk 17 1.5 Inteelt en inteeltdepressie 21 1.6 Afsluiting

Nadere informatie

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal!

De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! De Bloem (van plastic) is een meid van nu! Tikkeltje brutaal! Hé hoi, hallo! Ik zal me even voorstellen. Ik ben Bloem. Bloem van Plastic. Maar je mag gewoon Bloem zeggen. Wow! Wat goed dat jullie even

Nadere informatie

Wat ga je doen? Wat zet je klaar? Wie doet er mee en waar? Hoe zit het in elkaar?

Wat ga je doen? Wat zet je klaar? Wie doet er mee en waar? Hoe zit het in elkaar? 2 vogel Piet Wat ga je doen? Wat zet je klaar? Wie doet er mee en waar? De peuters luisteren en spelen met het prentenboek Vogel Piet. Het verhaal gaat over vogel Piet, een vogeltje zonder veren. het prentenboek

Nadere informatie

Ik weet dat het soms best wel allemaal wat ingewikkeld kan lijken.

Ik weet dat het soms best wel allemaal wat ingewikkeld kan lijken. WELKOM Bedankt om dit gratis e-book te downloaden! J Ik weet dat het soms best wel allemaal wat ingewikkeld kan lijken. Als anderen vertellen over de hosting van hun website, en updates doen en backups

Nadere informatie

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan.

Stil blijft Lisa bij de deur staan. Ook de man staat stil. Ze kijken elkaar aan. Wild Op het laatste moment ziet Lisa de man pas. Ze hangt de was op in de tuin. En ineens komt hij achter de lakens vandaan. Lisa laat het mandje met was in het gras vallen. Ze gilt. De man ziet er slecht

Nadere informatie

ONLINE DEKMELDINGEN. geboorte en nestregistratie. Dit document beschrijft hoe online melding van een dekking, geboorte en nest kan worden gedaan.

ONLINE DEKMELDINGEN. geboorte en nestregistratie. Dit document beschrijft hoe online melding van een dekking, geboorte en nest kan worden gedaan. ONLINE DEKMELDINGEN geboorte en nestregistratie Dit document beschrijft hoe online melding van een dekking, geboorte en nest kan worden gedaan. E.R. Moll 1-10-2012 ONLINE DEKMELDINGEN geboorte en nestregistratie

Nadere informatie

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht.

1. Joris. Voor haar huis remt Roos. Ik ben er. De gordijnen beneden zijn weer dicht. 1. Joris Hé Roos, fiets eens niet zo hard. Roos schrikt op en kijkt naast zich. Recht in het vrolijke gezicht van Joris. Joris zit in haar klas. Ben je voor mij op de vlucht?, vraagt hij. Wat een onzin.

Nadere informatie

Tijdsplanning werkstuk groep 5

Tijdsplanning werkstuk groep 5 Naam: Groep 5 Tijdsplanning werkstuk groep 5 Wat wanneer Aan de juf het onderwerp van maandag 21 januari 2013 mijn werkstuk doorgeven inleveren opdracht 1 maandag 28 januari 2013 inleveren opdracht 2 donderdag

Nadere informatie

Nieuwsbrief Oktober 2013

Nieuwsbrief Oktober 2013 Nieuwsbrief Oktober 2013 Beste huisdier liefhebbers, 4 oktober DIERENDAG! AKTIES van deze maand: 10% korting op 1 e Consult! 10% korting op castratie of sterilisatie van uw kat of hond! Bij elke aankoop

Nadere informatie

Handleiding voor patiënten. Belangrijke informatie voor patiënten die beginnen aan een behandeling met LEMTRADA

Handleiding voor patiënten. Belangrijke informatie voor patiënten die beginnen aan een behandeling met LEMTRADA Handleiding voor patiënten Belangrijke informatie voor patiënten die beginnen aan een behandeling met LEMTRADA Inhoudsopgave 1> Wat is LEMTRADA en hoe werkt het? 03 2> Bijwerkingen 04 3> Planning van uw

Nadere informatie

Algemene informatie. Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis - Kom uit het bed -

Algemene informatie. Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis - Kom uit het bed - Algemene informatie Voorkom onnodige achteruitgang in het ziekenhuis - Kom uit het bed - 1 U zult misschien wel schrikken als u leest dat drie maanden na ontslag ongeveer 30% van de ouderen die behandeld

Nadere informatie

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?"

Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer. Introductiefase: 2. Vraag: Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent? Les 1 Voorspellen Leestekst: De nieuwe computer "Welkom:..." Introductiefase: 1. "We gaan vandaag proberen te voorspellen." 2. Vraag: "Kan iemand mij vertellen wat voorspellen betekent?" 3. Discussie:...

Nadere informatie

Februari Maand van het gebit: : Gratis gebitscontrole en 20% korting op gebitsbehandeling!!

Februari Maand van het gebit: : Gratis gebitscontrole en 20% korting op gebitsbehandeling!! Beste huisdiereigenaren, Voor u ligt de nieuwe nieuwsbrief van februari 2013. In de dierenartsenpraktijken is dit de maand van het gebit, zo ook bij ons. Wij hebben daarom diverse aanbiedingen in het teken

Nadere informatie

Nieuwsbrief september 2015

Nieuwsbrief september 2015 Nieuwsbrief september 2015 Deze maand in de nieuwsbrief Vuurwerkangst Nierfalen bij de kat Het nut van chippen Parasieten hij honden en katten Bravecto Prijsvraag Vuurwerkangst Het klinkt nog heel ver

Nadere informatie

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl.

Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Chatten Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen gekregen. Wilt u meer weten over dit keurmerk kijk dan op de website: www.stichtingmakkelijklezen.nl. Colofon Een uitgave van Eenvoudig Communiceren

Nadere informatie

Nieuwsbrief september 2015

Nieuwsbrief september 2015 Nieuwsbrief september 2015 Deze maand in de nieuwsbrief Vuurwerkangst Nierfalen bij de kat Het nut van chippen Parasieten hij honden en katten Bravecto Prijsvraag Vuurwerkangst Het klinkt nog heel ver

Nadere informatie

STELLING HET SOCIALE LEVEN VAN JONGEREN ER IS NIKS MIS MEE OM VEEL OVER HET IS NIET GEVAARLIJK OM JE JEZELF OP MSN TE ZETTEN.

STELLING HET SOCIALE LEVEN VAN JONGEREN ER IS NIKS MIS MEE OM VEEL OVER HET IS NIET GEVAARLIJK OM JE JEZELF OP MSN TE ZETTEN. HET IS NIET GEVAARLIJK OM JE EMAILADRES DOOR TE GEVEN. ER IS NIKS MIS MEE OM VEEL OVER JEZELF OP MSN TE ZETTEN. IK ZOU, NAAST MIJN NAAM OOK DE STRAAT WAAR IK WOON DOORGEVEN. DAT IS GEEN GEHEIM! IK VIND

Nadere informatie

De arme man en zijn parkiet

De arme man en zijn parkiet De arme man en zijn parkiet deel 3/3 Iedereen op straat is blij dat de arme straatmuzikant niet arm meer is. s Avonds brengt hij zijn volle buideltjes met geld naar de bank. Dat is heel veel en thuisgekomen

Nadere informatie

Inhoudstafel Luistermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding...

Inhoudstafel Luistermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... Inhoudstafel Luistermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Voorbereiding... 2 Locatie... 2 Materiaal... 2 Veel

Nadere informatie

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde

Info. Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten. Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Info Aanraken, knuffelen en meer... Informatie voor cliënten Expertisecentrum voor epilepsie en slaapgeneeskunde Inhoud INHOUD 1. Waar gaat het over 3 2. Aanraken 4 3. Hoe noem jij dat? 5 4. Baas over

Nadere informatie

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

HET. ik ik ik. en...ik BOEK

HET. ik ik ik. en...ik BOEK HET en...ik BOEK Wie ben? Wie ben? Mijn naam weten jullie inmiddels. Ik ben nu...jaar oud. Ik ben nu...cm lang. Ik heb een tekening van mezelf gemaakt. Zoals jullie kunnen zien, zijn mijn ogen...en mijn

Nadere informatie

2. Zegengroet Genade voor u en vrede van God onze Vader in de Heer Jezus Christus. Amen

2. Zegengroet Genade voor u en vrede van God onze Vader in de Heer Jezus Christus. Amen Liturgie Emmen, 13 september 2015 (buitendienst) Thema: samen onderweg (startzondag) 1. Votum 2. Zegengroet Genade voor u en vrede van God onze Vader in de Heer Jezus Christus. Amen 3. Zingen: Sela: breng

Nadere informatie

MARIAN HOEFNAGEL. De nieuwe buurt. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren

MARIAN HOEFNAGEL. De nieuwe buurt. Uitgeverij Eenvoudig Communiceren MARIAN HOEFNAGEL De nieuwe buurt Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 1 4 Een nieuw huis Dit is nu ons nieuwe huis. De auto stopt en Kika s vader wijst trots naar het huis rechts. Kika kijkt. Het is een rijtjeshuis

Nadere informatie