Archeologisch Centrum Eindhoven

Transcriptie

1

2

3 Archeologisch Centrum Eindhoven Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 5 Historisch onderzoek naar huizen en veldnamen in De Hage (gemeente Helmond), Theo H. Meulendijks December 2007 rapport 5 1

4 Auteur Theo H. Meulendijks Eindredactie Willemien van de Wijdeven Bewerking kadastrale minuutplankaarten André van der Putten Periode onderzoek Foto omslag De oude weg die achter het huidige kasteel van Helmond liep, richting t Oude Huys in De Hage. Deze weg kwam tevoorschijn bij de bouw van de nieuwe fabriek van de Vlisco in Bron RHCe. Binnenparallelweg. Van Vlissingen Textielfabrieken. Grondwerkzaamheden bij het bouwen van gebouw Noord, Opmaak Ster design BNO (Eindhoven) Oplage 200 stuks ISSN Bureau Archeologie gemeente Eindhoven, 2007 Postbus CJ Eindhoven telefoon archeologie@eindhoven.nl 2

5 Inhoud Voorwoord 5 1 Inleiding 7 2 Bijzondere ontdekkingen 9 3 Kadastrale minuutplankaarten uit 1832 van De Hage en omgeving 21 4 Huizen en veldnamen in De Hage en omgeving Sectie A, De Warande, 1e blad, nummers A19 - A Sectie A, De Warande, 2e blad, nummers A356 - A Literatuurlijst 136 Bijlagen 1 Gegevens uit de Cijnsregisters Veldnamenregister Geraadpleegde archiefbronnen Gebruikte afkortingen Twee losse documenten, kaart 2 en kaart 4 3

6 4

7 Voorwoord Bij de onderzoeken van Theo Meulendijks keren enkele vaste bestanddelen terug. In de eerste plaats het gebruik van een grote hoeveelheid bronnen die zijn opgeslagen in de depots van het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven. Uitgaande van de kadasterkaarten en bijbehorende aanwijzende tafel van 1832 gaat hij via de verpondingsboeken terug in de tijd. Behalve deze standaardbronnen zijn er voor Peelland nog meer onderzoeksmogelijkheden aanwezig die maken dat de streek bevoorrecht is. Zeer belangrijk is de cijnsadministratie van de heren van Helmond. Deze heren hadden sinds 1314 het recht om cijnzen te innen in een groot deel van Peelland. In hun registers vermeldden de rentmeesters van de Helmondse heren niet alleen de cijnsplichtige personen, maar in veel gevallen ook de goederen waarover de cijns betaald moest worden en de belendingen van die goederen. Een volgende belangrijke bron vormen de schepenprotocollen van de Helmondse schepenen. Omdat deze schepenen voor veel plaatsen in Peelland het recht van ingebod hadden, werden niet alleen Helmondse transacties van onroerend goed, testamenten, boedelscheidingen, e.d. in hun protocollen vastgelegd, maar ook die van veel plaatsen in de omgeving. Ondanks deze rijkdom aan bronnen is het combineren er van geen simpele zaak. Het vergt veel puzzelwerk om alle gegevens goed te interpreteren. En daarbij zijn andere, op zijn karakter gebaseerde, constanten in het werk van Theo Meulendijks van groot belang. Dat zijn zijn doorzettingsvermogen, oog voor detail en onverschrokkenheid ten opzichte van gevestigde meningen. De uitkomsten van zijn onderzoek in De Hage bevestigen dit zeer expliciet. Door het privé-grondbezit van de heren van Helmond te projecteren op de kadasterkaart werpt hij nieuw licht op de ontstaansgeschiedenis van Helmond. Het bleef altijd onduidelijk hoe de verwerving van Helmond door de hertogen van Brabant geïnterpreteerd moest worden. Nu lijkt het er op dat er verschillende zelfstandige nederzettingen naast elkaar hebben bestaan, die onder verschillende lokale heren vielen. Verwacht van het werk dat voor u ligt geen uitgewerkt historisch verhaal. Het is een onderzoeksverslag dat anderen kunnen gebruiken bij hun onderzoek. Als historicus weet ik al een zeer interessante vraag: In 1314 ruilt de hertog van Brabant met Jan van Berlaer Helmond tegen bezittingen bij Lier. Pas in 1388 krijgt zijn nazaat Jan III van Berlaer ook de hoge rechtsmacht over Helmond. En dan wordt er gesproken over de hoge rechtsmacht van Helmond met de twee hoven daar in. Slaat die vermelding van die twee hoven terug op de twee nederzettingen die uit het onderzoek van Theo Meulendijks naar voren komen? U ziet het: nu kunnen archeologen en historici weer aan de slag. drs. Lia van Zalinge-Spooren, consulent cultuurhistorie Regionaal Historisch Centrum Eindhoven. 5

8 Dit onderzoek kon niet plaatsvinden zonder hulp van anderen. Hierbij dank ik de medewerkers van het Historisch Informatiecentrum Helmond en het Stadsarchief Den Bosch. Verder ben ik dank verschuldig aan Nico Arts, Jean Coenen, Frans van Gemert, Pieter Koolen, Pierre van de Meulenhof, Jan Vogels, Egbert Wijnen, Willemien van de Wijdeven en in het bijzonder Lia van Zalinge. Afbeelding 1. Ligging van de kadastrale sectie A, De Warande in de gemeente Helmond en omgeving. Topografische ondergrond (c)topografische dienst Emmen

9 1 Inleiding In dit rapport zijn de resultaten weergegeven van het historisch onderzoek naar huizen, percelen, straat- en veldnamen in De Hage en omgeving in de gemeente Helmond over de periode De Hage was gelegen in de kadastrale sectie A van de gemeente Helmond, genaamd De Warande (afbeelding 1 en 3). Bij dit onderzoek is de gehele sectie A betrokken. Binnen deze sectie lag ook het buurtschap Steenweg (kaart 5 en 6). Startpunt bij het onderzoek waren de kadasterkaarten en Oorspronkelijk Aanwijzende Tafel (OAT) van 1832 van De Warande. Van daaruit werd via de verpondingsboeken teruggewerkt. In hoofdstuk 2 worden enkele bijzondere ontdekkingen van het onderzoek besproken. In hoofdstuk 3 zijn de kadastrale minuutplankaarten van 1832 van sectie A opgenomen (kaart 1: 1e blad en kaart 2 (losse kaart in bijlage 5): 2e blad). Van beide bladen is tevens een reconstructie gemaakt waarop de percelen zijn aangegeven waarop cijnzen rustten (kaart 3: 1e blad en kaart 4 (losse kaart in bijlage 5): 2e blad). Tevens is op de reconstructiekaarten aangegeven welke percelen in eigendom waren van Wesselman, heer van Helmond. Voor een betere leesbaarheid is een deel van het 2e blad uitvergroot (kaart 5 en 6). Dit betreft het gebied Steenweg. In hoofdstuk 4 is per perceel de gevonden informatie weergegeven. De hoge inventarisnummers zonder verdere aanduiding in letters, verwijzen naar het Rechterlijk Archief Helmond. Indien op een huis een cijns rustte die betaald moest worden aan de heer van Helmond, is dat aangegeven met ** achter het kadasternummer. In het geval dat er op een perceel, waarop géén huis heeft gestaan, maar waar wél een veldnaam bij is gevonden, een cijns rustte, zijn de gegevens ook opgenomen in deze bijlage (zie bijvoorbeeld A40). De gegevens uit de cijnsregisters zijn vervolgens opgenomen in bijlage 1. De tijdens het onderzoek gevonden veldnamen zijn opgenomen in het veldnamenregister (bijlage 2). Het rapport wordt afgesloten met bijlage 3, de geraadpleegde archiefbronnen en bijlage 4, de gebruikte afkortingen. Bijlage 5 wordt gevormd door twee losse kaarten achterin het rapport. Het onderzoek werd door de auteur van dit rapport uitgevoerd in de periode op verzoek van het Bureau Archeologie van de gemeente Eindhoven. 7

10 Afbeelding 2. De kaart van Helmond van Jacob van Deventer (ca 1540), met daarop geprojecteerd de minuutplankaart uit 1832 van sectie A, De Warande, 2e blad. 8

11 2 Bijzondere ontdekkingen 2.1 De grens met Stiphout Bij het onderzoek leverden de secties A1-50, A en A problemen op. Deze secties grenzen aan Stiphout. Hoewel deze goederen behoorden tot Helmond, moesten de bewoners hun verpondingen betalen aan Stiphout. Een voorbeeld daarvan zijn de hoeven in de Eenselaar. Het goed ten Dijk, dat wordt vermeld te Stiphout of Helmond, staat op de kaart van Jacob van Deventer 1 wel op Helmonds gebied getekend (zie A669). Definitief werd de grens tussen Stiphout en Helmond pas beschreven op 5 april Dit gebeurde in verband de invoering van het kadaster. 2 Het onderzoek leverde de volgende gegevens op over de verschillende cijnzen die over deze gronden betaald moesten worden. Helmondse cijnzen van de heer van Helmond in Die Haeghe In het cijnsboek uit de periode zijn in Die Haeghe 17 huizen te vinden. Slechts 3 zijn te koppelen aan het cijnsboek van Dit is een gevolg van hiaten in de serie. Het aantal landerijen zonder bebouwing is 36, zodat slechts 53 van de in totaal 120 cijnsposten aan de gegevens van het kadaster te koppelen zijn. In de kadasteradministratie heet dit gebied sectie A. De gekoppelde percelen zijn groen gekleurd. Gebuurcijnzen in de Eenselaar De gebuurcijnzen worden worden ook wel lichtmiscijns genoemd, naar het feest van Maria Lichtmist op 2 februari, de betaaldag. Deze cijns moest door de naburen van Stiphout betaald worden over de Eenselaar. Dit Helmondse gebied is door de heer van Helmond aan de naburen van Stiphout uitgegeven tegen betaling van een jaarlijkse cijns. Daarnaast rust deze cijns ook op percelen in het dorp Stiphout. De periode waarover dit cijnsboek loopt is 1735 tot en met Oudere cijnsboeken dan zijn er wel geweest, maar niet bewaard gebleven. Ze worden bijvoorbeeld vermeld door Guilliam van Boesdonck, een man die bekend is uit het jaar Van de 154 gebuurcijnsposten konden er 34 in de kaart getekend worden. Ze zijn bruin gekleurd. Stiphoutse cijnzen van de heer van Helmond in de Eenselaar Ook de Stiphoutse cijnzen rusten op grond in de Eenselaar. Op de kaart zijn ze geel ingekleurd. Niet duidelijk is waarom deze cijnzen niet onder de gebuurcijnzen vallen. Eigendom van de heer van Helmond In 1832 was volgens het kadaster sectie A van Helmond 432 bunder, 30 roeden, 18 ellen groot. Hiervan bezat de heer van Helmond 189 bunder, 52 roeden, 33 ellen. Dit is ongeveer 44%. Het bezit van de heer van Helmond is aangegeven op de reconstructie van de minuutplankaarten uit 1832 (hoofdstuk 3, kaart 3 en 4). Deze kaart laat heel duidelijk zien dat het bezit van de heer van Helmond zich concentreert ten westen van de Mierloseweg en ten noorden van de 1 e Haagstraat en de lijn in het verlengde van die straat. In dit gebied lag ook het Oude Huys (zie hieronder bij 2.8). Op de goederen die in 1832 in bezit zijn van de heer van Helmond rusten geen cijnzen. De goederen ten zuiden daarvan zijn wel met cijnzen belast. Op het eerste gezicht lijkt dit logisch, omdat de heer van Helmond geen cijns aan zichzelf betaalt. Toch ligt het niet zo eenvoudig, omdat de cijnzen al bestonden toen de heer van Helmond de heerlijkheid kreeg. Door een bevestiging van eerdere schenkingen, die paus Alexander III in 1179 ten behoeve van de abdij van Floreffe opstelde, weten we dat ene Stephanus goederen te Helmond aan de abdij van Floreffe geschonken heeft. In 1220 verklaart hertog Hendrik I van Brabant dat hij kort tevoren het dominium van Helmond heeft verkregen. In 1222 koopt de hertog dan nog van Willem van Horne het allodium van Helmond. Het allodium dat de hertog in 1222 koopt is vermoedelijk het gebied rond het Oude Huys 1 Zie afbeelding 2 (kaart van Jacob van Deventer. In het uiterste zuidwesten van de kaart is het goed ten Dijk gelegen). 2 Nieuw Administratief Archief Helmond, inv. nr. 7. 9

12 dat de hertog Hendrik II kort na 1235 aan zijn zus keizerin Maria, weduwe van Otto IV, geeft. Dit allodium is door de hertogen vermoedelijk als privé-bezit beschouwd. In het gebied dat tot het dominium behoorde oefende zij de heerschappij uit. De twee gebieden hebben dus een andere ontwikkeling doorgemaakt. Het ene was privé-bezit van Maria en het andere behoorde tot de heerlijkheid, maar niet tot het privé-bezit en kon belast worden. Na de dood van Maria valt het bezit weer terug aan de hertogen van Brabant. In 1314 ruilt hertog Jan III van Brabant met Jan I van Berlaer bezittingen te Helmond met bezittingen in de omgeving van Lier. Jan I van Berlaer bezit na de ruil gronden in privé eigendom bezit en gronden waar hij cijnsrechten op heeft. Die situatie blijft bestaan tot aan de invoering van het kadaster in Uit het bovenstaande volgt dat in Die Haeghe twee soorten bezittingen van de hertogen bij elkaar komen, namelijk het kort voor 1220 verworven dominum en daarnaast het in 1222 gekochte allodium. Tot de percelen die deel uitmaakten van het dominium behoorde de Borch (zie hieronder bij 2.8) en tot de percelen die hoorden bij het allodium behoort ook het Oude Huys. Dit zou er op kunnen wijzen dat in dit gebied oorspronkelijk twee heren waren die aanspraak konden maken op machtsuitoefening. Beiden hadden een eigen machtscentrum: het Oude Huys en de Borch. 2.2 Straten De Borchdijk loopt van de oude kerk (?) naar de Borch, de huidige 1 e Haagstraat, die loopt van de Mierloseweg naar de Burcht. 3 De Korte Steenweg is de huidige Steenweg tot de kruising met de Kromme Steenweg en loopt door in de huidige Kromme Steenweg tot huis op A425. De Korte Steenweg wordt voor het eerst vermeld in en heeft toen mogelijk gelopen tot aan de plaats van het in 1543 afgebrande klooster. Het Lieropse voetpad: op de kaart van Jacob van Deventer (afbeelding xx) is het voetpad naar Lierop met een stippellijn getekend. Het was de verbinding tussen het oude centrum van Die Haeghe en Lierop. In akten is geschreven dat die verbinding ligt bij de Rietbeemden, C467 - C516 5 en op de Goorgraeff. 6 Dit pad vormt de afscheiding tussen het dominium en allodium waarvan bij de bespreking van de eigendommen van de heer van Helmond sprake is. De Nieuwe straat is de huidige Eikendreef. Onder de naam Nieuwe straat komt deze voor in de verpondingen van Die Nieuwe straat is vermoedelijk een vervanging van een oudere straat, die in de wandeling van 1548 wordt vermeld (zie hieronder bij 2.4). Er moet een weg gelopen hebben van de sluis van de watermolen, 8 die was gelegen aan de huidige Kasteellaan, naar het Oude Huis. Die watermolen lag aan de rivier de Aa, die later omgeleid werd. Het Oude Huis lag op het perceel A458. De verdwenen straat is op de kaart (blz. 19 en 21) aangegeven met een stippellijn. De Rinkstrate: deze naam is mogelijk afgeleid van het ringvormig gebied in de omgeving van de Borch (perceel A 471). De Kruisstraat is een stuk van de huidige Mierloseweg tussen de grens met Mierlo-Hout en de Korte Steenweg. De naam is vermoedeling afgeleid van de kruising Stiphout, Mierlo- Hout en Helmond. Deze straat loopt door tot in Mierlo-Hout. De oudste vermelding is van Parkstraat is nu de Steenweg vanaf de Kromme Steenweg richting Warande. De Warande komt in die tijd voor onder de naam Park of Parrick. De naam Steenweg duidt op een bestrate weg. De namen Steenweg en Korte Steenweg (zie hierboven) worden door elkaar gebruikt , 3789 f 120, zie A , Cijnsboek 315 f 25v , 3843 akte , 3833 akte Administratief Archief, 1024 f 114v , Administratief Archief , 3846 f

13 2.3 De poort Aan het einde van de Veestraat lag een poort. De situatie daar is door de komst van de Zuid- Willemvaart niet veranderd. Dit stuk van het kanaal loopt door de oude stadsgracht. Aan de stadskant van de gracht stond de stadspoort waardoor men via de Steenweg naar Die Haeghe ging. De poort had in de loop der tijden verschillende namen. De naam Nijeuwe Poort wordt voor de eerste keer genoemd in Halverwege de zestiende eeuw is de poort zo slecht geworden dat de stad besluit een nieuwe te bouwen. Zij leent daarvoor 100 Carolusgulden van de Tafel van de Heilige Geest. In 1564 is deze nieuwe poort klaar. 11 Vanaf ongeveer 1630 gaat men de naam Veepoort of Veesche poort gebruiken. In 1603 krijgt Abraham Daniels toestemming om op de gemeentegrond bij de poort een huis te bouwen. Dat huis moet ook gebruikt worden voor het houden van de raadsvergaderingen. De Bosse poorte wordt ook enkele keren genoemd. Als men van Helmond naar Den Bosch ging, kwam men door deze poort. 12 De Ywanpoort is afgeleid van Ywan van den Berghe. In 1452 koopt Ywan van den Berghe, getrouwd met Luijtgart dochter van Willem Eijndhouts, het huis bij de Coelkenspoort. De poort is op dat moment nog eigendom van de stad. 13 In 1421 verhuren de borgemeesters de poort, met toestemming van de heer van Helmond, de schepenen, de dekenen van de ambachten en de gegoede ingezetenen van de stad, aan Wreijsen Peterssoen en Heijlwich zijn vrouw. Zij mogen de poort zo lang zij leven gebruiken. Bovendien mogen Wreijs en Heijlwich vee laten grazen op een deel van de nieuwe wallen. 14 De oudste benaming voor de poort is de Coelkenspoort. Deze naam komt voor het eerst voor in een akte van 19 januari Aleit Coelkens en haar dochter Luijcken verkopen dan hun huis met hof aan de Coelkens poerte aan Jan van Berlaer, de heer van Helmond. In een akte van 26 juni 1399 is al wel sprake van de Coelkensbrug en van de veste, maar de poort zelf wordt nog niet genoemd. 2.4 Een wandeling uit Een geschil tussen de heer van Helmond en de inwoners van Helmond in 1548 over het recht van voorpoting, heeft geleid tot een archiefstuk, waarin een wandeling wordt beschreven door de heerlijkheid Helmond. Dit stuk levert interessante gegevens op voor het onderzoek naar Die Haeghe. In Romeinse cijfers worden bepaalde locaties aangegeven. LXX, Doer te gaen voerbij een sluijse daer nu liggende tot aenden grooten wijel, daer d oude water moelen placht te staen welcke strate placht te gaen nae d oude huijs of slot van Helmont. 16 Aldaer voermaels gestaen hebbende, ende voerts totter prochijkercke, die daer placht te staen, ende daer staet het verbrant clooster, 17 geheeten vande Haege. Van welcke strate die heer van Helmont heeft sijn erve gemaekt. LXXII, Item heeft ons voers. gedesigneert den bempt buijten de voirs. poerten [Koelkens poert] een samelijc den dijck gaende te sloote werts totter watermoelen toe welcken dijck ende veste gemaect sijn uijten voirsch bempde hijer voermaels bij den heere van Helmont vercregen metter ander erfen daer op nu huijsen staen tot aenden voirs. travaitte zoon hij seght. LXXIIII, Item heeft ons voers leijden doer die voersch poerte aen heeren strate werts inne gaen nae t voers verbrant cloester ons gedesigneerd zeker huijs metten erven toebehoeren tselven huijs Haesken Pauwen oft heuren kinderen den heere van Helmont cheijns geldende ter cause van dat zij die strate , 3815 akte , 3809 akte , BP R1520 f 34 en , BP R1392 f 327v , 3796 akte akte 13 en , Administratief Archief Zie A Zie A

14 metter tijmmern occuperen zoo hij segt. 18 LXXV, Item comen voerts aen voerss. verbrant cloester in de Rinck strate heeft ons aldaer gedesigneert zeker huijs metter erve daer aen liggen en hem strecken neffens aen voirs. strate toebehoiren den selven kinderen Henr. Peeters van Lancdonck gelden den heere van Helmont zekere theijns ter couse dat zij lancx der selver erven moegen poeten opten cant vanden voors strate soo hij seijde. 19 LXXVI, Item comen voerts vant voirs. verbrandt clooster inde Rincstrate heeft ons alle gedesigneert, zeker huijs mettererven daer aen liggenden hem strecende neffens der voirs. strate toebehoeren den selven kinderen Henr. Peeters van Lancdonck, gelden den heer van Helmont sekere chijns ter cause dat zij lancx aen selve enen moegen poeten opde cant vande voirs. state. LXXVII, Item heeft ons voerts gedesigneert zeker huijs ende erve opde selve zeijde toebehorende Jan van Staechet, alias van Wel gelden aen heeren van Helmont cheijns te cause vanden planten. 20 LXXVII, Item comen voirt opde hoeck van voors. Ring state gaen nae thuijs van Dierick de Hoijmaker heeft ons aldaer gedesigneert een erve daer hij er voertijts een huijs placht op te staen toebehoort hebben Ghevaert Duijser en nu Sijmon de Cremer gelden de heere van Helmont cheijns te cause. 21 LXXIX, Item gaende voerts recht uijt inder voirs. Rincstrate naede Houtsche moelen heeft ons aldaer gedesigneert een huijs met zeker erven toebehoren Claes en Willems vanden Berge. 22 LXXX, Item heeft voirs. tegen voirs. huijs en erve ons gedesigneert een huijs ende erve toebehoren Lijsbeth Jan Duijsen dochter was geldende den heere cheijns ter causen dat zij mach willege boomen planten voer haer huijs lancx heur erve opte strate. 23 LXXXI, Item comende voirt de voirs. strate inne ter moelen werts heeft ons aldaer gedesigneert zeker huijs schuere en erve aldaer neffens liggende toebehoeren Claesen van Nijenwenhuijs geldende aen heer van Helmont en cheijns ter. 24 LXXXII, Item comende voirts. in een cleijn straetken tot aen huijs Diericx de Hoijmaker aldaer hij ons heeft gedesigneert tselve huijs metter erv daer aen gelegen lancx deselve strate gelegen gelden den heer van Helmont. LXXXIII, Item comen voirt. de rechte strate naede voirs. moelen aen t Perck heeft ons aldaer gedesineert diversche huijsen enden erven daer aen gelegen deen toebehoiren Henr. de Raijmaker dander Aerde de Hoijmaker dander toebehoeren Dierick Biscopen aldaer. 25 LXXXIX, Item heeft ons noch aldaer gedesigneert een hoechuijs, staende int voirs stra , 3803 akte Dit huis was in kadaster niet terug te leggen: Aert Maes Vestarts soen, alias Paeuwen, heeft vercocht aan Willem van Viucht, alias Willem inder Kievit, een huijsje, buijten poirten ter Hagen , 3802 akte Aert soen wijlen Willem Joesten, mede voor zijn zuster Hadewig (Haeske) heeft verkocht aan Aert Maes Paeuwen, een huijsinge buiten Yewanis poirt te Hagen. 19 Zie A , 3810 akte 100,. Dit huis was in kadaster niet terug te leggen: Jan van Staket, Thonis den Rincvent, man van Margriet, dochter van voorschreven Jan, Uman, Jaspar en Lambert, de kinderen van wijlen Andries Geeven, verwekt bij wijlen Katherina, dochter van Jan voorschreven verkopen aan Reijnder Steven, een huijs, hofstadt en hoff met toebehoren, in Die Haeghe gelegen. 21 Zie A Zie A , 3804 akte 160 en 161. Dit huis was in kadaster niet terug te leggen: Willem en Jacob, broers en zonen van wijlen Jan Duijschen, Lijsbeth en Johanna hun zusters, verkopen aan Balthazar Willems van Liessel, 5 lopen rogge uit een huijs in Die Haeghe gelegen. Willem en Jacob, broers en zonen van wijlen Jan Duijschen, verkopen aan Lijsbeth en Johanna hun zusters, het recht op een huijs met toebehoren in Die Haeghe gelegen. 24 Zie A , 3807 akte 478. Dit huis was in kadaster niet terug te leggen: Jan Lucas van Eijck, verkoopt aan Hendric die Raijmaker een huijs met schuur, in Die Haeghe gelegen. Ene zijde die Veesche pat. 12

15 etken van Dierick de Hoijmaker toebehorende Cornelijsen Walters Het Klooster in Die Haeghe Volgens de kaart van Van Deventer, 27 die zeer nauwkeurig getekend is, ligt het klooster op perceel A450. Het gebouw is duidelijk herkenbaar aan het torentje. In 1492 werd het klooster door 47 personen bewoond. Na de brand in 1543 zijn de zusters naar Annenborch in Rosmalen vertrokken, daarna naar Soeterbeek in Nuenen. In de wandeling van 1548 staat het klooster dan ook opgenomen als verbrandt clooster. 28 Het klooster werd door de inwoners van de stad Helmond in brand gestoken bij de nadering van de gevreesde troepen van de Gelderse krijgsoverste Marten van Rossum. Zo probeerde men te voorkomen dat de hele stad in brand gestoken zou worden. In 1483 wordt een huis in Die Haeghe vermeld, dat gelegen is omtrent den nijden cloester. 29 Het klooster was toen inderdaad nog nieuw. Nadat de Helmondse parochiekerk verplaatst was naar de huidige Kerkstraat, werd de oude kerk afgebroken, op het koor na. Dit werd de kapel van de zusters Augustinessen. Daarbij werd een klooster gebouwd. Het huis is op de kaart terug te vinden op A Het is in dezelfde tijd verdwenen als het klooster en vermoedelijk is het tegelijkertijd afgebrand. 2.6 De oude parochiekerk Voordat Jan I van Cortenbach de parochiekerk van Helmond in de 15 e eeuw verplaatste naar de huidige Kerkstraat, lag die kerk in Die Haeghe. De geschiedenis hiervan heeft A.M. Frenken beschreven in zijn boek over de Lambertuskerk. 30 De exacte ligging van de kerk in Die Haeghe is niet aan te geven. De oudste aangetroffen vermelding die wijst op de kerk is uit 1329, waarin gesproken wordt van een begijntje dat woont bij de persoen (pastoor) in Die Haeghe. 31 Frenken vermeldt dat na de verplaatsing van de parochiekerk, de oude kerk geheel werd afgebroken op het priesterkoor na. Dat priesterkoor werd vervolgens gebruikt als kapel voor het nieuw gevestigde klooster. 32 De kerk moet dus wel heel dicht bij het klooster hebben gelegen. Opvallend is dat tot 1448 gesproken wordt over de kerk, maar dat in vier akten uit het eerste kwart van de 15 e eeuw sprake is van een toren bij de kerk of bij de kerkhof. 33 Dit kan er op wijzen dat in die tijd de toren los van de kerk stond. Vanaf 1425 wordt de toren niet meer genoemd en wordt slechts gesproken over de kerk. De verleiding is groot om te denken aan de ronde toren die bij opgravingen van het Oude Huys is aangetroffen. 34 Die toren ligt echter circa 150 meter naar het oosten. Bij een kerk is bovendien een ronde toren niet gebruikelijk. De toren waarvan in het eerste kwart van de 15 e eeuw sprake is, zal inderdaad de kerktoren zijn geweest. Maar het is wel frappant dat de akten stammen uit dezelfde tijd als waarin de ronde toren bij het Oude Huys gedateerd wordt , 3801 akte Dit huis was in kadaster niet terug te leggen: Dierick Jan Zwerts soen, die men Wagemans noemt, verkoopt aan Luijtgard, weduwe van Dierijck Wautgers en Cornelis, haar zoon en Margriet, haar dochter, een huijs in Die Haeghe. 27 Zie afbeelding , Administratief Archief , 3798 akte A.M. Frenken, De Parochiekerk van St. Lambertus te Helmond, z.p., z.j , Archief Tafel van de Heilige Geest, inv.nr A.M. Frenken, Helmond in het verleden. s-hertogenbosch , 3789 akte 474, gelegen bider kerken, after der kerken tornen;, , 3788 akte 575, gelegen after den kerc torns neven den kerchof; , 3788 akte 433, bider kerken achter der kerke torne; , 3788 akte 156, gelegen bider kerken after der kerker torne. 34 Nico Arts, Henk Roosenboom, Lia van Zalinge-Spooren (eds.), De kastelen van Helmond. Een machtscentrum aan de rand van de Peel. Utrecht

16 In de omgeving van de kerk moeten meerdere huizen gestaan hebben. In verschillende akten wordt als belending van percelen waarop huizen staan, de kerk of het kerkhof genoemd. Die huizen moeten in ieder geval voor 1540 verdwenen zijn. Op de kaart van Van Deventer komen ze niet meer voor. 2.7 Het Begijnhof In Die Haeghe was ook een begijnhof gelegen. Dit begijnhof moet voor 1426 al verdwenen zijn. In dat jaar is de grond waarop het gestaan heeft, in handen van Jan natuurlijke zoon van de in 1425 overleden Jan III van Berlaer. Deze Jan heeft de grond gekocht van de kerkmeesters en er een huis op gebouwd. In welk jaar hij het verworven heeft is niet bekend. Wel is bekend dat hij in 1426 een erfpacht verkoopt aan Jan Meynssen. Dit is een soort hypothecaire lening op het huis. 35 Het Begijnhof was gelegen aan de Borgdijk, nu 1 e Haagstraat (zie A455.1). 2.8 De Borch De naam Borch verwijst naar een versterkte plaats, slot of kasteel. Dat er iets bijzonders op die plaats was is nog duidelijk te zien op de kadasterkaart van 1832, perceel A471. Goed waarneembaar is de vorm van een gracht. Ook de bronnen maken melding van de borch. Zo is er een vermelding uit 1426 daer men wileneer ter Borch uut plach te gaen. 36 Met deze Borch is niet het bekende Oude Huijs bedoeld. Dat lag op het perceel met kadasternummer A458. In 1437 wordt gesproken over de grave in de omgeving van Rinkvelt. 37 Ook hieruit blijkt dat het bij de Borch gaat om een omgracht perceel. Gezien de verhoogde ligging ten opzichte van de omgeving zou het hier om een oude motteburcht kunnen gaan. In het boek De kastelen van Helmond wordt de vondst vermeld van cijnzen die rusten op het antiqua domo. 38 Daarbij wordt de veronderstelling uitgesproken dat het hier wel eens kon gaan om het Oude Huys. Uit dit onderzoek, waarbij de cijnzen aan de kadasternummers gekoppeld zijn, blijkt dat met dit antiqua domo het huis bedoeld wordt, dat bij de Borch ligt, namelijk A478. Dit maakt dat met de vermelding Oude Huys voorzichtig moet worden omgesprongen. Wat wij nu het Oude Huys noemen, kan in de bronnen wellicht verwijzen naar A478. Van het perceel A474 wordt in het jaar 1529 gezegd dat het grenst aan een grave. 39 In dat jaar moet de gracht nog bestaan hebben. Wat opvalt is dat de gronden ten noorden van de 1 e Haagstraat en het verlengde daarvan, in 1832 allemaal eigendom zijn van de heer van Helmond. Maar de percelen waarop de Borch lag en de omliggende percelen zijn daar van uitgezonderd. Zie hiervoor hoofdstuk 3, kaart 4, de bezittingen van Wesselman. Dit zou er op kunnen wijzen dat de gronden ten zuiden van de 1 e Haagstraat tot de curtis behoren die door Stephanus rond 1178 wordt geschonken aan de abdij van Floreffe. 40 De gronden ten noorden daarvan, uitgezonderd de Borch, zouden kunnen behoren tot de koop in 1222 door de Brabantse hertog van Willem van Horne. 41 De gronden die in 1178 aan Floreffe geschonken worden, moeten in ieder geval in 1314 al in handen van de hertog zijn geweest. Die gronden zijn immers inbegrepen bij de ruil tussen de hertog van Brabant en Jan I van Berlaer. Hoe en wanneer de overgang van Floreffe naar het hertogdom Brabant is geschied, is niet bekend. 2.9 De hoeve Klein Vehuyze Als locatie van hoeve Klein Vehuyze wordt hier A470 aangegeven. Dit is afgeleid uit het feit dat zowel Die Schouw, A461, De Vloet, , 3789 f , 3789 akte , 3791 f Nico Arts, Henk Roosenboom, Lia van Zalinge- Spooren (eds.), De kastelen van Helmond. Een machtscentrum aan de rand van de Peel. Utrecht 2001, , 3803 akte Camp, H., Oorkondenboek van Noord- Brabant tot 1312, I. Den Haag 1979, Roosenboom, Henk, Heren en vrouwen in het Helmondse kasteel. In: Nico Arts, Henk Roosenboom, Lia van Zalinge-Spooren (eds.), De kastelen van Helmond. Een machtscentrum aan de rand van de Peel. Utrecht 2001,

17 A466, de Aa en de Goorgraaf als belending worden genoemd, in de enige akte die gevonden is met belendingen erbij over hoeve Klein Vehuyze. 42 Enige voorzichtigheid is wel geboden, omdat de genoemde belendende percelen vrij uitgestrekt zijn. Zo was De Schouw in zijn geheel 12 ha. groot. In de bronnen wordt alleen maar gesproken over Klein Vehuyze en nergens over de Grote Vehuyze. Het is dan ook mogelijk dat die Grote Vehuyze de Borch is, zeker omdat de hoeve Klein Vehuyze en de Borch in elkaars nabijheid liggen. Maar dit blijft een interpretatie. De Veesche akkers, A364, waarvan aangenomen kan worden dat dit de landerijen waren die horen bij de Vehuyze, lagen een stuk verwijderd van zowel de Klein Vehuyse als de Borch. Dit is wel een moeilijkheid. De naam Veestraat houdt wellicht ook verband met de Veesche akkers of Vehuyze. In 1483 en 1485 wordt gesproken over het Tvehuijsche lant. In diezelfde akte wordt de Vehuyze hoeve niet vermeld, terwijl de hoeve Kleyn Vehuyze toen nog bestond. Dit maakt duidelijk dat hoeve en landerijen niet bij elkaar lagen. De bronnen wijzen op een ligging in de omgeving van de Borch. In het jaar 1391 wordt melding gemaakt van de Vlemsch camer die aen dat huijs op Rincvelt steet. 44 Wat een Vlaamse kamer is, is niet duidelijk. Wel duidelijk is dat het huis op het Rincvelt iets bijzonders moet zijn geweest De Schauw De Schauw was een stuk land van 12 bunders groot. De naam verwijst volgens Gysseling en volgens Beijers en Van Bussel naar vochtige gronden. Zie voor meer gegevens A Ter Straten Het goed ter Straten moet in de omgeving van de Borch gelegen hebben. Belendingen zijn die Beghijn hof, kerkenhof en Borchdijk, de juiste locatie is nog niet bekend. Voor meer gegevens zie A De molen Op wordt begonnen met de bouw van de zogenaamde Houtse molen, zo genoemd omdat hij op de grens ligt van Helmond en Mierlo-Hout. Deze molen is te plaatsen op perceel A650. Hij heeft eeuwenlang op dezelfde plaats gestaan en is verschillende keren vernieuwd. In 1927 is hij afgebrand en niet meer herbouwd Rincvelt In de bronnen komt het toponiem Rincvelt voor. Dit wijst mogelijk op een ronde vorm van de percelen in dit gebied. Toponymisch woordenboek van Maurits Gysseling (lit. vermelding)en Van de Aabeemd tot de Zwijnsput van Beijers en Van Bussel (lit. vermelding) geven als betekenis een rondveld. Ook in Asten bestaat het toponiem Rincvelt Brand De schepenen en naburen van Mierlo, Bakel, Vlierden en Stiphout, doen verslag van het onweer in Helmond op Van de huizen aan de Korte Steenweg buiten de poort zijn er 83 vernield en de overgebleven huizen zijn zeer beschadigd door brand. Binnen de stad zijn drie huizen geheel weggeslagen en van de rest is tweederde zeer beschadigd en voor een groot gedeelte geruïneert. Daken, schoorstenen en muren, zijnde beschreijelijck alles om aen te sien. 45 Het verpondingskohier van 1657 vermeldt 80 huizen in het gebied van de Steenweg en Die Haeghe samen. 46 Volgens de huizenlijst van 1736 stonden er maar 47 huizen op de Steenweg en in Die Haeghe samen en daar woonden 67 gezinnen in. 47 Heeft men in 1684 een groter aantal beschadigde huizen opgegeven om meer geld van de verpondingen terug te ontvangen? Wilhelmus Bouckenburch maakt in het jaar , BP R1242 f1v. 43 Zie Meulendijks, Th. en J. Vogels, Opt Hout. Z.p. 2003, , 3791 f11v , 3850 f , Administratief Archief 1024, f 67v. 47 Administratief Archief, Administratief Archief, 641 f

18 1685 nieuwe brandleren en vuurhaken voor de somma van 8 gulden en 7 stuivers. 48 In het archief van de Raad van State uit het jaar 1685 is terug te vinden dat de huizen van het stedeken van Helmond door storm, brand en oorlog met omtrent de helft zijn verminderd. Uit het verzoekschrift dat de inwoners van Helmond hebben ingediend bij de Raad van State komt verder naar voren dat zij het onredelijk vinden dat Helmond meer aan verpondingen moet betalen dan andere plaatsen, ook al kennen die andere plaatsen vele huizen van betere kwaliteit. 49 Over deze brand spreken nog meer bronnen. De president, Suijkers, heeft uit kracht van commissie der dienste van deze stad, in de maanden van meij en junij 1685, in De Haghe moeten vercoren, over het verkopen van de verlaten en vervallen huijsen. 50 Ende nog de somma van ses ende sestich gulden, 7 st. 8 penn. ende verdient in het besolliteren ende verbolgen van een subsidie ofte remis raeckende de verponden lasten van de verbrande, verlatene en geabbandeerde huijsen en erven. 51 De rendanten hadden op den 30 junij 1685 aan de wakers op den Corten Steenwech, bij de brand emmers als mede andere dis daar naar sochten, uiten water visten, betaelt volgens specificatie. 52 In onderstaande lijst zijn gegevens uit verschillende bronnen gecombineerd. Bij opmerkingen is vermeld welke huizen afgebrand zijn of schade hebben opgelopen bij onweer. Door de gegevens uit deze bronnen te combineren, kan de plaats van afgebrande en/of verdwenen huizen worden bepaald. Deze huizen zijn met een geel rondje ingetekend op kaart 3 en 4. huizenlijst verpondingen kadaster locatie Opmerkingen 339 f67v -1. A440 Steenweg 340 f68v -1. A441 Steenweg 341 f68v -2. A436 Steenweg 342 f68v -3. A431 Steenweg f68v - 4. Steenweg f68v A432 Steenweg afgebrand op f69-1. A429 afgebrand op f69-2. A419 Steenweg schade bij onweer op F69-3. A417.5 Steenweg f69v -1. A417.3 afgebrand op f69v - 2. A417.4 afgebrand op f69v -3. A417 afgebrand op f69v - 4. A417 Steenweg f70-1. A417.2 verdwenen na f70-2. A420 Steenweg 346 f70-3. A425 Steenweg 347 f70v A424 Steenweg A427 Steenweg A446 Steenweg A478 Haag verdwenen voor f71-1. A476 Haag 349 f71-3. A475 Haag f71-2. A474 Haag verdwenen voor f71v - 1. A473 Haag 49 Raad van State, Nationaal Archief, Administratief Archief, 641 f Administratief Archief, 641 f Administratief Archief, 641 f Administratief Archief , Administratief Archief 1024, vanaf f 67v. 16

19 f71v - 2. A481 verdwenen voor A544 Haag gebouwd voor f71v - 3. A540 Haag f72-1. A537 Haag verdwenen na f72-2. A533 Haag f f72-4. A483 Haag 355 f72v - 1. A490 Haag f72v - 2. A494 Haag verdwenen na 1657 f72v - 3. Haag 356 f73-3. A496 verdwenen voor f73-2. A497 Haag schade bij onweer op f73-1. A522 Haag 358a A518 Haag gebouwd 1791 f73v -1. A520 Haag verdwenen na 1671 f73v - 2. Haag 359 f73v - 3. A669 Haag f f74-2. A503 Haag 361 f74-3. A356 Binnen Dongen f74v - 1. A357 afgebrand op f74v - 2. A501 Haag f74v - 3. f75-1. f75-2. f75-3. A366 Steenweg A367 Steenweg 363 A368 A369 Steenweg A372 Steenweg 364 A f76v - 1. A374 schade bij onweer op f76v - 3. A374.2 schade bij onweer op f75v - 1. afgebrand op f75v - 2. afgebrand op A375 Steenweg 367 f75v - 3. A377 Steenweg 369 f80v A243 Park 370 A252 Warande 370a A251 Warande gebouwd ca A150 Leegveld 371 f115 A179 Horst 372 f81 A221 Waart f76-1. schade bij onweer op f76-2. schade bij onweer op f76-3. f76v - 2. A380 schade bij onweer op f77-1. A378 schade bij onweer op f f77-3. A381 Steenweg f77v - 1. Steenweg 374 f77v - 2. A388 Steenweg 375 f77v - 3. A391 Steenweg 376 f78-1. A394 Steenweg f78-2. A395 Steenweg afgebrand op f78-3. A396 Steenweg verdwenen voor 1832 f78v - 1. A412 verdwenen na 1657 f78v - 2. A415 afgebrand op f78v - 3. A413 Steenweg 379 f79-2. A408 Steenweg afgebrand op f79-3. A412.3 Steenweg afgebrand op f79-1. A412.2 Steenweg verdwenen voor f79v 1. A410 Steenweg 381 f79v -2. A405 Steenweg 382 f79v 3. A402 Steenweg 383 f80-1. A403 Steenweg 385 f80-2. A64 Eenselaar A19 Eenselaar gebouwd na

20 2.12 Beroepen In de bronnen komen behalve gegevens over de namen van de bewoners ook gegevens over hun beroepen voor. Dit is interessant omdat dit iets zegt over de sociale structuur van de bewoning. Daarom volgt hier een overzicht van de gevonden beroepen, gevolgd door het kadastrale nummer. Handschoenmaker A478 ca. en A483 Ketelmaker A431 met inventaris der gereedschappen Knoopmaker A413 Schoenmaker A408 Radenmaker A413 Hoedenmakers A417, A419 en A431 Hoedenmakers waren er in geheel Helmond. In het jaar 1665 telde de stad vijftien hoedenmakerswerkplaatsen, waar meesters en knechten werkten. In een kwitantie die als bijlage bij de stadsrekeningen zit, verklaart Peter de Hoijmaker ontvangen te hebben 5 gulden van 2 vilten [hoeden]. Hij krijgt dit bedrag van Herman Jans en Antonis Wilms, borgemeesters van Helmond. Zij hebben de hoeden aan de gueven nuer [gouverneur] tot Siehger in 1594 geleverd. 55 Opvallend is een vermelding uit 1633, Jan Thonis Peter Vosschzoon, genaamd Stamper, wonende te Oude Tonghe, verkoopt aan zijn zwagers Dirick Janssen en Thomas Willems zijn erfdeel, voor 80 carolus gulden, 1 rijksdaalder en 1 Helmontschen hoet. 56 De schepenen, dekenen en raad van Helmond, bevelen de borgemeesters 8 hoeden te leveren. Om te schenken aan de legerleiders van Noordelijke Nederlanden. 57 Uit het feit dat de hoeden als betaalmiddel werden gebruikt, kan geconcludeerd worden dat die geliefd waren en van een zeer hoge kwaliteit moeten zijn geweest. Het beroep glazenmaker werd ook bedreven op percelen aan de Korte Steenweg, in het jaar 1566, 58 en Aan dit beroep is geen kadastraal nummer te verbinden. Op een lijst met beroepen uit 1665 worden in totaal 366 personen vermeld. Daarvan werkten er 139 in de textiel (38%). In de landbouw werkten 49 personen (13,4%). Mogelijk worden hier alleen de hoofdbewoners van de huizen in Helmond genoemd. 1 appelteef, vrouw die appels verkoopt. 1 apotheker. 4 arbeijder. 11 armen. 1 baker, zie bakenier, varkensslachter, spekslager. 10 backer, bakker. 1 barbier, kapper. 8 beenhouwers, slager. 1 berwer. 1 bode op de Haegh, die goederen bezorgt. 10 bouwman, akkerbouwer. 2 brouwer, bierbrouwer. 5 cleermakers, kleermaker. 2 cremers, handelaars. 2 clompmaker en blockmaker, klompenmaker. 2 cuijpers, kuipmaker. 2 deckers, rietdekker. 1 deurw. deurwaarder. 1 drijver, die dieren vervoert. 2 glaesmaker, glasmakers. 2 greelmaker, maakt lederen halsgordels voor trekdieren, bijv. de haam voor paarden. 1 herbergierster. 15 hoedemakers, hoedenmakers. 1 hoosebreijer, kousenmaker. 8 hovenaer, pachter van een hoeve. 2 huijsman, kleine boer, die zich met landbouw bezighoudt. 1 huijswever, die thuis weeft. 6 keteler, ketelmaker. 1 laecken cooper, lakenkoper. 1 laecken bereijer, lakenmaker. 2 laeken cooper. 1 leeggenger, den eersamen gemeijnen gilde van Sinte Michiel, die men den leechgangers placht te noemen. Tot dit gilde behoren degene die lantneringe doen alsmede de turf - en zoutdragers. 1 linde werwer, linnenwever. 1 maeckelaer, makelaar , Administratief Archief , Rechtelijk Someren 91 f 112v , , 3810 akte , 3812 akte

21 1 mantmaker, mandenmaker. 2 metsers, metselaars. 1 peerdecoper, paardenkoper. 1 pellewever, die gekleurde linnen weeft. 1 predicant, dominee. 1 raijmaker, wagenwielenmaker. 1 rector, beheerder van een geestelijke stichting, of Latijnse school. 1 reijer, danser. 2 reijser, ruiter, krijgsknecht, reizende bode. 1 renthier, die leeft van rente inkomsten. 2 rietmaker, rietvlechter. 2 rijer, ruiter? 1 schoe mr., schoolmeester. 7 schoenmakers, schoenmaker. 3 schoenlapper, repareren van schoenen. 1 schreenmaecker, meubelmaker. 1 slijtuigwever, vlaswever. 6 smith, metaalbewerker. 4 snijder, kleermaker. 23 spinster, spinster. 12 tappers, herbergiers. 30 teulman, landbouwers. 5 timmermannen, timmerman. 1 velberijer, huidenbewerker. 1 verwer, verver. 1 vilder, die oude en zieke dieren doodt. 1 vlas vercooperse, vlasverkoopster. 6 voerman, die goederen per wagen vervoert. 1 vorster, gerechtsbode. 1 onder vorster, hulp van de vorster. 1 wagemans, voerman. 103 wevers, wevers. 2 wielmaecker, radenmaker. 16 winkeliers, winkelier. 6 wollenwever, wolwever. 60 Kistje of vaasje Jan, Henrick, Lodewijch en Dirck, natuurlijke zoons van wijlen heer Jan van Berlaer, tijdelijke heer van Helmond, en Jan van Gravia zoon van wijlen Jan, hebben goedgevonden op opgedragen dat Peter van Best zal laten maken een kistje met slot of een vaasje of capsule, om te plaatsen in de Sint Janskerk achter in het koor, waar het nieuwe Lieve Vrouwenbeeld staat. En dat dit daar zal blijven en dat in dat kistje of vaasje gesloten zal worden een schepenbrief van Den Bosch, vermeldende een rogpacht van 200 mud, welke wijlen heer Jan van Berlaer verkocht had aan wijlen Gerit van Eijck, ten bate van zijn natuurlijke kinderen, uit al zijn goed. En dat Peter van Best die brief, daarin gesloten, zal bewaren en slechts een sleutel zal maken ten behoeve van hen zelf en voor Jan, Henrick, Lodewijch en Dirck voornoemd en Jan van Gravia, en anderen die het aangaat, zodat niemand van hen die brief zal geven aan een notaris, tenzij met goedvinden van hen allen. En voor het geval men zich genoopt zou zien met die brief een deel van de pacht van rechtswege te achtervolgen, dat dan Peter de brief voor de rechter zal vertonen als bewijs en daarna weer in het kistje zal deponeren, waarin hij te hunnen behoeve aldus besloten zal blijven. 63 Begrafenis Anton van Bourgondie, graaf van Leuven, later Hertog van Brabant. Gesneuveld bij Azincourt op , begraven te Tervueren in de St. Jan. Naar deze begrafenis zijn 11 personen uit Helmond geweest, zie hier een lijst met de onkosten. Item tot Goderts 1 nacht met 9 perden, elc pert 2 boddreger [munt], valet 18 boddreger. Ende 8 spint overkorens ende onte, daer te voren 2 spint, valet 5 boddreger. Item te maeltide onser 10 ende Art Dapper 2, valet 12 boddreger. Item 1 gelt wijns rijns te Herenthals gehaelt 4 boddreger. Item den knecht tot Ytteghem geseijndt, gegeven in 1 boddreger. Item te bellechier [maaltijd of gastmaal] 8 boddreger. Item den meechden 2 boddreger. Summa 50 boddreger. Dit was doe mijn heer van Brabans sijn uijtvaert gedaen waert , Administratief Archief , BP R1196 f , 3788 akte

22 20

23 3 Kadastrale minuutplankaarten uit 1832 van De Hage en omgeving Hieronder zijn de kadastrale verzamelplan (afbeelding 3) en de minuutplankaarten van de gemeente Helmond sectie A (2 bladen, kaart 1 en 2*) uit 1832 opgenomen. Van de beide bladen is tevens een reconstructie gemaakt (kaart 3 en 4*). Op de reconstructies zijn de percelen aangegeven waarop cijnzen rustten. Van een gedeelte van het gebied is een uitvergroting gemaakt, kaart 5 en 6. Op de reconstructies is tevens aangegeven welke percelen in eigendom waren van Wesselman, heer van Helmond. *kaart 2 en 4 zijn losse bijlagen. Afbeelding 3. Verzamelplan van de gemeente Helmond Sectie A, de Warande ligt ten westen van het kanaal. 21

24 Water Archeologisch Centrum Eindhoven rapport 5 B S e c t i e B v a n B i n d e r e n L Zoutziederij Waard Helmond Beemd De T W E E D E B L A D GEMEENTE HELMOND Sectie A genaamd DE WARANDE Eerste Blad Opgemeten door: Fritsens Landmeter van de Eerste Klasse G E M E E N T E A A R L E R I X T E L Loop Horst Donken Broek De Het Laag De Stiphouts Zwanen Veld De Warande Mierle De De De De Binne Park Dongen Esdonk S T I P H O U T G Het Den Eenselaar 66 66a U De a a a Weg 171 Van Aarle Rixtel 248 Het Kluis Naar Begraaf Plaats Bouwland Weiland Hooiland Tuin Boomgaard Bomen en hakhout Heide Water Opg. boom Dennebos Straat en uitweg Huizen Bakhuis en schuur Fabriek Erf Rivier De Aa De Zuid Willems Vaart Den Broek 275 Zwappoelsche straat Dijk G E M E E N T E Kaart 1. 22

25 De Zuid Willems a Elzendijk Vaart 385 Parrick Belast met cijns van de Heer van Helmond. Belast met lichtmisse cijns Wesselman. Belast met cijns van de Heer van Helmond, in het boek van Stiphout. In bezit van de Heer van Helmond. 369 Nummers volgens de huizenlijsten. Goor Graaf Kaart 3. Reconstructie van de minuutplankaart van Helmond, sectie A, De Warande 1 e blad. 23

26 * 391D 391C 391A Duiker De de Kanaal Brug 391B De * a Steenweg Kaart 5. Detail van de minuutplankaart van Helmond, sectie A, De Warande, 2 e blad. 384 Corte Steenweg A412 3 x 376 A A Corte Steenweg Parkstraat A Verdwenen huis. 373 Nummering volgens de huizenlijsten (de nummers 368, 367, 364, 363 en 362 zijn huizen van de Heer van Helmond. De nummers 366 en 365. zijn niet teruggevonden in het kadaster.) Kaart 6. Detail van de reconstructie van de minuutplankaart van Helmond, sectie A, De Warande, 2 e blad. 24

27 4 Huizen en veldnamen in De Hage, en omgeving 4.1 Sectie A, De Warande, 1 e blad nummers A19 - A264 Kadaster 1830 A19 huis, schuur en erf, groot 03r 23e, Het Stiphouts Broek, klasse 10. Johannes van Uitdenhoven, dagloner, wonende op de Eenselaar Eenselaar Jan Uijtenhoven, 54 jaar, * te Tongelre, landbouwer, Cristina Koppens, 39 jaar. Kinderen: Antonet * , Johannes * , Catharina * , Geertrui * Inwonende: Johannis Uijtenhoven 29 jaar * te Geldrop, landbouwer. Kadaster 1830 A64 huis, schuur, bakhuis en erf, groot 10r 60e, De Eenselaar klasse 8. de wed. J. K van der Brugghen. Opmerking huis nr Eenselaar, bevolkingsregister. Willem de Vries * te Aarle Rixtel, Johanna Wilbers * te Bakel. Kinderen: Cornelia * , Johannes * , Gordina * , Andries * , Wilhelmus, 6 jaar, Joost * , Cornelis, 4 jaar, Woutrina * Inwonende: Johannes Verbakel, 23 jaar, * te Stiphout f111v, : Schepenen inspecteren huis van Johan Gideon van der Brugghen, gelegen op den Eenselaar. 1) Gebond en stijlen tussen de keuken, stal en schuur, noodzakelijk moeten worden vernieuwd. 2) De gebondstijl tussen de stal en schuur, moet worden gemaakt. 3) Het dak van het gehele huis versleten is, en opnieuw worden verlat en nieuw strooij gedekt worden. 4) De buitenwanden rondom het huis, zijn geheel versleten, en moeten worden geluijkt en gelijmt. 5) Binnenwand tussen de stal en schuur, moet worden vernieuwd. 6) De stenen schoorsteen is gescheurd, moet gerepareerd worden. 7) De deuren van de stal en schuur zeer defect zijn en worden vernieuwd. 8) De zolderribben en zolder, gerepareerd of vernieuwd worden. 9) Dat binnen wand in de keuken, zeer slecht is. 10) De binnen - en buitendeuren en de deurgebonden moeten worden vernieuwd. 11) De trap van de opkamer is versleten en de glazen moeten worden vernieuwd f29v, : Peter Houts, verkoopt aan J. C. G. van der Brugghen een huis, schop, bakhuis en aangelag, groot 12 lopen, gelegen op den Eenselaar f93, : Peter Houts, man van Jacomina Coppens, Mathijs Jan Thijssen en Nicolaas Rijkers, als voogden van Johannes en Allegonda, de kinderen van wijlen Willem Tieleman Coppens en Anna Jacob van Kruijsschot, Peter Verbakel, Goord van Vijfeijken wonende te Beek en Donk, Johannes Houts wonende te Asten, als voogd van Helena en Christina, de kinderen van wijlen Antonij Tieleman Coppens en Geertruij Houts, Hendrik Leenders den jongen, gehuwd met Adriana Coppens. 1 e lot krijgt Peter Houts een huis op den Eenselaar Stiphout R62 f112v, : Matijs Jan Tijssen en Nicolaas Rijkers als voogden van de 2 minderjarige kinderen van Willem Tieleman Koppens en Anna Jacob van de Cruijschot. Een vierde deel van huis en aangelag op de Eenselaar, groot 7 lopen Stiphout R65 f100v, : De erfgenamen van wijlen heer Abraham Hubert en vrouwe Maria Elisabet Creemers. Verkopen een huijs, hoff en aangelag, genaamd den 25