Broedvogels Boezems Kinderdijk 2011

Transcriptie

1

2 Broedvogels Boezems Kinderdijk 2011 Pieter Bieren Adri Clements Anthonie Stip Dit is een uitgave van de Vogelwerkgroep Alblasserwaard, onderdeel van de Natuur- en Vogelwacht de Alblasserwaard. Colofon NVWA-rapport Dit rapport als volgt citeren: Bieren, P., A. Clements & A. Stip (2012). Broedvogels Boezems Kinderdijk NVWA-rapport Natuur- en Vogelwacht de Alblasserwaard, Papendrecht. Oplage: 40 exemplaren 2

3 Inleiding Dit is het broedvogelverslag van seizoen 2011 in de Boezems Kinderdijk. Sinds 2004 worden de Overwaard en Nederwaard nu jaarlijks tegelijk geteld, en langzaam maar zeker worden trends van toe- en afname steeds beter zichtbaar. Zowel per boot als te voet zijn in beide deelgebieden een tiental tellingen uitgevoerd in de periode april-begin juli. Twee nieuwe soorten mochten als broedvogel genoteerd worden, te weten Cetti s zanger en Grauwe Vliegenvanger. Een derde soort, Sprinkhaanzanger, was nieuwkomer voor de Overwaard. Tijdens de veldbezoeken is het niet alleen genieten van een koor aan vogelzang bij zonsopgang, maar komen ook zaken voor de dag die zorgwekkend zijn. Denk hierbij aan de almaar toenemende aantallen ganzen, het nog steeds krimpende areaal riet en drijfbladvegetatie in de Overwaard, en het (daardoor) uitblijven van broedpogingen Zwarte Stern aldaar. Daarom is inventariseren ook het daadwerkelijk volgen van het gebied; aantallen bevestigen soms de vermoedens over de kwaliteit van de beide boezems. Toch zeggen de cijfers niet alles; zo weerspiegelen de aantallen Purperreiger bijvoorbeeld helemaal niet dat het gebied in kwaliteit afneemt. Dit heeft dan ook een andere oorzaak, namelijk het foerageren buiten het broedgebied. Zulk soort dingen maken het inventariseren nuttig, maar dit heeft alleen effect als er bij het beheren daadwerkelijk acht op geslagen wordt. Evenwel is het natuurlijk vooral genieten van wat het totale boezemgebied nog steeds te bieden heeft. De tekstschrijvers, januari 2012, Pieter Bieren (eindredactie) Adri Clements (omslag, layout) Anthonie Stip (tekstcorrectie) 3

4 Veldwerk Dankzijde medewerking van alle min of meer vaste tellers, is het weer mogelijk geweest om in beide boezems een 10-tal broedvogeltellingen uit te voeren. De namen van de tellers die dit jaar meegewerkt hebben in alfabetische volgorde: Pieter Bieren, Jurie Bieren, Adri Clements, Ad Kooij, Piet van Meerkerk, Jan Schoonderwoerd, Corné Stam, Anthonie Stip en Gerben van Wijk Volgens de richtlijnen van SOVON moet er bij benadering 10 dagen tussen elk volgend bezoekliggen. In praktijk komt dit neer op 7 of 14 dagen omdat er vrijwel uitsluitend op zaterdagen geteld wordt. Eenmalig is een telling uitgesteld vanwege regen, die op 18 juni. In de daaropvolgende week is deze telling ingehaald. Met uitzondering van laatstgenoemde telling zijn de Overwaard en Nederwaard elke keer tegelijkertijd, dus op dezelfde ochtend geteld. Zie de data en het bezoeknummer in onderstaande tabel. Het inventariseren wordt in de Nederwaard uitsluitend per boot uitgevoerd, in de Overwaard juist meestal te voet en een enkele keer per boot. In beide boezemgebieden werden weer boten ter gebruik beschikbaar gesteld door de heren Bakker en Rijsdijk, waarvoor veel dank. Zonder dergelijke medewerking wordt het inventariseren een heel stuk lastiger. Ook bij het uitvoeren van de jaarlijkse purperreigertelling in de Overwaard waren 2 boten ter beschikking. Enig vooronderzoek naar de ligging van de kolonies werd al gedaan op 21 mei. De daadwerkelijke telling was dit jaar op zaterdag 4 juni en mocht weer een succes genoemd worden. Niet eerder werd in zo n korte tijd alle kolonies doorkruist, hetgeen ook de onrust beperkt. Verder werden tijdens deze laatstgenoemde telling twee nesten van een Bruine kiekendief aangetroffen. Zwarte stern-vlotjes zijn dit jaar weer alleen uitgelegd in de Nederwaard. De soort wordt hier uitgebreid gevolgd, in een speciaal daarop gericht onderzoek, door onder andere Jan van der Winden (Bureau Waardenburg), Roel Meijer en Corné Stam. De Overwaard is in toenemende mate ongeschikt voor deze Zwarte sterns, die het echt niet alleen maar met vlotjes redt. De laatste jaren kwam de soort al niet meer tot broeden in de Overwaard, inclusief de Lekkerlandse boezem. Daarom is geen extra inspanning verricht in de Overwaard en richten we ons op de Nederwaard, tenzij zich meer geschikte locaties voordoen in de toekomst. Naast de vaste inventarisatierondes wordt er vaker naar vogels gekeken rondom Kinderdijk. Met name enkele speciale avondbezoeken voor onder andere Waterral, Porseleinhoen en uilen hebben aanvullende gegevens opgeleverd, die gebruikt zijn bij het vaststellen van aantallen territoria. Deze soorten worden gemakkelijk en te vaak gemist tijdens tellingen in de vroege ochtend. Waterstand Beide boezems verschillen nogal in waterstand en de wisselingen daarin. De Nederwaard is over het algemeen vrij stabiel en is de waterstand sowieso wat lager dan in de Overwaard. Ook tijdens perioden met regenval wordt er niet of nauwelijks water opgemalen, maar rechtstreeks vanuit de maalkom gespuid op de Lek. Tijdens het droge weer van dit voorjaar verdampt er natuurlijk wel wat water op een dag. Daarom zakt de waterstand slechts een beetje in de loop van het seizoen, wat duidelijk te zien is in onderstaande grafiek. 4

5 Figuur. 1. Gemeten waterstand op de inventarisatie-ochtenden in Nederwaard en Overwaard. De Overwaard is veel wisselender wat betreft waterstand. Hoewel er eigenlijk te weinig waterstanden zijn opgenomen, blijkt wel uit de gegevens dat tijdens het droge voorjaarsweer in april en begin mei een snelle daling van het waterpeil volgt door o.a. verdamping en zoveel mogelijk afwatering op de Lek. Na de overvloedige regen vanaf half juni schiet het waterpeil meteen door naar waarden tot boven N.A.P. Vanzelfsprekend zijn het momentopnamen, en zelfs binnen een week of dag vinden er wisselingen plaats als er gemalen wordt. Het weer Maart Na een vrij normale winter met vooral een koude december 2010, kwam de eerste voorjaarsgolf van zomergasten op 10 maart 2011 door. Met een zachte zuidelijke stroming deden de eerste voorjaarssoorten de intrede in de polders en boezems. Het hele voorjaar werden verder bovennormale temperaturen gemeten, waarbij het ook nog eens zeer zonnig was. Vooral april deed een extreme duit in het zakje, en in deze maand ging de ontwikkeling en binnenkomst van zomersoorten zeer snel. De zogenaamde fenologie was ook in 2011 bij vele soorten vroeger dan normaal. April Tijdens de eerste telling op 2 april was het vrij zonnig en met een zuidelijke wind werd het ruim 20 graden. Op deze dag werden bijvoorbeeld meteen al de eerste exemplaren Rietzanger, Snor, Fitis en Zwartkop opgetekend. De telling van 16 april viel net na deze eerste warme periode en met een frissere NW-wind en bewolking was het voor inventariseren wat minder aardig, maar niet ongeschikt aangezien het gewoon droog bleef. De aanloop naar Koninginnedag was bijzonder warm met enkele dagen ±25 graden. Op 30 april was het zo n 20 graden met een stevige oostenwind. Wellicht dankzij deze oostenwind werden de tellers van de Nederwaard verblijd met maarliefst 2 zingende Grote Karekieten, een prachtige ervaring! 5

6 Mei De omstandigheden tijdens de telling op 7 mei waren ronduit zomers en een zeer vroege start was noodzakelijk omdat bij dit soort weer de zangpiek ook veel vroeger ligt. Een kleine week later op de vrijdag 13 mei was het met een westenwind wat frisser geworden, en halfbewolkt. Aangenaam weer om een telling uit te voeren dus en omdat er s ochtends nog weinig wind stond was er ook veel zang. Ook op de 21 e mei waren weersomstandigheden voortreffelijk te noemen, en was er opvallend weinig wind, wat de zangwaarnemingen op grotere afstand nogmaals extra ten goede kwam. Regenval kwam op 28 mei gelukkig wat later op de dag, en voor die tijd was het nog mogelijk droog een inventarisatie uit te voeren. Omdat het allesbehalve koud was met zo n 15 graden, was de zangactiviteit behoorlijk op peil. Juni Na enige tijd vrij normale temperaturen maar droog weer, was het tijdens de volgende telling op 11 juni Foto 1. Hagel op 28 juni veroorzaakte schade aan bladeren van de Gele plomp behoorlijk afgekoeld in de nachtelijke uren. Met een opstekende ZW-wind was het inventariseren een koude bedoening. Er is wel wat invloed op de zangactiviteit door een dergelijk koude ochtend, maar in deze tijd van het jaar neemt de zangactiviteit bij veel soorten door broedzorg sowieso al wat af. Na Pinksteren (12 en 13 juni) werd het de tweede helft van de week zeer wisselvallig en regenachtig. Zo ook op zaterdag de 18 e waarop een telling gepland was. Deze telling is uitgesteld naar 21 juni in de Overwaard en 25 juni in de Nederwaard. Beide dagen was het niet geheel droog, omdat ook deze week gedomineerd werd door buiig weer. Gelukkig was dit geen reden om de tellingen geheel te schrappen. Juli De laatste inventarisatie was dit jaar op 2 juli en is doorgaans de rustigste qua aantallen vogels. Qua weer begon juli uit een heel ander vaatje te tappen na zeer warme laatste week van juni. Het weer sloeg om naar koelte, veel wolken en bij tijden buien. Zo ook op 2 juli, hoewel het in de vroege ochtend gelukkig nog betrekkelijk rustig en droog was. Daardoor was er zelfs nog behoorlijke zangactiviteit. 6

7 Automatische Clustering Om het verwerken van de gegevens voor het Broedvogel Monitoring Project (BMP) wat gemakkelijker te maken, is Automatische Clustering (kortweg autocluster) in het leven geroepen. Dit programma biedt SOVON aan haar vrijwilligere tellers aan, om daarmee tijd en inspanning achter het bureau te besparen. Veel rekenwerk om het aantal territoria vast te stellen moest tot voor kort met de hand op papier en kaartmateriaal gedaan worden. Dat kost de nodige tijd, al geldt dat ook voor de nieuwe methode. Met het softwareprogr amma is het mogelijk de veldgegevens in te voeren. Het komt er op neer dat alle afzonderlijke waarnemingen apart ingeprikt worden op Foto 2. Nog altijd de basis in het veld: papier en potlood een digitale veldkaart. Na afloop van het seizoen, als alle tellingen ingevoerd zijn, berekent het programma met één druk op de knop het aantal territoria per soort. Hoewel deze nieuwe methode een hoop efficiëntie oplevert, is het even wennen. Dit jaar hebben we voor het eerst gebruik gemaakt van het programma. Bij vele soorten gaat het vanzelf en leveren de aantallen geen problemen op. Sommige soorten zijn echter wat gevoeliger. Bij deze soorten is het belangrijker hoe vaak en in welke periode er waarnemingen zijn om een territorium te vormen. Dan blijk een computer veel directer te werken dan wanneer dat handmatig gebeurd. Veel van de problemen die we bij soorten tegengekomen zijn, worden in de soortteksten vermeld. Absoluut het beste voorbeeld is de Grauwe Gans, ook letterlijk een probleemsoort. Omdat bij Grauwe Gans alleen waarnemingen tot en met 15 april geldig zijn, is de hele inventarisatie van 16 april voor deze soort buiten beschouwing gelaten. Dit levert dus bij de onbewerkte gegevens een scheef beeld in aantallen op, namelijk veel te weinig. Andere soorten zoals sommige eenden komen juist weer op een veel hoger aantal dan gebruikelijk uit. Oorzaak hiervan is het meetellen van het programma door rustende eenden die allen gebruik maken van het gebied en er niet tot broeden komen. Tijdens het gebruik van autocluster wordt dus wel duidelijk dat er nog steeds wel aanpassingen nodig zijn na het berekenen van het aantal territoria door dit programma. Desalniettemin gaan we door met het gebruik ervan, omdat het veel werk en tijd bespaart en als uitgangspunt toch een betrouwbaar hulpmiddel is. 7

8 Soortbeschrijvingen Fuut Opvallend bij deze visseneter is het feit dat de aantallen langzaam wat minder worden. De laatste jaren wordt in de boezems gezamenlijk hooguit paar geteld. Ook in voorgaande jaren wisselden aantallen soms behoorlijk, maar echte piekjaren met hoge aantallen blijven de laatste jaren uit. Wellicht dat dit voor een deel toch met de visstand als voedselaanbod te maken heeft. Roerdomp Voor het derde achtereenvolgende jaar zijn er geen territoria van deze aansprekende moerasvogel. De laatste broedverdachte meldingen kwamen in 2008 uit de Overwaard. Wel was er in 2011 een losse waarneming van een vliegend exemplaar boven de Hoge boezem van de Overwaard op 10 april. De kwaliteit en gezondheid van het rietland is waarschijnlijk een beperkende factor in broedpogingen van deze reiger. Blauwe Reiger Tijdens een inventarisatieronde op 13 mei is er een bezet nest van Blauwe reiger waargenomen in een deel van de kolonie Purperreigers. Vervolgwaarnemingen of resultaat van deze broedpoging zijn niet bekend. 8

9 Purperreiger Tijdens een tweetal gerichte bezoeken in de Overwaard, te weten op 21 mei en 4 juni, is het aantal bewoonde nesten van deze reigersoort vastgesteld op 121. Dat aantal is vrijwel gelijk aan de 123 van vorig jaar, de groei lijkt de laatste vijf jaren wat af te vlakken. Opvallend is dat de verschillende Figuur. 2. De ontwikkeling van de sub-kolonies in de afgelopen 5 jaar. Inzet, Foto 3: jonge purperreiger deelkolonies zich steeds verder naar de westrand van de Overwaard gaan verplaatsen. Dit komt door het toenemend ongeschikt worden en verdwijnen van broedbiotoop aan de oostkant van het gebied. In de Nederwaard zijn (nog steeds) geen aanwijzingen voor broedgevallen, mogelijk wordt dit gebied wel geschikter als broedplek als het oppervlakte gemaaid rietland afneemt. Grauwe Gans Hoewel de aantallen doen vermoeden dat de groei eruit is, blijkt het tegendeel in het veld. De richtlijnen van het monitoren zorgen bij deze soort onterecht voor een lager aantal in de Overwaard. Alleen al tijdens de telling van 16 april zijn meer dan 300 paren geteld, voor een flink deel met jongen. Deze worden echter niet meegerekend als territoria, omdat dergelijke waarnemingen meetellen t/m 15 april. Eén dag zou dus het verschil maken! In plaats van de 88 die de automatische clustering geeft, gaat een voorzichtige schatting eerder uit naar broedparen. De 130 paren uit 2010 worden in ieder geval ruimschoots overtroffen. Oudervogels met jongen zwerven in april tot en met juni onder meer uit langs het Achterwaterschap in oostelijke richting, en foerageren daarbij op agrarisch grasland. Langs dit Achterwaterschap broeden inmiddels ook al enkele paartjes Grauwe ganzen. Verder zijn er nog enkele groepen onvolwassen vogels in de Overwaard aanwezig die niet tot broeden komen, en voor veel bijgeluid zorgen tijdens de inventarisaties. De vraatschade 9

10 van de soort in de Overwaard zorgt er onder meer voor dat grote stukken met kiemende rietplanten niet de kans krijgen om uit te groeien. Verder wordt op de slaap- en rustplaatsen van de gezamenlijke ganzensoorten de bodem plaatselijk dichtgelopen, waardoor het kiemen van riet en overige oeverplanten vrijwel onmogelijk wordt gemaakt. In de Nederwaard blijft het aantal al enige jaren rond zes paren schommelen en lijkt de groei vooralsnog niet echt door te zetten. Toch heeft de Grauwe gans hier inmiddels wel vaste voet aan de grond, en met polder Blokweer als foerageergebied is er potentie genoeg voor uitbreiding. Kleine Rietgans Tijdens een tweetal tellingen in mei werd een Kleine Rietgans waargenomen, een nieuwkomer in de ganzenfamilie die vorig jaar ook al in de buurt van de boezems overzomerde. Vooralsnog lijkt de vogel alleen op te trekken en is er dus ook dit jaar alleen maar sprake van overzomering. Grote Canadese Gans Voor deze grote ganzensoort is vooral een toename vastgesteld in de Overwaard. De 25 paar hier berekend, zijn een verdubbeling van de twaalf in 2010 en het hoogste aantal sinds de vestiging in Het hoge aantal komt voor een deel door het meetellen van overzomerende paren die wellicht niet tot broeden zijn overgegaan, maar wel is het juist dat het aantal een stijgende lijn vertoont. De Nederwaard komt tot een zestal territoria, en dat is in lijn met de langzame maar gestage toename die hier plaatsvindt. Canadese ganzen zijn op het nest bijzonder waaks en broeden wellicht daarom ook met groot succes. Brandgans In beide boezems een broedgeval van deze soort met dubieuze afkomst. Voor de Nederwaard betekent dit wel het eerste broedgeval sinds het begin van de inventarisaties. In de Overwaard komt de soort inmiddels wel jaarlijks tot broeden, zij het in laag aantal. Opvallend is ook de kruising van deze soort met Grote Canadese gans. Hierdoor komen allerlei bonte tussenvormen voor, die ook paarsgewijs optrekken. Het is echter onduidelijk of deze bastaarden ook daadwerkelijk voor nageslacht kunnen zorgen. Nijlgans Foto 4. Brandgans Opvallend genoeg vertoont deze exoot geen duidelijke toename. Misschien zijn de boezems uiteindelijk niet het optimale broedbiotoop voor deze soort, die toch vaker in boomnesten broedt. In de Nederwaard kwam zelfs geen enkel broedgeval voor. Het aantal in de Overwaard blijft net als vorig jaar steken op elf, waarbij opvallend veel waarneming vanaf het westelijk deel op het water komen. Wellicht worden daarom enkele paartjes meegerekend die niet daadwerkelijk broedgedrag vertonen. Smient In nasleep van de grote aantallen overwinteraars op de grote plas in de Overwaard worden tot ver in het voorjaar nog exemplaren en zelfs paartjes van deze soort waargenomen. Op 16 april werden bijvoorbeeld nog een vijftal paartjes genoteerd. In mei ging het hier nog om losse adulte mannetjes, en van een serieuze broedpoging is voor zover bekend geen sprake geweest. 10

11 Krakeend De aantallen van deze echte ruigte- en moeras-eend blijven een beetje ondermaats voor de boezems. Vooral in de Nederwaard is de stand met slechts één territoria weer terug bij af. Het maximum tot nog toe was hier vier in 2006 en De Overwaard blijkt wat beter in broedbiotoop te voorzien. De zeven paar liggen een fractie onder die van 2010 en in lijn met de lichte toename van de laatste jaren. Ook qua doortrek en overwintering is het aantal krakeenden in de Overwaard veel groter dan in de Nederwaard. Wilde Eend Deze meest algemene eendensoort doet het niet slecht. In de Nederwaard bleven aantallen vrijwel gelijk aan het langjarig gemiddelde dat rond de dertig paartjes ligt. De Overwaard lijkt een bijzonder goed jaar voor de Wilde eend gehad te hebben, zeker in vergelijking met de laatste jaren. Hoewel de zestig territoria wel lijken te kloppen, speelt wellicht toch deels een effect van waarnemers en de overschakeling naar automatische verwerking van de aantallen. Verder speelt nog mee dat er dit jaar geen onderscheid is gemaakt tussen Wilde Eend en Soepeend. Van deze laatstgenoemde werden vorige jaar nog ruim twintig territoria vastgesteld. Ook hier is dus een deel van het verschil in aantal te verklaren. Talingen Al jarenlang zijn de beide boezems verstoken van broedende talingen. Zowel Zomertaling als Wintertaling worden in trektijd regelmatig waargenomen, en Wintertaling daarnaast ook in de wintermaanden. Maar daar blijft het veelal bij. Opvallend genoeg is daarom de melding van beide soorten als broedvogel in de Overwaard. Voor Zomertaling was dat voor het laatst in 2001, en het is zeer de vraag of de gemelde vogels ook daadwerkelijk tot broeden zijn overgegaan. Ditzelfde geldt voor de Wintertaling waar het systeem met maar liefst twee broedgevallen op de proppen komt. En voor laatstgenoemde moeten we 14 jaar terug voor een eerdere broedpoging. Omdat de boezems als rustgebied aantrekkelijk zijn voor solitaire eenden en paartjes van mislukte broedgevallen elders, is dit mogelijk een reden van de waarnemingen binnen het broedseizoen. Slobeend Deze fraaie eendensoort heeft het in agrarisch gebied zeer moeilijk. De beide boezems fungeren voor een deel als rustgebied. Vooral in de Nederwaard zijn groepen in het najaar geen uitzondering. In het voorjaar bezetten enkele vogels een territorium. In 2011 ging het om een drietal paartjes in de Overwaard en 1 broedverdacht paartje in de Nederwaard. Dat is geen slecht resultaat gezien de voorgaande jaren waarin de soort met regelmaat ontbrak als broedvogel. Kuifeend Alleen in de Overwaard zijn drie territoria vastgesteld, wat voor dit gebied rond het langjarig gemiddelde ligt. In de Nederwaard werden voor het 3 e achtereenvolgende jaar geen broedverdachte vogels waargenomen. De soort komt hier ook niet jaarlijks tot broeden, maar de laatste jaren blijft het wel erg lang leeg wat betreft kuifeenden. Hierbij is ook nog noemenswaardig dat de nauwverwante Tafeleend ook al jarenlang niet meer tot broeden komt in beide boezems. Het is niet te hopen dat de Kuifeend dit scenario achterna gaat. 11

12 Bruine Kiekendief In de Overwaard stabiliseerde het aantal broedparen van Bruine Kiekendief met in ieder geval vier paar. Deze aantallen zijn gebaseerd op aanvullende tellingen, want tijdens inventarisaties werden niet genoeg waarnemingen ingetekend voor een betrouwbaar aantal territoria. Mogelijk is er zelfs sprake van een 5e nest geweest, al zijn er te weinig waarnemingen om hier volledig zeker van te zijn. De vele waarnemingen van jagende Bruine Kieken boven de polders bevestigen het beeld dat de soort een ruim jachtgebied heeft. Aangezien er (nog) geen achteruitgang in het aantal Bruine Kiekendieven is waar te nemen, lijkt het erop dat er voldoende voedsel voorhanden is in en rond het boezemgebied. Ook in de Nederwaard was sprake van stabilisatie. De twee broedparen aldaar liggen mooi op het gemiddelde van de afgelopen acht jaar. In tegenstelling tot de stabiliserende trend in Kinderdijk is de trend over heel Nederland negatief. In heel Nederland neemt de populatie af, na een kortdurende toename van zo n 30% rond de eeuwwisseling. De totale Nederlandse populatie bestaat naar schatting nu uit broedparen. Ook in Vlaanderen verliest de soort terrein als broedvogel. De Bruine kiekendief is een vrij makkelijk te observeren soort, vooral wanneer de jongen net uit het ei zijn gekropen. De ouders gaan dan jagen in de boezems en omliggende polders, om vervolgens de prooi bij de jongen op het nest te brengen. Zodra de jongen kunnen vliegen vinden er prooi-overdrachten in de lucht plaats, wat een spectaculair gezicht is! Foto 5. Fotocompilatie van een prooi-overdracht (PO) van een mannetje naar een vrouwtje Bruine Kiekendief 12

13 Waterral Met waterrallen gaat het niet goed, bezien vanuit wat ruimer tijdsperspectief. Vooral in de Overwaard is de stand dramatisch gekelderd, en werden er vorig jaar zelfs geen enkele broedgevallen vastgesteld. In 2011 ging het iets beter, met drie broedpaar, maar dat is nog lang niet Figuur 3. Aantal Waterral territoria in 2011 het niveau wat in de jaren 90 en in het begin van de 21 e eeuw werd bereikt (7-10 paar). Opmerkelijk is dat de afname sinds 2008 in gang is gezet. In dat jaar werd er door het Waterschap Rivierenland een inhaalslag gemaakt met het maaibeheer in de Overwaard. Er lag voor het eerst sinds een paar jaar weer ijs in de maaitijd, en die kans is direct aangegrepen om achterstallig maaibeheer in te halen. Ook in 2009 en 2010 is er gefaseerd gemaaid. Het maaien van grote oppervlakten riet pakte niet goed uit voor de rietkwaliteit. Grauwe ganzen hebben namelijk de kans gegrepen om op grote schaal het gemaaide riet maximaal te begrazen, en zo de hergroei van het nieuwe riet met weken vertraagd. Dit heeft een soort als de waterral, die voor een groot deel afhankelijk is van riet, absoluut geen goed gedaan. Het lijkt daarom wenselijk om in de Overwaard op nog kleinere schaal het riet te maaien. Grote maaivlakten worden direct geëxploiteerd door ganzen, en dat komt de rietkwaliteit, en daarmee de rietvogels, niet ten goede. In de Nederwaard gaat het juist betrekkelijk goed met de waterral, en kan voorzichtig gesteld worden dat de soort daar toeneemt. Grauwe ganzen hebben in de Nederwaard dan ook nauwelijks invloed op het riet; de soort komt hier in vrij lage aantallen voor, en dat lijkt de rietkwaliteit ten goede te komen. Voor een typische moerassoort als de waterral houden we de vinger aan de pols. De snelle afname laat echter duidelijk zien dat er in de Overwaard iets mis is met het riet, in oppervlakte danwel kwaliteit. Overigens neemt de soort landelijk ook al sinds een aantal jaar af. Porseleinhoen Voor het eerst sinds 2005 werden er geen Porseleinhoenders vastgesteld in de Boezems. In de Nederwaard, waar in 2010 nog vier roepende exemplaren werden gehoord, bleef het dit jaar bij een incidentele waarneming op 13 mei. Dit was niet voldoende om een broedgeval vast te stellen. Het is gebruikelijk bij trekvogels als het Porseleinhoen dat ze in jaarlijks wisselende aantallen voorkomen. En dit jaar was blijkbaar een daljaar voor de soort. Waterhoen en Meerkoet De aantallen van deze rallen die jaarrond in de Boezems voorkomen, zijn al sinds 2000 redelijk stabiel te noemen. Af en toe hebben zowel Waterhoen als Meerkoet een beter jaar dan anders. Voor het Waterhoen was dat zo in 2006 met 40 paar in de hele Boezems, voor de Meerkoet was het 2008 met 13

14 29 paar. Met een redelijk koude winter achter de rug, zou verwacht kunnen worden dat Waterhoen en Meerkoet een veer gelaten zouden hebben. Alleen in de Nederwaard was een kleine terugval te zien bij beide soorten. In de Overwaard bleef de Meerkoet op gelijk niveau, en telde het Waterhoen een paartje meer. Kortom, er is geen duidelijke aantalsdip na de koudere afgelopen winters. Kokmeeuw Met Kokmeeuwen is een opvallende trend aan de gang. In de Nederwaard broeden ze namelijk in toenemende mate tussen de Zwarte sterns. Kokmeeuwen bouwen zelf een nest, of veroveren een nestvlotje die voor Zwarte sterns is uitgelegd. In 2004 broedde er voor het eerst een Kokmeeuw in de Nederwaard. Dat aantal nam toe tot elf paar in 2009, daalde in 2010 naar zes paar, maar nam in 2011 een vogelvlucht naar maar liefst 38 paar. Daarmee werd het de talrijkste kolonievogel in de Nederwaard dit jaar. Soms wordt nestconcurrentie tussen Zwarte stern en Kokmeeuw vermoed. Wanneer Zwarte sterns op nestvlotjes broeden, kan nestconcurrentie met Kokmeeuwen eenvoudig voorkomen worden door de vlotjes niet voor 20 april uit te leggen. Rond die datum arriveren namelijk de eerste Zwarte sterns uit hun Afrikaanse overwinteringsgebieden. Kokmeeuwen zijn al vanaf half maart in het broedgebied aanwezig. Wanneer dan al nestvlotjes uitgelegd zijn, zullen die zeker bezet worden door Kokmeeuwen. Zwarte sterns hebben in dat geval het nakijken als ze eind april aankomen. De gemengde kolonie van Zwarte sterns en Kokmeeuwen in de Nederwaard bewijst echter dat wanneer nestvlotjes op het juiste moment worden uitgelegd, er nauwelijks concurrentie is tussen Kokmeeuwen en Zwarte sterns om een nestplek. De verwachting is dat het samen broeden van Kokmeeuw en Zwarte stern juist positief werkt op het broedsucces van beide soorten, omdat ze allebei goede nestverdedigers zijn. Potentiële predatoren worden dan ook met vereende krachten verjaagd. Het is interessant om deze hypothese de komende jaren in de Kinderdijkse kolonie te onderzoeken. Zwarte Stern Het verhaal van de Zwarte stern kent twee kanten. Allereerst is er de jammerlijke teloorgang van de kolonie in de Overwaard. Sinds tenminste 2001 gaat het hard achteruit met de Zwarte sterns in de Overwaard. Dit heeft verschillende oorzaken. Allereerst is bijna het gehele areaal van Gele plomp in de Overwaard verloren gegaan. Op deze waterplant broeden Zwarte sterns (en ook Kokmeeuwen) graag. Gele plomp brengt voor Zwarte sterns nestgelegenheid en voor de jongen schuilmogelijkheid. Daarnaast is Gele plomp een waterplant die samen met Krabbenscheer thuishoort in een gezond laagveenmoeras. Deze planten bieden ruimte voor allerlei soorten insecten, die op hun beurt weer op het menu van vogels als de Zwarte stern staan. Met de teloorgang van de Gele plompvelden is ook een deel van de insectenrijkdom in de Overwaard verdwenen. Deze afname in potentiële voedselbron van Foto 6. Juveniele Zwarte stern Zwarte sterns heeft weer tot gevolg dat de populatie en jongenoverleving lokaal onder druk kan staan. Een tweede oorzaak van de afname van Zwarte sterns in de Overwaard ligt waarschijnlijk in de exponentiële groei van de populatie Grauwe ganzen. Wanneer de ganzen met hun jongen grazen op 14

15 de kaden rondom de Overwaard, hebben ze de eigenschap om bij verstoring massaal van de kade af, door de rietkraag heen de Boezem in te zwemmen. In hun haast zwemmen ze de nestvlotjes die voor Zwarte sterns zijn uitgelegd letterlijk omver. Het is logisch dat dit de broedpogingen van de Zwarte stern niet ten goede komt. Dit lijkt echter vooral een lokaal effect te zijn, wat inherent is aan de kenmerken en de ligging van de Overwaard. Tenslotte is er nog een van de belangrijkste factoren, waarvan het aannemelijk lijkt dat deze de afname van Gele plomp in gang heeft gezet. Dit is het zeer wisselende waterpeil in de Overwaard. Met name in het voorjaar en de zomer heeft dit negatieve effecten op zowel de vegetatiegroei (Riet, Gele plomp) en daarmee ook op de broedende vogels. Denk daarbij aan het eerder genoemde voorbeeld van de Waterral. Al deze factoren hebben ertoe geleid dat de Zwarte stern sinds 2010 als broedvogel verdwenen is uit de Overwaard. Het positieve verhaal komt uit de Nederwaard. Daar nam de stand gelukkig weer toe dit jaar, na een terugval in 2009 en Er broeden in 2011 maar liefst 33 paar, in verschillende deelkolonies. De populatie wordt hier al minstens twee jaar goed gevolgd. Positief is ook dat verschillende Zwarte sterns ervoor kiezen om weer op natuurlijk materiaal (Gele plomp) te nestelen, en niet op een nestvlotje broeden. Duiven In de Boezems broeden drie soorten duiven: de Houtduif, Holenduif en Turkse tortel. De Houtduif is een vogel die in bomen nestelt, en eigenlijk altijd al in de Boezems broedt. Favorieten zijn de bosschages bij molens, de griend in de Nederwaard en de tuintjes bij het Wisboomgemaal. De stand van de Houtduif is redelijk stabiel, en lag dit jaar op vijf paar in zowel Overwaard als Nederwaard. De Holenduif kan een echte molenvogel genoemd worden. In de Boezems broedt hij vrijwel uitsluitend onder de kap van molens. Sinds 2004 is de Holenduif toegenomen, en is nu stabiel op een totaal aantal van ongeveer tien paar. Dit jaar vier paar in de Nederwaard en zes paar in de Overwaard. De Turkse tortel broedt alleen in de Nederwaard. Zijn aanwezigheid is het meest prominent aan de kant van het dorp Kinderdijk. Dit jaar broeden er vijf paar, tegen twee in 2009 en Koekoek Een bijzondere vogel is de Koekoek wel te noemen. Deze typische zomervogel parasiteert bij kleine zangvogels en legt in het nestje van de waardvogel (in de Boezems bijvoorbeeld een Kleine karekiet) een ei. Dat wordt uitgebroed en het jong volledig opgevoed door de gastouders. De Koekoek gaat echter achteruit in Nederland, maar ook in andere Europese landen. In de Boezems komen gemiddeld vier paar Koekoeken voor, en die aantallen zijn best stabiel. In de Overwaard werden er dit jaar drie paar vastgesteld, en in de Nederwaard twee. Dat het de Koekoek in Kinderdijk ooit beter verging, blijkt wel uit de vijf paar die in 1994 alleen al in de Overwaard vastgesteld werden. Vanuit dat perspectief bezien is de trend van de Koekoek in de Boezems licht negatief. De oorzaken van de afname zijn onbekend. Er is geen significante relatie met de overleving in de Sahel, waar Koekoeken overwinteren. In Engeland zijn sinds 2011 vijf Koekoeken voorzien van een satellietzendertje om inzicht te krijgen in de trekwegen van deze mysterieuze soort (zie voor meer informatie). Hopelijk levert dit ook inzicht in de oorzaken van de afname. Ransuil Zorgenkindje de Ransuil gaat landelijk ontzettend hard achteruit. De stand in ons land is nu nog maar 20% van de stand in Voor gegevens in de boezem is vooral gebruik gemaakt van aanvullende waarnemingen. Tijdens avondbezoeken in juni zijn er meerdere jonge roepende Ransuilen gehoord, de zogenaamde takkelingen. Een enkele keer is er ook een jagende volwassen Ransuil waargenomen. Op basis van deze waarnemingen kan worden gesteld dat er minimaal 1 paar met succes gebroed heeft. Van nestvondsten zoals in 2009 tijdens de purperreigerinventarisatie, was dit jaar geen sprake. 15

16 Grote Bonte Specht De Grote Bonte Specht is een incidentele broedvogel in de Boezems. Dat is best logisch, want het is een echte bosvogel en opgaande bosschages zijn er vooral in de vorm van tuinen rondom de boezems. Van daaruit komen ook de meeste waarnemingen. Mogelijk heeft de verruiging van met name de Overwaard ertoe geleid dat in 2011 daar twee paar werden vastgesteld, voor het eerst weer sinds In de Nederwaard broedde ook een paar. Winterkoning Dat Winterkoningen gevoelig zijn voor winters weten we. In de Boezems nam de stand na de winter van 2008/2009 af met 35% (van 57 paar in het hele Boezemgebied in 2008 naar 37 paar in 2009). In 2010 volgde weer een opleving naar 47 paar, maar in 2011 gebeurde iets vreemds. De stand in de Overwaard bleef gelijk aan die van 2010 (-1 paar), maar in de Nederwaard kelderde de stand van 22 paar in 2010 naar negen (!) paar in 2011 (-13 paar). Ten opzichte van het totaal in 2010 is dat een afname van 30%. Deze afname komt echter bovenop de eerdere winterdip in Wanneer de totaalstand van 2008 vergeleken wordt met die van 2011, constateren we een afname van 42%. Hieruit blijkt maar weer dat Winterkoningen niet zo winterhard zijn als hun naam doet vermoeden. Het blijft echter een raadsel waarom de afname in de Nederwaard veel groter was dan in de Overwaard. Heggenmus De Heggenmus broedt in stabiele aantallen in de Boezems, en neemt recent licht in aantal toe. Het toenemende aantal struiken door verruiging in met name de Overwaard voorziet in een behoefte voor deze soort, onder andere als zangpost. In 2011 broedden er negen paar in de Overwaard en zeven paar in de Nederwaard. Blauwborst De Blauwborst zit aanzienlijk in de lift de laatste decennia. De Nederlandse populatie neemt sterk toe. Ook in de Boezems is er een toename te zien, met name sinds midden jaren 90 van de vorige eeuw. De laatste jaren fluctueren de aantallen nogal, met goede (2004, 2006) en slechte (2008) jaren. Figuur 4. Aantal Blauwborst territoria in

17 Gemiddeld in de hele Boezems broedden er in de periode paar. Het totaal van 2011 zit daar met 20 paar maar net onder. In de Nederwaard deed de Blauwborst een stap terug in 2010 (-7 paar), en dat niveau bleef in 2011 ongeveer gelijk. In de Overwaard was dit jaar een kleine toename van 11 naar 14 broedpaar. Kortom: voor de Blauwborst was 2011 in de Boezems een gemiddeld jaar. Merel De Merel is een uitgesproken standvogel, al trekken populaties uit Noord-Europa voor een deel weg naar West-Europa in de winter. De stand in de Boezems is erg stabiel, en ligt rond de twintig paar in totaal was op deze regel geen uitzondering, met tien paar in de Overwaard en negen paar in de Nederwaard. Cetti s Zanger Een nieuwkomer als broedvogel die al geruime tijd verwacht werd. Met het toenemende aantal waarnemingen in de gehele Alblasserwaard en ook in de beide boezems, was het wachten op het eerste langbezet territorium. De Nederwaard heeft de primeur met geruime tijd een zingend exemplaar in de noordwesthoek achter hotel Kinderdijk. Maar liefst 8 van de 10 inventarisaties is in dit territorium zang waargenomen. Daarmee staat deze eerste broedpoging als een paal boven water. In de Overwaard zijn ook al enkele jaren losse waarnemingen, maar opvallend genoeg bleef het in de broedperiode stil. Wel werden in het najaar weer tot 3 exemplaren zingend waargenomen in de Overwaard en Nederwaard samen. De uitbreiding van deze soort komt vanuit het zuiden en is in Nederland als geheel al wat langer aan de gang. Belangrijk brongebied is de Biesbosch waarin de laatste jaren vele tientallen tot broeden komen. Van daaruit breidt de soort zich gemakkelijk uit en wat koudere winters zoals die van 2010 en 2011 lijken niet een grote rem te zetten. Het is interessant te bezien wat zich de komende jaren rondom de stand van deze soort ontwikkelt in de boezems. Rietzangers Bij de rietzangers is er goed nieuws! 2011 was een ongekend goed jaar voor alle vijf de soorten. Om te beginnen de algemene Kleine karekiet. Gemiddeld over werden er in het gehele Boezemgebied 146 paren geteld. In de meeste jaren is de soort Figuur 5. Aantal Kleine karekiet territoria in 2011 het talrijkst in de Overwaard, en zo was het ook in Maar liefst 101 paren werden in 2011 opgetekend, en dat is 44% meer dan in Ook in de Nederwaard gaat het de Kleine karekiet voor de wind, met een toename van zes paar ten opzichte van 2010 (74 paar in 2011). Ten opzichte van het gemiddelde van is de toename in de hele Boezems van Kinderdijk bijna 20%. 17

18 Ook goede berichten komen van het front van de Rietzanger. In de Nederwaard broedden 27 paar (+2 ten opzichte van 2010), maar in de Overwaard verdubbelde de stand zelfs. De Rietzanger nam ten opzichte van 2010 met 25 paar toe tot 49 paar in Dit maakt de totale toename ten opzichte van het gemiddelde in zelfs 130%! Bij de Rietzanger is vastgesteld dat de populatie in Europa sterk afhangt van de neerslag in de Sahel, en daarmee dus met de overleving in het overwinteringsgebied. Dat deze theorie echt opgaat blijkt wel uit het feit dat in 2010 de neerslagindex van de Sahel hoger was dan gemiddeld. Wat dat betreft is het afwachten van het broedseizoen van 2012 gaat brengen, want de neerslagindex voor 2011 is lager dan gemiddeld. Bij een gemiddeld aantal broedpaar van 33 in het hele Boezemgebied, was 2011 met een totaal van 76 paar erg uitzonderlijk. De Bosrietzanger had een iets bovengemiddeld jaar. Na 2004 is de soort in toenemende mate als broedvogel vastgesteld in de Boezems. In de Overwaard broedden dit jaar maar liefst 8 paar, in de Nederwaard bleef het bij 1 paar. Het totaal van negen paar voor het hele gebied ligt ruim boven het gemiddelde van vier paar tussen 2004 en De Sprinkhaanzanger werd voor het eerst ook in de Overwaard als Figuur 6. Aantal Rietzanger territoria in 2011 broedvogel genoteerd, en wel met twee paar. In de Nederwaard broedde één paar, in tegenstelling tot de drie paar in De Snor, wiens geluid wel wat lijkt op de zang van de Sprinkhaanzanger, had ook goede papieren. In de Overwaard verdubbelde de stand naar 12 paar, na een afname tot zes paar in In de Nederwaard werden vier paar meer Snorren Figuur 7. Aantal Snor territoria in 2011 genoteerd dan in 18

19 2010. Leek het er in 2010 op dat het bergafwaarts zou gaan met de Snor, in 2011 bleek het tegendeel. Ook de Snor heeft in 2011 een goed seizoen gehad. Het blijft nog onduidelijk in welke mate deze soort last heeft van het krimpende rietareaal in de Overwaard, vooralsnog blijkt het niet uit de cijfers. Wellicht is de situatie in de Sahel ook bij deze soort van invloed. De toename van 2011 is ten opzichte van het gemiddelde tussen 2004 en 2010 goed voor een plus van 64%. Al met al kan gesteld worden dat 2011 een erg goed jaar was voor de zangers in het riet. Dat was wel nodig, want alle soorten komen uit een relatief diep dal in de jaren 70 tot 90 van de vorige eeuw. Grote Karekiet Deze soort komt al jarenlang niet meer tot broeden in de Boezems. In jaren met wat meer doortrekkers blijven zingende mannetjes soms enkele weken hangen. Dit jaar was dat het geval in de Nederwaard. Van 30 april tot en met half mei waren er tot 2 zingende exemplaren aanwezig. Tijdens de stille uren in vroege ochtend en avond was de luide zang zelfs vanaf de dijk te horen. Het exemplaar dat het langst aanwezig bleef, leek net als zijn voorganger geen paar te kunnen vormen. Daarom is ook dit jaar geen sprake geweest van een serieuze broedpoging, maar zingende doortrekkers. Braamsluiper Deze eigenwijze zanger uit het geslacht Sylvia trekt niet naar de Sahel, maar naar Oost-Afrika. Afgelopen voorjaar was er sprake van slecht weer op de route Oost-Afrika richting Nederland, waardoor bijvoorbeeld Grauwe klauwieren (een soort met dezelfde trekroute) opvallend laat waren. Bij de Braamsluiper is dit niet in die mate opgemerkt. Na een afwezigheid van vijf jaar konden er in de Overwaard zelfs 2 territoria worden vastgesteld. Slechts eenmaal eerder was hier sprake van een broedgeval, dat was in In de Nederwaard komt de soort ook niet jaarlijks voor, en dit jaar was er bijvoorbeeld een zonder aanwijzingen voor een territorium. Grasmus De Grasmus is een uitgesproken indicatieve soort voor verruiging. In het veld zien we vooral in de Overwaard verruiging optreden en dan is het nog eens extra leuk als dit beeld wordt bevestigd door een soort als de Grasmus. Met 2 territoria in de Nederwaard en 3 territoria in de Overwaard is er een totaalaantal van 5 territoria: het hoogste aantal in 15 jaar! Wanneer beheermaatregelen zoals branden, maaien en wegzagen van opschietende struiken uitblijven, is de verwachting dat de stijgende trend zal doorzetten. Tuinfluiter In de Nederwaard met 5 territoria licht stijgend, en het hoogste aantal in de reeks tot nu toe. In de Overwaard met 3 territoria in 2011 juist afgenomen, twee jaar geleden piekte de soort hier nog met 10 territoria. De afname is toch wel behoorlijk te noemen. Mogelijk hebben de zaagwerkzaamheden aan hoog opgaande wilgenstruiken in de Overwaard deze afname in de hand gewerkt. Landelijk gezien is de trend wél positief. Zwartkop Deze fraaie zanger met welluidende zang laat een wisselend beeld zien in de Boezems. In de Nederwaard is sprake van een achteruitgang naar 2 territoria. Vorig jaar werden er hier nog 6 territoria gevonden. In de Overwaard zijn de 3 territoria een voortzetting van een licht positieve 19

20 trend. De aantallen zijn feitelijk te klein om iets zinnigs te kunnen zeggen over invloeden op deze afen toename. Tjiftjaf en Fitis Beide soorten zitten in de lift, al gaan de meeste credits naar de Tjiftjaf. Bijna een verdubbeling van het aantal in de Overwaard naar 17 territoria! Ook hier ligt een relatie met toegenomen verruiging voor de hand, maar de toename springt er dit jaar wel erg uit. Opvallend genoeg vertoont de Nederwaard juist al een aantal jaren een stabiel aantal rond de 10 paren. In dit gebied is dan ook geen sprake van een toename aan biotoop. Fitis daarentegen heeft aan een enkele solitaire struik in het rietland voldoende om een territorium te bezetten. Toch vinden we ook hier de meeste territoria in de verruigde delen. De aantallen van deze soort liggen ook al jarenlang veel hoger dan die van Tjiftjaf en ze is ook eerder in substantiële aantallen verschenen. De 28 territoria in de Overwaard en 13 in de Nederwaard zijn een benadering van het langjarig gemiddelde. Grauwe Vliegenvanger Een nieuwe broedvogelsoort voor de Boezems en wel in de Nederwaard. Deze onopvallende insecteneter werd tijdens de ochtendbezoeken tweemaal zingend waargenomen in de hoog opgaande begroeiing achter Hotel Kinderdijk. Het is een soort van wat oudere parkachtige landschappen met open zonnige plekken, waar ze dan foerageren op vliegjes. De Grauwe Vliegenvanger doet zijn naam dus eer aan. Het is eigenlijk opvallend er in al die jaren nog nooit eerder een territorium is vastgesteld. Mogelijk is de soort door onopvallende zang en voorkomen toch weleens over het hoofd gezien (of gehoord). Baardman Deze typische rietbewoner met zijn heldere ping-ping geluid is in het najaar vaak genoeg te horen. Dan zwerven familiegroepen rond en komen met regelmaat langs bijvoorbeeld de trektelpost bij het Wisboomgemaal. In het voorjaar Figuur 8. Aantal Baardman territoria in 2011 leeft de soort meer teruggetrokken in de uitgebreide rietvelden en is dan vanuit de boot of vanaf de randen niet goed meer waar te nemen. Een typische soort die in de reguliere telrondes dus zwaar wordt onderteld. In 2011 werden er in zowel de Overwaard als de Nederwaard elk 2 territoria waargenomen, dus 4 in totaal. Vorig jaar waren dat er nog 9 (totaal). Er is dus sprake van meer dan een halvering van de populatie, naar het schijnt. Toch werden bijvoorbeeld tijdens de jaarlijkse telling van de Purperreigernesten in de Overwaard op 4 verschillende plekken Baardmannetjes 20

21 waargenomen. Wel is de afname het sterkst in de Overwaard, waar er vorig jaar nog 6 paartjes zaten. Wellicht speelt het krimpende rietareaal hier deze soort wel in kaart, er blijft immers steeds minder broed- en foerageergebied over. Anderzijds varen Baardmannetjes van nature wel bij oud en overjarig riet, wat in de Overwaard dan wel weer uitgebreider aanwezig is dan in de Nederwaard. Mezen De Matkop is al enkele jaren verdwenen, voor het laatste broedde de soort in 2004 nog in Overwaard én Nederwaard. Er zijn ook geen signalen dat de soort terugkomt als broedvogel. Het blijft hooguit bij enkele waarnemingen tijdens de (najaars) trek. Het aantal Pimpelmezen in 2011 vertoont geen spectaculaire veranderingen vergeleken met de voorgaande jaren. Beide deelgebieden herbergen al jarenlang ongeveer 5 broedparen. De 5 in de Overwaard en 4 in de Nederwaard liggen dus dicht bij dit gemiddelde. Slechter vergaat het de Koolmees, die helaas wel te maken heeft met een achteruitgang. Waar in de Nederwaard vorig jaar nog 12 territoria werden geteld, dit jaar zakte het terug tot 7 territoria. In de Overwaard liepen de aantallen terug van 7 naar 5 territoria. Een duidelijke oorzaak is niet aan te wijzen. De Buidelmees is een onregelmatige en zeker niet jaarlijkse broedvogel, ook dit jaar moesten we het helaas zonder Buidelmezen stellen. Met name in de Overwaard is er enkele jaren sprake geweest van waarnemingen in de broedperiode en zelfs nestbouw, onder andere in 2001, 2005 en Maar deze soort vertoont zeer wisselend gedrag in de broedtijd, en onverwachte vestiging in de toekomst is zomaar weer mogelijk. In het najaar is het boezemgebied wel aantrekkelijk voor doortrekkende en zwervende Buidelmezen en hier worden ze in september en oktober dan ook met regelmaat waargenomen. Ekster Na een maximum in aantallen rond 2008 lijkt de soort een beetje op zijn retour. Dit jaar werd vooral in de Nederwaard een laag aantal van slechts 1 territorium vastgesteld. De Overwaard doet het met een zestal broedparen iets beter, maar ook dat was in voorgaande jaren weleens hoger. De Eksters hebben geen last van verdringing door Zwarte Kraai, want ook deze soort vertoont allesbehalve toename. Het is afwachten hoe de aantallen op langere termijn uitpakken. Wel een interessant fenomeen is de gezamenlijke slaapplaats in de zuidoosthoek van de Overwaard. Hier slapen in het winterhalfjaar tientallen Eksters. De aantallen kunnen oplopen tot meer dan honderd. Zwarte Kraai De Zwarte Kraai lijkt altijd aanwezig te zijn in de beide Boezems, maar toch niet in grote aantallen. Zeker is wel dat de soort niet toeneemt, integendeel. De 2 territoria in de Overwaard en 1 territorium in de Nederwaard liggen beiden een fractie onder het langjarig gemiddelde. Wellicht speelt de prominente aanwezigheid van Bruine Kiekendieven een rol in de vestiging van deze kraaiensoort. Bij een waargenomen nest tijdens de purperreigertelling, was te zien dat het nest compleet dichtgebouwd was en zich helemaal in het binnenste van een struik bevond. Een aanwijzing dat Zwarte Kraaien in de Boezems beducht zijn op predatie van hun eigen nesten. 21

22 Spreeuw Als stadsvogel gaat het niet al te best met deze soort, de Spreeuw staat zelfs op punt om op de Nederlandse Rode lijst te komen. In het boezemgebied komt de soort niet jaarlijks tot broeden, en ook dit jaar was er geen broedgeval. Hoe anders is het in het najaar, als trekkende Spreeuwen het boezemgebied gebruiken als slaapplaats. Vele tienduizenden komen kwetteren in het riet: imposant om eens mee te maken! Vooral als ze tijdens de avond- en ochtendschemer aankomen of juist het gebied verlaten. Huismus Het gaat goed met de Huismus! In de Overwaard het hoogste aantal sinds het begin van de inventarisaties, en wel met 17 territoria. Ook in de Nederwaard een goed seizoen met 9 territoria. Ze zijn vooral te vinden rondom de molens van de Overwaard en Nederwaard, waarmee ze goed laten zien dat het echte cultuurvolgers zijn. Ook de huizen met tuinen aan de Molenstraat en West- Kinderdijk herbergen enkele paartjes. Bij het voedselzoeken en in de periode met jongen is regelmatig het getjilp ook in het rietland te horen. Vinkachtigen Opvallend aan alle vinkachtigen is dat de territoria vrijwel zonder uitzondering allemaal aan de randen van de Overwaard en Nederwaard liggen. Vooral de opslagplaats rondom rietbedrijf Hoek en het tuinachtige biotoop bij de molens voorzien in een broed- en zangplek. De Vink is daarbij meest algemene vertegenwoordiger van deze groep zangvogels en spant ook de kroon met 4 territoria in de Overwaard en 3 in de Nederwaard. Deze 7 zijn het hoogste aantal tot nu toe geteld. Opvallend is ook de sprong in toename naar totaal 6 territoria van de Groenling, die ook allemaal aan de rand van de Boezems liggen. Eveneens het hoogste aantal tot nu toe, maar deze soort is in voorgaande jaren vermoedelijk minder bewust meegeteld. Putter en Kneu komen beiden niet jaarlijks tot broeden, maar dit jaar kon Putter bijgeschreven worden in de Nederwaard. Slechts eenmaal eerder in 2008 was er een eerdere broedpoging. Kneu werd zelfs zingend aangetroffen in zowel de Overwaard als de Nederwaard. In hoeverre er daadwerkelijk gebroed wordt, is niet geheel duidelijk. Vooral deze soort blijft relatief schaars in het agrarisch gebied van de Alblasserwaard en daarom is elke aanwijzing voor een broedpoging waardevol. Rietgors In beide Boezems komen al jarenlang ongeveer 20 paartjes tot broeden. Vooral in de Nederwaard was dat aantal tot en met het jaar 2000 nog weleens een stukje lager, maar de laatste jaren is er buiten wat fluctuatie geen opvallende toe- of afname. Rietgorzen zijn ook niet zo heel kieskeurig wat betreft biotoop en nemen zowel met gemaaid rietland als verruigd rietland en zelfs griendhout genoegen. Wel is het in gemaaid rietland van belang dat er brede randen of een enkele struik als zangpost aanwezig is. 22