6,3. Boekverslag door een scholier 3657 woorden. 10 keer beoordeeld 16 mei Auteur: Harry Mulisch

Transcriptie

1 6,3 Boekverslag door een scholier 3657 woorden 10 keer beoordeeld 16 mei 2007 Auteur Harry Mulisch Genre Oorlogsroman, Psychologische roman Eerste uitgave 1982 Vak Nederlands Titel: De aanslag Auteur: Harry Mulisch Druk: Elfde druk Uitgeverij: De Bezige Bij Plaats van uitgave: Amsterdam Jaar van uitgave: 1983 Aantal bladzijden: 256 bladzijden ISBN: Structuur en verhaal Hoe is de structuur van het boek zoals ze door de auteur werd aangebracht? Zijn er hoofdstukken (of vuistregels)? Tussentitels? Is er een proloog, epiloog, opdracht, motto en wat is de betekenis ervan? Schets deze structuur en vul ze op met een korte samenvatting van de inhoud (de opdracht en het motto moet je wel volledig kopiëren). Zorg ervoor dat je de inhoud van het boek begrijpelijk en volledig weergeeft, maar vermeld geen nutteloze details. Het verhaal is onderverdeeld in vijf genummerde episoden die onderling ook nog eens onderverdeeld zijn in verschillende hoofdstukken (zonder titel). Deze episoden volgen elkaar op na grote tijdsprongen (jaren tot zelfs decennia). In de proloog wordt kort de buurt voorgesteld waarin de familie Steenwijk leeft. Van een opdracht is er géén sprake. Overal was het al dag,maar hier was het nacht,neen, meer dan nacht. is het motto. Dit citaat van Plinius Caeciliuis Secundus heeft betrekking tot de uitbarsting van de Vesuvius in het jaar 77. Door deze uitbarsting werd de stad Pompeï tot as herleid. Volgens Vesuvius was er zoveel as in de lucht, dat het donkerder was dan de nacht zelf. De aanslag op Ploeg heeft voor de familie Steenwijk net zo n verwoestende impact als de uitbarsting van de Vesuvius op de beschaving van Pompeï. Ook wordt as dikwijls terugaangehaald in het boek, bijvoorbeeld wanneer Ploeg jr. een steen door de spiegel gooit, ploft er een grote wolk as uit de kachel. Er is een korte epiloog te vinden op de 2 laatste pagina s van het boek waarop alle voorafgaande gebeurtenissen nuanceert tot een belachelijk iets. Het verhaal speelt zich af in Haarlem, waar de familie Steenwijk op een koude avond in 1945 wordt Pagina 1 van 7

2 opgeschrikt door 6 kogelschoten. Wanneer ze de zaak nader inspecteren zien ze hoe de morsdode NSB-er Fake Ploeg door de familie Korteweg voor hun huis wordt gesleept. Peter, furieus door al dit onrecht, besluit dan om het lijk terug voor het huis van de familie Korteweg te leggen. Maar al snel arriveren de Duitsers waardoor Peter moet vluchten. Vervolgens slaan de Duitsers de familie in de boeien en zetten ze het huis van de familie Steewijk in lichterlaaie. Anton, de jongste onder de zonen, komt in een donkere cel terecht waar hij vergezeld wordt door een gewonde jongedame van wie hij het gezicht niet kan zien. De volgende dag wordt een verwarde Anton door de Duitsers aan zijn oom in Amsterdam overgedragen, waar hij ook opgroeit. (Hier eindigt de eerste episode) De 2de episode begint met een feestje van een medestudent in Haarlem. Dit is de eerste keer dat hij terugkeert naar zijn oude woonplaats, die nu heeft plaatsgeruimd voor een grote, open plek. Anton wordt opgemerkt door mevrouw Breumer die hem verteld dat er een monument opgericht is om de oorlogsslachtoffers te herdenken, daarop vindt Anton de namen van zijn ouders en enige broer terug. (Hier eindigt de tweede episode) In de volgende episode, in 1956, viert het communisme hoog tij en dit gaat gepaard met de daarbijhorende rellen. In één van die rellen komt hij vlak voor zijn huis in contact met Fake Ploeg jr. (zoon van de vermoorde Fake Ploeg). Ze geraken in gesprek en vertellen elkaar wat hen de voorbije jaren allemaal is overkomen. Natuurlijk komt ook de moordaanslag op Ploeg ter sprake. Hierbij zijn de verschillen in mening tussen Anton en Fake grotesk te noemen. Fake vindt namelijk dat zijn vader net als de familie van Anton slachtoffer is van de oorlog en geen schuld heeft aan de vele doden. Daardoor laten de gemoederen zo verhit dat Fake met een steen de spiegel van Anton tot duizend stukjes herleid. (Hier eindigt de 3de episode) In 1966, in de volgende episode, is Anton inmiddels zes jaar getrouwd. Hij heeft zijn vrouw Saskia de Graaff in Londen leren kennen en was meteen verliefd. Haar vader was toentertijd ambassadeur in Athene, maar is nu gepensioneerd. Anton en Saskia hebben een dochter, Sandra. Tijdens de begrafenis van een vriend van Anton's schoonvader, in een dorp ten noorden van Amsterdam, maakt Anton kennis met verschillende oude vrienden van zijn schoonvader en met diverse oud-verzetsmensen. Ze zijn anticommunistisch en nog steeds antifascistisch. Voor hen zijn de gebeurtenissen tijdens de oorlog nog steeds actueel. Opeens hoort hij hoe iemand beschrijft hoe hij een ander had doodgeschoten tijdens het voorbijfietsen. Het blijkt inderdaad om Fake Ploeg te gaan. De naam van de schutter is Cor Takes. Hij verklaart dat hij niet alleen handelde, Truus Coster, een jongere vriendin, hielp hem om Ploeg te elimineren. Opeens realiseert Anton zich dat het waarschijnlijk de vrouw van de cel moet geweest zijn en dat hij, op één of andere manier, toch een beeld van haar heeft gevormd dat sprekend lijkt op zijn huidige vrouw Saskia. (Hier eindigt de 4de episode) In de vijfde episode (en laatste) van het verhaal is het huwelijk met Saskia inmiddels op een sisser uitgedraaid en is Anton reeds hertrouwd met Liesbeth waar hij een zoon mee verwekt heeft, die de naam Peter draagt. In 1981 keert Anton, op verzoek van zijn dochter, terug naar Haarlem en zijn vroegere woonplaats en brengt een laatste groet aan het graf van Truus Coster. Toch kan Anton (onvrijwillig) de oorlog niet van zich afschudden. Op een ochtend staat hij met verschrikkelijke kiespijn op waardoor een medische ingreep zich opdringt, alleen wil tandarts (en goede vriend) Gert-jan Van Lennep Anton slechts helpen op één voorwaarde, hij moet de tandarts vergezellen in een protestactie tegen atoombewapening Pagina 2 van 7

3 in Nederland, omdat Anton vergaat van de pijn stemt hij in met deze absurde conditie. Toevallig loopt Anton zijn vroegere buurmeisje, Karin, tegen het lijf die hem het laatste ontbrekende puzzelstukje verschaft waardoor alles nu duidelijk wordt. Bij het echtpaar Aerts zat een jong Joods gezin ondergedoken en daarom besloten Karin en haar vader om het lijk voor hun huis te leggen. Het plaatje is nu compleet en daarom eindigt op dit moment het boek. Motieven: Bespreek de abstracte motieven in de roman. Geef telkens wat uitleg en bewijs met tekstverwijzingen en/of citaten. Wat is het grondmotief? Verklaar het volledig. Het grondmotief is het dobbelsteenmotief. Bij elke belangrijke gebeurtenis in zijn leven duikt de dobbelsteen op. Bijvoorbeeld vlak voor zijn eerste ziekteaanval merkt Anton een aansteker in de vorm van een dobbelsteen op. Zijn oog viel op de witte tafelaansteker in de vorm van een dobbelsteen, die hij eens van Liesbeths ouders had gekregen. (Blz De dobbelsteen symboliseert ook het toeval. Daarvan zijn vele voorbeelden te vinden. Bijvoorbeeld het toeval dat Fake Ploeg net in hun straat wordt neergeschoten, het toeval dat hij net bij de pleegster van de aanslag in de cel belandt, het toeval dat hij Takes hoort spreken over de aanslag bij een begrafenis, het toeval dat hij net tandpijn heeft op de dag van de demonstratie en daardoor Karin Korteweg (zijn vroegere buurmeisje) tegen het lijf loopt, Peter betekent ook Rots in de branding en Anton ontmoet Saskia bij de Stone of Scone Kruidnagel, een eeuwenoud middeltje om tandpijn te bestrijden, is ook een belangrijk motief in het verhaal, het legt namelijk de link tussen de eerste en de laatste episode. In de eerste periode tracht Anton s moeder haar kiespijn met kruidnagel te verzachten. Terwijl in de laatste episode Liesbeth (zijn 2de vrouw) hem aanraadt kruidnagel te gebruiken om zijn tandpijn te bestrijden. Wat is dat? Een kruidnagel Die moet je in je kies stoppen. Dat deden ze in Indië altijd. (Blz. 224) Het voorkomen van as in het verhaal is ook een belangrijk motief, het keert dan ook meerdere keren terug in het verhaal. Wanneer de kachel ontploft. Meteen daarop, met een dompige slag,vloog de deksel van de kachel vijf centimeter omhoog en ontlaadde een wolk roet (Blz. 129) en ook wanneer Anton s huis in vlammen opgaat en zo tot as herleid wordt. Ook vuur is een belangrijk motief in het verhaal, er is vuur wanneer Antons huis door de Duitsers in brand wordt gestoken, wanneer zijn kacheltje ontploft, Het visgraatmotief komt veelvuldig voor in het verhaal. Telkens als Anton terugdenkt aan de dood van Fake Ploeg komt het visgraatmotief van de straatstenen terug in hem op. Fragment Een fragment uit een literair werk kan om verscheidene redenen relevant zijn : - het illustreert de (historische) achtergrond van het verhaal - het verklaart het grondmotief of de titel van het verhaal - het beschrijft een gebeurtenis die of een personage dat een grote indruk op je gemaakt heeft of je aan het denken gezet heeft Zoek in je boek een fragment dat aan één van de bovenstaande voorwaarden voldoet. Fotokopieer één (of Pagina 3 van 7

4 twee) bladzijde(n) van het boek en duid daarin een fragment uit de tekst aan door er een met rood omrande kader rond te trekken. Motiveer nu hier je keuze in een goed doordachte en duidelijk gestructureerde tekst van minstens 10 regels. Dit fragment heeft me meteen diep aan het denken gezet. De perceptie van deze twee verschillende mensen op dezelfde gebeurtenis is zo verschillend dat je eigenlijk niet meer weet wie er gelijk heeft. Voor dit fragment kon je je alleen maar baseren op de mening en opvattingen van Anton waardoor je een negatief beeld kreegover Fake Ploeg maar als je alleen de andere kant van het verhaal gehoord zou hebben, die van Fake Ploeg Jr., kan je net zo goed concluderen dat zijn vader ook slachtoffer was van de oorlog. Dit is in het echte leven ook dikwijls het geval, je moet beide kanten van het verhaal gehoord hebben om een degelijk oordeel te kunnen vellen. Jammer genoeg is dit dikwijls niet het geval waardoor er over bepaalde zaken verkeerde besluiten worden getrokken. Ook Fakes opvatting over Hitler vind ik bijzonder geslaagd. Naar mijn mening is het inderdaad juist dat als Hitler de oorlog had gewonnen iedereen hem een held zou gevonden hebben en geen kwaadaardig schepsel zoals nu. De daden van Leopold in Kongo bijvoorbeeld zijn ook niet van de poes, maar omdat het ten goede kwam van de Belgische staat werd/wordt dit door de vingers gezien. Zelfs nu nog, wanneer de waarheid aan het licht is gekomen, wordt Leopold nog altijd gezien als DE koning die België groot heeft gemaakt. Hij werd zelfs genomineerd voor De Grootste Belg. Dus naar mijn mening heeft Fake Ploeg Jr. overschot van gelijk! Auteur Schrijf een doorlopende tekst waarin je de antwoorden op de volgende opdrachten verwerkt. - Geef een korte biografie van de auteur (geboorte- en sterfdatum, korte levensbeschrijving). Welke biografische elementen hebben bij het schrijven van dit boek een rol gespeeld? Komen die ook nog terug in andere verhalen / romans (of andere tekstsoorten, essays of poëzie bv.) van dezelfde auteur? - Welke bedoeling heeft / had de auteur met zijn boek(en)? Hoe staat (stond) de auteur tegenover dit werk? Hoe werd het boek onthaald bij critici en lezers? Vraag het bundeltje recensies op in de knipselkrant van de bibliotheek of zoek informatie hierover op op het internet en ga na. - Waarover gaan de boeken van de auteur meestal? - Geef de titels van 3 belangrijke werken (werk dat jij bespreekt niet inbegrepen) van dezelfde auteur en geef bij elk werk een korte toelichting (vat de inhoud heel kort samen, vermeld eventueel het thema). Bespreek zeker 'Het stenen bruidsbed' en 'De ontdekking van de hemel'. In april 1926 trouwden Karl Mulisch en Alice Schwarz in Amsterdam en uit het huwelijk werd op 29 juli 1927 hun enige zoon Harry Kurt Victor Mulisch geboren in het Westhoutpark 16 te Haarlem, waar de familie Mulisch zich had gevestigd. Mulisch werd grotendeels opgevoed door de huishoudster, Frieda Falk. Het fundamentele schrijven, waardoor Mulisch één van de grootste naoorlogse auteurs is geworden, leerde hij op een particulier instituut in Haarlem, dat hij bezocht tussen 1933 en In deze jaren schreef Harry zijn eerste verhaal, De pottebakker, een verhaal over een komisch voorval op school. In 1936, toen Mulisch negen jaar was, scheidden zijn ouders en bleef Harry bij zijn vader, in Haarlem, wonen. Harry s vader werkte tijdens de tweede wereldoorlog als directeur personeelszaken voor de nazi s werkte en daardoor bevond Harry zich in een merkwaardige positie tijdens de tweede wereldoorlog omdat hij enerzijds de zoon was van een collaborateur en anderzijds een kind van een joods slachtoffer was. Deze omstandigheden Pagina 4 van 7

5 leverden veel stof op voor een groot deel van zijn werk. In 1941 verhuisde Mulisch met zijn vader en Frieda naar de Anna van Burenlaan. Mulisch verklaarde het belang van dit huis in zijn leven: "In dat huis is het allemaal gebeurd. Daar beleefde ik de oorlog. Daar schreef ik mijn eerste verhalen en romans. Daar ging ik voor het eerst met een meisje naar bed." Na vier jaar Eerste Christelijk Lyceum van Haarlem bleef hij weg van school, waarna Mulisch een autodidact pur sang werd. Mulisch' eerste teken van zijn schrijverstalent was een verhaal dat De kamer heette. Het werd op 8 februari 1947 gepubliceerd in Elseviers Weekblad. Hiermee was dan ook meteen zijn carrière als schrijver ingezet. Omdat hij het verhaal De kamer (1947) kwalitatief onder de maat vond, besloot Mulisch retrospectief zijn literaire carrière te beginnen met een roman waaraan hij twee jaar werkte: archibald strohalm (1952), een boek waarin het mythisch-magische element een belangrijke rol speelt. Hij won er de Reina Prinsen Geerligsprijs mee. Het verhaal handelt over een man met een gewoon kantoorbaantje die zich langzaam maar zeker terugtrekt uit de maatschappij en volkomen gestoord geraakt en uiteindelijk ook sterft. Een tweede belangrijk boek is Het stenen bruidsbed dat de prijs voor Nederlandse wereldliteratuur behaalde, dit meesterwerk gaat over een Amerikaan, Norman Corinth die deelneemt aan een vliegtuigbombardement waarbij zijn gezicht lelijk verbrand wordt. In 2005 wordt de ontdekking van de hemel eveneens bekroond met de prijs voor Nederlandse wereldliteratuur en behaalt het de tweede prijs in de wedstrijd vergeelde boekenlegger.het boek illustreert hoe god de opdracht geeft tot het uitbreken van de eerste en de tweede wereldoorlog. Zodoende komen de juiste man en vrouw bij elkaar waaruit wordt de ideale persoon geboren wordt, die na een lange reis, de Stenen Tafelen in Rome terugvindt, waarna God ze terugneemt, met hem erbij. Stijl Kopieer ten minste 10 (en maximum 15) interessante citaten uit het boek. Schrijf ze tussen aanhalingstekens en vermeld telkens de bladzijde waarop je ze vond. Deze citaten kunnen door de auteur aangehaalde citaten zijn, gezegden, opmerkelijke ideeën, verstandige zinnen, voorbeelden van beeldspraak, knappe one-liners. Verstard keek hij naar de neerregenende scherven.wat een schoften! Waar moesten zijn ouders nu nieuw glas vandaan halen, er was toch zeker niks meer te krijgen!. (pg 39) Deze gedachtegang van Anton illustreert perfect zijn kinderlijke naïviteit op het moment dat heel zijn leven zou beïnvloeden. De rest is naspel. de aswolk uit de vulkaan stijgt naar de stratosfeer, draait om de aarde en regent nog jaren later alle continenten neer. (pg 77) Een vooruitwijzing naar het feit dat Antons hele leven beïnvloed zal worden door de aanslag wordt op een schitterende manier verwoord. Hij had geen koffie gekregen: ongetwijfeld omdat zijn kopje eerder leeg zou zijn eer het zijn mond had bereikt. (pg 95) Hier wordt de dementie van meneer Breuner op een humoristische wijze omschreven. Als Hitler de oorlog had gewonnen, hoeveel hollanders, denk je, waren er dan vandaag nog tegen hem geweest? Laat me niet lachen man. Pas toen hij ging verliezen, zaten ze opeens allemaal in het verzet, die lafbekken. (pg 127) Fake Ploeg Jr. haalt een argument aan om zijn vaders onschuld te bewijzen, dat volgens mij wel gedeeltelijk klopt. Ter vergelijking, de daden Van Leopold 3 waren op zijn minst even gruwelijk als de genociden maar omdat de uitbuiting in Kongo ten goede kwam van de Belgische staat zag men dit door Pagina 5 van 7

6 de vingers. Zij stierf. Op dit moment stierf zij voor hem, eenentwintig jaar geleden, en tegelijk daarmee verrees zij als wat zij voor hem betekend had, eenentwintig jaar lang, verborgen in duisternis en zonder dat hij eigenlijk ooit aan haar dacht, want dan had hij zich moeten afvragen of zij nog leefde. (pg 163) Hier wordt het gevoel da bij Anton leeft wanneer hij ontdekt dat de vrouw die bij hem in de cel verbleef eigenlijk één van de personen is die de aanslag heeft gepleegd, prachtig geïllustreerd. Als hij zijn zoon in zijn armen nam, realiseerde hij zich soms dat het kind veel verder van de tweede wereldoorlog verwijderd was dan hij van de eerste- en wat betekende de eerste wereldoorlog voor hem? (pg 209) De vaststelling van hoofdpersonage Anton Steenwijk is jammer genoeg een waarheid als een koe. Het staat buiten kijf dat de jeugd zich zelfs de ernstige en gruwelijkste gebeurtenissen in de geschiedenis niet blijft herinneren. Op een dag werd hij ouder dan zijn vader ooit zal geworden was,en dat gaf hem een gevoel van overtreding. (pg 215) Dit citaat uit het verhaal illustreert op een mooie wijze dat Anton de moord op zijn familie niet kan vergeten. Iedereen heeft gedaan, wat hij heeft gedaan en niet iets anders! (pg 220) De vraag die Anton heel zijn leven (zowel bewust als onbewust) bezighoudt is wie er nu eigenlijk schuld heeft aan de dood van zijn ouders en broer. En zoals de zee ten slotte alles wat de schepen verloren hebben op de kust gooit- en de strandjutter verzamelt het voor zonsopgang: zo verscheen die oorlogsavond van 1945 nog eenmaal in zijn leven. (pg 223) Prachtige inleiding van het 2de hoofdstuk van de laatste episode die in zekere zin ook het einde van Antons zoektocht aankondigt. Maar uiteindelijk had hij jou helemaal niet nodig om vermoord te worden. Jij zat in hemzelf. De angst bij meneer Korteweg om vermoord te worden door Anton en waarschijnlijk ook een gedeelte schuldgevoel leidde ertoe dat hij zichzelf van leven beroofde. Facultatieve opdracht Zoek extra informatie over de stijl van de auteur. Bespreek de stijl die de auteur in dit werk gebruikt. Vergeet niet de geraadpleegde bronnen correct te vermelden. De stijl is helder, sober en eenvoudig. Het boek leest gemakkelijk en er worden weinig moeilijke woorden gebruikt. De o.t.t. en de o.v.t. wisselen elkaar af. Er zijn veel gesprekken, beschrijvingen en commentaren. Het begin doet sprookjesachtig aan ( ver, ver weg...) Bespreek het vertelstandpunt in 'De aanslag'. Leg (telkens) volledig uit welk soort verteller je (waar) hebt : geef de kenmerken van het vertelstandpunt en bewijs met tekstverwijzingen en/of citaten (vergeet niet de bladzijde te vermelden bij een citaat). Er is een auctoriale vertelinstantie of vertelperspectief, dat het verhaal over Anton vertelt. Vooral in de Pagina 6 van 7

7 proloog en op de laatste bladzijde van de roman zien we hem duidelijk aan het woord. Hij maakt algemene opmerkingen, bijvoorbeeld (op blz. 20) over de namen Anton en Adolf. Hij geeft af en toe uitleg, zoals over het liedje dat Anton zong (blz. 21). De verteller weet wat er later gebeurde (o.a. op blz. 60) als Anton van de Duitsers brood met beleg krijgt. Hij maakt af en toe opmerkingen tussen haakjes (bijv. op blz. 71). De auctoriale verteller weet meer dan Anton (zie blz. 65). Vooral bij de eerste episode is dat belangrijk omdat de 12-jarige Anton nog te jong is om alles te begrijpen. We zien later, vooral bij de gesprekken tussen Anton en Takes, dat Anton veel uit 1945 vergeten is, voornamelijk het gesprek met het meisje in de cel. Een vertellerstuc zien we (op blz. 53) als Truus een heel verhaal tegen Anton afsteekt, waarvan hij weinig begrijpt. Maar het is de bedoeling dat de woorden wel door iemand begrepen worden, namelijk door de lezer: "Opeens begon zij te vertellen, alsof er nog een derde in de cel was tegen wie zij sprak". Beoordeling: 8.5 / 10 Geef het boek een cijfer op tien en geef minstens 5 redenen voor dat cijfer. Wat boeide je het meest bij de lectuur? Wat irriteerde je? Bewijs wat je beweert en illustreer elke reden met argumenten en tekstbewijzen (verwijzingen naar de inhoud van het werk, citaten (overschrijven!)). Verwoord je mening in een vlotgeschreven, goed gestructureerd commentaar. Wees persoonlijk en kopieer geen voorgekauwde interpretaties van anderen! Meteen na het lezen van het boek van het boek was ik niet meteen onder de indruk, maar toen ik het even liet bezinken en de verschillende verbanden had kunnen leggen groeide mijn waardering voor dit boek aanzienlijk. Het dobbelsteenmotief viel mij wel direct op maar naar de andere connecties was het toch wel even gissen. De tekst zat boordevol mooie woordspellingen die dikwijls ook nog eens voorspellend waren. De rest is naspel. De aswolk uit de vulkaan stijgt naar de stratosfeer, draait om de aarde en regent nog jaren later op alle continenten neer Met deze woorden wordt de tweede episode ingezet en hier kan je al tot de vaststelling komen dat de aanslag, Anton nog gedurende heel zijn leven zal beïnvloeden. Het verhaal is ondanks zijn diepere betekenis toch nog altijd simpel om te lezen. Er werden geen overbodige bijvoeglijke naamwoorden ingepast en de woordkeuze is bewust sober gehouden. Dit tot groot jolijt van mezelf. Ik vond dat de gevoelens van Anton ook zeer echt overkwamen, je werd als het ware meegezogen in het verhaal en je leefde echt mee met het hoofdpersonage. Bijvoorbeeld, de kinderlijke naïviteit van Anton wanneer zijn huis in de vlammen opgaat. Daar verging zijn kamer nu, maar hij had het ten minste iets warmer. Toch was het niet allemaal roze geur en maneschijn, ik ergerde me bijvoorbeeld aan hoe toevallig alles was. Ik besefte wel dat toeval één van de belangrijke motieven van het werk was, maar het is toch wel allemaal héél toevallig hoe Anton toegang krijgt tot de ontbrekende informatie over zijn jeugddrama, bijvoorbeeld Anton die zich net op een begrafenis bevindt waar men rustig zit te praten over de moord op Fake Ploeg, een gebeurtenis die meer dan 30 jaar gelden plaats vond! Ik vind het ook jammer dat je de andere personages maar vaag leerde kennen, Anton Steenwijk was het hoofdpersonage en daar kreeg je dan ook overvloedig informatie over maar over de rest van de personages wordt nauwelijks een woord gerept. Dus over het algemeen kon het boek me wel bekoren enkel waren er een paar kleinigheden die mij belette om het boek de maximale score te geven. Pagina 7 van 7