Roofvogels in het Leenderbos, een Natura 2000 gebied van Staatsbosbeheer Broedvogels en niet-broedvogels in 2018.

Transcriptie

1 Roofvogels in het Leenderbos, een Natura 2000 gebied van Staatsbosbeheer Broedvogels en niet-broedvogels in Jacques van Kessel. Januari 2019

2 .. Rapportage voor Staatsbosbeheer regio Peel en Kempen. Fotografie kaft: Jacques van Kessel. Fotografie binnenwerk: Wim Deeben, Toon van Kessel, Eric Wintermans, Saskia Verberne, Robert Kastelijn, C. Verstappen, Bas Hissel, Theo van Vlierden, Jacques van Kessel. Mannetje Wespendief juni Foto: Wim Deeben. Alle rechten zijn voorbehouden. Niets uit dit rapport mag worden vermenigvuldigd d.m.v. druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming, noch mag het zonder schriftelijke toestemming worden gebruikt voor commerciële toepassingen en/of voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. 1

3 INHOUD 1. Inleiding 3 2. Werkwijze 5 3. Resultaten 10 Wespendief 12 Zwarte wouw 19 Rode wouw 21 Zeearend 23 Bruine kiekendief 25 Blauwe kiekendief 26 Havik 28 Sperwer 32 Buizerd 36 Ruigpootbuizerd 41 Visarend 42 Torenvalk 44 Boomvalk 48 Smelleken 52 Slechtvalk Toekomstbeeld Leenderbos Literatuur 61 Bijlage 1. Velduil 64 Bijlage 2. Informatie roofvogelonderzoek 66 2

4 1. Inleiding. In dit rapport worden de resultaten van het roofvogelonderzoek naar broedvogels en niet-broedvogels in het Leenderbos in 2018 weergegeven. Een roofvogelonderzoek betekent extra veldwerk omdat tellingen voor roofvogels doorlopen tot 10 augustus en 31 augustus ongeveer vanwege wespendief en boomvalk. Daarnaast kan in juli en augustus ook nog worden uitgekeken naar uitgevlogen roofvogels. Op een aantal plaatsen in dit prachtige Leenderbos zijn meerdere bospercelen gekapt, dit zal de komende jaren nog vaker gebeuren omdat aan de rand meer open zones zullen worden gemaakt door Staatsbosbeheer. In dit verslag is een toekomst kaart opgenomen waarop duidelijk is te zien dat veel bossen zullen worden vervangen door open vlaktes met houtsingels, laagten en vennen. Vanwege de grote veranderingen in het landschap leek het me zinvol om de roofvogels in en rond het Leenderbos een aantal jaren te gaan volgen. Het Leenderbos ligt ten zuiden van Valkenswaard en heeft de status Natura 2000 gebied vanwege belangrijke natuurwaarden. Het onderzoek is uitgevoerd in overleg met, en met toestemming van Staatsbosbeheer regio Peel en Kempen. Dit roofvogelonderzoek in 2018 is een tweede onderzoek in en rond het Leenderbos inclusief Soerendonks Goor, Patersgronden en Groote Heide. Bij dit onderzoek gaat het vooral om het vaststellen van roofvogel-territoria aan de hand van waarnemingen volgens de SOVON criteria. Het is de bedoeling om de roofvogels in het Leenderbos minstens vijf jaar te blijven volgen. Dank aan Wim Deeben, Toos Deeben, Martin Pennings, Eric Wintermans, Bep Janssen, Wilma Meurs, Ellen van Beek, Saskia Verberne, Roel Winters, Gerben Helmes, Toon van Kessel, Jac Sijkens, Douwe Witteveen, Jules Andela en Leo Klok voor medewerking aan het veldwerk. Dank aan Rob Bijlsma (Werkgroep Roofvogels Nederland) voor zijn beoordeling van de foto s op pagina 17. 3

5 Verder dank aan de fotografen Wim Deeben, Toon van Kessel, Saskia Verberne, Theo van Vlierden, C. Verstappen, Bas Hissel, Eric Wintermans, Robert Kastelijn en Frans Hijnen voor het beschikbaar stellen van de mooie foto s. Dank aan Ian Deeben (boswachter ecologie - Staatsbosbeheer regio Peel en Kempen) en Jap Smits (boswachter ecologie - Staatsbosbeheer regio Peel en Kempen) voor de prettige samenwerking. Dank aan medewerkers Wespendief simultaantellingen: Toon ter Huurne, Maarten- Jan van den Braak, Jan Brom, Paula Brom, Lambert Prüst, Jac Sijkens, Gerrit Klitsie, Majo Klitsie, Annie Jansen, Noud, Martha en Wout van den Nieuwenhuijzen, Gerard Lijten, Adri Staals, Erik van Asten, Jan Koopsen, Martin van Dam, Fred de Blom, Tonnie van der Vleuten, Harrie van der Leij, Albert Sprengers, Piet van der Krieken, Paul Timmermans, Wim Deeben, Toos Deeben, Hans van Nunen, Hans Reijnders, Fred Emmerik, Henk Munsters, Mark Sloendregt, Wim Jacobs, Wilma Meurs, Bep Janssen, Ellen van Beek, Trineke Hofstra, Annemiek van Dijk, Cor van Pelt, Piet Bolt, Jan Koopsen, Leo Toonen, Toon van Kessel, Wil de Veer, R. van Dijk en Jac Schepens. Tenslotte dank aan de waarnemers die waarnemingen hebben ingestuurd via de site Waarneming.nl: Claudia van Luxemborg, Martin Pennings, Saskia Verberne, Roel Winters, Wim Hallink, Anton Vink, Marit Vink, A. Crooijmans, Robbert van Hiele, Rene Meex, Hans Ooms, Anton Sijbers, Benny Endevoets en Wim van Oordt. 4 Foto: Jacques van Kessel.

6 2. Werkwijze. In de periode 1 januari 2018 t/m 10 oktober 2018 is in het onderzoeksgebied regelmatig naar roofvogels gekeken. In deze periode is niet naar nesten gezocht. Het werkgebied is aan de oostzijde iets uitgebreid, met percelen langs de Strijper Aa. Het veldwerk is met de fiets uitgevoerd, door routes door het bos af te fietsen. En een deel van de tijd is besteedt door te posten op locaties met goed uitzicht over het Leenderbos en omgeving. Hierbij werd voortdurend de horizon en de lucht afgezocht op vliegende wespendieven en andere roofvogels. Werd er op een locatie niets gezien, dan werd er later nog een keer gepost. Wanneer er in een bosgebied wespendieven of andere roofvogels voorkomen, dan kun je namelijk na twee tot drie uur waarnemen in juli en augustus vrijwel zeker een exemplaar zien. De waarnemingen zijn steeds zo nauwkeurig mogelijk ingetekend op werkkaarten. In de periode 1 januari 2018 t/m 10 oktober 2018 zijn er totaal 110 veldbezoeken geweest. Hiervan zijn een groot deel korte bezoeken van 2-3 uur. De gebruikte methode is die van SOVON BMP. Hieronder een overzicht van de criteria per roofvogelsoort. SOVON criteria 2017 (Handleiding SOVON broedvogelonderzoek BMP). 5

7 Kaart werkgebied Leenderbos, Groote Heide, Soerendonks Goor en omgeving. = begrenzing werkgebied. 6

8 De meeste waarnemingen van roofvogels zijn verzameld door te wandelen of te fietsen en regelmatig 1-2 uur te posten op open locaties in het Leenderbos. Door regelmatig de horizon en de lucht met de verrekijker en/of telescoop af te scannen zijn veel waarnemingen verzameld. Hieronder een overzicht de bezoekdata. Vooral vanwege het ravenonderzoek in het Leenderbos, Valkenhorst en Groote Heide zijn in 2018 meer veldbezoeken geweest, hieronder een overzicht van de 110 veldbezoeken. Veldwerk: Jacques van Kessel Wim Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Ellen van Beek, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wilma Meurs, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Bep Janssen, Wilma Meurs, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel. 7

9 Ellen van Beek, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jac Seijkens, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Bep Janssen, Jacques van Kessel Eric Wintermans, Wim Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Bep Janssen, Jacques van Kessel Wim Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wilma Meurs, Jacques van Kessel Hans de Vos Burchart, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wilma Meurs, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wim Deeben, Jacques van Kessel Jules Andela, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel, Wim Deeben, Toos Deeben Roel Winters, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel. 8

10 Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Hans de Vos Burchart, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Bep Janssen, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wim Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jacques van Kessel Jules Andela, Wim Deeben, Jacques van Kessel Wim Deeben, Jacques van Kessel Wim Deeben, Toos Deeben, Bep Janssen, Jacques van Kessel Gerben Helmes, Jacques van Kessel Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wim Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wilma Meurs, Bep Janssen, Ellen van Beek, Cor van Pelt, Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Wim Deeben. Toos Deeben, Bep Janssen, Wilma Meurs, Trineke Hofstra, Annemiek van Dijk, Ellen van Beek, Cor van Pelt, Henk Munsters, Jacques van Kessel Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Wilma Meurs, Bep Janssen, Wim Deeben, Jacques van Kessel Bep Janssen, Wilma Meurs, Wim Deeben, Toos Deeben, Ellen van Beek, Wil de Veer, Toon van Kessel, Wim Jacobs, Jacques van Kessel Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Wim Deeben, Toos Deeben, Jacques van Kessel Wim Deeben, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Bep Janssen, Jacques van Kessel Wim Deeben, Jacques van Kessel Eric Wintermans, Wim Deeben, Hans v.nunen, Jacques van Kessel Jacques van Kessel Wim Deeben, Henk Munsters, Jacques van Kessel. 9

11 3. Resultaten. In 2018 opvallend weinig waarnemingen van Wespendieven met voedsel. Er zijn drie Wespendief territoria vastgesteld, daarvan slechts twee paar met jongen. Ook een laag aantal Havik territoria van 14 paar in 1991 naar 7 paar in Ook weer een sterke afname van het aantal Sperwer territoria, van elf paar in 1991 naar slechts drie paar in Het aantal Buizerd territoria blijft stabiel met 13 paar in 2017 en in We hebben de indruk dat er weinig roepende bedelende jonge Buizerden waren deze zomer. Dit kan betekenen dat 2018 een minder goed voedsel jaar was met minder succesvolle broed resultaten, misschien veroorzaakt door de extreem droge zomer in 2018? In 2017 is slechts een territoria Torenvalken vastgesteld. Gelukkig is het aantal wat toegenomen, in 2018 zijn vijf territoria Torenvalken vastgesteld. Bij de eerste inventarisatie in 1991 waren het nog negen territoria! Een positieve ontwikkeling zien we ook bij het aantal Boomvalk territoria, van 4 paar in 2017, een stijging naar 5 paar in Mogelijk dat dit mede wordt veroorzaakt door de veranderingen in het Leenderbos, van dichte bospercelen naar een meer open landschap? Patersgronden Biesven noord. Foto: Jacques van Kessel. 10

12 Resultaten broedvogelonderzoek 1991, 2000, 2009, 2017 en Hieronder een overzicht resultaten broedvogelonderzoek Leenderbos 1991 (R.Bijlsma, 1992), 2000 (Deuzeman, 2000) en 2009 (P.Wouters & J.W.Vergeer, 2009), 2017 van Kessel (2017) Reeks1 Reeks2 Reeks3 Reeks4 Reeks5 2 0 Resultaten 1991 reeks reeks reeks reeks reeks 5. 11

13 Wespendief. Broedvogel. Door op verschillende plaatsen en op verschillende dagen te posten zijn opnieuw een behoorlijk aantal waarnemingen verzameld. Dit jaar bijna geen voedselvluchten gezien. Alleen in de omgeving van de Patersgronden en Soerendonks Goor zijn voedselvluchten gezien. Het is duidelijk dat op deze twee locaties een succesvol broedgeval is geweest. Mannetje Wespendief. Foto: Bas Hissel. 12

14 Wespendief. Op acht verschillende plaatsen in en rond het Leenderbos zijn vogeltelposten bezet voor de drie simultaantellingen in juli en augustus door leden van de Vogelwerkgroep de Kempen, Vogelwerkgroep IVN Valkenswaard en de Vogelwerkgroep IVN Veldhoven - Vessem Eindhoven, Plattelandsvereniging Hei Heg & Hoogeind Leende. Deze drie tellingen zijn erg goed verlopen en hebben veel aanvullende waarnemingen opgeleverd dankzij enthousiaste vogelaars. = Vogeltelpost wespendief simultaantellingen. 13

15 Vrouwtje Wespendief. Foto: C. Verstappen. Vrouwtje Wespendief. 14 Foto: Jacques van Kessel.

16 . Wespendief. Overzicht aantal waarnemingen binnen de datum grenzen (datumgrenzen 20 mei - 10 augustus). = Geldige Wespendief waarneming binnen de datumgrenzen. = Waarneming van voedsel dragende Wespendief. 15

17 Vrouwtje Wespendief. Foto: C. Verstappen. 16

18 Hieronder een foto van een Wespendief, gefotografeerd in omgeving Eindhoven. Deze foto s heeft Rob Bijlsma (Werkgroep Roofvogels Nederland) beoordeeld: het betreft hier een volwassen vrouw, oogkleur en washuid zijn typisch adult, de toppen van de handpennen zijn niet in inkt gedoopt (als bij mannetjes) (mededeling Rob Bijlsma, 28 december 2018). Foto: C. Verstappen. Volwassen vrouwtje Wspendief.Foto: C. Verstappen. 17

19 Wespendief. Overzicht aantal Wespendief territoria. Binnen het werkgebied Leenderbos totaal drie territoria vastgesteld. Bij twee territoria is een voedselvlucht gezien, dus was er sprake van twee nesten met jonge Wespendieven. Tijdens de vogeltrek tellingen in het najaar 2018 zijn hier opvallend weinig Wespendieven geteld, ondanks intensieve tellingen in augustus, september, oktober en deels november (W. Deeben en T. Deeben (Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide, 2018). = Wespendief territoria. = Waarneming van voedsel dragende wespendief. 18

20 Zwarte wouw. Niet broedvogel. Wel broedvogel in het noordelijke gelegen gebied landgoed Valkenhorst Spinsterberg, eigendom van Brabants Landschap, wat grenst aan het Leenderbos. In 2018 weer een succesvol broedgeval in dit gebied van Brabants Landschap. Deze zwarte wouwen maken soms ook gebruik van het Leenderbos. Het is onbekend waar de jongen uitgevlogen zwarte wouwen van de afgelopen jaren verblijven? Zwarte wouw. Foto: Jacques van Kessel. 19

21 Zwarte wouw (datumgrenzen 20 april 15 juli). Waarnemingen overzicht. = waarneming van een Zwarte wouw buiten werkgebied Leenderbos. = Succesvol broedgeval in 2018 landgoed Valkenhorst oost. = Niet geldige waarneming binnen de datum grens. = Waarneming buiten de datum grens. 20

22 Rode Wouw (datumgrenzen 1 april 15 juli). Niet broedvogel. Slechts 3 waarnemingen in 2017 en 16 waarnemingen in Opvallend zijn wel twee waarnemingen binnen de datum grenzen op Valkenhorst. = Waarneming een Rode wouw binnen de datum grens (Valkenhorst). = Waarneming een Rode wouw buiten de datum grens. (Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide, W. Deeben, T.Deeben, 2018.) en Waarneming.nl. 21

23 . Rode Wouw. Er zijn in 2018 geen grotere aantallen Rode wouwen waargenomen op de vogeltelpost Patersgronden Groote Heide. Wel zijn er regelmatig Rode wouwen gezien gedurende een lange periode. Normaal kun je de eerste Rode wouwen op doortrek naar het zuiden al zien zo vanaf augustus september. 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Rode wouw 13-okt 14-okt 19-okt 20-okt 27-okt 29-okt 31-okt 2-nov 3-nov 5-jan Bron: Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide, W.Deeben, T.Deeben, Rode wouw. 22 Foto: Eric Wintermans.

24 Zeearend. Niet broedvogel. Een voor de Kempen bijzonder zeldzame verschijning, in 2017 slechts drie waarnemingen en in 2018 twee waarnemingen (Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide, W. Deeben, T.Deeben, 2018.) ex. zeearend richting zuid (Wim Deeben, Toos Deeben) ex. zeearend richting west (Wim Deeben, Toos Deeben). Zeearend Soerendonks Goor Foto: Theo van Vlierden. 23

25 Zeearend. Overzicht waarnemingen. = Waarneming Zeearend. (Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide, W. Deeben, T.Deeben, 2018.). 24

26 Bruine kiekendief. Niet broedvogel. Een aantal waarnemingen in voor- en vooral het najaar. = Waarneming buiten de datum grenzen. (Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide W. Deeben, T.Deeben, 2018.) en Waarneming.nl. 25

27 Blauwe kiekendief. Niet-broedvogel. In 2018 een aantal waarnemingen in het najaar. = Waarneming buiten de datum grenzen. (Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide, W. Deeben, T.Deeben, 2018.) en Waarneming.nl. 26

28 Blauwe kiekendief Leende Foto: Robert Kastelijn. Blauwe kiekendief Peelven Foto: Robert Kastelijn. 27

29 Havik. Broedvogel. Overzicht geldige waarnemingen binnen de datum grenzen (1 febr. 15 juli). onvolwassen Onvolwassen onvolwassen = Geldige waarneming binnen de datum grenzen. 28

30 Vrouwtje Havik. Foto: Jacques van Kessel. Leenderbos zuid. Foto s: Jacques van Kessel. 29

31 Havik. Overzicht aantal Havik territoria. Alleen aan de hand van losse waarnemingen en waarnemingen van kekkerende Haviken komt het totaal aantal op zeven territoria. = Havik territoria. 30

32 Havik. Hieronder een overzicht van de aantallen Havik territoria in 1991, 2000, 2009, 2017 en 2018, met hierin een opvallende afname. Deze afname van haviken is op meer plaatsen gevonden in Nederland, en heeft vermoedelijk te maken met afnemend voedselaanbod in combinatie met landschappelijke veranderingen (vooral in de bossen) aldus Rob Bijlsma (pers. mededeling 4 december 2017). Maar de crux zit hem in voedsel en leefgebied; beide zijn sterk veranderd de afgelopen decennia aldus een mededeling van Rob Bijlsma Aantal Havik territoria in 1991, 2000, 2009, 2017 en (1991 R.Bijlsma, 1992), 2000 (Deuzeman, 2000), 2009 (P.Wouters & J.W.Vergeer, 2009) en 2017 (van Kessel, 2017). Vrouwtje Havik. Foto: Jacques van Kessel. 31

33 Sperwer. Broedvogel. Zowel in 2017 als in 2018 opvallend weinig Sperwer paren in het Leenderbos waargenomen. Dit zelfde beeld van weinig Sperwers zien we ook in het meer westelijk gelegen Dommeldal in Overzicht aantal waarnemingen binnen de datum grenzen (1 maart 15 juli).. = Geldige waarneming binnen de datum grenzen. 32

34 Sperwer. Overzicht aantal Sperwer territoria. = Sperwer territoria 33

35 Sperwer. Hieronder een overzicht van de aantallen territoria in 1991, 2000, 2009, 2017 en 2018 waarin opnieuw een sterke achteruitgang te zien is. Deze afname van Sperwers, gaat gelijk op met die van Haviken, is ook interessant en elders in Nederland vastgesteld aldus Rob Bijlsma (pers. mededeling 4 december 2017). Er is duidelijk wat gaande in de bossen op zandgrond. Maar wat precies? Houtkap in ieder geval, verarmende vogelbevolking (ook in de omringende landerijen, vooral van prooivogels) aldus Rob Bijlsma (pers. mededeling 4 december 2017) Aantal Sperwer territoria in 1991, 2000, 2009, 2017 en (1991 R.Bijlsma, 1992), 2000 (Deuzeman, 2000) en 2009 (P.Wouters & J.W.Vergeer, 2009) en 2017 (van Kessel, 2017). Mannetje Sperwer Foto: Jacques van Kessel. 34

36 Sperwer. Tijdens de najaarstrek in september november 2018 waren twee pieken te zien met hoge aantallen trekkende sperwers met een maximum van 20 stuks op 14 oktober 2018 op de vogeltelpost Patersgronden Groote Heide Sperwer 1-sep 25-sep 29-sep 3-okt 6-okt 12-okt 13-okt 14-okt 20-okt 28-okt Bron: Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide W.Deeben, T.Deeben, Locatie vogeltelpost Patersgronden. 35

37 Buizerd. Broedvogel. In 2018 zijn totaal 13 territoria van de Buizerd vastgesteld. De indruk bestaat dat er weinig roepende bedelende jonge Buizerden deze zomer zijn gehoord. Dit kan betekenen dat 2018 een minder goed voedsel jaar was met minder succesvolle broedgevallen, misschien vanwege de extreem droge zomer? Ook geeft dit aan dat waarschijnlijk een deel van de populatie Buizerden in het Leenderbos helemaal niet tot broeden is gekomen in Overzicht aantal waarnemingen binnen de datum grenzen (1 febr. 15 juli). = Geldige waarneming binnen de datum grenzen. 36

38 Buizerd. Foto s: Jacques van Kessel. Buizerd Leenderbos noord-west. Foto: Jacques van Kessel. 37

39 Buizerd. Overzicht aantal Buizerd territoria. = Buizerd territoria. 38

40 Buizerd Laagveld zuid-west. Foto: Wim Deeben. Buizerd. Foto: Jacques van Kessel 39

41 Buizerd. Tijdens de najaarstrek waren er in dit gebied drie teldagen met veel Buizerden op de vogeltelpost Patersgronden Groote Heide. Dat was 13 oktober met 44 stuks. Een topdag op 20 oktober met een piek van 123 stuks en tenslotte op 28 oktober nog een klein piek van 73 doortrekkende Buizerden Bron: Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide W.Deeben, T.Deeben, Locatie vogeltelpost Patersgronden. 40

42 Ruigpootbuizerd. Niet broedvogel. = Waarneming Ruigpootbuizerd buiten de datum grenzen. Waarneming op 31 oktober (Vogeltelpost Patersgronden - Groote Heide, W. Deeben, T.Deeben, 2018.). 41

43 Visarend. Niet broedvogel. Wordt vrijwel elk najaar gezien in en rond het Soerendonks Goor en de vogeltelpost Patersgronden Groote Heide. = Waarneming Visarend buiten de datum grens. (Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide, W. Deeben, T.Deeben, 2018.) en Waarneming.nl. 42

44 Visarend Soerendonks Goor 5 okt Foto: Toon van Kessel. 43

45 Torenvalk. Broedvogel. Overzicht aantal waarnemingen binnen- en buiten de datum grenzen (datum grenzen van 1 maart 15 juli). Ook werden enkele aanvullende SOVON BMP waarnemingen ontvangen van Martin Pennings. = Geldige waarneming binnen de datumgrenzen. = Waarneming buiten de datum grenzen. 44

46 Torenvalk. Er zijn in 2018 meer waarnemingen verzameld van Torenvalken binnen de datum grenzen. In 2017 een diepte punt met slechts een territoria, in 2018 was er sprake van een toename, er zijn dit jaar vijf territoria vastgesteld R.Bijlsma, 1992), 2000 (Deuzeman, 2000), 2009 (P.Wouters & J.W.Vergeer, 2009), 2017 (van Kessel, 2017) Aantal Torenvalk territoria in 1991, 2000, 2009, 2017 en Hasselsvennen. Foto: Jacques van Kessel. 45

47 Torenvalk Cranenveld Foto s: Jacques van Kessel. Cranenveld Foto s: Jacques van Kessel. 46

48 Torenvalk. Overzicht aantal Torenvalk territoria. = Torenvalk territoria. 47

49 Boomvalk. Broedvogel. (datum grenzen van 1 mei 31 augustus). Overzicht waarnemingen binnen de datum grenzen. = Geldige waarneming Boomvalk binnen de datum grenzen. 48

50 Boomvalk. Broedvogel. Er zijn weer diverse waarnemingen verzameld, opvallend dat er geen onvolwassen boomvalken zijn gezien. Het totaal aantal territoria was vier in 2017 en in 2018 komt het aantal op vijf territoria, een positieve ontwikkeling dus R.Bijlsma, 1992), 2000 (Deuzeman, 2000), 2009 (P.Wouters & J.W.Vergeer, 2009), 2017 (van Kessel, 2017) Aantal Boomvalk territoria in 1991, 2000, 2009, 2017 en Boomvalk. Foto: Toon van Kessel. 49

51 Boomvalk. Foto: Toon van Kessel. 50

52 Boomvalk. Overzicht aantal territoria. = Boomvalk territorium. = Boomvalk territorium buiten werkgebied Leenderbos (Valkenhorst). 51

53 Smelleken. Niet broedvogel. = Waarneming Smelleken buiten de datum grenzen. (Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide, W.Deeben, T.Deeben, 2018) en Waarneming.nl.. 52

54 Slechtvalk. Niet broedvogel. Het betreft hier een niet broedvogel in We hebben in 2018 meer waarnemingen van Slechtvalken binnen de SOVON datum grenzen in het gebied Leenderbos. De Slechtvalk is dus voor 2019 een bijzondere aandachtsoort binnen het onderzoek Leenderbos en Valkenhorst omdat Slechtvalken ook wel eens in boomnesten kunnen gaan broedden. In het najaar van 2018 zijn ook al twee prooi overdrachten waargenomen door Wim Deeben. Slechtvalk Veldhoven. Foto s: Jacques van Kessel. 53

55 Slechtvalk. Overzicht waarnemingen binnen- en buiten de SOVON datum grenzen (datumgrenzen 1 febr. 30 juni). Opvallend is wel dat zowel in Leenderbos, Landgoed Langakkers en landgoed Valkenhorst enkele waarnemingen zijn vastgesteld van Slechtvalken binnen de datum grenzen in In 2017 waren ook al een of twee solitaire Slechtvalken actief in deze regio. = Waarneming van een Slechtvalk binnen de datum grenzen. = Waarneming buiten de datum grenzen (geen trek). = Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide (W. Deeben, T. Deeben, 2018) en Waarneming.nl. 54

56 Een voorbeeld van Slechtvalken en Raven op de Patersgronden Groote Heide, een conflict Raven met een paar Slechtvalken. 8 november Foto: Wim Deeben. Hasselsvennen een conflict van twee Raven met twee Slechtvalken, 30 nov Foto: Jacques van Kessel. 55

57 Overzicht Slechtvalken. W. Deeben, T. Deeben, Vogeltelpost Patersgronden Groote Heide. Rood gemarkeerd is een waarneming tijdens trekperiode. Groen gemarkeerd is waarneming buiten de trekperiode. datum man vrouw adult juveniel trek geslacht opmerking onbekend x x x x x x x x x x x x x x voedseloverdracht x x voedseloverdracht x x x x x x x x x x x x x met prooi x in confict met een havik vrouw x x x x x x 2 slechtvalken in conflict met 2 raven x x x x x x x x x

58 Nog een voorbeeld van twee Slechtvalken en Raven actief in het Leenderbos. Hieronder twee foto s van de Hasselsvennen van een conflict van twee Raven met twee Slechtvalken (volwassen vrouwtje, onvolwassen mannetje) op 30 november Foto s: Jacques van Kessel. 57

59 Tenslotte een voorbeeld van Slechtvalken bij de vogelkijkhut Soerendonks Goor. Een volwassen Slechtvalk is door Saskia Verberne waargenomen bij het Soerendonks Goor op 24 september en 30 september Hieronder enkele prachtige foto s. Volwassen vrouwtje Slechtvalk 24 september. Foto s: Saskia Verberne. Volwassen Slechtvalk 24 september. Foto: Saskia Verberne. 58

60 Overzicht van enkele waarnemingen Soerendonks Goor ex. Soerendonks Goor Wim van Oordt ex. Soerendonks Goor Benny Endevoets ex. Soerendonks Goor Anton Sijbers ex. volw. vrouw Soerendonks Goor Rene Meex ex. volw. vrouw Soerendonks Goor Saskia Verberne ex. onv. man Soerendonks Goor Saskia Verberne ex. Soerendonks Goor Anton Sijbers, Benny Endevoets ex. Soerendonks Goor Wim Hallink ex. Soerendonks Goor Claudia van Luxemborg ex. Soerendonks Goor (noord) Robbert van Hiele. Onvolwassen Slechtvalk mannetje door Saskia Verberne waargenomen bij het Soerendonks Goor op 30 september Onvolwassen mannetje. Foto s: Saskia Verberne. 59

61 4. Toekomstbeeld Leenderbos. In het Inrichtingsplan Leenderbos van Staatsbosbeheer regio Peel en Kempen en Waterschap de Dommel (2011) is onderstaande kaart met toekomstbeeld op genomen, hierin minder bossen dan nu het geval is. Inrichtingsplan Leenderbos Groote Heide, Uitgave: Staatsbosbeheer en Waterschap de Dommel. Het meest opvallende hierin is dat veel bossen zullen verdwijnen om plaats te maken voor een meer open landschap met heide, schrale gronden met vennen en laagten. Dit betekend ook dat de roofvogel populatie zal gaan veranderen, heel jammer is dat! Het is wel zinvol en interessant om deze ontwikkelingen jaarlijks te blijven volgen. 60

62 5. Literatuur. Bijlsma, R.G., Handleiding veldonderzoek roofvogels. Vogelbescherming Werkgroep Roofvogels Nederland. KNNV uitgeverij. Bijlsma, R.G., De broedvogels van het Leenderbos en omgeving in SOVON-rapport 1992/01. SOVON, Beek-Ubbergen. Deeben, W., & T. Deeben, Resultaten waarnemingen vogeltelpost Patersgronden Groote Heide ten zuiden van het Leenderbos. Vogelwerkgroep de Kempen. Website Trektellen.nl. Deeben, W., & T. Deeben, Resultaten waarnemingen vogeltelpost Patersgronden Groote Heide ten zuiden van het Leenderbos. Vogelwerkgroep de Kempen. Website Trektellen.nl. Deuzeman S.B., Broedvogels van het Leenderbos in SOVONinventarisatierapport SOVON-Vogelonderzoek Nederland, Beek- Ubbergen. Kessel, J. van & van Happen, P Herkenning van wespendieven, een korte handleiding voor het veldwerk. De Blauwe Klauwier 33 (2) Kessel, J. van & Wouters, P Onderzoek naar wespendieven in de Kempen De Blauwe Klauwier 34 (1): Kessel, J. van & Wouters, P Onderzoek naar wespendieven in de Kempen De Blauwe Klauwier 35 (1): Kessel, J. van, 2010.Onderzoek naar wespendieven in de Kempen. Nieuwsbrief V.W.G. de Kempen. 61

63 Kessel, J. van, Onderzoek naar wespendieven in de Kempen. Nieuwsbrief V.W.G. de Kempen. Kessel, J. van, Onderzoek naar wespendieven in de Kempen in het beekdal van de Dommel. Nieuwsbrief V.W.G. de Kempen. Kessel, J. van, Onderzoek wespendieven in het beekdal van de Dommel in Vogelwerkgroep de Kempen. Kessel, J. van, Onderzoek roofvogels in het beekdal van de Dommel, een eerste verkenning. Vogelwerkgroep de Kempen. Broedgevallen, zwervers, ringwerk en terugmeldingen in Veldhoven en enkele andere locaties in de provincie Noord-Brabant. Vogelwerkgroep de Kempen. Kessel, J. van, & F. Hijnen, Slechtvalken in Veldhoven en Eindhoven. Jaarverslag en fotoverslag Vogelwerkgroep de Kempen. Kessel, J. van, Overzicht Raaf waarnemingen in de Kempen Opvallende toename in aantal raaf waarnemingen in 2016 en Vogelwerkgroep de Kempen. Kessel, J. van, Roofvogels in het Leenderbos, een eerste verkenning in Broedvogels en niet broedvogels. Vogelwerkgroep de Kempen. Kessel, J. van, Raven in Leenderbos, Valkenhorst en Groote Heide in Overzicht waarnemingen en een fotoverslag over Raven in het Leenderbos (Staatsbosbeheer regio Peel en Kempen) en landgoed Valkenhorst en Groote Heide (Brabants Landschap). Vogelwerkgroep de Kempen. Kessel, J. van, 2018.Onderzoek naar wespendieven in het Leenderbos. Nieuwsbrieven. V.W.G. de Kempen. 62

64 SOVON Vogelonderzoek Nederland, Handleiding SOVON broedvogelonderzoek. Handmatige registratie en interpretatie van BMP resultaten. Centraal Bureau voor de Statistiek en SOVON. Staatsbosbeheer Waterschap de Dommel, Leenderbos Groote Heide Inrichtingsplan. Wouters, P. & J.W. Vergeer, 2009.Broedvogels van Boswachterij Leende en omgeving in SOVON-inventarisatierapport in opdracht van Staatsbosbeheer Zuid. SOVON-Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Foto: Jacques van Kessel. 63

65 Bijlage 1. Velduil. Velduil. Niet broedvogel. = Waarneming 1 november 2018 (W. Deeben, T. Deeben, H. Munsters). Vogeltelpost Patersgronden - Groote Heide (W.Deeben, T.Deeben, 2018). 64

66 Velduil Plateaux-Hageven18 oktober Foto: Jacques van Kessel. Foto: Jacques van Kessel. 65

67 Bijlage 2. Informatie roofvogelonderzoek. Informatie roofvogelonderzoek Leenderbos en omgeving. Heb je interesse om mee te werken aan het roofvogelonderzoek Leenderbos, of wil je een keer mee kijken tijdens de wespendief-tellingen, meldt je dan aan? Heb je nog aanvullingen op dit rapport stuur deze dan naar Jacques van Kessel Informatie Vogelwerkgroep de Kempen. Website Informatie Werkgroep Roofvogels Nederland. De Werkgroep Roofvogels Nederland (WRN) is een landelijke werkgroep die in 1982 is opgericht om een einde te maken aan de vervolging van roofvogels. Het onderzoek naar roofvogels neemt binnen de beschermingsactiviteiten een steeds grotere plaats in. Kennis over levenswijze en broedbiologie bleek onontbeerlijk. Roofvogels hebben hun naam niet mee. "Roven" is een negatief begrip. Vroeger werd gedacht dat roofvogels een bedreiging vormden voor andere dieren. Het opeten van het ene dier door een ander, ook wel predatie genoemd, gebeurt echter uit lijfsbehoud en vormt slechts één van de vele sterfte-oorzaken. Door te jagen vervullen roofvogels een belangrijke (selectie) rol in de natuur. Alle roofvogels zijn sinds 1941 wettelijk beschermd. Toch hebben roofvogels het in Nederland plaatselijk zwaar te verduren. Jaarlijks worden er vele honderden opzettelijk gedood. Roofvogelvervolging gebeurt soms uit onwetendheid, maar meestal is er sprake van vermeend eigenbelang. Het wordt de dieren kwalijk genomen dat ze, naast muizen en insecten, ook jagen op konijnen, fazanten en duiven. Website: Informatie Werkgroep Slechtvalk Nederland. (is tegenwoordig onderdeel van de Werkgroep Roofvogels Nederland) Website: 66