Datum van inontvangstneming : 22/05/2012

Transcriptie

1 Datum van inontvangstneming : 22/05/2012

2 Vertaling C-123/12-1 Datum van indiening: 6 maart 2012 Verwijzende rechter: Zaak C-123/12 Verzoek om een prejudiciële beslissing Tribunalul Giurgiu (Roemenië) Datum van de verwijzingsbeslissing: Verzoekende partij: Verwerende partij: 29 februari 2012 SC Volksbank România S.A. COMISARIATUL JUDEȚEAN PENTRU PROTECȚIA CONSUMATORILOR Giurgiu [omissis] Tribunalul Giurgiu Krachtens artikel 267 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), artikel 23 van het Statuut van het Hof van Justitie van de Europese Unie en de Informatienota voor de indiening van prejudiciële verzoeken door de nationale rechters, formuleert de Tribunalul Giurgiu, in de procedure tussen SC Volksbank România S.A. (hierna: SC VOLKSBANK ), en COMISARIATUL JUDEȚEAN PENTRU PROTECȚIA CONSUMATORILOR Giurgiu (districtscommissariaat voor consumentenbescherming van Giurgiu) (hierna: CJPC Giurgiu ), NL

3 VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING VAN ZAAK C-123/12 (hierna tezamen: partijen ), op verzoek van de SC Volksbank, het onderhavige VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING KRACHTENS ARTIKEL 267 VAN HET VERDRAG BETREFFENDE DE WERKING VAN DE EUROPESE UNIE waarbij het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: Hof van Justitie ) wordt verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen, waarvan de beantwoording nuttig en noodzakelijk is voor de beslechting van de voormelde zaak: 1. Moet artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG van de Raad aldus worden uitgelegd dat de in deze bepaling bedoelde begrippen eigenlijk voorwerp van de overeenkomst en prijs de elementen omvatten die de tegenprestatie vormen waarop een kredietinstelling op grond van een overeenkomst voor consumentenkrediet recht heeft, te weten het jaarlijkse kostenpercentage van een kredietovereenkomst, dat met name bestaat uit de vaste of variabele rentevoet, de bankkosten en de andere in de overeenkomst opgenomen en bepaalde kosten? 2. Moet artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13/EEG van de Raad aldus worden uitgelegd dat een lidstaat die deze bepaling in intern procesrecht heeft omgezet, in het kader van de uitoefening van de rechterlijke bevoegdheid mag toetsen of de overeenkomst oneerlijke bedingen bevat die betrekking hebben op het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst en op de prijs? Om deze redenen VOORWERP VAN HET GEDING EN RELEVANTE FEITEN 1. Feiten 1.1 Op 23 april 2007 hebben de S.C. Volksbank România S.A. en Bădărău Bogdan Viorel kredietovereenkomst nr gesloten. Punt 3, sub d, betreffende de bijzondere voorwaarden van de overeenkomst bevat het volgende beding: De bank behoudt zich het recht voor om de toepasselijke rentevoet te wijzigen in geval van grote schommelingen op de geldmarkt en deelt de nieuwe rentevoet aan de kredietnemer mee. De aldus gewijzigde rentevoet zal van toepassing zijn vanaf de datum van kennisgeving ervan. 1.2 Het krediet bedroeg 3000 EUR, met een jaarlijkse vaste rentevoet van 9 % (jaarlijks kostenpercentage, hierna: JKP 13,5 %). Er was ook een aflossingstabel opgesteld. Vervolgens heeft de bank de rentevoet eenzijdig gewijzigd van 9 % in 12 % (JKP 16,93 %) en een nieuwe aflossingstabel opgesteld. Het maandelijks af te lossen bedrag is gestegen van 71,48 tot 74,81 EUR. 2

4 SC VOLKSBANK ROMÂNIA 1.3 Naar aanleiding van die wijziging van de rentevoet en van de eruit voortvloeiende verhoging van het maandelijks af te lossen bedrag, heeft de klant zich tot de CJPC Giurgiu gewend. 1.4 Gelet op dergelijke contractuele bepalingen, heeft de CJPC Giurgiu geoordeeld dat dit beding in de kredietovereenkomst een oneerlijk beding was, aangezien verzoeker door de bepalingen van hoofdstuk 3, sub a en d, van de overeenkomst zou kunnen worden misleid in de zin van artikel 1, lid 1, van wet 193/2000, aangezien de bedingen van de overeenkomsten die aan de klanten worden aangeboden duidelijk en ondubbelzinnig moeten zijn, en geen specifieke kennis mogen vereisen om te worden begrepen. Er bestaat een vermoeden dat het in hoofdstuk 3, sub d, bedoelde beding van overeenkomst nr van 23 april 2007 oneerlijk is in de zin van artikel 4, lid 4, van en bijlage 1, lid 1, sub b, bij wet 193/2000 aangezien het aan de klant contractuele voorwaarden oplegt waarvan deze ten tijde van de sluiting van de overeenkomst niet effectief kennis heeft kunnen nemen, nu dit beding alleen bepaalt vanaf wanneer de rentevoet kan worden gewijzigd, te weten wanneer zich grote schommelingen op de geldmarkt voordoen, zonder de wijze te vermelden waarop die wijzigingen worden berekend. Daarenboven is de aanpassing van de rentevoet overeenkomstig hoofdstuk 3, sub d, in strijd met het in hoofdstuk 3, sub a, bedoelde beding, volgens hetwelk de rentevoet vast is. 1.5 Op 13 november 2009 heeft verzoeker in eerste aanleg CJPC Giurgiu, bij de Judecătoria Giurgiu (rechtbank van eerste aanleg te Giurgiu), krachtens artikel 12 van wet 193/2000 beroep ingesteld tegen verweerster in eerste aanleg, de SC VOLKSBANK. 1.6 Verzoeker in eerste aanleg heeft de rechter verzocht om toepassing van artikel 13 van wet 193/2000, waarin de administratieve sanctie en de passende bijkomende maatregel zijn bepaald. 2. Vonnis van rechter in eerste aanleg 2.1. Bij civielrechtelijk vonnis van 4 januari 2010 heeft de Judecătoria Giurgiu het door CJPC Giurgiu ingestelde beroep verworpen De CJPC Giurgiu is tegen dat vonnis opgekomen en de hogere voorziening is toegewezen bij arrest van 23 juni 2010, waarbij het civielrechtelijke vonnis van 4 januari 2010 is vernietigd en de zaak naar de rechter ten gronde is teruggewezen voor een nieuwe uitspraak Ten vervolge op die terugwijzing heeft de Judecătoria Giurgiu bij civielrechtelijk vonnis van 22 april 2011 beslist: 3

5 VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING VAN ZAAK C-123/12 Het door verzoeker in eerste aanleg, CJPC Giurgiu, tegen verweerster in eerste aanleg, de SC VOLKSBANK ROMÂNIA S.A, ingestelde beroep wordt toegewezen. Punt 3, sub d, van kredietovereenkomst nr van 23 april 2007 is een oneerlijk beding in de zin van artikel 4 van wet 193/2000. De in overeenkomst nr van 23 april 2007 bepaalde jaarlijkse rentevoet van 9 % moet (jaarlijks kostenpercentage van 13,5 %) worden hersteld. 3. Samenvatting van de argumenten van partijen 3.1 Volgens de JPC Giurgiu moet een dergelijk beding betreffende de wijziging van de rentevoet als oneerlijk worden beschouwd in de zin van wet 193/2000, waarin de eisen en criteria zijn bepaald aan de hand waarvan wordt nagegaan of een beding oneerlijk is. 3.2 Voor deze rechtbank heeft de SC VOLKSBANK, naast andere overwegingen waarmee zij de afwijzing van de argumenten van de CJPC Giurgiu beoogt te verkrijgen, benadrukt dat een van de in wet 193/2000 gestelde voorwaarden om een beding als oneerlijk te beschouwen, is dat het beding geen betrekking heeft op de bepaling van het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst. Artikel 4, lid 6, van wet 193/2000 geeft uitvoering aan artikel 4 van richtlijn 93/13, dat in lid 2 bedingen met betrekking tot het voorwerp en de prijs van de overeenkomst van de beoordeling van het oneerlijke karakter uitsluit. Het jaarlijkse kostenpercentage (TAEG) is de totale kostprijs van het krediet, te weten alle kosten, daaronder begrepen de rente, commissies, belastingen en alle andere kosten die de consument in het kader van de kredietovereenkomst moet betalen en die door de kredietverlener gekend zijn (...). De Bank heeft aangevoerd dat dergelijke bedingen met betrekking tot de rente, de commissies of kosten, of deze nu invorderbaar zijn op de vervaldag dan wel eerder, elementen van de totale kosten van het krediet vormen. Deze kosten zijn de prijs van de kredietovereenkomst, die het wezenlijke bestanddeel van het voorwerp van de kredietovereenkomst vormt. 3.3 Voorts heeft de SC VOLKSBANK betoogd dat het Hof van Justitie van de Europese Unie de niet-omzetting van die bepalingen in intern recht heeft veroordeeld in de zaak C-144/99, Commissie/Koninkrijk der Nederlanden, van 10 mei De SC VOLKSBANK stelt dat uit de motivering van dit arrest blijkt 4

6 SC VOLKSBANK ROMÂNIA dat volgens het Hof van Justitie de bepalingen van dat artikel uniform moeten worden toegepast, zowel op wetgevend vlak als door de rechter. 4. In rechte In rechte hebben de rechters in vorige aanleg zich uitgesproken als volgt: In eerste aanleg heeft de rechter bevestigd dat artikel 1, sub a, van de bijlage bij wet 193/2000 een uitzondering invoert op het verbod om de contractuele voorwaarden eenzijdig te wijzigen, door te aanvaarden dat de financiële dienstverlener (zoals in het hoofdgeding) zich het recht voorbehoudt om zonder voorafgaande verwittiging de rentevoet te wijzigen ten nadele van de consument [...], mits op de handelaar de verplichting rust om de andere contractspartijen hiervan in kennis te stellen en deze vrij zijn om onmiddellijk afstand te doen van de overeenkomst In de procedure na de terugverwijzing heeft de rechter, wat het oneerlijk karakter van het beding betreft, als volgt geoordeeld: Om te beginnen zij gepreciseerd dat het hier gaat om het in artikel 4, lid 2, van wet 193/2000 bedoelde geval, dat de tussen partijen gesloten overeenkomst een op voorhand opgestelde standaardovereenkomst is en de eventuele verschillen tussen deze en andere overeenkomsten niet het gevolg zijn van onderhandelingen met de klanten, maar verband houden met de specificiteit van elke klant. Over de overeenkomst en de bedingen ervan is dus door de partijen niet onderhandeld, aangezien geen enkel bewijselement in de zin van artikel 1169 van het burgerlijk wetboek aantoont dat dit is gebeurd. 4.3 In de tussen partijen gesloten kredietovereenkomst zijn in artikel 3, sub a, gegevens betreffende de rente ingevoegd en is bepaald dat de jaarlijkse rentevoet 9 % bedraagt en vast is. 4.4 Verder in de overeenkomst is vermeld dat, hoewel het om een vaste rentevoet gaat, de bank zich het recht voorbehoudt om de rentevoet te wijzigen in geval van grote schommelingen op de geldmarkt. De bank geeft de kredietnemer hierbij kennis van de nieuwe rentevoet, die vanaf de kennisgeving van toepassing zal zijn. 4.5 In november 2007 heeft verweerster in eerste aanleg de jaarlijkse rentevoet gewijzigd van 9 in 12 % (JKP 16,93 %). Verweerster in eerste aanleg heeft de rentevoet echter gewijzigd zonder de consument een volledige en duidelijke uitleg te verstrekken over de redenen die tot die maatregel hebben geleid. 5

7 VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING VAN ZAAK C-123/ Evenmin zijn in de overeenkomst de concrete criteria vermeld aan de hand waarvan de bank de rentevoet eenzijdig kan wijzigen en de klant de deugdelijkheid van die redenen alsook de evenredigheid van de ingevoerde wijzigingen kan nagaan. 4.7 Het contractuele beding betreffende de wijziging van de rentevoet geeft geen nauwkeurig vastgestelde indicator aan, maar verwijst op algemene wijze naar het ontstaan van grote schommelingen op de geldmarkt. Een dergelijke vage formulering is volgens de rechter in de procedure na terugverwijzing geen beding waarvan de klant kennis heeft kunnen nemen. Deze rechter heeft geoordeeld dat de uitdrukking kennisname niet restrictief mag worden uitgelegd, in die zin dat kan worden aangenomen dat de klant, door de ondertekening van de overeenkomst alleen, er effectief kennis van heeft kunnen nemen. Een dergelijke uitlegging is nodig gelet op de doelstelling van wet 193/2000 en ook op het beding dat als voorbeeld in lid 1, sub b, van de bijlage bij de wet is opgenomen en waarin wordt verwezen naar de effectieve mogelijkheid om kennis te nemen van de inhoud van een beding. 4.8 Om die redenen heeft de rechter in de procedure na terugverwijzing geoordeeld dat de consument (de klant) ten tijde van de sluiting van de overeenkomst niet de effectieve mogelijkheid heeft gehad om kennis te nemen van bedoeld beding, aangezien dit beding alleen een algemene formulering bevatte, die nadien alleen in het voordeel van de bank en haar belangen is uitgelegd. De consument heeft niet eens de kans gehad om na te gaan of de verhoging van de rentevoet noodzakelijk, reëel en evenredig met de schommeling was. Diezelfde rechter heeft daarenboven geoordeeld dat niet kan worden ontkend dat er de laatste jaren op de geldmarkt belangrijke negatieve schommelingen zijn geweest. Een eenzijdige wijziging van een wezenlijke contractuele voorwaarde kan echter alleen gebeuren op grond van duidelijke regels die het onderzoek en de controle van de wijzigingen en van de evenredigheid ervan mogelijk maken. 5. Nationale rechtspraak 5.1 De nationale rechtspraak betreffende het al dan niet oneerlijke karakter van bedingen in een door een consument gesloten kredietovereenkomst lijkt uiteen te lopen. Sommige rechters zijn van oordeel dat dergelijke bedingen oneerlijk zijn en voor niet-geschreven moeten worden gehouden. Andere rechters zijn daarentegen van oordeel dat over die bedingen vrij is onderhandeld en dat zij door de consument zijn aanvaard. Geen van laatstgenoemde rechters heeft echter getoetst of een dergelijke redenering verenigbaar is met artikel 4, lid 6, van wet 193/ Beroep 6

8 SC VOLKSBANK ROMÂNIA 6.1 De SC VOLKSBANK is opgekomen tegen vonnis nr van 22 april 2011 van de Judecătoria Giurgiu. In haar hoger beroep heeft de bank opnieuw aangevoerd dat de eenzijdige bepaling van de rentevoet verenigbaar is met wet 193/2000. Zij heeft betoogd dat wet 193/2000 twee negatieve en één positieve voorwaarde stelt. Indien cumulatief aan deze voorwaarden is voldaan, is sprake van een oneerlijk beding. Het gaat om de volgende voorwaarden: - het oneerlijke karakter van het beding veroorzaakt een aanzienlijk onevenwicht tussen de rechten en plichten van de partijen; - over het beding is niet onderhandeld; - het beding betreft niet het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst. Voorts heeft de SC VOLKSBANK aangevoerd dat het beding dat is opgenomen in de kredietovereenkomsten die zij met de kredietnemers (de klanten) heeft gesloten, en waarin is bepaald dat de SC VOLKSBANK de rentevoet mag wijzigen naargelang van de grote schommelingen die zich op de geldmarkt voordoen, aan geen van de drie bovenvermelde cumulatieve criteria voldoen, aangezien: a) over het in artikel 3, sub d, van de bijzondere voorwaarden neergelegde beding is onderhandeld; b) het in artikel 3, sub d, van de kredietovereenkomst neergelegde beding geen aanzienlijk onevenwicht tussen de rechten en plichten van de partijen veroorzaakt. Om uit te maken of sprake is van een aanzienlijk onevenwicht tussen de twee partijen ten gevolge van een beding betreffende de wijziging van de rentevoet, moet de rechter zijn onderzoek beginnen met de precieze bepaling van het voorwerp van de overeenkomst. Bij een kredietovereenkomst bestaat het voorwerp in het ter beschikking stellen van een geldbedrag, voor een welbepaalde periode tegen een welbepaalde prijs. Deze prijs bestaat uit rente en commissies en de rente omvat de kosten die de SC VOLKSBANK heeft gemaakt om het geleende bedrag voor een welbepaalde periode ter beschikking te stellen. c) het beding betreffende de rentevoet verband houdt met het eigenlijke voorwerp van de kredietovereenkomsten. 7

9 VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING VAN ZAAK C-123/12 Een beding is oneerlijk wanneer dit het contractuele evenwicht wijzigt, meestal op een voor de consument nauwelijks of moeilijk waarneembare wijze. Dit is echter niet het geval met artikel 3, sub d, aangezien het beding een wezenlijk bestanddeel van het voorwerp van de kredietovereenkomst is. De rentevoet is het kernelement en de bank stelt haar klanten bij het eerste contact met het oog op de sluiting van een kredietovereenkomst daarvan in kennis, aangezien dit het belangrijkste criterium van mededinging tussen de banken is. 7. Recht van de Unie 7.1 Richtlijn 93/13 betreffende oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten is bekendgemaakt in het Publicatieblad L 95 van 21 april Artikel 4 ervan bepaalt: 1. Onverminderd artikel 7 worden voor de beoordeling van het oneerlijke karakter van een beding van een overeenkomst alle omstandigheden rond de sluiting van de overeenkomst, alsmede alle andere bedingen van de overeenkomst of van een andere overeenkomst waarvan deze afhankelijk is, op het moment waarop de overeenkomst is gesloten in aanmerking genomen, rekening houdend met de aard van de goederen of diensten waarop de overeenkomst betrekking heeft. 2. De beoordeling van het oneerlijke karakter van bedingen heeft geen betrekking op de bepaling van het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst, noch op de gelijkwaardigheid van enerzijds de prijs of vergoeding en anderzijds de als tegenprestatie te leveren goederen of te verrichten diensten, voor zover die bedingen duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd. 8. Nationaal recht 8.1 Wet 193/2000 inzake oneerlijke bedingen in overeenkomsten tussen handelaars en consumenten Artikel 1. - (1) Elke overeenkomst tussen handelaars en consumenten betreffende de verkoop van goederen of het verrichten van diensten moet contractuele bedingen bevatten die duidelijk en ondubbelzinnig zijn en geen specifieke kennis vereisen om te worden begrepen. (2) In geval van twijfel over de uitlegging van contractuele bedingen, moeten deze in het voordeel van de consument worden uitgelegd. 8

10 SC VOLKSBANK ROMÂNIA (3) Het is de handelaars verboden oneerlijke bedingen in consumentenovereenkomsten op te nemen. Artikel 4: (6) De beoordeling van het oneerlijke karakter van de bedingen heeft geen betrekking op de bepaling van het eigenlijke voorwerp van de overeenkomst, noch op de gelijkwaardigheid van enerzijds de prijs of vergoeding en anderzijds de als tegenprestatie te leveren goederen of te verrichten diensten, voor zover die bedingen in een gemakkelijk te begrijpen taal zijn geformuleerd. Bijlage bij wet 193/2000: LIJST van als oneerlijk beschouwde bedingen: (1) Worden als oneerlijk beschouwd de contractuele bedingen die: a) de handelaar machtigen zonder geldige, in de overeenkomst vermelde reden de voorwaarden van de overeenkomst eenzijdig te wijzigen. De bepalingen sub a verzetten zich niet tegen bedingen waarbij de financiële dienstverlener zich het recht voorbehoudt om, wanneer daarvoor een geldige reden bestaat, zonder voorafgaande verwittiging de rentevoet van een door hem aan een consument verleende lening of krediet te wijzigen of om het bedrag van andere met financiële diensten verband houdende lasten te wijzigen, mits op de handelaar de verplichting rust om de andere partijen bij de overeenkomst hiervan in kennis te stellen en deze vrij zijn om onmiddellijk afstand te doen van de overeenkomst. De bepalingen sub a verzetten zich evenmin tegen bedingen waarbij de financiële dienstverlener zich het recht voorbehoudt om de contractuele voorwaarden van een overeenkomst voor onbepaalde tijd eenzijdig te wijzigen, mits op de handelaar de verplichting rust om de consument binnen een passende termijn hiervan in kennis te stellen en deze vrij is om onmiddellijk afstand te doen van de overeenkomst. b) de consument verplichten om contractuele voorwaarden te aanvaarden waarvan hij ten tijde van de sluiting van de overeenkomst niet effectief kennis heeft kunnen nemen. 9. Redenen waarom de appèlrechter om een prejudiciële beslissing verzoekt 9.1 Aangezien het toepassen van het gemeenschapsrecht een taak is van de nationale rechters, als rechters van gemeen recht ter zake van het gemeenschapsrecht, is de verwijzende rechter van oordeel dat een antwoord van het Hof van Justitie op de onderhavige vragen noodzakelijk is, omdat de nationale bepalingen van wet 193/2000 een onjuiste en onvolledige omzetting van het toepasselijke gemeenschapsrecht in nationaal recht lijken te vormen. Omdat de 9

11 VERZOEK OM EEN PREJUDICIËLE BESLISSING VAN ZAAK C-123/12 nationale regeling in strijd is met de communautaire regeling, lijkt het zinvol het Hof van Justitie de hierboven geformuleerde prejudiciële vragen, om de uitlegging van artikel 4, lid 2, van richtlijn 93/13, te stellen zodat met behulp van deze uitlegging kan worden overgegaan tot beslechting van het bij de onderhavige rechter aanhangige geding door een beslissing overeenkomstig de uitspraak van het Hof. 9.2 Het wezenlijke bestanddeel van het voorwerp van het geding, dat door de partijen ter beoordeling aan deze rechterlijke instantie is voorgelegd, is het vermeend oneerlijke karakter van de bepalingen van de door SC VOLKSBANK gesloten kredietovereenkomst op grond waarvan laatstgenoemde de rentevoet eenzijdig kan wijzigen in geval van grote schommelingen op de geldmarkt. 9.3 Bovenvermelde commissies en kosten maken deel uit van het jaarlijkse kostenpercentage en volgens artikel 4, lid 6, van wet 193/2000 is een beoordeling van het oneerlijke karakter ervan uitgesloten, voor zover zij duidelijk en begrijpelijk zijn geformuleerd. 10. Standpunt van de nationale rechterlijke instantie met betrekking tot de prejudiciële vragen 10.1 Overeenkomstig punt 23 van de Informatienota voor de indiening van prejudiciële verzoeken acht de Tribunalul Giurgiu, als appèlrechter, zich in deze fase van de procedure niet in staat te vermelden hoe de prejudiciële vragen zijns inziens zouden moeten worden beantwoord De Tribunalul Giurgiu is dan ook van oordeel dat zijn standpunt overeenkomstig artikel 23 van het Statuut van het Hof van Justitie later, in de loop van de schriftelijke en mondelinge behandeling voor het Hof van Justitie, kan worden geformuleerd. 29 februari