Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodaties Januari 2017

Transcriptie

1 Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijn voor kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodaties Januari 2017

2 Colofon De Hygiënerichtlijn voor kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodaties is in 2006 opgesteld en herzien in 2011 en Aan de laatste herziening hebben de volgende GGD en en organisaties bijgedragen: GGD Amsterdam GGD Hart voor Brabant HISWA RECRON Scouting Nederland Deze uitgave is te downloaden via: Contact Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Postbus BA Bilthoven info@lchv.nl Web: Het LCHV is een onderdeel van het RIVM. Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder uitdrukkelijke vermelding van de bron. Pagina 2 van 47

3 1 Inleiding Voor wie is deze hygiënerichtlijn? Wat is het doel van deze richtlijn? Status van de richtlijn Hygiëne en ziekteverwekkers Leeswijzer Algemene hygiëne Persoonlijke hygiëne van medewerkers EHBO/Medische zorg Uitbraak infectieziekten Wasgoed Huishoudelijk afval Binnenmilieu Legionellapreventie Voedselveiligheid Dierplaagbeheersing Dieren Schoonmaken en desinfecteren Schoonmaakregels en technieken Omgaan met schoonmaakmaterialen en -middelen Schoonmaakschema s gebruiken Desinfecteren Bouw en inrichting Algemene eisen Slaapzalen Toiletten Douches Wasgelegenheden Afwasplaats Keuken Opslagruimte voor schoonmaakmiddelen en materialen Zwemgelegenheden Zandbakken Dierverblijven Pagina 3 van 47

4 5 Informatie voor bezoekers en medewerkers Informatie voor bezoekers Tekenbeten Boerderijdieren Huisdieren Schoonmaakschema s en printklare instructies Bijlage Handhygiëne Microvezeldoekjes Informatie voor medewerkers en vrijwilligers die werken met eten en drinken Extra informatie Begrippenlijst Ctgb-databanken voor desinfecterende middelen Bronnenlijst Pagina 4 van 47

5 1 Inleiding In deze inleiding staat voor wie de richtlijn voor kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodaties is geschreven en wat het doel van de hygiëne-eisen is. Ook wordt er uitgelegd waarom hygiëne belangrijk is. Daarnaast vindt u een leeswijzer als ondersteuning bij het vinden van specifieke informatie. 1.1 Voor wie is deze hygiënerichtlijn? Deze richtlijn is een hulpmiddel om de hygiëne van een kampeergelegenheid, jachthaven of groepsaccommodatie vorm te geven. Deze voorzieningen kunnen qua karakter, grootte en bezoekersfrequentie sterk verschillen. Uitgangspunt van deze richtlijn is dat al deze voorzieningen bedoeld zijn als vrijetijdsbesteding waar veel verschillende mensen gebruik van maken. In de eerste plaats is deze richtlijn geschreven voor eigenaars, omdat zij direct verantwoordelijk zijn voor een goede hygiëne binnen hun voorziening. Als ondersteuning voor eigenaars zijn kanten-klare instructies opgenomen voor uitvoerend medewerkers. Let op dat u vanwege de grote verschillen tussen voorzieningen alleen rekening hoeft te houden met de eisen die specifiek voor uw voorziening van toepassing zijn. Daarnaast wordt de richtlijn ook gebruikt door de GGD als leidraad in de advisering aan kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodaties. 1.2 Wat is het doel van deze richtlijn? Deze richtlijn geeft een overzicht van de hygiëne-eisen waar kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodaties aan moeten voldoen. U vindt in dit document zowel richtlijnen over de bouw, inrichting en schoonmaak als richtlijnen die direct te maken hebben met de hygiënische uitvoering van handelingen zoals dierplaagbeheersing, legionellapreventie en de verwerking van huishoudelijk afval. 1.3 Status van de richtlijn De hygiënerichtlijn voor kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodatie is een product van overeenstemming tussen betrokkenen uit de branche en deskundigen op het gebied van volksgezondheid. Hiermee krijgt de richtlijn de status van "professionele standaard". Dat betekent dat de ondernemer, die actief is in de branche voor kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodatie, bij het voldoen aan de normen uit de richtlijn aannemelijk kan maken dat aan de verantwoordelijkheid op het gebied van hygiëne en infectiepreventie is voldaan. Deze richtlijn als geheel is niet wettelijk aangewezen, maar dient als indicatie voor professioneel beleid wanneer daar een uitspraak over moet worden gedaan. Ook dient deze richtlijn als indicator in gevallen waarin autoriteiten op basis van de Wet publieke gezondheid een inschatting van eventuele risico's voor de volksgezondheid maken. Pagina 5 van 47

6 Bekijk per gemeente of de richtlijn in de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) is opgenomen. Dit kan per gemeente verschillen. 1.4 Hygiëne en ziekteverwekkers Een goede hygiëne voorkomt de verspreiding van micro-organismen. Voorbeelden van microorganismen zijn bacteriën, virussen en schimmels. Micro-organismen zijn onzichtbaar voor het blote oog en komen overal voor: op de huid, in lichaamsvloeistoffen zoals bloed, ontlasting en sperma, op meubels en gebruiksvoorwerpen, in de lucht, in water, op en in voedsel. De meeste zijn onschuldig of zelfs nuttig voor de mens, maar sommige kunnen ziekten veroorzaken. Door contact tussen mensen kunnen deze ziekteverwekkers zich van de ene mens naar de andere verspreiden. Als ze zich vervolgens in het lichaam vermenigvuldigen, kan iemand ziek worden. Zulke ziektes noemen we infectieziekten. Of een besmetting uitgroeit tot een infectie, heeft met verschillende dingen te maken: de hoeveelheid ziekteverwekker waarmee iemand besmet is; hoe gemakkelijk de ziekteverwekker mensen ziek maakt; iemands lichamelijke conditie. De een wordt ziek, de ander voelt zich niet lekker en een derde heeft nergens last van. Hoe verspreiden ziekteverwekkers zich? Ziekteverwekkers verspreiden zich op de volgende manieren: via de handen; door de lucht (via druppels door hoesten, huidschilfers of stof); via voedsel en water; via voorwerpen (toiletten en deurklinken); via lichaamsvloeistoffen (bloed, ontlasting, braaksel, speeksel enzovoorts); via seksueel contact; via dieren (huisdieren en insecten). Hygiëne voorkomt ziekte Infectierisico s beperkt u in de eerste plaats door een goede hygiëne. Alle regels in deze richtlijn hebben hiermee te maken. In de basis komt hygiëne op het volgende neer: Breng wat vuil is niet in contact met wat schoon is. En andersom. Maak schoon wat vuil is of gooi het weg. U kunt niet altijd op het oog beoordelen of iets vuil of schoon is. Alles begint en eindigt met handhygiëne. 1.5 Leeswijzer Elk hoofdstuk en elke paragraaf begint met een korte inleidende tekst. Hierin leest u waarom het onderwerp belangrijk is. Daarna volgt een opsomming van de hygiënenormen. De hygiënenormen staan in een gekleurd kader. Dit zijn de minimale eisen aan een goed hygiënebeleid. U mag hier alleen van afwijken als u een vergelijkbaar of beter alternatief toepast. Beargumenteer deze afwijking dan in uw hygiënebeleid. Pagina 6 van 47

7 Voor het leesgemak wordt er per hoofdstuk een andere kleur gebruikt. TIP: Tips herkent u aan de schuingedrukte, gekleurde tekst. Deze punten zijn vrijblijvend. Maar als u de tips opvolgt, werkt u hygiënischer. In hoofdstuk 6 vindt u schoonmaakschema s en printklare instructies voor medewerkers. Deze instructies kunt u ook online vinden als pdf-bestand, klaar om te printen en direct te gebruiken. Kijk voor meer informatie op de website van het Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid: Pagina 7 van 47

8 2 Algemene hygiëne In dit hoofdstuk vindt u algemene informatie over hygiënisch handelen. Specifieke informatie over schoonmaken en desinfecteren staat in hoofdstuk 3. Voor een goede hygiëne is het niet alleen belangrijk dat uw medewerkers weten hoe ze moeten werken, maar ook waarom ze dat moeten doen. Zorg dat uw medewerkers goed weten hoe infectieziekten worden overgebracht én wat ze hier tegen kunnen doen. 2.1 Persoonlijke hygiëne van medewerkers Door contact tussen werknemers, vrijwilligers en bezoekers kunnen ziekteverwekkers zich gemakkelijk verspreiden via de handen, kleding en gedeelde materialen. Een goede persoonlijke hygiëne verkleint het infectierisico. Handhygiëne Een van de meest voorkomende manieren waarop ziekteverwekkers worden verspreid, is via de handen. Er zijn twee manieren waarop u handhygiëne kunt toepassen. Door de handen te wassen met water en zeep of door de handen te desinfecteren met een handdesinfecterend middel. Zijn uw handen zichtbaar vuil? Was uw handen dan met water en vloeibare zeep. Zichtbaar vuil vermindert de werking van handdesinfecterend middel. Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen of u uw handen wast óf desinfecteert. Voor goede handhygiëne is het voldoende als u alleen wast of desinfecteert. Doe het dus niet beide, direct na elkaar; uw huid droogt dan meer uit en beschadigt sneller. Was of desinfecteer uw handen volgens de stappen in: Werkwijze handen wassen en Werkwijze handen desinfecteren in hoofdstuk 7. Pas handhygiëne toe: o als ze zichtbaar vuil zijn (gebruik water en zeep); o na toiletbezoek; o voor en na het (bereiden van) eten; o voor het uitdelen van eten; o na schoonmaakwerkzaamheden; o na contact met lichaamsvocht zoals bloed, speeksel, braaksel, urine, ontlasting, wondvocht of sperma; o na het uitrekken van handschoenen; o na hoesten, niezen of het snuiten van de neus. Dit is ook belangrijk als u een zakdoek hebt gebruikt. Ziekteverwekkers kunnen namelijk door de zakdoek heen op uw handen komen. Gebruik alleen handdesinfecterende middelen die zijn toegelaten door het Ctgb. Zie paragraaf 3.4 en 8.2. TIP: Laat kinderen de handen wassen met water en zeep. Zorg dat handdesinfectiemiddelen niet binnen het bereik van kinderen staan. Pagina 8 van 47

9 Persoonlijke beschermingsmiddelen voor medewerkers Om het infectierisico te verkleinen, moeten medewerkers in sommige gevallen persoonlijke beschermingsmiddelen dragen (bijvoorbeeld bij mogelijk contact met lichaamsvloeistoffen). Voorbeelden van persoonlijke beschermingsmiddelen zijn plastic schorten en handschoenen. Geef medewerkers de volgende instructies: Trek dagelijks schone (dienst)kleding aan. Trek ook schone kleding aan als de kleding zichtbaar vervuild is met lichaamsvloeistoffen. Hiervoor moet dus een reservesetje (privé- of dienst)kleding aanwezig zijn. Draag beschermende kleding wanneer uw gewone kleding in contact kan komen met lichaamsvloeistoffen. Hierbij loopt u een verhoogd risico om met ziekteverwekkers besmet te raken. Bijvoorbeeld bij het schoonmaken van toiletten of dierverblijven. Zorg dat medewerkers weten hoe, wanneer en welke persoonlijke beschermingsmiddelen gebruikt moeten worden. Handschoenen Draag handschoenen wanneer uw handen in aanraking kunnen komen met bijvoorbeeld bloed, ontlasting, urine en braaksel. Raak zo min mogelijk deurknoppen, telefoons en andere apparaten en materialen aan wanneer u handschoenen draagt. Dit om besmetting via de handschoenen te voorkomen. Pas na het verwijderen van de handschoenenhandhygiëne toe. 2.2 EHBO/Medische zorg Het kan voorkomen dat een bezoeker van uw voorziening zich bezeert, of dat er een ongeluk plaatsvindt. Let op: Neem direct contact op met een arts of hulpdienst bij heftige allergische reacties of als iemand een bijen- of wespensteek in de mond of hals heeft gekregen. Neem in alle noodsituaties direct contact op met de hulpdiensten. Zorg dat medewerkers op de hoogte zijn van de risico s en de te nemen maatregelen. Hang de volgende informatie op een overzichtelijke plek: o instructies bij ongevallen; o gifwijzer; o lijst met noodnummers (zoals de huisartsenpost en het ziekenhuis). Zorg voor minstens één EHBO-koffer. Vul de inhoud na gebruik aan en vervang materialen die over de datum zijn. Controleer de inhoud minimaal elke drie maanden. TIP: Op de website van het Oranjekruis kunt u een overzicht vinden van de verschillende EHBO-koffers en de inhoud ervan: TIP: Zorg voor de aanwezigheid van een AED op het terrein. Kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodaties bevinden zich vaak in bosrijke gebieden, waar insecten voor problemen kunnen zorgen. Vooral teken zijn gevaarlijke beestjes die Pagina 9 van 47

10 een steeds groter risico vormen in Nederland. Ze zitten in hoog gras of tussen dode bladeren. Ze bijten zich vast in de huid van passerende mensen en dieren, en kunnen zo bacteriën overbrengen die de ziekte van Lyme veroorzaken. Neem maatregelen om uw werknemers en bezoekers tegen tekenbeten te beschermen: Zorg voor geschikte materialen om uw medewerkers te beschermen. Zorg voor een puntig pincet of tekenpincet. Gebruik de pincetten volgens de gebruiksaanwijzing. Is een bezoeker gebeten door een teek? o Verwijder de teek direct met een (teken)pincet. o Desinfecteer het wondje met een middel voorzien van een RVG-nummer. o Zorg dat de bezoeker noteert wanneer u de teek heeft verwijderd in verband met mogelijke nabehandeling. Adviseer dat de bezoeker het wondje tot drie maanden na de beet in de gaten te houden. TIP: Het RIVM heeft de app 'Tekenbeet' ontwikkeld. Deze app is gratis te downloaden. Met deze app kunnen mensen (ook buiten, zonder internetverbinding!) opzoeken hoe teken eruit zien en wat je moet doen om teken correct en snel te verwijderen. 2.3 Uitbraak infectieziekten Binnen uw kampeergelegenheid, jachthaven of groepsaccommodatie kunnen infectieziekten verspreid worden. U bent verplicht om mogelijke uitbraken van infectieziekten te melden bij de GGD. Deze meldingsplicht is geregeld in de Wet publieke gezondheid, artikel 26. Zorg dat er werkafspraken zijn gemaakt over het melden van (mogelijke) uitbraken van infectieziekten. Houd hierbij rekening met de privacy van de bezoeker. Op grond van de Wet Publieke Gezondheid, artikel 26 is de eigenaar van een kampeergelegenheid, jachthaven of groepsaccommodatie wettelijk verplicht om maatregelen te nemen bij een (eventuele) uitbraak van infectieziekten. Neem binnen één werkdag contact op met de afdeling infectieziekte bestrijding van de plaatselijke GGD als er een ongewoon aantal zieken is. Als eigenaar moet u zelf inschatten wat een ongewoon aantal zieken is. Neem voor advies contact op met uw regionale GGD. Bepaal samen met de deskundigen van de GGD welke maatregelen u moet nemen. Zorg ervoor dat u duidelijke afspraken maakt over de melding van infectieziekten met de managers. Als eigenaar moet u op de hoogte zijn van uitbraken binnen uw locatie. Houd hierbij rekening met de privacy van de bezoeker. U heeft als eigenaar of manager niet altijd gegevens nodig van de bezoeker. Meer informatie over de Wet Publieke Gezondheid, artikel 26 melding instellingen, vindt u op de website van het RIVM. Pagina 10 van 47

11 2.4 Wasgoed Vuile was kan besmet zijn met ziekteverwekkers. U kunt het wasgoed extern door een wasserij laten verzorgen, of zelf wassen. Let op de volgende eisen: Houd schone was gescheiden van vuile was en bescherm schone was tegen vocht, vuil en ongewenste dieren. Draag handschoenen bij het sorteren van de vuile was en verzamel en verplaats vuile was in een gesloten wasmand of zak. Gebruik alleen schone, vochtwerende en afsluitbare waszakken die gemaakt zijn van een stevig (wegwerp)materiaal. Reinigt uw locatie de vuile was zelf? Let dan op de volgende regels: o Was vuil wasgoed dagelijks. o Was volgens wasvoorschrift. Gebruik geen verkorte wasprogramma s. o Was met bloed bevuild linnengoed op 60 C (of minimaal 40 ºC en droog het wasgoed in een droogtrommel). Doet een extern bedrijf uw was? o Controleer of deze wasserij aan de eisen voldoet van CERTEX. (CERTEX is het branchespecifieke certificatieschema voor industriële wasserijen.) o Maak duidelijke afspraken over het af- en aanleveren van wasgoed. 2.5 Huishoudelijk afval Afval kan een bron van ziektekiemen zijn. Bovendien trekt afval ongewenste dieren aan. Daarom moet de opslag en afvoer van afval aan bepaalde eisen voldoen. Huishoudelijk afval is het afval dat dagelijks in een instelling wordt geproduceerd, met uitzondering van grofvuil, bouw- en sloopafval en klein gevaarlijk afval. Denk bijvoorbeeld aan etensresten, oud papier en verpakkingsmaterialen. Leeg afvalemmers minstens één keer per dag. Sluit de zakken goed en bewaar ze in gesloten rolcontainers. Plaats deze containers niet in een ruimte waar ook schone materialen staan opgeslagen. Verschoon damesverbandcontainers in de damestoiletten dagelijks. Worden de containers geleegd door een leverancier? Spreek dan met hem een geschikte termijn af. Verzamel etensresten direct na het gebruik van maaltijden in afsluitbare afvalbakken. Houd de opslagplaats schoon, zodat er geen ratten of andere ongewenste dieren op afkomen. Plaats geen afval naast afvalcontainers. Zorg dat het afval wordt opgehaald voordat een container vol is. Verzamel glas en ander gevaarlijk afval apart. Uitgebreide informatie betreft afvalverwerking vindt u op: Pagina 11 van 47

12 2.6 Binnenmilieu Het binnenmilieu wordt beïnvloed door een groot aantal factoren. Bijvoorbeeld de temperatuur, de luchtvochtigheid en de hoeveelheid zuurstof in de ruimte. Een gezond binnenmilieu met droge, zuurstofrijke lucht vermindert de kans op hoofdpijn, concentratieproblemen, slaperigheid, allergieën, infecties en andere lichamelijke klachten. Bovendien groeien huisstofmijten en schimmels minder snel in een droge omgeving. In deze paragraaf vindt u maatregelen die bijdragen aan een gezond binnenmilieu. TIP: Twijfelt u over de kwaliteit van het binnenmilieu omdat er bijvoorbeeld schimmelvorming zichtbaar is of hebben mensen klachten die veroorzaakt kunnen worden door een ongezond binnenmilieu? Dan kan de afdeling medische milieukunde of milieu & gezondheid van uw GGD u advies geven (tegen uurtarief). Luchten en ventileren Door goed te luchten en ventileren wordt de lucht droger, neemt de hoeveelheid zuurstof toe en worden vervuilingen zoals ziekteverwekkers afgevoerd naar buiten. Bij ventileren komt voortdurend verse buitenlucht binnen. Dit gebeurt bijvoorbeeld door ventilatieroosters open te houden. Of misschien heeft uw voorziening mechanische ventilatie. Hierbij wordt actief lucht weggezogen uit het pand, waardoor verse buitenlucht via ventilatieroosters of -ventielen naar binnen stroomt. Een mechanisch ventilatiesysteem werkt alleen goed als de roosters, ventielen en filters regelmatig worden schoongemaakt en er elke vijf jaar onderhoud aan de kanalen plaatsvindt. Zie het schoonmaakschema in hoofdstuk 6. Luchten is het korte tijd (ongeveer tien minuten) openzetten van alle ramen en deuren in de ruimte. Hierdoor worden vervuilingen en vocht in de lucht snel afgevoerd naar buiten. Luchten is vooral belangrijk tijdens en na: drogen van de was koken douchen een ongewoon groot aantal mensen in een ruimte klussen in het pand (bijvoorbeeld zagen en verven). Luchten is geen vervanging voor ventilatie, beide zijn belangrijk. Zorg voor een goed werkend ventilatiesysteem. Ventileer alle ruimtes 24 uur per dag. Lucht minstens één keer per dag alle ruimtes. Heeft u een mechanisch ventilatiesysteem? Voer dan onderhoud uit volgens het schoonmaakschema in hoofdstuk 6. TIP: In het Bouwbesluit 2012 vindt u de eisen aan ventilatievoorschriften. Maar omdat deze eisen een minimum zijn, is het aan te raden om meer te ventileren dan dit minimumniveau. TIP: Pas dwarsventilatie toe: zorg dat buitenlucht via twee tegenover elkaar geplaatste ventilatieopeningen binnenkomt, zoals ramen, deuren of roosters. Extreme weersomstandigheden Besteed extra aandacht aan de hygiëne als er extreme weersomstandigheden voorspeld zijn. Door een hittegolf kunnen koelverse producten bijvoorbeeld sneller bederven en micro-organismen Pagina 12 van 47

13 sneller vermeerderen. Maar ook extreme kou kan gevaarlijk zijn. Dan kunnen waterleidingen bevriezen waardoor drink- en watervoorzieningen opeens wegvallen. Ga na welke risico s het weer voor uw voorziening met zich mee kan brengen en neem op tijd maatregelen. 2.7 Legionellapreventie In waterinstallaties kunnen legionellabacteriën groeien. Als deze installaties hele kleine waterdruppeltjes in de lucht kunnen brengen ( aerosolvorming ), dan is het mogelijk dat ook legionella meelift en mensen deze bacterie kunnen inademen. Soms krijgen mensen hierdoor longontsteking, ook wel veteranenziekte genoemd. Voorbeelden van aerosolvormende waterinstallaties zijn drinkwaterinstallaties met douches, bubbelbaden en fonteinen. Voor een aantal aerosolvormende waterinstallaties zijn in regelgeving eisen op het gebied van legionellapreventie. Voor kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodaties zijn eisen aan legionellapreventie vastgelegd in: 1. Het Besluit Hygiëne en Veiligheid van Badinrichtingen en Zwemgelegenheden (Bhvbz), art. 2a-2d. Heeft u een badinrichting, zijn er één of meerdere baden met een wateroppervlak van minimaal 2 m 2 en dieper dan 50 cm én zijn er één of meerdere aerosolvormende baden aanwezig (bijvoorbeeld bubbelbad)? Zo Ja, dan is het uitvoeren van legionellapreventie zoals verwoord in artikelen 2a t/m 2d in de Bhvbz verplicht. 2. Hoofdstuk 4 van het Drinkwaterbesluit. Dit hoofdstuk bevat eisen voor het uitvoeren van legionellapreventie en is van toepassing bij drinkwaterinstallaties waar aerosolvorming plaatsvindt (o.a. gebruik douches) én aanwezig zijn: a. op een terrein of plaats, geheel of gedeeltelijk ingericht, en blijkens die inrichting bestemd, om daarop gelegenheid te geven tot het plaatsen of geplaatst houden van op de grond staande bouwwerken ten behoeve van recreatief nachtverblijf; (bijvoorbeeld kampeergelegenheden met douchefaciliteiten voor kampeerders) b. in een haven met de daarbij behorende grond waar overwegend gelegenheid wordt gegeven voor het aanleggen, afmeren of afgemeerd houden van pleziervaartuigen; (bijvoorbeeld jachthavens met douchefaciliteiten bestemd voor personen aanwezig op de pleziervaartuigen) c. in een badinrichting zoals omschreven in de Bhvbz, artikel 2 (zie punt 1). Echter, legionellapreventie bij de drinkwaterinstallatie moet ook worden uitgevoerd als er geen aerosolvormende baden aanwezig te zijn. d. in gebouwen met een logiesfunctie zoals hotels, hostels, groepsaccommodatie en dergelijke. e. In woongebouwen met bedrijfsmatig nachtverblijf voor meer dan 5 personen zoals een Bed & Breakfast. Twijfelt u of uw locatie een locatie met logiesfunctie is, neem contact op met Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). U kunt via het Meld- en Informatiecentrum (MIC) contact opnemen. Telefoonnummer: of online via een contactformulier. 3. Het Besluit algemene regels voor inrichtingen milieubeheer (Barim, ook wel Activiteitenbesluit genoemd), art. 3.16a en 3.16b, en de Activiteitenregeling, art. 3.16a. Deze Pagina 13 van 47

14 artikelen zijn van toepassing op inrichtingen met natte koeltorens. Natte koeltorens kunnen worden gebruikt bij klimaatregeling van grote gebouwen zoals hoteltorens. 4. De Arbowet, art. 5, en het Arbobesluit, art. 4.85, 4.87a en 4.87b. Hieruit volgt dat werknemers zo min mogelijk blootgesteld mogen worden aan waterinstallaties waarmee legionellabacteriën kunnen worden verspreid. Deze Arbowetgeving valt buiten het bereik van deze richtlijn, en wordt hier niet verder toegelicht. Valt uw locatie niet onder één van de hierboven omschreven locaties? Of heeft u geen douchefaciliteiten en geen vernevelende (zwem)baden? Dan is legionellapreventie niet verplicht en vanuit volksgezondheidsperspectief ook niet noodzakelijk. Legionellapreventie volgens het Drinkwaterbesluit en het Bhvbz Valt uw locatie onder het Drinkwaterbesluit en/of het Bhvbz? De volgende maatregelen zijn dan noodzakelijk: Laat voor uw drinkwaterinstallatie en/of (zwem)baden een legionellarisicoanalyse uitvoeren. Met deze analyse wordt bepaald waar verneveling optreedt in de waterinstallatie, en of er factoren zijn waardoor legionellabacteriën kunnen groeien. Als legionellagroei mogelijk is, moet worden vermeld welke risicofactoren kunnen worden weggenomen door aanpassingen aan uw installatie ( correctieve maatregelen genoemd) en welke factoren moeten worden beheerst. Stel op basis van de risicoanalyse een beheersplan op. Hierin staan de maatregelen die u moet nemen om de groei van de bacteriën te beheersen, en welke controles u moet uitvoeren. Laat de risicoanalyse en het beheersplan voor uw drinkwaterinstallatie uitvoeren door een BRL 6010-gecertificeerd bedrijf. Voor (zwem)baden is dit niet verplicht, maar wel aanbevolen. Voer de maatregelen en controles uit het beheersplan uit. Houd een logboek bij van alle maatregelen en controles. Bovenstaande eisen zijn een samenvatting van de overeenkomsten in regelgeving. Ga in de betreffende regelgeving na aan welke aanvullende eisen u moet voldoen. TIP: Op de website van Kwaliteit voor Installaties Nederland vindt u een overzicht van alle BRL gecertificeerde bedrijven: Voedselveiligheid Op grote campings en jachthavens zijn vaak horecavoorzieningen aanwezig. U bent wettelijk verplicht maatregelen te nemen die de kans verkleinen dat medewerkers en bezoekers ziek worden van bedorven eten en drinken. In hygiënecodes staan voedselveiligheidsmaatregelen die voor alle stadia van voedselverwerking gelden: van het inkopen of ontvangen tot het bewaren, het bereiden en het serveren van eten en drinken. Hygiënecodes zijn een praktische uitwerking van de HACCP (Hazard Analysis Critical Control Points; een systeem om de voedselveiligheid te Pagina 14 van 47

15 beheersen). Met behulp van een goedgekeurde Hygiënecode kunt u voldoen aan de wettelijke voorschriften van voedselveiligheid. Een overzicht van alle Hygiënecodes vindt u op de website van de toezichthouder, de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit: Als u volgens een hygiënecode werkt, voldoet u automatisch aan de wettelijke voorschriften van voedselveiligheid. In hoofdstuk 7 vindt u printklare informatie voor medewerkers en vrijwilligers die werken met eten en drinken op een locatie. Bepaal volgens welke Hygiënecode(s) er op uw locatie wordt gewerkt. Zorg dat de gekozen code alle voedselprocessen dekt. Zorg dat iedereen die betrokken is bij voedselprocessen volgens de Hygiënecode voor de horeca werkt. TIP: Het gebruik van barbecues wordt afgeraden omdat er veel risico s aan zijn verbonden. Het verhitten van vleesproducten is niet goed te controleren en rauwe producten komen gemakkelijk in contact met bereide producten. Besluit u toch om een barbecue te organiseren? Werk dan volgens de eisen van de Hygiënecode. De Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA) controleert steekproefsgewijs of u de regels uit uw code naleeft. U kunt informatiebladen over de regels voor het aanbieden van eten en drinken aanvragen op de website van de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit. Kijk voor meer informatie op Basisprincipes van voedselveiligheid Voedselveiligheidsmaatregelen zijn gebaseerd op drie basisprincipes: beheersing van de temperatuur, netheid en controle van de houdbaarheid. Alle regels in de hygiënecode zijn gericht op deze principes. Beheersing van de temperatuur De temperatuur van gekoelde of diepvriesproducten beïnvloedt de voedselveiligheid. Hoe kouder deze producten worden bewaard, hoe minder kans ziekteverwekkers hebben om uit te groeien. Bij hoge temperaturen worden veel ziekteverwekkers juist gedood. Daarom gaan veel regels in de hygiënecode over de temperatuureisen die voor deze producten gelden. Netheid Via vuile handen en vuile materialen (zoals keukenspullen of andere etenswaren) kan voedsel besmet raken met ziekteverwekkers. Bovendien kan groente en fruit bij aanschaf al besmet zijn. Daarom staan er in de hygiënecode zowel eisen die gesteld worden aan de persoonlijke hygiëne van mensen die werken met voedsel als regels gericht op de schoonmaak van materialen en werkruimten. Houdbaarheid Al het voedsel is bederfelijk. Daarom is het controleren en garanderen van de houdbaarheid van producten een belangrijk aspect van voedselveiligheid. Pagina 15 van 47

16 2.9 Dierplaagbeheersing Ratten, muizen, duiven en kakkerlakken zijn voorbeelden van ongewenste dieren die niet alleen overlast en schade geven, maar ook infectieziekten kunnen overdragen of allergieën veroorzaken. Om de medewerkers en bezoekers hiertegen te beschermen, is een goede dierplaagbeheersing nodig. Hierbij moet de beheersing zich in de eerste plaats richten op het voorkómen van ongewenste dieren door wering, en pas in de tweede plaats op bestrijding. Deze benadering van dierplaagbeheersing wordt ook wel Integrated Pest Management (IPM) genoemd. Maatregelen om ongewenste dieren te weren richten zich op het voorkomen of beperken van: plekken waar ongewenste dieren kunnen binnenkomen, schuilen of nestelen; de aanwezigheid van water en voedsel(resten). Deze maatregelen zijn onder te verdelen in technisch-bouwkundige, hygiënische en bedrijfsmatige maatregelen. Technisch-bouwkundige maatregelen zijn bijvoorbeeld horren plaatsen, kieren en gaten dichten en wild struikgewas (waar dieren in kunnen schuilen) rondom het gebouw verwijderen. Een goede schoonmaak en het bewaren van eten in afsluitbare bakken of potten zijn voorbeelden van hygiënische maatregelen. Onder bedrijfsmatige maatregelen valt onder andere het controleren van binnenkomende producten op (sporen van) ongewenste dieren. Beheers ongewenste dieren op uw locatie volgens de IPM-benadering. Schakel zo nodig hulp in van een dierplaagbeheerser die volgens deze methode werkt. Stel een dierplaagbeheersplan op. Evalueer minimaal jaarlijks of de maatregelen uit uw dierplaagbeheersplan nog worden uitgevoerd en effectief zijn. Houd de getroffen maatregelen bij in een logboek, inzichtelijk voor de toezichthoudende instanties. Schakel bij overlast een deskundige dierplaagbeheerser in. Gebruik zelf geen bestrijdingsmiddelen. Juist de oorzaak van het aantrekken van ongewenste dieren moet aangepakt worden. TIP: Let op: ook rondom oppervlaktewater kunnen ratten voorkomen Dieren Op sommige kampeergelegenheden, jachthavens en groepsaccommodaties is het toegestaan om huisdieren mee te nemen. Bovendien zijn op bepaalde kampeerboerderijen dieren permanent aanwezig. Zijn er dieren op uw voorziening aanwezig? Let dan op de hygiëne-eisen. Dieren kunnen allerlei ziekteverwekkers met zich meedragen zonder zelf ziek te zijn. Door het aaien en knuffelen van dieren worden ziekteverwekkers gemakkelijk overgebracht omdat er bijvoorbeeld stukjes voedsel of mest in de vacht blijft plakken. Infectieziekten die van dieren naar mensen worden overgedragen, heten zoönosen. Om medewerkers en bezoekers van uw voorziening zo goed mogelijk tegen infectieziekten te beschermen, is het belangrijk dat dieren gezond zijn. Bespreek de conditie van deze dieren goed met de dierenarts. Pagina 16 van 47

17 Zorg dat dieren een vaste dierenarts hebben die de dieren minimaal twee keer per jaar onderzoekt. Zijn de dieren ingeënt met de benodigde vaccinaties? Zorg vooral dat geiten en schapen tegen de Q-koorts zijn gevaccineerd. Neem contact op met de dierenarts, als dieren: o ziek zijn of onverwacht of zonder aanwijsbare reden overlijden; o drachtig zijn (en overleg of bezoekers bij geboortes aanwezig mogen zijn). Vermijd direct contact met zieke dieren en hun uitwerpselen. Draag beschermende kleding, een masker en handschoenen en laat bezoekers niet bij zieke dieren komen. Zorg voor voldoende dierenverzorgers die verantwoordelijk zijn voor de schoonmaak en hygiëne van dierverblijven. Geef voldoende instructies aan eventuele vrijwilligers. Laat bezoekers geen dierverblijven uitmesten. TIP: Raadpleeg het Keurmerk Kinderboerderijen. U vindt deze informatie op de website van de Vereniging Samenwerkende KinderBoerderijen Nederland. Zie TIP: U kunt ook advies aanvragen bij de Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit. Kijk op TIP: Zorg dat dieren zelf schoon zijn; als de vacht, veren of haren van dieren bevuild zijn met mest kunnen bezoekers hier ziek van worden. TIP: Drink geen rauwe melk. Pagina 17 van 47

18 3 Schoonmaken en desinfecteren In vuil en stof kunnen ziekteverwekkers zitten. Door schoon te maken, haalt u ook veel ziekteverwekkers weg. Hierdoor verkleint u de kans op ziekte. Er is een verschil tussen schoonmaken en desinfecteren. Schoonmaken is stof en vuil verwijderen, bijvoorbeeld door te stofzuigen of te dweilen. Zo raakt u ook de meeste ziekteverwekkers in het stof of vuil kwijt. Maar om bijvoorbeeld ziekteverwekkers in bloedvlekken weg te krijgen moet u na het schoonmaken óók desinfecteren. Door te desinfecteren, doodt u de overgebleven ziekteverwekkers tot een aanvaardbaar niveau. 3.1 Schoonmaakregels en technieken Er komt veel kijken bij een goede schoonmaak. Als er verkeerd wordt schoongemaakt, kunnen er ziekteverwekkers achterblijven of zelfs verspreid worden. Geef iedereen die schoonmaakt instructie over de manier van schoonmaken, de middelen die ze hiervoor moeten gebruiken en instructie over het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen. Maak recreatieruimtes dagelijks schoon. Bent u eigenaar van groepsaccommodaties? Zorg dat deze ruimtes na elke verhuurperiode wordt schoongemaakt. Maak eerst droog (afstoffen, stofzuigen) schoon en daarna nat (vochtig doekje, stomen, dweilen). Maak schoon van schoon naar vuil en van hoog naar laag. Maak alleen schoon met middelen die ook daadwerkelijk als schoonmaakmiddel worden verkocht, zoals een allesreiniger. Gebruik de middelen volgens de instructies op de verpakking. Meng schoonmaakmiddelen nooit met andere middelen. Mengen geeft risico op giftige gassen, verlaagt de kwaliteit en slechter resultaat. Draag handschoenen bij het schoonmaken van voorwerpen of oppervlakken waar lichaamsvloeistoffen op (kunnen) zitten. Kan uw kleding bij het schoonmaken in contact kan komen met lichaamsvloeistoffen? Draag dan ook een wegwerpschort. Gooi de handschoenen en het schort weg na het schoonmaken. TIP: Laat een professioneel schoonmaakbedrijf schoonmaken. TIP: Let tijdens het schoonmaken vooral op plekjes en voorwerpen die mensen veel aanraken, zoals kranen, lichtschakelaars, deurklinken en doorspoelknoppen. TIP: Verwijder schimmel van gladde materialen met een harde borstel gedrenkt in een sopje soda. Zijn de schimmeldraden getrokken in hout, kit, gips of de voegen tussen tegels? Dan moet u deze materialen vervangen. 3.2 Omgaan met schoonmaakmaterialen en -middelen Schoonmaakmaterialen moeten ook goed schoongemaakt, gedroogd en opgeruimd worden. In hoofdstuk 6 vindt u ook een specifiek schoonmaakschema voor de schoonmaakmaterialen. Pagina 18 van 47

19 Gebruik dagelijks schone materialen. Vervang schoonmaakmaterialen en sopwater als deze zichtbaar vuil zijn. Gebruik bij het dweilen verschillende emmers (bijvoorbeeld met aparte kleuren) voor schoon en vuil sopwater. Maak de dweil of mop nat in de emmer met schoon sop, en spoel hem uit in de andere. Zo blijft sopwater langer schoon. Was schoonmaakmaterialen zoals moppen en doeken na gebruik op 60 C. Laat ze daarna drogen, aan de lucht of in een wasdroger. Of gebruik wegwerpmaterialen en gooi deze direct na gebruik weg. Gooi vuil sopwater direct in een uitstortgootsteen, of eventueel het toilet (en maak het toilet daarna direct schoon). Maak schoonmaakmaterialen die niet in de wasmachine kunnen en niet weggegooid worden, zoals emmers en trekkers, na gebruik schoon en spoel ze af met water. Maak de materialen daarna handmatig droog, laat ze drogen op een schone ondergrond of hang ze op om te drogen (trekkers). Laat natte schoonmaakmaterialen na gebruik nooit in emmers achter, om te voorkomen dat ziekteverwekkers uitgroeien. Zijn de schoonmaakmaterialen die handmatig worden gereinigd, gebruikt bij het opruimen van bloed of andere lichaamsvloeistoffen met zichtbare bloedsporen? Dan moeten ze nadat ze zijn schoongemaakt ook worden gedesinfecteerd (zie paragraaf 3.4). Gebruik alleen stofzuigers met HEPA (High Efficiency Particulate Air) stoffilters, en vervang deze filters zo vaak als de fabrikant voorschrijft. Berg schoonmaakmaterialen en middelen op in een aparte opslagruimte met uitstortgootsteen. Gebruik microvezeldoekjes volgens de werkwijze Microvezeldoekjes in hoofdstuk 7. TIP: Bezemen alleen maakt een ruimte onvoldoende schoon omdat de bezem stof doet opdwarrelen dat later weer neerdaalt. Gebruik daarom geen bezem of zorg dat u na het bezemen stofzuigt, stofwist of dweilt. 3.3 Schoonmaakschema s gebruiken Een schoonmaakschema voorkomt dat onderdelen worden overgeslagen. Werk volgens een schoonmaakschema. Beschrijf hierin hoe vaak elk onderdeel schoongemaakt moet worden en op welke manier. De schoonmaakschema s in hoofdstuk 6 kunt u als basis gebruiken. U mag natuurlijk vaker schoonmaken dan in deze schema s is aangegeven. Minder vaak of op een andere manier schoonmaken mag alleen met een goede reden (bijvoorbeeld omdat een ruimte bijna nooit wordt gebruikt). TIP: Houd een logboek bij en vink de schoonmaakwerkzaamheden af. Hierdoor ziet u snel wat er nog moet gebeuren. Dit is vooral handig als er door meerdere personen wordt schoongemaakt. Pagina 19 van 47

20 TIP: Wordt de schoonmaak door meerdere partijen uitgevoerd? Bijvoorbeeld door een extern schoonmaakbedrijf en medewerkers? Stel dan voor elke partij eigen schoonmaakschema s op. Zo zijn de verantwoordelijkheden voor iedereen duidelijk. TIP: Let op: maak vaker schoon bij intensief gebruik. 3.4 Desinfecteren In sommige gevallen is het schoonmaken van voorwerpen en oppervlakken onvoldoende en moet er na het schoonmaken ook worden gedesinfecteerd. Desinfectie is nodig wanneer een oppervlak of voorwerp vervuild is met bloed, en bij sommige infectieziekten. Hierbij gelden de volgende algemene regels: Desinfecteer een oppervlak of voorwerp als er bloed of een andere lichaamsvloeistof met zichtbare bloedsporen op zit. Dit geldt ook als het bloed er al lang op zit; ook in oud bloed kunnen ziekteverwekkers overleven. Let op: desinfecteer alleen als er éérst is schoongemaakt. Desinfecterende middelen werken onvoldoende als iets nog vuil of stoffig is. Draag bij het desinfecteren altijd wegwerphandschoenen en was de handen na afloop met water en zeep. Draag ook een beschermend schort als uw kleding vervuild kan raken met het bloed. Desinfecteer alleen met middelen die zijn toegelaten door het Ctgb. Zie paragraaf 8.2 Toegelaten desinfecterende middelen voor meer informatie. Meng een desinfecterend middel nooit met andere (schoonmaak)middelen. Bij het mengen kunnen giftige stoffen ontstaan. Daarnaast is desinfectie nodig bij bepaalde infectieziekten. Dit zal dan worden aangegeven door een arts of deskundige infectiepreventie. Pagina 20 van 47

21 4 Bouw en inrichting In dit hoofdstuk vindt u de eisen aan de bouw en inrichting die nodig zijn om een goede persoonlijke hygiëne, schoonmaak en hygiënische omgang met materialen, producten en afval mogelijk te maken. Voor elk type ruimte in uw instelling vindt u hieronder een paragraaf met de hygiëne-eisen. Daarnaast zijn er aanvullende bouwvoorschriften vastgelegd in het Bouwbesluit Bijvoorbeeld eisen aan het benodigde aantal toiletten. De specifieke eisen verschillen per type bouw (bestaande bouw of nieuwbouw); deze details vallen buiten de reikwijdte van deze richtlijn. Het Bouwbesluit 2012 vindt u op Algemene eisen Alle ruimtes binnen uw voorziening moeten veilig en goed schoon te maken zijn. Infectieziekten worden gemakkelijk overgedragen wanneer bezoekers te dicht op elkaar zitten. Houd u aan de algemene eisen tijdens de bouw en inrichting van uw kampeergelegenheid, jachthaven of groepsaccommodatie: Zorg dat uw voorziening op elk moment van dag goed te bereiken is voor hulpdiensten, zoals de politie, brandweer en ambulance. Ligt uw terrein in de buurt van water? Zorg voor: o voldoende reddingsmaterialen; o medewerkers die weten hoe ze dit materiaal gebruiken. Medewerkers moeten overal op het terrein gemakkelijk en snel (nood)hulp in kunnen schakelen. Zorg bijvoorbeeld voor een (mobiele) telefoon op elke locatie. Zorg voor een goede risico-inventarisatie. Let op de volgende bouw- en inrichtingseisen die gelden voor alle ruimtes van uw kampeergelegenheid, jachthaven of groepsaccommodatie: Maak wanden en vloeren van een glad, niet-absorberend materiaal dat goed schoon te maken is. Plaats voldoende afvalemmers met plastic zak. Zorg voor goede verlichting zodat men goed zicht heeft op het schoonmaken. Richt ruimtes zo in dat schoonmakers overal bij kunnen. Voorkom moeilijk bereikbare hoeken en oppervlakken. Zorg dat waterleidinginstallatie voldoet aan de standaardvoorwaarden uit de Waterwerkbladen. Deze waterwerkbladen zijn een uitwerking van de norm NEN Kijk voor meer informatie op Zorg dat afvalwater van toiletten, douches, wasbakken en andere huishoudelijke activiteiten in speciale opslagtanks wordt opgevangen of via bestaande riolering wordt afgevoerd. Het is verboden afvalwater zonder vergunning te lozen. Pagina 21 van 47

22 4.2 Slaapzalen U kunt ruimtes speciaal als slaapzaal inrichten, of u kunt algemene ruimtes s avonds tot slaapzaal ombouwen. Zorg voor voldoende ruimte tussen de bedden. Daarnaast moeten slaapzalen en bedden goed schoon te maken zijn om de verspreiding van ongewenste dieren en microorganismen te voorkomen. Maak de slaapzalen goed schoon voordat er een nieuwe groep verblijft. Geef iedere bezoeker een eigen bed met schoon beddengoed. Gebruik wasbare matrashoezen die geen vocht doorlaten. TIP: Zorg voor reserve schoon beddengoed voor het geval bezoekers zelf geen slaapspullen bij zich hebben. 4.3 Toiletten Iedereen die van het toilet gebruikmaakt, moet de handen kunnen wassen. Daarnaast moet de toiletruimte goed schoon te maken zijn. Dat gaat alleen als muren en vloeren glad zijn en er geen vocht in kan doordringen. Vocht is namelijk een goede voedingsbodem voor ziekteverwekkers. Zorg dat de vloer en de wanden tot een hoogte waar urine tegenaan kan spatten, geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk schoon te maken zijn. Zorg voor een gladde wastafel met stromend water, een zeepdispenser, afvalemmer en handdoekjes. Gebruik bij voorkeur papieren wegwerphanddoekjes. Plaats bij elk toilet een toiletborstel. Plaats speciale containers voor maandverband en tampons in de (dames)toiletten. Vervang beschadigde toiletten direct. TIP: Plaats (afhankelijk van uw doelgroep) condoomautomaten en automaten met maandverband en/of tampons bij de toiletten. Stortplaats chemische toiletten Campers en caravans hebben vaak een eigen chemisch toilet. Zorg dat bezoekers deze toiletten op uw kampeerterrein of jachthaven kunnen legen. Het afvalwater van chemische toiletten mag via een gesloten systeem verwijderd worden of op het riool geloosd worden. Zorg voor minstens één stortplaats met afgesloten afvoersysteem waar chemische toiletten in geleegd kunnen worden. Plaats direct boven (of in de buurt van) de stortplaats een kraan met korte slang die alleen voor het schoonmaken van chemische toiletten wordt gebruikt. Zorg voor een handenwasgelegenheid bij de stortplaats. TIP: Plaats een bordje bij de stortplaats waarop staat aangegeven dat men de stortplaats alleen mag gebruiken voor het legen en schoonmaken van chemische toiletten. Pagina 22 van 47

23 Let op: wilt u een chemisch toilet in een gewoon toilet leeggooien? Dan moet u bij het toilet nadrukkelijk vermelden dat u dit toilet alleen gebruikt voor het legen van chemische toiletten. Dit toilet mag dan niet meer gebruikt worden voor andere doeleinden. 4.4 Douches Omdat het in douches zeer vochtig kan zijn, groeien schimmels en andere micro-organismen er relatief makkelijk. Houd u bij de bouw en inrichting daarom aan de hygiëne-eisen: Zorg dat de vloer en de wanden tot een hoogte waar water tegenaan spat, geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk schoon te maken zijn. Het materiaal op de rest van de muren en het plafond moet goed bestand zijn tegen water en waterdamp. Zorg voor douches met warm en koud, of voorgemengd stromend water. Plaats een afneembaar rooster met een stankafsluiter op het afvoerputje. Zorg dat de vloer schuin afloopt richting het afvoerputje, zodat het douchewater direct kan wegspoelen. Zorg dat het douchegordijn schoon is. Alle materialen in de douches moeten goed bestand zijn tegen water en waterdamp. Zorg voor een goede ventilatie van de douches. TIP:Maak gebruik van schimmelwerende kit in de douches. 4.5 Wasgelegenheden Omdat het in de ruimtes voor wasgelegenheden ook zeer vochtig kan zijn, groeien schimmels en andere micro-organismen er relatief makkelijk. Houd u bij de bouw en inrichting daarom aan de hygiëne-eisen: Zorg dat wastafels onbeschadigd zijn en glad zijn afgewerkt. Zorg dat de vloer en de wanden tot een hoogte waar water tegenaan spat, geen vocht kunnen opnemen en gemakkelijk schoon te maken zijn. Het materiaal op de rest van de muren en het plafond moet goed bestand zijn tegen water en waterdamp. Plaats een afneembaar rooster met een stankafsluiter op het afvoerputje. Voorkom dat men deze ruimtes voor andere bezigheden gaat gebruiken, zoals vaatwassen of voor het bereiden van voedsel. Servies, bestek en etenswaren kunnen besmet raken met ziekteverwekkers. 4.6 Afwasplaats Plaats een overdekte voorziening waar bezoekers de afwas kunnen doen en bijvoorbeeld groente kunnen wassen. Pagina 23 van 47

24 Voorkom dat men deze afwasplaats voor andere bezigheden gaat gebruiken, zoals het wassen van zichzelf of verschonen van kinderen. TIP: Plaats een bord waarop staat dat men deze afwasplaats alleen maar mag gebruiken voor het doen van de vaat of het wassen van groente. 4.7 Keuken Op campings en jachthavens is er niet altijd een keuken aanwezig, omdat bezoekers meestal hun eigen maaltijden bereiden. Vaak is er wel een koelkast voor bezoekers beschikbaar. Houdt deze koelkast goed schoon. Ook bij groepsaccommodaties worden maaltijden door bezoekers zelf klaargemaakt. Verzorgt u als eigenaar de maaltijden voor deze groepen? Dan moet u voldoen aan de eisen van een professionele keuken. Zie paragraaf 2.8 voor meer informatie. Als uw voorziening een aparte keuken heeft moet deze aan de volgende eisen voldoen: Zorg voor een vloer die goed schoon te maken, splintervrij en stroef is. Zorg dat de wand boven het aanrechtblad glad is tot een hoogte waar water en etenswaren tegenaan spatten. Zo is de wand eenvoudig schoon te maken. Zorg dat de keuken of het keukenblok gescheiden is van sanitaire voorzieningen. Zorg voor een wastafel met stromend water, een zeepdispenser, afvalemmer en wegwerphanddoekjes. Bewaar gevaarlijke stoffen of giftige materialen (zoals schoonmaakmiddelen) gescheiden van voedingsmiddelen. 4.8 Opslagruimte voor schoonmaakmiddelen en materialen Zorg voor een aparte opslagruimte waar het schoonmaakmateriaal opgeborgen kan worden. Zo worden vuile en gevaarlijke stoffen of giftige materialen gescheiden van voedingsmiddelen. Maak een ophangsysteem zodat bezems, vloer- en raamtrekkers en andere materialen niet op de grond staan. Op deze manier kunnen ze beter drogen. Plaats een uitstortgootsteen waar vuil water wordt ververst en materialen gemakkelijk kunnen worden schoongemaakt. Plaats gevaarlijke schoonmaakmiddelen, zoals ammoniak, in lekbakken. Zorg dat bezoekers er niet bij kunnen. 4.9 Zwemgelegenheden Wilt u een permanent zwembad plaatsen of maken bezoekers gebruik van oppervlaktewater dat onder uw toezicht valt? Deze zwemlocaties moeten aan verschillende eisen voldoen: Pagina 24 van 47

25 Officiële zwemlocaties Neem contact op met de provincie voor advies over permanente zwemgelegenheden. Op grond van de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz) houden zij toezicht op deze locaties. Kijk op voor alle officiële zwemlocaties. De waterkwaliteit en -veiligheid van deze locaties worden tijdens de zomermaanden (mei t/m september) gecontroleerd, zoals de aanwezigheid van obstakels, afval, stroming, diepteverloop, kuilen in de bodem, scheepvaart en andere vormen van recreatie (surfers en jetski s). Niet-officiële zwemlocaties Deze locaties worden niet gecontroleerd, dus zorg voor (dagelijks) toezicht op de waterkwaliteit en veiligheid. Houd een logboek bij waarin afwijkingen in de waterkwaliteit (vuil, olie, schuim, verminderd zicht etc.) en de waterveiligheid (obstakels, kuilen, afval etc.) worden genoteerd. Buitenzwembadje Met warm weer wordt er mogelijk een zwembadje buiten gezet voor een korte periode. Ook voor zwembadjes is de veiligheid en de hygiëne van het kind enorm belangrijk. Het water in het zwembadje kan vervuild raken door de urine, ontlasting of speeksel van kinderen. Het water kan besmet worden met ziekteverwekkers en een kind kan dit binnen krijgen door het water in te slikken. Voor het beperken van de infectieverspreiding en hygiëne in een zwembadje gelden de volgende normen: Controleer of het bad schoon is voordat u dit vult met water. Vul het bad elke dag met water van drinkwaterkwaliteit. Ververs het water direct zodra het zichtbaar vervuild is. Gebruik alleen speelgoed wat tegen water kan zoals kunststof of roestvrijstaal. Maak badspeelgoed schoon na gebruik. Zorg ervoor dat er geen dieren in het water kunnen komen. Maak het zwembadje schoon na ieder gebruik. Meld het zwembad volgens de Wet hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden (Whvbz) als deze het hele jaar door op de voorziening staat Zandbakken Ziekteverwekkers verspreiden zich snel in zandbakken. Let goed op waar en hoe u deze plaatst. Tref de volgende maatregelen: Span een vocht doorlatend zeil over de zandbak (± 10 cm boven het zand) om honden en katten te weren. Controleer het zand op vuil voor het spelen en maak zo nodig schoon. Pagina 25 van 47

26 Schep uitwerpselen van honden en katten met ruim zand eromheen uit. Verschoon het zand wanneer er uitwerpselen van honden of katten in liggen, die er mogelijk langer dan drie weken in hebben gelegen. TIP: Plaats de zandbak op een droge en lichte plek, het liefst half in de schaduw en half in de zon Dierverblijven Dierverblijven zijn aan specifieke bouw- en inrichtingseisen gebonden. Deze moeten gemakkelijk schoon te maken zijn. Bovendien moeten medewerkers en bezoekers hun handen en schoenen na contact met dieren kunnen schoonmaken. Houdt ook rekening met de wettelijke eisen voor huisdieren op een kampeerterrein. Zorg dat de bodem van binnen verblijven geen vocht kan opnemen en gemakkelijk schoon te maken is. Gebruik absorberend materiaal of stro. Richt vogelverblijven zó in dat ze goed schoon te houden zijn, zorg voor voldoende ventilatie en vermijdt de verspreiding van stof. Plaats een wastafel met stromend water, een zeepdispenser, wegwerphanddoekjes en afvalbak in de directe omgeving van de dierverblijven, waar bezoekers, eigenaren en werknemers hun handen kunnen wassen na contact met dieren. Plaats drinkbakken buiten bereik van bezoekers. Laat bezoekers niet in de buurt van mest of dierlijk afval komen. Zorg dat ruimtes waar gegeten wordt niet te dicht bij dierverblijven zijn. Zorg voor speciale uitlaatplekken voor dieren zonder vast verblijf (zoals honden en katten). Zorg dat medewerkers weten hoe en wanneer zij persoonlijke beschermingsmiddelen moeten gebruiken. TIP: Plaats schoenen- of laarzenborstels bij de in- en uitgang van dierverblijven. TIP: Gebruik kranten in plaats van vogelzand; bij het verversen van zand dwarrelen bacteriën sneller op dan bij het vervangen van kranten. Pagina 26 van 47

27 5 Informatie voor bezoekers en medewerkers In de voorgaande hoofdstukken zijn maatregelen beschreven die u en uw medewerkers kunnen nemen om het infectierisico te verkleinen. Maar de bezoekers van uw kampeergelegenheid, jachthaven of groepsaccommodatie kunnen hier ook aan bijdragen. In dit hoofdstuk vindt u de informatie die u aan bezoekers kan verstrekken, zodat het voor hen duidelijk is hoe ze zichzelf tegen infectieziekten kunnen beschermen. 5.1 Informatie voor bezoekers Het kan voorkomen dat een bezoeker van uw voorziening zich bezeert, of dat er een ongeluk plaatsvindt. Hang de volgende informatie op een overzichtelijke plek voor uw bezoekers: o instructies bij ongevallen; o gifwijzer; o lijst met noodnummers (zoals de huisartsenpost en het ziekenhuis). Let op: Neem direct contact op met een arts of hulpdienst bij heftige allergische reacties of als iemand een bijen- of wespensteek in de mond of hals heeft gekregen. 5.2 Tekenbeten Er zijn een aantal simpele maatregelen om het risico op tekenbeten te verminderen. Als bezoekers in een bosrijke omgeving zijn, kan het dragen van bedekkende kleding flink helpen. Ook een dagelijkse controle van het lichaam en de kleding op teken is noodzakelijk. Zorg dat bezoekers weten hoe ze zichzelf tegen teken kunnen beschermen. Kijk voor meer informatie op: Zorg dat bezoekers en medewerkers weten hoe ze zich kunnen beschermen. Informeer bezoekers over het risico van tekenbeten. Zorg voor folders of ander informatiemateriaal over: o het voorkomen van tekenbeten; o het verwijderen van tekenbeten; o de symptomen van de ziekte van Lyme. TIP: Het RIVM heeft de app 'Tekenbeet' ontwikkeld. Deze app is gratis te downloaden. Met deze app kunnen mensen (ook buiten, zonder internetverbinding!) opzoeken hoe teken eruit zien en wat je moet doen om teken correct en snel te verwijderen. 5.3 Boerderijdieren Omdat dieren veel ziekteverwekkers met zich mee dragen is het belangrijk dat u bezoekers op de hoogte stelt van de regels omtrent de aanwezige (boerderij)dieren. Pagina 27 van 47

28 Hang een informatiebord met hygiëneregels op bij ingang van dierverblijven. Ga na welke regels gelden voor verschillende diersoorten. o Blijf uit de buurt van zieke dieren of dieren die aan het bevallen zijn. o Neem geen speelgoed, knuffels, flessen of spenen mee naar het dierenverblijf. Zorg dat de volgende informatie in ieder geval op dit bord staat aangegeven: Was uw handen: o na het aaien van dieren; o vóór en na het eten; voordat u het gezicht aanraakt. Bent u zwanger? Vermijd dan het contact met kleine herkauwers, zoals geiten en schapen. 5.4 Huisdieren Bent u eigenaar van een kampeergelegenheid, jachthaven of groepsaccommodatie en zijn huisdieren op uw terrein toegestaan? Zorg dan dat er geen dierlijke uitwerpselen op het terrein terecht komen. Informeer de eigenaars van huisdieren over de huisregels. Vermeld de regels met betrekking tot huisdieren duidelijk op een bord bij de ingang van uw terrein. Zorg dat de volgende informatie in ieder geval op een bord staat aangegeven: Dierlijke uitwerpselen mogen niet op het terrein terecht komen. Zorg dat uw hond: o altijd onder toezicht staat; o altijd aangelijnd is; o niet op het kampeerterrein uitgelaten wordt. Laat uw huisdier eerst door de dierenarts controleren (vooral als uw huisdier al een lange tijd niet naar de dierenarts is geweest). TIP: Vraag bezoekers met huisdieren om een gezondheidsverklaring van de dierenarts mee te nemen. TIP: Stel hondenpoepzakjes beschikbaar voor uw bezoekers. Pagina 28 van 47

29 6 Schoonmaakschema s en printklare instructies In dit hoofdstuk vindt u schoonmaakschema s en printklare instructies, bijvoorbeeld voor het wassen en desinfecteren van handen. Deze schema s en instructies zijn op losse pagina s geplaatst, zodat u ze eenvoudig kunt uitprinten. U kunt ze dan direct ophangen, bijvoorbeeld bij wastafels of in een schoonmaakkast. Schoonmaakschema s Hieronder staat hoe vaak en op welke manier verschillende oppervlakken en materialen moeten worden schoongemaakt. Het eerste schema is een algemeen schema dat geldt voor alle ruimtes. De volgende schema s richten zich op specifieke ruimtes. U mag natuurlijk vaker schoonmaken dan in deze schema s is aangegeven. Minder vaak of op een andere manier schoonmaken, mag alleen met een goede reden (bijvoorbeeld omdat een ruimte bijna nooit wordt gebruikt). Wilt u deze schema s aanpassen aan uw situatie? Ga dan naar Hier kunt de schema s downloaden als Word-document. Pagina 29 van 47

30 Algemeen Onderdelen dagelijks wekelijks periodiek Opmerkingen aircosysteem volgens gebruiksaanwijzing leverancier afvalzakken legen en vervangen; sluit zakken goed en bewaar ze in gesloten afvalcontainers, op een aparte opslagplaats deuren dieren huisdieren: voerbakken dagelijks verversen; hokken, kattenbakken, kooien etc., 1 à 2 keer per week schoonmaken (afhankelijk van het aantal dieren) boerderijdieren: losse voerbakken en voorwerpen uit de verblijven halen vóór het schoonmaken; verwijder strooisel, mest en voerresten minimaal dagelijks; en maak stallen en hokken eerst bezemschoon, voordat er nieuw stro, hooi en voer wordt gebracht etensresten na iedere maaltijd opruimen en dagelijks in afsluitbare gft-containers afvoeren; plaats geen afval naast afvalcontainers; houd de opslagplaats schoon gordijnen 2 keer per jaar wassen op wasvoorschrift handcontactpunten (deurklinken, kranen, lichtknopjes en al het andere wat vaak wordt aangeraakt) lamellen en jaloezieën 4 keer per jaar lampen en verlichting minimaal 4 keer per jaar lijsten, moeilijk bereikbare richels, plinten en randjes luchtroosters minimaal 4 keer per jaar stofzuigen meubilair: tafels, stoelen, kasten horizontale vlakken papier, karton en overig afval in afsluitbare afvalcontainers bewaren; wekelijks afvoeren plafond bij zichtbaar vuil en stof (spinrag) radiators - afnemen met sopje, en 4 x per jaar stofzuigen ramen 4 keer per jaar zemen speeltoestellen (ballenbak) minimaal 2 keer per jaar Pagina 30 van 47

31 spiegels, glazen wanden en glas in deuren streepvrij schoonmaken vensterbanken ventilatie(roosters of ventielen) 4 keer per jaar roosters schoonmaken en mechanische ventilatie controleren; eventuele filters elk half jaar schoonmaken of vervangen; minimaal 1 keer per 5 jaar onderhoud aan de kanalen uitvoeren vloeren (hard) vegen, schrobben en nat dweilen vloeren (tapijt en inloopmatten) stofzuigen, eventueel laagpolige tapijten vochtig (stoom)reinigen wanden bij zichtbaar vuil en stof zandbak - inspecteer het zand van een onafgedekte zandbak voor gebruik met een hark en schep (dierlijke) uitwerpselen eruit; - vervang het zand wanneer het (mogelijk) langer dan drie weken zichtbaar vervuild is, met bladeren, steentjes of ontlasting. Pagina 31 van 47

32 Sanitair Onderdelen dagelijks wekelijks periodiek Opmerkingen afvoerputjes vervuiling (haren) verwijderen bad na iedere wasbeurt dispensers met zeep of handdesinfecterend nooit bijvullen; voorraadfles vervangen middel als oude leeg is en dispenser dan schoonmaken douches dagelijks nat schoonmaken, wekelijks handcontactpunten (deurklinken, kranen, lichtknopjes en al het andere wat vaak wordt aangeraakt) zeepresten verwijderen en ontkalken handdoekjes Minimaal ieder dagdeel vervangen, wassen op 60 C wassen. Let op: bij intensief gebruik vaker spiegel streepvrij schoonmaken tegels rondom toilet schrobben tegelwanden vlekken verwijderen Toiletborstel (op toilet) vervangen toiletdeur vloeren dagelijks nat schoonmaken, wekelijks schrobben wasmachine en -droger wastafels, kranen en overig sanitair dagelijks nat schoonmaken, wekelijks ontkalken wc-papier tijdig aanvullen wc-pot dagelijks binnen- en buitenkant nat schoonmaken, wekelijks binnenkant ontkalken Pagina 32 van 47

33 Keuken Onderdelen dagelijks wekelijks periodiek Opmerkingen aanrecht, kranen en gootsteen dagelijks en na ieder gebruik handcontactpunten (deurklinken, kranen, lichtknopjes en al het andere wat vaak wordt aangeraakt) schoonmaken, wekelijks aanslag verwijderen met periodieke ontkalker afzuigkap afzuigkap 1 keer per week, filters in de vaatwasmachine wanneer vet friteuse na gebruik ook ontvetten (buitenkant) keukenkastjes dagelijks kastdeurtjes schoonmaken, 4 keer per jaar binnen- en bovenkant koelkast controleer de houdbaarheid van producten wekelijks; binnen- en buitenkant schoonmaken; ook diepvriesvak kookplaten goed laten inwerken losse keukenmaterialen na gebruik handmatig met afwasmiddel of in de vaatwasmachine op 60 C wassen magnetron, grill en oven reinigingsmiddel goed laten inwerken meubilair (tafels, stoelen) snijplank na gebruik handmatig met afwasmiddel of in de vaatwasmachine op 60 C wassen vaatwasser filter 2 x per jaar reinigen vloer stofzuigen en dweilen Pagina 33 van 47

34 Slaapkamer Onderdelen dagelijks wekelijks periodiek Opmerkingen bedden Voor en na verhuurperiode of bij wisseling bezoekers, en minstens maandelijks reinigen en wassen. beddengoed geef nieuwe bezoekers altijd schoon linnengoed en beddengoed. Was van langdurige bezoekers minstens wekelijks op 60 C. dekbedden en dekens maandelijks (laten) wassen volgens handcontactpunten (deurklinken, kranen, lichtknopjes en al het andere wat vaak wordt aangeraakt) wasvoorschrift matras schoonmaken of eventueel vervangen bij zichtbaar vuil Pagina 34 van 47

35 Schoonmaakmaterialen Onderdelen dagelijks wekelijks periodiek Opmerkingen bezems, trekkers aangekleefd vuil verwijderen, ophangen (in opslag) dweilen, moppen weggooien na gebruik of dagelijks wassen met totaalwasmiddel volgens wasvoorschrift; drogen in droogtrommel emmers na gebruik schoonspoelen met heet water; goed laten drogen handdoeken, theedoeken en vaatdoekjes minimaal ieder dagdeel vervangen Let op: bij intensief gebruik vaker kunststofborstels na gebruik uitspoelen met heet water, uitslaan en ophangen met de borstelkop materiaalwagen naar beneden microvezeldoekjes na gebruik op minstens 60 C wassen zonder wasverzachter, droog bewaren opslagruimte minimaal 1 keer per maand sopdoeken na gebruik op minstens 60 C wassen Sproeiflacons (zelf aangemaakt sop) na gebruik legen, omspoelen en drogen stofdoeken (stofbindend en vochtig) na gebruik wassen met een totaalwasmiddel volgens wasvoorschrift; drogen in droogtrommel stofwisser wisdoekjes eenmalig gebruiken; stofwisser schoonmaken na gebruik en ophangen stofzuiger aangekleefd vuil van stofzuigermond na gebruik verwijderen; stofzuigerzak tijdig verwisselen, stoffilter vervangen volgens aanwijzingen fabrikant. toiletborstel na gebruik naspoelen, regelmatig vervangen opslagruimte minimaal 1 keer per maand Pagina 35 van 47

36 7 Bijlagen 7.1 Handhygiëne Bacteriën en virussen zijn overal, op deurknoppen, tafels, telefoons en andere voorwerpen, apparaten en materialen. Sommigen kunnen ziekteverwekkend zijn. Een van de meest voorkomende manier waarop ziekteverwekkers worden verspreid, is via de handen. Door regelmatig handhygiëne toe te passen wordt de kans dat u of iemand uit uw omgeving ziek wordt klein. Pas voor een goede handhygiëne onderstaande regels toe: Zijn uw handen zichtbaar vuil? Was uw handen met water en vloeibare zeep. Gebruik dan géén handdesinfecterend middel. Door zichtbaar vuil vermindert de werking van dit product. Zijn uw handen niet zichtbaar vuil? Dan mag u kiezen óf u uw handen wast met water en vloeibare zeep óf desinfecteert met een handdesinfectans. Pas de manieren niet allebei toe; de huid droogt dan te veel uit en beschadigt sneller. De handen worden voldoende schoon als u alleen wast óf desinfecteert. Pagina 36 van 47

37 Werkwijze handen wassen Was uw handen zo: Maak uw handen nat. Breng vloeibare zeep uit een dispenser aan op uw handen. Wrijf de zeep minimaal 10 seconden goed uit. Wrijf ook uw duimen, vingertoppen, polsen en de huid tussen uw vingers in. Spoel de zeep af. Droog uw handen en polsen met een wegwerpdoekje. Heeft u geen no-touch kraan? Sluit dan de kraan met het papieren wegwerpdoekje. Gooi het doekje weg. Pagina 37 van 47