Date de réception : 16/12/2011

Transcriptie

1 Date de réception : 16/12/2011

2 Resumé C-571/11-1 Zaak C-571/11 Resumé van het verzoek om een prejudiciële beslissing overeenkomstig artikel 104, lid 1, van het Reglement voor de procesvoering van het Hof van Justitie Datum van indiening: Verwijzende rechter: 14 november 2011 Tribunal Comercial Cluj / Roemenië Datum van de verwijzingsbeslissing: Verzoekende partij: Verwerende partijen: 19 september 2011 SC Volksbank România SA Andreia Câmpan Ioan Dan Câmpan Voorwerp van de procedure in het hoofdgeding Hoger beroep, strekkende tot vernietiging van het civiele vonnis van de Judecătoria Dej (rechter in eerste aanleg te Dej) van 8 december 2010, en tot afwijzing van het verzoek van verweerders, Andreia Câmpan en Ioan Dan Câmpan, om het in de Bijzondere voorwaarden van een kredietovereenkomst opgenomen beding inzake een commissieloon voor risico absoluut nietig te verklaren. Voorwerp en rechtsgrondslag van het prejudiciële verzoek Het verzoek om een prejudiciële beslissing krachtens artikel 267, eerste alinea, sub b, en derde alinea, VWEU betreft de uitlegging van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG. NL

3 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-571/11 Prejudiciële vraag Kunnen de begrippen voorwerp en/of prijs in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG, gelet op het feit dat volgens deze bepaling de beoordeling van het oneerlijke karakter van bedingen betrekking mag hebben noch op de bepaling van het voorwerp van de overeenkomst, noch op de gelijkwaardigheid van enerzijds de prijs of vergoeding en anderzijds de als tegenprestatie te leveren goederen of te verrichten diensten, voor zover die bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd, en aangezien overeenkomstig artikel 2, lid [2], sub a, van richtlijn 2008/48/EG, de in artikel 3, sub g, van deze richtlijn vervatte definitie van de totale kosten van het krediet voor de consument, die alle commissielonen omvatten die de consument in verband met de kredietovereenkomst moet betalen, niet van toepassing is om het voorwerp van een door een hypotheek gewaarborgde kredietovereenkomst te bepalen, aldus worden uitgelegd dat een commissieloon waarin een door een hypotheek gewaarborgde kredietovereenkomst voorziet, dat door partijen als commissieloon voor risico wordt aangemerkt, volgens de formule 0,22 % van het kredietsaldo wordt berekend en gedurende de volledige looptijd van de kredietovereenkomst maandelijks op de vervaldata moet worden betaald, onder het voorwerp en/of de prijs van die door een hypotheek gewaarborgde kredietovereenkomst valt? Aangevoerde bepalingen van Unierecht Artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG van de Raad van 5 april 1993 betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten. Aangevoerde bepalingen van nationaal recht Artikel 1, lid 3, van wet nr. 193/2000 betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten, verbiedt verkopers uitdrukkelijk, oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten op te nemen. Deze in 2000 vastgestelde wet is geherpubliceerd overeenkomstig het bepaalde in artikel V, sub m, van titel III, van wet nr. 363/2007 betreffende de strijd tegen oneerlijke praktijken van verkopers jegens consumenten en tot harmonisatie van de geldende regelgeving met het Europese consumentenbeschermingsrecht. Wet nr. 193/2000 geeft uitvoering aan richtlijn 93/13/EEG van de Raad. 2

4 SC VOLKSBANK ROMANIA SA Volgens artikel 2, leden 1 en 2, van wet nr. 193/2000 wordt verstaan onder consument, iedere natuurlijke persoon of vereniging van natuurlijke personen die op grond van een binnen de werkingssfeer van deze wet vallende overeenkomst handelt voor doeleinden buiten zijn handels-, industriële of productieactiviteit, ongeacht of het om een artisanale activiteit dan wel om een activiteit in het kader van een vrij beroep gaat; onder verkoper wordt verstaan, iedere natuurlijke of erkende rechtspersoon die op grond van een binnen de werkingssfeer van deze wet vallende overeenkomst handelt in het kader van zijn handels-, industriële of productieactiviteit, ongeacht of het om een artisanale activiteit dan wel om een activiteit in het kader van een vrij beroep gaat, alsmede iedere andere persoon die met hetzelfde doel voor ogen in naam en voor rekening van een dergelijke persoon handelt. Artikel 4 van wet nr. 193/2000 luidt: 1. Een beding in een overeenkomst waarover niet rechtstreeks met de consument is onderhandeld, wordt als oneerlijk beschouwd indien het op zichzelf beschouwd of samen met andere bepalingen in de overeenkomst, in strijd met de goede trouw, het evenwicht tussen de rechten en verplichtingen van de partijen ten nadele van de consument aanzienlijk verstoort. 2. Een beding in een overeenkomst wordt geacht niet het voorwerp van rechtstreekse onderhandeling met de consument te zijn geweest, wanneer het is opgesteld zonder dat de consument de mogelijkheid is geboden om de aard ervan te beïnvloeden, zoals bij standaardovereenkomsten of door verkopers op de markt voor een product of dienst toegepaste algemene verkoopvoorwaarden. 3. Het feit dat sommige onderdelen van de bedingen in een overeenkomst of een beding het voorwerp zijn geweest van rechtstreekse onderhandeling met de consument sluit de toepassing van deze wet op de rest van de overeenkomst niet uit, indien de globale beoordeling leidt tot de conclusie dat het niettemin gaat om een overeenkomst die van tevoren eenzijdig door de verkoper is opgesteld. Wanneer de verkoper stelt dat een standaardbeding het voorwerp is geweest van rechtstreekse onderhandeling met de consument, dient hij dit te bewijzen. 4. De lijst opgenomen in de bijlage die integraal deel uitmaakt van deze wet, vermeldt bij wijze van voorbeeld een aantal bedingen die als oneerlijk worden beschouwd. 5. Onverminderd de bepalingen van deze wet, wordt het oneerlijke karakter van een beding in een overeenkomst beoordeeld op basis van: a) de aard van de producten of diensten waarop de overeenkomst betrekking heeft op het ogenblik waarop deze wordt gesloten; b) alle factoren die voor de sluiting van de overeenkomst beslissend zijn geweest; c) andere bedingen in de overeenkomst of andere overeenkomsten waarvan deze afhankelijk is. 3

5 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-571/11 6. De beoordeling van het oneerlijke karakter van de bedingen heeft geen betrekking op de bepaling van het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst, noch op de gelijkwaardigheid van enerzijds de prijs of vergoeding en anderzijds de als tegenprestatie te leveren goederen of te verrichten diensten, voor zover die bedingen op een gemakkelijk begrijpelijke wijze zijn geformuleerd. Uit de hierboven weergegeven bepalingen blijkt dat de artikelen 2, sub b en c, 3 en 4 van richtlijn 93/13/EEG bij wet nr. 193/2000 in nagenoeg letterlijke bewoordingen in Roemeens recht zijn omgezet. Van wezenlijk belang is dat de Roemeense wetgever ervoor heeft geopteerd artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG in nationaal recht om te zetten, voor zover hij in artikel 4, lid 6, van wet nr. 193/2000 uitdrukkelijk bepaalt dat [d]e beoordeling van het oneerlijke karakter van de bedingen [...] geen betrekking [heeft] op de bepaling van het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst, noch op de gelijkwaardigheid van enerzijds de prijs of vergoeding en anderzijds de als tegenprestatie te leveren goederen of te verrichten diensten, voor zover die bedingen op een gemakkelijk begrijpelijke wijze zijn geformuleerd. Korte uiteenzetting van de feiten en de procedure in het hoofdgeding 1 Op 2 september 2008 hebben I. D. Câmpan en A. Câmpan als kredietnemers (hierna: kredietnemers ) met de SC VOLKSBANK SA als kredietgeefster (hierna: bank ) een kredietovereenkomst voor een bedrag van ,00 CHF (hierna: kredietovereenkomst ) gesloten. 2 De kredietovereenkomst werd gesloten voor de duur van 300 maanden, met ingang van de datum van ondertekening ervan, tegen een jaarlijkse rente van 3,98 % op de dag van sluiting van de overeenkomst en met een jaarlijks kostenpercentage van 6,93 %. Aanvankelijk waren de kredietnemers en de bank een variabele rentevoet overeengekomen, waarbij op grond van het beding in artikel 3, sub d, van de Bijzondere contractuele voorwaarden de bank zich voorbehoudt de rentevoet aan te passen wanneer er zich grote schommelingen op de geldmarkt voordoen, en een nieuwe rentevoet aan de kredietnemers mee te delen; de aldus gewijzigde rentevoet is van toepassing vanaf de datum waarop er kennis van wordt gegeven. Tot zekerheid van de terugbetaling van het krediet kwamen de bank en de kredietnemers de vestiging van een hypotheek van eerste rang op een onroerend goed in Dej overeen. In het beding in artikel 5, sub a, van de bijzondere voorwaarden van de kredietovereenkomst verbonden de kredietnemers zich ertoe, de bank een commissieloon voor risico te betalen, dat volgens de formule 0,22 % van het kredietsaldo werd berekend en gedurende de volledige looptijd van de kredietovereenkomst maandelijks op de vervaldata moest worden voldaan. Dit commissieloon wordt in artikel 3, lid 5, van de 4

6 SC VOLKSBANK ROMANIA SA Algemene contractuele voorwaarden beschreven als volgt: Om het krediet te verkrijgen, zijn de kredietnemers de bank een commissieloon voor risico verschuldigd, dat wordt berekend op het kredietsaldo en gedurende de volledige looptijd van de kredietovereenkomst maandelijks moet worden betaald; de wijze van berekening van dat commissieloon en de datum/data van betaling worden in de bijzondere voorwaarden vastgesteld. 3 Op 29 juni 2010 hebben de kredietnemers en de bank na besprekingen addendum nr. 1 bij de kredietovereenkomst ondertekend, waarbij artikel 3, sub d, van de bijzondere voorwaarden van de kredietovereenkomst werd ingetrokken, zodat het voor de bank niet langer mogelijk was, de rentevoet te herzien. Bij de uitvoering van de kredietovereenkomst hebben de kredietnemers de bank verzocht, ook het commissieloon voor risico te laten vallen, maar dit is door de bank geweigerd. 4 Op 24 augustus 2010 en 27 oktober 2010 hebben de kredietnemers zich vervolgens tot de Judecătoria Dej gewend met het verzoek om het beding in artikel 5, sub a, van de bijzondere voorwaarden van de kredietovereenkomst absoluut nietig te verklaren en de bank te gelasten alle door haar aan commissieloon voor risico geïnde bedragen terug te geven. 5 Bij civiel vonnis van 8 december 2010 heeft de Judecătoria Dej de verzoeken van de kredietnemers toegewezen, het voornoemde beding (met betrekking tot het in de bijzondere voorwaarden van de kredietovereenkomst voorziene commissieloon voor risico) absoluut nietig verklaard en de bank dienovereenkomstig bevolen 5 920,00 CHF aan ontvangen commissieloon voor risico aan de kredietnemers terug te geven. 6 De bank heeft tegen het civiele vonnis van de Judecătoria Dej hoger beroep ingesteld, strekkende tot vernietiging van het bestreden vonnis en afwijzing van kredietnemers' verzoek, waarop het procesdossier aan de rechter in hogere aanleg, het Tribunal Comercial Cluj (handelsrechtbank te Cluj), is gestuurd. Voornaamste argumenten van partijen in het hoofdgeding 7 Op 20 juni 2011 heeft de bank het Tribunal Comercial Cluj verzocht, het Hof drie prejudiciële vragen te stellen. 8 Op 5 september 2011 heeft de bank uitdrukkelijk te kennen gegeven, af te zien van haar verzoek om voorlegging aan het Hof van de derde vraag. 9 In de verwijzingsbeslissing is het Tribunal Comercial Cluj gedeeltelijk op het verzoek van de bank ingegaan en heeft het beslist het Hof van Justitie van de Europese Unie alleen de vraag over de uitlegging van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG voor te leggen. 5

7 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-571/11 10 De bank stelt in wezen dat ingevolge artikel 3, sub g en i, van richtlijn 2008/48 het jaarlijkse kostenpercentage (JKP) de totale kosten van het krediet weergeeft, dat wil zeggen alle kosten, met inbegrip van rente, commissielonen, belastingen en vergoedingen van welke aard ook, die de consument in verband met de kredietovereenkomst moet betalen en die de kredietgever bekend zijn. Volgens haar zijn bijgevolg de bedingen die betrekking hebben op rente, commissielonen of kosten, ongeacht of deze bij afloop van de overeenkomst dan wel eerder worden geïnd, bestanddelen van de totale kosten van het krediet. Deze kosten vormen, samen met de winstmarge (een fractie van de rentevoet) van de bank, de prijs van de kredietovereenkomst, die de hoofdcomponent van het voorwerp van de consumentenkredietovereenkomst is. 11 In hun op 25 augustus 2011 ingediende schriftelijke opmerkingen hebben de kredietnemers verzocht om afwijzing van het door de bank geformuleerde verzoek om een prejudiciële verwijzing naar het Hof. 12 Zij hebben aangevoerd dat de rechtsgrondslag voor hun verzoek moet worden gezocht in de bepalingen van wet nr. 193/2000, terwijl de prejudiciële vragen uitsluitend op richtlijn 93/13/EEG betrekking kunnen hebben. 13 Volgens hen heeft het Hof die vragen reeds beantwoord in het arrest in de zaak Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, C-484/08, en is het verzoek van de bank niet-ontvankelijk. 14 Zij hebben zich op het standpunt gesteld dat richtlijn 93/13/EEG, hoewel deze slechts voorziet in een gedeeltelijke en minimale harmonisatie van de nationale wettelijke regelingen inzake oneerlijke bedingen, de lidstaten niettemin de mogelijkheid biedt om de consument een hoger beschermingsniveau te garanderen dan het niveau dat de richtlijn zelf vereist. Zo bepaalt artikel 8 van de richtlijn uitdrukkelijk dat de lidstaten ter verhoging van het beschermingsniveau van de consument op het onder deze richtlijn vallende gebied strengere bepalingen kunnen aannemen of handhaven. Korte uiteenzetting van de motivering van de verwijzing 15 Het staat aan de Roemeense rechter de bepaling van nationaal recht, dat wil zeggen artikel 4, lid 6, van wet nr. 193/2000, waarin het bepaalde in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG nagenoeg letterlijk is overgenomen, uit te leggen. Aangezien hij moet uitmaken wat de juiste uitlegging van het bepaalde in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG is, oordeelt de Roemeense rechter het wenselijk, het Hof de onderhavige prejudiciële vraag voor te leggen. In wezen dient de verwijzende rechter te beoordelen of de begrippen voorwerp en/of prijs in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG aldus kunnen worden uitgelegd dat een commissieloon waarin een door een hypotheek gewaarborgde kredietovereenkomst voorziet, dat door partijen als commissieloon voor risico wordt aangemerkt, volgens de formule 0,22 % van het kredietsaldo wordt 6

8 SC VOLKSBANK ROMANIA SA berekend en gedurende de volledige looptijd van de kredietovereenkomst maandelijks op de vervaldata moet worden betaald, onder het voorwerp en/of de prijs van die door een hypotheek gewaarborgde kredietovereenkomst valt. 16 Anders dan de kredietnemers is de verwijzende rechter van oordeel dat het Hof het probleem van de uitlegging van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG in geen van de door hen aangevoerde arresten heeft opgelost. 17 Aan de arresten van het Hof in de Spaanse zaken (arresten van 3 juni 2010, Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, C-484/08; 27 juni 2000, Océano Grupo Editorial en Salvat Editores, gevoegde zaken C-240/98 C-244/98, en 26 oktober 2006, Mostaza Claro, C-168/05) ligt een situatie naar Spaans nationaal recht ten grondslag die volledig verschilt van de situatie naar Roemeens nationaal recht. Artikel 8 van richtlijn 93/13/EEG staat de nationale wetgevers toe (en legt hun niet de verplichting op), een hoger niveau van consumentenbescherming vast te stellen dan het niveau dat door de richtlijn wordt gewaarborgd. Zoals ondubbelzinnig blijkt uit het arrest in de zaak Caja de Ahorros y Monte de Piedad de Madrid, C-484/08, heeft de Spaanse Staat bij de omzetting van richtlijn 93/13/EEG het bepaalde in artikel 4, lid 2, daarvan niet in het nationale recht overgenomen. Bijgevolg kunnen de Spaanse rechters bij de beoordeling van het oneerlijke karakter van een contractueel beding het eigenlijke voorwerp en de prijs van de overeenkomst alsmede de onderlinge gelijkwaardigheid daarvan in aanmerking nemen. 18 De situatie naar Roemeens nationaal recht is volledig verschillend, aangezien de Roemeense wetgever artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG letterlijk in artikel 4, lid 6, van wet nr. 193/2000 heeft overgenomen, zodat het oneerlijke karakter van een contractueel beding noch aan het eigenlijke voorwerp en de prijs, zoals die contractueel zijn overeengekomen, noch aan de onderlinge gelijkwaardigheid daarvan kan worden getoetst. 19 Het Tribunal Comercial Cluj is van oordeel dat ook de arresten van het Hof in de zaken Commissie/Zweden, C-478/99, en Freiburger Kommunalbauten, C-237/02, het probleem van de uitlegging van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG niet verduidelijken, daar het eerste arrest betrekking heeft op de verplichting voor de lidstaten om de in bijlage bij de richtlijn opgenomen lijst van bedingen die als oneerlijk kunnen worden aangemerkt, in de nationale wettelijke regeling over te nemen, terwijl in het tweede arrest wordt vastgesteld dat de nationale rechter bevoegd is om te beoordelen of een bepaald beding een oneerlijk karakter heeft. In wezen heeft het Hof ook in de zaak Pohotovost s.r.o., C-76/10, in dezelfde zin geoordeeld. In overeenstemming daarmee stelt het Tribunal Comercial Cluj vast dat ook de beslissingen van het Hof in de zaken Pohotovost s.r.o., C-76/10, en Pannon GSM Zrt, C-243/08, geen oplossing bieden voor het probleem in de onderhavige zaak, aangezien de bevoegdheid van de nationale rechters om het oneerlijke karakter van een contractueel beding ambtshalve te beoordelen niet van 7

9 RESUMÉ VAN HET VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING ZAAK C-571/11 belang is voor de juiste uitlegging van de omvang van de begrippen voorwerp en prijs in artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG. 20 Uit de beschikking van het Hof in de zaak Pohotovost s.r.o., C-76/10 (punt 3 van het dictum), gelezen in samenhang met het arrest in de zaak VB Penzugyi Lizing Zrt, C-137/08 (punt 2 van het dictum), leidt het Tribunal Comercial Cluj daarentegen af dat het Hof ratione materiae over volledige rechtsmacht beschikt om het in artikel 3, lid 1, van richtlijn 93/13/EEG gebruikte begrip oneerlijk beding uit te leggen, alsmede om de indicatieve of verplichte criteria vast te stellen die de nationale rechters bij de uitlegging van een contractueel beding in het licht van richtlijn 93/13/EEG moeten hanteren. Stellig staat het uiteindelijk aan de nationale rechter, in het licht van deze criteria te beoordelen of een bepaald contractueel beding al dan niet oneerlijk is. 21 Dit is ook het doel dat de Roemeense rechter met de onderhavige verwijzing nastreeft. Met de onderhavige prejudiciële vraag aan het Hof verzoekt het Tribunal Comercial Cluj om uitlegging van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG, die als leidraad zal dienen voor de uitlegging van de nationale bepaling, namelijk artikel 4, lid 6, van wet nr. 193/2000, in overeenstemming met het doel van het Unierecht. 8