Colofon. De coördinatie en verslaglegging is gedaan door Arie van den Bremer, coördinator van de KNNVplantwerkgroep

Transcriptie

1 Verslag vegetatieonderzoek PON-lijn

2 Colofon Dit onderzoek is uitgevoerd door leden de KNNV Amersfoort en omgeving. De beheerder was vertegenwoordig door Remco Jousma. Aan het onderzoek in 2018 hebben de volgende leden van de KNNV meegewerkt: Frits van der Borg Geert Hurkens Tom Huijbregts Erik Eliveld Ank Latté Joop de Wilde Jan Westerhof Arie van den Bremer De coördinatie en verslaglegging is gedaan door Arie van den Bremer, coördinator van de KNNVplantwerkgroep Amersfoort e.o. 2

3 Verslag vegetatieonderzoek PON-lijn

4 Inleiding De KNNV Amersfoort e.o. kent een Werkgroep Planten en die zoekt elk jaar naar een locatie die uit oogpunt van vegetatie interessant lijkt. In 2017 is gekozen voor de zogenaamde PON-spoorlijn. Het gebied is voor een grot deel in eigendom en beheer van stichting De Boom en ligt deels in de gemeente Leusden en deels in de gemeente Woudenberg (grens is de Lunterse beek). Het gebied is toegankelijk voor wandelend publiek. Het voornemen is aan de beheerder voorgelegd en stelt dat zeer op prijs. Het belang van een goede samenwerking had vooral betrekking op het maaibeleid. Daardoor werd het mogelijk een groot deel van het onderzoek uit te voeren voor er gemaaid werd. Voor het onderzoek is De PON-lijn is in 5 delen verdeeld. Zie gele strepen op de luchtfoto. Luchtfoto PON-lijn In hoofdstuk 1 Historie is een stukje geschiedenis van de PON-lijn beschreven. In hoofdstuk 2 Karakter van de PON-lijn enkele opmerkelijke details van de lijn en in hoofdstuk 3 Resultaten van het vegetatieonderzoek. In hoofdstuk 4. Varia een paar losse feitjes. De conclusie aan het eind van het onderzoek is dat het een boeiend project is geweest met hoge educatieve en belevingswaarde. Arie van den Bremer (coördinator Plantenwerkgroep KNNV Amersfoort e.o. 4

5 1. Historie Op 18 februari 1886 werd de spoorlijn Amersfoort-Kesteren geopend door de HIJSM (Hollandse ijzeren spoorwegmaatschappij. In 1940 werd de brug bij Rhenen door de Nederlanders opgeblazen en daarna is de brug nooit meer opgebouwd, waardoor de resterende delen een zieltogend bestaan hadden als goederenspoorlijn. In 1972 werd het deel Woudenberg-Veenendaal Rhenen gesloten voor goederenverkeer en in 1988 werd ook het deel raccordement PON-Woudenberg gesloten voor goederenverkeer en werd het laatste deel bij Pon gebruikt als opslagterrein voor bijzondere spoorsecties. In maart 2017 werd ook deze activiteit beëindigd en is van de oorspronkelijke spoorlijn nu alleen nog het deel Amersfoort-raccordement PON in gebruik. In 2016 is het deel van de spoorbaan tussen Pon en de Oude Lunterse beek in eigendom gekomen van de Stichting de Boom die daarmede ook is belast met het beheer van de baan. Dit deel heeft een lengte van m. Waarschijnlijk zal in de nabije toekomst ook het deel van de spoorlijn tot aan Woudenberg hier aan worden toegevoegd. In Maart 2018 is er tussen de Leusbroekerweg en Ekris een monument geplaatst door de Historische kring Leusden ter nagedachtenis van 7 bemanningsleden van een Engels vliegtuig dat op 3 februari 1943 door de Duitsers is neergeschoten. Foto Monument vliegtuigcrash Liniedijk Een ander markant punt is de Bruinenburgersluis in de Oude lunterse beek. Het is feitelijk een stuw in de Liniedijk langs het valleikanaal. De Oude lunterse beek kwam vroeger vanaf het zuidoosten en kruiste daar de liniedijk en ging door naar Amersfoort als Heiligenbergerbeek. Die dijk ligt er al eeuwen omdat het idee van onder water zetten (inunderen) van het gebied ten oosten van deze Liniedijk om strategische reden ook al eeuwen bestaat. Lang voor de tweede oorlog is besloten de waterafvoer in de Gelderse vallei te verbeteren door een kanaal te graven dat een aantal beken met elkaar verbond. Dat werd het Valleikanaal dat voor een groot deel de Liniedijk volgt. In 1939 bedacht men het gebied ten oosten van de Liniedijk vanwege de dreiging uit het oosten uit weer onder water te moeten zetten. Het nodig water kwam nu uit het Valleikanaal. De stuw zorgde ervoor dat dit niet door een gat in de liniedijk afwaterde. Daar kunnen de schotbalken tot bovenkant Liniedijk nog steeds neergelaten worden. Dat benadrukt de waterkeringsfunctie bij een inundatie. In een wand zit een gedenk steen met de tekst: MARIA ANGELIS -HUGUENIN, GEBr HERLIN - HEEFT DEN EERSTEN STEEN GELEGD, OP DEN 10 SEPTr 1786' (bron internet). Foto Bruinenburgersluis kruising Valleikanaal en Oude lunterse beek ter hoogt van de liniedijk 5

6 De PON-lijn kruist hier de Lunterse beek op ca 100 meter vanaf het Valleikanaal. Het is een unieke omgeving. Er heerst een grote stilte en is landschappelijk zeer aantrekkelijk. De Lunterse beek en Valleikanaal zijn mede om die reden opgenomen in een toeristische kanovaarroute. Foto Brug kruising Oude lunterse beek en PON-spoorlijn 6

7 2. Karakter van de PON-lijn De PON-lijn is aangelegd op een fundering van zand en grind. Voor een groot deel komt dat uit sloten die er aan beide zijde van liggen. Van hart sloot tot hart sloot is de spoorlijn ca 20 m breed. Het hoogte verschil tussen bovenkant baan en onderkant sloot is vaak 3 meter. De weilanden en akkers liggen ook duidelijk lager. Daarmee is ook een bijzondere situatie voor de vegetatie ontstaan; van zeer nat tot zeer droog. In de droge zomer van dit jaar was er geen water in de sloten wat het vegetatieonderzoek wel makkelijk maakt. Het had ook invloed op de vegetatie in de sloten. Enkele markante punten in de PON-lijn zijn al beschreven in het hoofdstuk Historie. Hieronder volgen enkele belevingsfoto s van de PON-lijn. 7

8 3. Resultaten vegetatieonderzoek Het eerste onderzoek is uitgevoerd in 2017 en dan alleen tussen PON en Lunterse beek. Dat zijn de eerste 3 vakken gezien vanuit het westen. Naar verwachting krijgt Stichting De Boom nog een deel in beheer tot aan de bebouwde kom van de gemeente Woudenberg. Daarvoor zijn 2 nieuwe vakken onderscheiden en dus alleen in 2018 onderzocht. Zie tabel 1. PON-H = tussen PON en Hamersveldseweg H-L = tussen Hamersveldseweg en Leusbroekerweg L-LB = tussen Leusbroekerweg en Oude lunterse beek LB-P = tussen Oude lunterse beek en Parallelweg P-W = tussen Parallelweg en Woudenberg Tabel 1 Vakindeling voor vegetatieondrzoek Nu alle resultaten bekend zijn wordt het interessant om ze te evalueren. In 2018 zijn totaal 246 soorten gevonden en dat is erg veel. De verklaring is dat de PON-lijn een grote variatie in biotopen kent. Er zijn er 3 te onderscheiden en wel de sloten links en rechts van de zandbaan, de zandbaan in het midden en de overgang (oevers) van zandbaan naar de sloten. In 2017 is de vegetatie in 3 vakken geïnventariseerd. Wat opvalt is dat het aantal soorten gemiddeld in meer is dan in Zie tabel 2. Er is geen duidelijke verklaring voor. Mogelijk dat het gebied weer een jaar rust heeft gehad en zich verder kon ontwikkelen. In Tabel 2 staat ook de lengte van de vakken. Het totaal is meter. H-L en L-LB lijken vegetatief veel op elkaar. PON-H is kort en daarom is het aantal soorten per 100 m hoog maar het absolute aantal is ook hoog en dat komt ook door de kruisingen met openbare wegen. Vakindeling PON-H PON-H H-L H-L L-LB L-LB LB-P P-W Jaar Aantal soorten per vak Vaklengte in meters Aantal planten per 100 m Tabel 2 Aantal soorten per vak en 100 meter In 2018 zijn 17 soorten, die in 2017 waren waargenomen, niet meer terug gevonden. Meestal ging het om soorten met maar 1 exemplaar. Bijvoorbeeld Bezemkruiskruid en Moederkruid. Daar staat tegenover dat er in 2018 weer veel nieuwe soorten zijn gevonden waarvan soms ook maar 1 die waarschijnlijk volgend jaar niet meer te vinden is. De verwachting is dat het aantal soorten in de toekomst sterk zal worden beïnvloed het weer (droog of nat) en door het maaibeleid. Een aantal soorten zijn zeer dominant. In de sloten zijn dat Riet en Rietgras. Ook veel maar toch minder komt Grote waterweegbree voor. Links en rechts van zandbaan in het midden zijn het vooral Gewoon struisgras, Gestreepte witbol en Schapenzuring. De zandbaan kent nagenoeg nog geen vegetatie met uitzondering van Gewoon varkensgras. Dat laat zien dat die zeer diep wortelt. Op de oevers van de sloten staat zeer veel Gewone braam. En dan zijn er nog veel bomen. Vooral Zomereik, Wilde lijsterbes, Zwarte els, Grauwe wilg en Amerikaanse vogelkers. Hier en daar zijn struiken aangeplant maar die zullen de droogte waarschijnlijk niet overleven. Bijvoorbeeld Gewone vlier en Hondsroos. Er zijn enkele leuke soorten gevonden. Dat waren onder andere Waterviolier, Zweedse lijsterbes, Watertorkruid en Stijf havikskruid. 8

9 4. Varia. Min of meer los van het vegetatieonderzoek nog een paar punten die het memoreren waard zijn. Tijdens een controlerondje op de spoorbaan ineens een klein kronkelig slangetje. Navraag bij Theo van de Water leverde op dat dit een klein ringslangetje is. Daar zal Stichting de Boom heel blij mee zijn want die doet al jaren haar best ringslangen in het beheergebied te krijgen. Foto Jonge ringslang op 12 Augustus 2018 in vak L-LB In 2017 is er een perenboom gezien. Na het doornemen van de totale lijst bleek dat we hem in2018 niet meer gezien hebben. Het is een vaste plant en dus moet hij er nog zijn. Maar een paar grote peren verraadde hem al snel. Hij is er nog. Foto Perenboom in vak H-L 9

10 Bijlage 1 Vegetatielijst PON-lijn PON-H = tussen PON en Hamersveldseweg H-L = tussen Hamersveldseweg en Leusbroekerweg L-LB = tussen Leusbroekerweg en Oude lunterse beek LB-P = tussen Oude lunterse beek en Parallelweg P-W = tussen Parallelweg en Woudenberg Soorten niet meer gezien Locatie PON-H PON-H H-L H-L L-LB L-LB LB-P P-W Jaar onderzoek nov 24- okt 14-nov Jaar onderzoek jun 11- jul 19- jul 3- aug 1- aug Nederlansde naam Abundantie 1 Abeel spec. (opslag) 1 2 Akkerdistel Akkerkool Akkervergeet-mij-nietje Amerikaans krentenboompje Amerikaanse eik 1 7 Amerikaanse kruidkers 5 8 Amerikaanse vogelkers Appel 1 10 Bastaard paardenstaart Beklierde bastardwederik 1 12 Beklierde duizendknoop Bergbasterdwederik 1 14 Beuk Bezemkruiskruid 1 16 Biezenknoppen 2 17 Bijvoet Bitterzoet Blaartrekkende boterbloem 2 20 Blauwe bosbes Bochtige smele Boerenwormkruid Boskruiskruid Bosveldkers Boswilg Brede stekelvaren Brem Canadapopulier 1 29 Canadese fijnstraal Canadese guldenroede 5 10

11 Locatie PON-H PON-H H-L H-L L-LB L-LB LB-P P-W 31 Cichorei 5 32 Dagkoekoeksbloem Drienerfmuur Duinriet Duits viltkruid 5 36 Duizendblad Echt bitterkruid Echte kamille Echte valeriaan 1 40 Eenstijlige meidoorn Egelboterbloem 2 42 Engels raaigras Es Europese hanenpoot Fijn schapengras Fioringras Fluitenkruid Framboos Gekroesde melkdistel Gelderse roos Gele lis Gele waterkers 2 53 Gestreepte witbol Gewone braam Gewone engelwortel Gewone esdoorn 1 57 Gewone hennepnetel Gewone hoornbloem Gewone klit 2 60 Gewone margriet Gewone melkdistel Gewone raket Gewone rolklaver 1 64 Gewone smeerwortel 1 65 Gewone vlier (aangeplant) Gewone vogelkers Gewoon biggenkruid Gewoon langbaardgras Gewoon reukgras Gewoon struisgras Gewoon varkensgras Glad vingergras Gladde witbol Glanshaver

12 Locatie PON-H PON-H H-L H-L L-LB L-LB LB-P P-W 75 Grauwe wilg Groene naaldaar Grote brandnetel Grote egelskop Grote kaardebol Grote kattenstaart Grote lisdodde Grote ratelaar Grote teunisbloem Grote waterweegbree Grote wederik Grote weegbree Grove den 1 87 Haagwinde Harig wilgenroosje Hazelaar Hazenpootje Heermoes Hennegras Herderstasje Hoge cyperzegge Hondsdraf Hondsroos Hoog struisgras Hop Hulst IJle dravik IJle zegge IJzerhard Italiaans raaigras Jakobskruiskruid Kaal knopkruid Kale jonker Kamgras Kantige basterdwederik Karmozijnbes spec Kleefkruid Klein hoefblad Klein kroos Klein kruiskruid Klein springzaad Klein streepzaad Klein vogelpootje Kleine egelskop 5 12

13 Locatie PON-H PON-H H-L H-L L-LB L-LB LB-P P-W 119 Kleine klaver Kleine leeuwenklauw Kleine lisdodde Kleine ooievaarsbek Kleine varkenskers Klevering kruiskruid Klimop Kluwenhoornbloem Kluwenzuring Knoopkruid Knopig helmkruid Kompassla Koninginnenkruid Koningskaars Korenbloem Korrelganzenvoet Kropaar Kruipende boterbloem Kruldistel Krulzuring Kweek Laurierkers Liesgras Mannagras Mannetjesvaren Melganzenvoet Middelste teunisbloem Moederkruid Moerasdroogbloem Moeraskers Moerasrolklaver Moerasspirea Moeraswalstro Muizenoor Muskuskaasjeskruid Oeverzegge Oosterse karmozijnbes Paardenbloem Paarse dovenetel Peen Peer spec Perzikkruid Peterselievlier Pitrus

14 Locatie PON-H PON-H H-L H-L L-LB L-LB LB-P P-W 163 Pluimgierst Pluimzegge Rankende helmbloem Ratelpopulier (opslag) Rechte rolklaver Reigersbek Reukeloze kamille Reuzenbalsemien Ridderzuring Riet Rietgras Ringelwikke Robertskruid Robinia spec Rode klaver Rode schijnspurrie Rood zwenkgras Ruwe berk Ruwe smele Schapenzuring Schietwilg Schijfkamille Schijnaardbei Sering Sint-Janskruid Sleedoorn Smalle stekelvaren Smalle weegbree Smeerwortel Spaanse aak Speerdistel Spiesmelde Sporkehout Sterrenkroos spec Stijf havikskruid Stinkende gouwe Straatgras Tarwe Taxus Tengere rus Tijmereprijs Timoteegras Veelwortelig kroos Veenwortel 10 14

15 Locatie PON-H PON-H H-L H-L L-LB L-LB LB-P P-W 207 Veldzuring Vertakte leeuwentand Viltige basterdwederik Vingerhoedskruid Vlasbekje Vlinderstruik Vogelmuur Vroege haver Watermuur Waterpeper Watertorkruid Waterviolier Wijfjesvaren Wilde bertram Wilde kamperfoelie Wilde kardinaalsmuts Wilde lijsterbes Wilgenroosje Witte dovenetel Witte klaver Witte mosterd Witte paardenkastanje Wolfspoot Wouw Zachte berk Zachte dravik Zachte ooievaarsbek Zandblauwtje Zandzegge Zevenblad Zoete kers Zomereik Zomprus Zwaluwtong Zwart tandzaad Zwarte els Zwarte mosterd Zwarte nachtschade Zwarte toorts Zweedse lijsterbes