geonieuws maandblad van d e mineralogische kring antwerpen vz w 17(2), februari 1992 in dit nummer : * lengenbac h anno * pharmacosideriet

Transcriptie

1 geonieuws maandblad van d e mineralogische kring antwerpen vz w 17(2), februari 1992 in dit nummer : * lengenbac h anno * pharmacosideriet

2 mineralogische kring antwerpen vz w Oprichtingsdatum : 11 mei 1963 Statuten. nr B.S Zetel : Ommeganckstraat 26. Antwerpen BTW-nummer : Wettelijk depot : Kon. Bib. België BD Verschijningsdata. maandelijks. behalve in juli en augustus. Redakteur en verantwoordelijke uitgever : H. DILLEN. Doornstraat 15. B-9170 Sent-Gillis-Waas. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk. fotokopie. mikrofilm ot op welke wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Betalinge n Belqie : kontributie. HBK-rekening andere betalingen. HBK-rekening of postrekening Nederland : alle betalingen girorekening {NL) {betalingen in gulden). Al deze rekeningen staan op naam van M.K.A. v.z.w.. Marialei 43. B-2900 Schoten. NUTTIGE ADRESSE N * BENDER H.. Pieter Van den Bemdenlaan 107. B-2650 Edegem Tel 03/ Bestuurder. sekretaris. * BENDER P.. Pieter Van den Bemdenlaan Edegem Tel. 03/ Mineraal van de maand. technische realisatie Geonieuws. * CORNELIS G.. Schijfstraat 81. B-2020 Antwerpen. Tel. 03/ Jeugdwerking. * DILLEN H.. Doornstraat 15. B-9170 Sint-Gillis-Waas. Tel. 03/ Redakteur Geonieuws. * JENSEN J.. Petrus Delenstraat 3. B-2390 Westmalle. Tel. 03/ Bestuurder. vindplaatsenkartoteek. * LOYENS R.. Noorderveld Sint-Job-in-t-Goor!Brecht. Tel. 03/ Uitleendienst. werkgroep fluorescentie. * MAERTENS J.. Koeisteerthofdreef 60. B-2640 Mortsel Tel. 03/ Ekskursies. werkgroep informatika. * OP DE BEECK E.. Curielaan 22. bus 6. B-2900 Schoten. Tel. 03/ Vergaderingen RVB. * PAUWELS M.. Boskouter 70. B-2070 Burcht. Tel Samenaankoop. ROGIEST G.. Prins Kavellei 86. B-2130 Brasschaat Tel. 03/ Bestuurder. public relations. * SCHUYBROECK E.. Karel de Vle straat 11 B-2030 Antwerpen. Tel. 03/ Bibliotekaris. * TAMBUYSER J.. Jan Samijnlaan 37. B-2100 Deurne. Tel. 03! Determinatiedienst. * TAMBUYSER P.. Surmerhuizerweg 23. NL-1744 JB Eenigenburg. Tel. 00/31/2269/4231. Werkgroep edelsteenkunde. * VAN GOETHEM L.. Boterlaarbaan 225. B-2100 Deurne. Tel. 03' Werkgroepen. opvang nieuwe leden. kulturele raden. public relations. * VAN HEE P.. Marialei 43. B-2900 Schoten. Tel. 03/ Bestuurder, voorzitter. koordinator beurzen en tentoonstellingen. * VAN HEE-SCHOENMAEKERS A.. Marialei 43. B-2900 Schoten. Tel 03/ Peen ingmeesteres. * VAN TICHELEN W., Robert Molsstraat Antwerpen. Tel. 03/ Mede-bibliotekaris. dokumentatiedienst. * VERCAMMEN A.. Palmanshoevestraat 21. B-2610 Wilrijk Tel Bestuurder. ondervoorzitter. exposantenadministratie Minerant.

3 mka - kalende r Zaterdag 8 februari 1992 Vergadering van de werkgroep edelsteenkunde in het lokaal Ommeganckstraat 26 te Antwerpen (achter de Zoo). van 9.30 tot uur. Onderwerp : praktiku m Deze vergadering is een uitstekende gelegenheid om weer even te oefenen met de polariscoop. de refractometer en de spectroscoop. Breng zelf ook steentjes mee om te onderzoeken. Ook a l is de identiteit van de door U meegebrachte stenen bekend, dan loont het toch de moeite om he n eens grondig door te meten. Gelieve mee te brengen : schrijfgerief. loupe, pincet een handboek dat nuttig kan zijn bij het determineren, en voor zover mogelijk, apparaten. Vrijdag 14 februari Maandelijkse vergadering in het lokaal van de H.B.K., Lange Lozanastraat t e Antwerpen h : gelegenheid tot transakties, raadplegen van de biblioteek. identifikaties, tombola, aanbod van het mineraal van de maand (farmacosideriet-xx) èn dat va n oktober 1991 (hiortdahliet) afspraken voor privé-ekskursies. Daarenboven wordt lj vergast op sfeerbeelden uit India als voorproefje op ee n voordracht later in het jaar h. OFFICIELE LEDENVERGADERING van de Mineralogische Krin g Antwerpen vz.w. waarop alle effektieve èn toetredende leden worde n uitgenodigd. De agenda en praktische schikkingen vindt U elders in dit nummer. Dit bericht geldt als enige uitnodigin g Titelpagin a Lengenbach anno gezien vanaf de overzijde van het Binntal. Foto H. Dillen. geonieuws 17(2), februari

4 Zaterdag 15 februari FAMILIE'-EXKURS1E NAAR HET MINERALOGISCH MUSEUM TE SCHOTE N Hel Mineralogisch Museum. biedt een rijke verzameling va n binnen- en buitenlandse mineralen, alsook fluorescerend e mineralen. Een petrogralische en paleontologisch e verzameling vervolledigen de tentoonstelling. U vindt hier specimens zoals u ze zelf kan verzamele n tijdens exkursies Geen gigantische kristallen dus. maa r mooie voorbeelden op aanschouwelijke wijze voorgesteld. Afspraak. Aan de ingang van het museum om h op zaterdag 15 februari Het museum kan u vinden aan de Churchillaan 57 t e Schoten in de provincie Antwerpen. Het museum is gehuisvest in de villa die in het parkje ligt op de hoek van de Kasteeldreef en de Churchillaan. dicht bij de markt en he t gemeentehuis van Schoten. Voor meer aanwijzingen raadpleegt u de bijgevoegde plannetjes en/of kontakteert u de heer Maertens (adres. zie binnenkaft Geonieuws) Mrt fi!( i >>url.lldli. flr i IL1 (7 P ye*ne e ni rf,u* s L* - 1 dil!. ::IS :", I ML.i;f Hl ) HBK-SPAARBAN K Lar1g - L.o7ar -la5tr., t 2 `>( ) 2018 Antwerpe n ei 0'3/ F3(] roer tongirin tot 7F laar 24 geonieuws 11(2). februari 1992

5 Algemene ledenvergaderin g De jaarlijkse algemene vergadering van de Mineralogische Kring Antwerpen vzw heeft plaats o p vrijdag 14 februari 1992 om 20.00h in de lokalen van de H.B.K., Lange Lozannastraat , 2000 Antwerpen. Volgens de statuten hebben op deze vergadering alleen de effektieve lede n stemrecht. Toetredende leden worden wel vriendelijk uitgenodigd om de vergadering bij te wonen en er eventueel vragen te stellen. Personen die alsnog effektief lid wensen te warden (zie bijgaande lijst) dienen een schriftelijk e aanvraag te richten aan sekretariaat M.K.A.. P. Van den Bemdenlaan 107, B-2650 Edegem vóó r de vergadering van 14 februari Ieder effektief lid dat de vergadering niet kan bijwonen, kan zich door middel van een volmach t door een ander effektief lid laten vertegenwoordigen. Niemand kan houder zijn van meer dan één volmacht. Ten einde de vergadering een zo representatief mogelijk karakter te geven, worde n de effektieve leden die niet aanwezig kunnen zijn. verzocht van deze mogelijkheid gebruik t e maken. Agend a 1. Jaaroverzicht Financieel verslag 1991 en budget Verslag van de kommissarissen (Dhr Troch en Smedts). 4. Verkiezing van de kommissarissen. 5. Vaststelling ledenbijdrage Vari a Effektief Lidmaatscha p Formulier op te sturen aan Sekretariaat M.K.A., P. Van den Bemdenlaan 107. B-2650 Edegem voor de algemen e ledenvergadering. Ondergetekende (naam en voornaam). toetredend lid van de MKA vzw. wenst vanaf heden effektief lid te worden. Datum Handtekenin g $ Volmach t Formulier door ondergetekende aan de gevolmachtigde ledenvergadering afgeeft aan de sekretaris. te bezorgen. die het bij het begin van de algemen e Ondergetekende (naam en voornaam). effektief lid van de MKA vzw. geeft hierbij volmacht aan (naam en voornaam), effektief lid van de MKA v zw. o m in zijn plaats op 14 februari 1992 geldig te stemmen op de jaarlijkse algemen e ledenvergadering van de Mineralogische Kring Antwerpen vzw. Datum Handtekenin g geonieuws 17(2), februari

6 Effectieve leden MK A 429 A. Adam 752 E. Keppens 361 H. Sui s 869 E. Baens 634 J. Kerstens 48 J. Tambuyser 96 K. Bal 567 R. Loyens 49 P. Tambuyse r 298 H. Bender 258 J. Luyten 180 R. Tanne r 318 P. Bender 472 J. Maertens 50 M. Terry n 233 P. Bloch 666 E. Mans 442 H. Torfs 661 J. Bol 463 T. Meyvisch 52 G. Troc h 282 A. Boxtaens 699 L. Mirakaj 569 C. Van A s 689 G. Claeys 800 P. Mulder 580 A. Vanberghe n 347 P. Colson 187 P. Mutsaars 583 K. Van Bossche 473 G. Cornelis 61 E. Op de Beeck Vercammen 133 R. Coveliers 796 M. Pauwels 59 J. Van Goet he m 151 F. Daems 603 G. Peeters 60 L. Van Goethe m 10 M. De Bruyn 39 H. Pelckmans-Ooms 67 J. Van Mengse l 364 A. Delandtsheer 538 F. Philippaert 309 J. Van Acn e 600 H. Deplus 789 A. Ploegman 505 F. Van Schai k 152 P. d'hanens 388 A. Quadens 271 R. Van Tasse l 14 H. Dillen 240 J. Relecom 147 W. Van Tichele n 599 A. Dykmans 851 H. Reynders 91 K. Van de moorte l 643 A. Elsermans 769 G. Rogiest 895 J. Van den Henge l 506 P. Gelaude 305 M. Scherpereel 62 P. Van he e 267 M. Gelders 94 E. Schuybroeck 244 A. Van hee-schoenmaecker s 18 A. Gielen 568 J. Sibtsen 70 A. Vercamme n 22 W. Heirman 395 P. Sleeckx 71 F. Verhalle n 558 R. Hekker 45 M. Sluyts 275 J. Verlooy 24 W. Israel 186 G. Smedts 455 R Vochten 615 J. Jansen 818 L. Sneyers 474 H. Voorbraec k 541 A. Jaquet 176 M. Staut 459 M. Voorspoel s 177 J. Jensen 417 L. Staut 77 B. Wijn s 122 L. Jusgen 864 C. Struyken-Boudier 561 M. Wondergem Specimens uit Andalousié gezocht... Voor een voordracht op een van de komende vergaderingen worden mineraalspecimens ui t Andalousië (Spanje) gezocht voor fotografie. Daarnaast zijn we ook op zoek naar allerhande vormen van andalousiet en jarosiet (niet-spaans ) voor fotografie. Klubleden die hun specimens wensen te laten fotograferen worden verzoch t dringend kontakt op te nemen met de heer Johan MAERTENS (adres : zie binnenkaft). Personalia- ledenadministrati e Op 19 november 1991 werd Kristel Vercammen de trotse moeder van YANNICK. Proficiat Kristel, Frank, grootvader Albert en grootmoeder Annie - allen heel bekende MKA'er s Sinds einde 1987 verzorgde Kristel met toewijding de ledenadministratie van Uw vereniging. Door de gezinsuitbreiding besloot zij af te zien van deze taak. De ledenadministratie zal voortaan doo r de sekretaris uitgevoerd worden Bedankt Kriste l 2 6 geonieuws 17(2). februari 199 2

7 mineraal van de maan d pharmacosideriet h. bende r In Strunz wordt pharmacosideriet geklasseerd bij de waterhoudende fosfaten. arsenaten e n vanadaten met vreemde anionen in de leukophosphiet-pharmacosideriet groep. Naast het fosfaa t leukophosphiet bevat deze groe p pharmacosideriet alumopharmacosiderie t natrium-pharmacosiderie t barium-pharmacosideriet KFe 4 '3(AsO 4 ) 3(OH) 4.6-7H 2O KA 1.(As0 4 ) 3 (OH) 4.6.5H 20 (Na,K) 2Fe 4 ` 3(AsO 4 ) 3(OH) 5.7H 2O BaFe 8 +3(AsO 4)6(OH) 8.14H 2 0 Het in Strunz vermelde barium-alumopharmacosideriet is hier niet opgenomen aangezien het nie t in de Glossary voorkomt en dus wellicht niet meer als mineraal wordt erkend (of een andere benaming heeft gekregen?). Pharmacosideriet komt normaal voor in kubusvormige kristallen. Een oude duitse benamin g verwijst naar deze vorm. 'Wi rfelerz'. De kubusviakken zijn vaak diagonaal gestriëerd. Fig. 1 Pharmacosiderie t van Rudolfstein. Fichtelgebirge, Q. a) kubus met kleine oktaèdervlakje s b) tetraeder/ kubu s c) zuiver e tetraëde r (naar Hentschel georiieuws 17(2), februari

8 (Van de boven aangehaalde mineralen is enkel barium-pharmacosideriet niet-kubisch. namelij k tetragonaal). Het mineraal is vrij zacht (2.5) met een dichtheid van 2.8. Het heeft een diamant- tot vetglan s en is olijfgroen. honinggeel tot donkerbrui n Pharmacosideriet ontstaat door oxidatie van arseen-rijke mineralen zoals arsenopyriet of oo k hydrothermaal. Veel voorkomende begeleiders zijn : scorodiet, arsenopyriet en limoniet. Enkele vindplaatsen van pharmacosideriet : Grube Scháne Aussicht. Dernbach. Westerwald (D) Grube Louise. Horhausen. Westerwald (D ) Donnersberg. Irnsbach. Pfaiz (G ) Saubach i. Vogtland IDj Sosenbrunn. Pdhla en Schwarzenberg in het Erzgebergte (D ) Lobenstein in Thuringen (D ) Cornwal l Nova Bana en Sokolov. Tsjechoslovakije White Elephant Mine. Custer County (USA ) Richmond-Sitting Buil Mine. Galena. S-Dakota {USA ) Myler Mine. Majuba Hifi. Nevada {USA ) Het mineraal van de maand is afkomstig van de }lalden van de uraniumgroeve Rudolfstein bi j Weil3enstadt in het Ftchtelgebergte (0) (dit is niet dezelfde vindplaats als 'Steinbruch Rudolfstein'!). Bijzonder aan deze specimens is het voorkomen van kristallen met door kubusvlakke n afgeknotte tetraëdrische of perfect tetraëdrische vormen (fig. 1b en 1c). Ook van Sokolov i n Tsjechoslovakije is deze zeldzame habitus eerder beschreven. Literatuu r G Hentschei (1985). 'Ein bemerkenswerter Eigenfund'. Lapis 10(7-8) 68. Fig. 2 Kubisch e pharmacosiderietkristallen (Ph) nie t art hurietkristallen {Ar ) van Gunnislake. Cornwall. UK SE M opname en specime n H. Gille n 2 8 geortieuws.17(2). februari 1992

9 beurzen en tentoonstellinge n B CHARLEROI. Palais des Expositions h. Beurs (M-F). Info Groupe de Speleo de Charleroi rue F Jacquet 3, 6200 CHATELE T Tel. 071/ NL ARNHEM. Hotel Haarhuis. Stationsplein h USA TUCSON. Cammunity Center. Beurs (M E) D FRANKFURT. Jahrhunderthalie Hoechst h Beurs (M-F-E-J ) F BOURG-EN-BRESSE. Parc des expositions, route de Pont d'am Beurs (M-F-J } D WINNENDEN. Stadthalle h Beurs (M-Fl Tent. 'Alpine Mineralien und Fossilie n aus der Schweiz" B HUY. Centrale Nucleaire de Tihange h. Beurs (M-F) NL EINDHOVEN. Motel Eindhoven. Alsterweg h A WIEN. Restaurant Wienerwald. Marzstr h Beurs. Tent.: tweeiingkristallen F CLERMONT-FERRAND/BEAUMONT. Hótel de vilie. Beurs (M-F-E) NL DEN HAAG. Grote Kerk (St.-Jacobs). Torenstraat h. IMRA-BEUR S 23 februari Zaal 'Alpheusdal", F. Williotstraat 22, 2600 BERCHE M Info : Sekretariaat ACAM, Hoge Kaart 73, B-2930 BRASSCHAA T Tel. 03/ D BIELEFELD. Stadthalle h. Beurs (M-F) D HANNOVER. Congress-Zentrum h Beurs (M-F-E-J ) A WELS. Stadthalle h. Beurs F VILLEMOMBLE. Théàtre G. Brassens. 9. av Detouche B HANNUT. Athénée Royal. route de Tirlemont h. Beurs (M-F-J-E ) Info. Mad. Nicole SPIRAERS. RUE DU Moulin HANNUT. Tel. 019/ NL AMERSFOORT. De Flint. T Coninckstraat h H MISKOLC. Universiteit Miskolc A MODLING. Brauhof Bahnhofsplatz la Beur s WIESBADEN. Rhein-Main-Halle h. Beurs (M-F-E-J) F WITTELSHEIM. Salie des fétes A AMSTETTEN. Gasthaus Schilhuber. Ybbsstr h. Beurs (M) D EPPELHEIM. Rhein-Neckar-Halle h, Beurs (M, J-beperkt) D SIEGEN-EISERFELD. Kulturhalle Richterfeld h. Beurs (M-F) WESEL. Niederrheinhalle h. Beurs (M-F) D BERLIN. TV-toren. Berlin-Aiexanderplatz h Beurs tent. "Schmuck und edl e Steine. Kunst rund um das Ei" NL WAGENINGEN. Schouwburg h D KOLN. Gurzenich. Martinstrasse h. Beurs )M-F-E-J) SF LAHTI. Ravikeskus Jokimaa h. Beurs (M-F) D GELSENKIRCHEN. Revierpark Nienhausen h. Beurs (M-F) F GRIGNY. Centre E. Brenot. rue Waldeck-Rousseau. Beurs (M-F) NL BREDA. De Heerbaan (tegenover Casino) h A SANKT-POLTEN. OGB-Haus (bij station) h D KEMPEN. Koipinghaus h. Beurs (M-F) D ERKELENZ. Stadthalle h. geonieuws 17(2), februari

10 lengenbach anno 1991 h. dille n Op onze terugreis van Sardinië (waarover uiteraard in de toekomst nog een woordje za l geschreven - en gesproken - worden) was een tweedaagse halte voorzien om na meer dan 1 0 jaar het Binntal, en Lengenbach in hel bijzonder. nog eens te kunnen bezoeken. Na ons artike l "Lengenbach is dood lang leve Lengenbach" (H. DILLEN. 1988) wilden we eens poolshoogt e nemen. Het kontrast als je recht van Sardinië Zwitserland binnenrijdt is op talrijke gebiede n overweldigend. Het alomtegenwoordige bruin en geel in het landschap verandert plots in groen. Auto's kunnen een kruispunt oversteken zonder toeteren. plots kun je weer overal met kredietkaarten en Eurochecs terecht. Het hele landschap ligt er als afgeborsteld en opgeblonke n bi j Je moet even omschakelen van het "dolce fare niente" naar een gesmeerd lopende en goe d georganizeerde gemeenschap. En ook de zon was nog steeds van de partij! Vermits over de Lengenbach-groeve al enorm veel is gepubliceerd, ook in dit tijdschrift, zulle n we hier enkel een paar minder bekende of juist algemene wetenswaardigheden weergeven, o m daarna iets te vertellen over de huidige stand van zaken. In 1730 prospekteerden de Engelsen MANDEL en ASTON de pyrietrijke dolomiet in het Binntal, op zoek naar ijzererts. Tot in 1987 waren de zogenaamde "Englánderstollen" nog zichtbaar He t oudste specimen dat bekend is werd in 1797 gevonden en bevat o.a. auripigment en realga r (kollektie Naturhistorische Museum Basel). Base l r - Il!. Genera 01fre BINNTA L T Fig. 1 Geografische situering van het Binntal 30 geonieuws 1 (2 ), februari 1992

11 1 Fig. 2 Lengenbachgroev e situerin g 1 Blokhut T. Imhof 2. Storthoo p 3."Oude" groev e 4. 'Nieuwe' groeve 5. Englander-Stolle n 6- Vroegere toegang (ge - bouwd ) 7. Lengenbac h 8 Laagrichting dolomiet In 1845 werd het eerste sulfozout van Lengenbach beschreven door DAMOOR : dufrenoysiet. Vermeldenswaard is het feit dat de toen uiterst primitieve analysemetodes leidden tot ee n chemische formule die nu nog steeds in de Glossary of Mineral Species prijkt. Vanaf dan leverd e de Lengenbachgroeve permanent erg boeiend studiemateriaal op. Vooral van 1890 tot 1907 (he t jaar dat de toenmalige uitbater, Jentsch. overleed) werden een aantal bijzondere exemplare n gevonden, die grotendeels terechtkwamen in het British Museum (Natural History) in Lond-X x In 1945 werd de Lengenbachgroeve opnieuw in "bedrijf" genomen door de Strahler Josep h IMHOF. Rond die tijd werd het grootste realgarkristal ter wereld (5 X 4 X 2 cm) gevonden. Dit kristal is een paar jaar geleden spijtig genoeg in twee gebroken, en ligt ergens in een schuif i n het Naturhistorisches Museum Bern. 1 t Vanaf 1958 kwam het tot een meer systematische aanpak. met de stichting van d e Arbeitsgemeinschaft Lengenbach, met als "aandeelhouders" enkele Zwitserse musea en privépersonen Een enorme berg werk wetenschappelijk werk werd verzet door het Mineralogisch- Petrografisch Instituut Bern onder de deskundige leiding van W. NOWACKI. De struktuur van ee n hele reeks sulfozouten werd haarfijn opgehelderd. Het instituut kreeg hierdoor zo'n ervaring dat algauw vondsten van overal ter wereld werde n toegezonden voor een strukturele analyse. Naast de struktuuropheldering als zodanig va n mineralen (en andere chemische stoffen) leverde het instituut een zeer belangrijke bijdrage o p het gebied van de metode-ontwikkeling voor stuktuurbepalingen. Een belangrijke bijdrage tot de kennis van de mineralisatie van Lengenbach (en de dolomiet elders in het Binntal) werd in de vorm van de doktoraatsdissertatie van S. GRAESE R geonieuws 17(2). februari

12 Fig. 3 Lengenbach anno 1976 (links) en anno 1991 (rechts ) gepubliceerd in In 1968 werd het riviertje "Lengenbach" dat toen nog dwars door de groev e stroomde. omgeleid. Vanaf 1976 werd gewerkt aan een 42 m lange ondergrondse toegang. I n die periode kon je soms prachtige specimens vinden op de storthoop, omdat men meer aandach t had voor de kontruktie van de toegang dan voor de mineralen. In de loop van de jaren tachtig werd de groeve zo diep, dat de wanden een serieus risiko inhielden. Daarenboven lag de groeve nèt in een zone waar lawines zich bijna jaarlijks een weg banen In 1987 besloot de Arbeitsgemeinschaft Lengenbach de groeve zo'n 30 à 40 meter naa r het oosten te verleggen Daartoe moest een oppervlak van 10 X 25 m vrijgemaakt worden. De morenenlaag werd gebruikt om de oude groeve op te vullen... nu is er van de Englànderstollen niets meer te zien En zo kunnen de mineralenverzarnelaars (althans de tegenwoordig beperkt e groep verzamelaars die zich interesseert voor een systematische verzameling) op hun beide ore n slapen : nog jarenlang zullen mineralen gezocht... en gevonden worden in Lengenbach. De ontginning gebeurt met zogenaamde "zachte" springstof. dat is springstof die minder brisan t is dan deze die gebruikt wordt in klassieke steengroeven. De losgemaakte brokken dolomiet worden dan met hamer en beitel bewerkt en onderzocht. De op het eerste gezicht nie t interessante stukken worden met een mini-bulldozer op de storthoop gegooid, ten prooi aan de horden verzamelaars die telkens letterlijk in de startblokken staan. Dit jaar waren de vondsten op de storthopen erg interessant, hoewel de identifikatie, ook na vel e jaren ervaring, een probleem blijft. 3 2 geonieuws 17(2), februari 1992

13 Fig. 4 De onderaardse toegang tot de groeve, gebouwd in (links) en de huidige toegan g (rechts ) Wat ons voor de rest ter plaatse opviel is het feit dat het Binntal uiteindelijk in de 20 jaar dat wi j het kennen maar weinig veranderd is... gelukkig maar. Nochtans zijn een paar details ons wè l opgevallen Zo brandt tegenwoordig de verlichting in de 1.5 km lange tunnel naar Binn In Bin n en Imfeld kun je alleen nog parkeren in zones voorzien van een parkeerautomaat. Dat heeft oo k voordelen tegenwoordig is er plaats! Het dorpje Binn, en zeker Imfeld is helemaal onverander d gebleven. De weg van Imfeld naar Lengenbach (gebruik enkel toegelaten door de Arbeitsgemeinschaf t Lengenbach) houdt niet meer op bij de benedenloop van de Messerbach. maar wer d doorgetrokken tot een stuk voorbij de Lengenbach-groeve. Deze weg doorsnijdt nu iets verdero p de Messerbach-ontsluiting. die vroeger vrij moeilijk te bereiken was. In het vrij poederige dolomiet van deze ontsluiting hebben wij niets interessants gevonden (we hebben er eerlijk gezegd we l niet veel tijd aan besteed ) Hoewel we maar een dag op de storthoop doorbrachten waren de vondsten rijkelijk (alwee r door de bril van de systematieker bekeken). We vonden met zekerheid enkele interessant e specimens met heel aparte dufrenoysietaggregaatjes. prismatische kristallen met daar loodrech t op bundeltjes haarvormige kristallen, zoals de foto op p. 31 van het artikel van W. METZ (1991). Verder vonden we een paar prachtige beëindigde realgarkristalletjes, skleroklaas- e n baumhauerietkristatlen. en vooral, zoals gewoonlijk, talrijke prachtige "vraagtekens " geonieuws 17(2), februari

14 Toni IMHOF. Fig. 5 de huidige uitbater van de groev e Fig. 6 Dufrenoysietkristal va n Lengenbach Lengte 1 cm. Foto en verzameling H. Dille n Uiteraard bezochten we ook enkele Strahlers in Imfeld en Binn. Wat Lengenbach betref t ondervonden we in het winkeltje van Toni IMHOF dat 1991 een overgangsjaar is met nog niet a l te veel nieuwe vondsten Uit een uitvoerig gesprek met Toni IMHOF konden we afleiden dat d e vondsten nu pas echt beginnen te komen. en dat de paragenese die in de nieuwe groeve word t aangetroffen nagenoeg identisch is met die van de oude groeve. 3 4 geonietrws 77(2). februari 1992

15 Voor de èchte zeldzaamheden zoals edenharteriet (ontdekt in 1988) betaal je al gauw een paa r duizend (Zwitserse!) frank! Van de vindplaats op de Cherbadung (of Monte Cervandone) is hie r en daar nog wat cafarsiet te krijgen, hoewel slechts in een heel beperkt aanta l Asbecasietspecimens hebben we nergens meer aangetroffen. Daarentegen konden we (eindelij k!) een specimen met chernoviet kope n Bij een andere Strahler lag er een brok van meer dan 30 kg van de Monte Cervandone me t diverse sekundaire kopermineralen (azuriet, malachiet, agardiet e.a.). Dit soort specimens wa s vroeger helemaal niet beschikbaar. omdat men stukken men zo'n gewicht niet vanuit het vri j ontoegankelijke gebied naar het dal kon transporteren. Nu klaart de helikopter de klus in enkele minuten, en zelfs voor een redelijke prijs! Een vluch t om mineralen op te halen in de meest afgelegen berggebieden kost zowat 1000 BEF per minuu t en als alles goed voorbereid klaarligt doet de helikopter 8 á 10 minuten over het trajekt Imfeld- Cherbadung en teru g We kunnen ons dus in de nabije toekomst meer en meer verwachten en verlustigen aan wat talrijker specimens afkomstig van vroeger als bijna onbereikbare gebieden beschouwde delen va n de Alpen. Tot slot geven we nog een aantal details met betrekking tot de huidige stand van de wetenscha p van de Lengenbach-mineralen, waarbij we vooral aandacht besteden aan de evolutie na (DILLEN H., TAMBUYSER P.). Om te beginnen is de diskussie (alweer!) geopend over de definitievan het begrip "sulfo-zouten". Men noemt nu sulfiden alle mineralen met zwavel in een tetraëdrische koflrdinatie, en sulfozoute n die met zwavel in een trigonaal-pyramidale koórdinatie. Volgens deze definitiezijn nu nowackiiet en tennantiet tot "gewone" sulfiden gedegradeerd. en werden realgar en proustiet bevorderd to t sulfozouten (WEIBEL. 1990). De naam skleroklaas werd vervangen door de vroeger in Europa minder gebruikelijke naa m sartoriet. Van dit mineraal werden trouwens in de nieuwe groeve roodachtige kristalle n gevonden, en dat is wel nieuw. Van de namen rathiet-l, rathiet-il en rathiet -IV (rathiet-lil werd vroeger al geëlimineerd ) schieten nu alleen nog rathiet en liveingiet (d.i. het vroegere rathiet-ii) over. Fig. 7 Texturele relatie tussen baumhaueriet-2 a (gearceerd) en baumhauerie t Naar PRING ET AL (1990 ) geonieuws 17(2). februari

16 Iets minder recent zijn de vondsten van verschillende elementen : arseen (1977). arsenolampriet (1982, beschrijving 1985) (BURKHARD. 1985) en zilver ( 1977 ) Een andere nieuwkomer is baurnhaueriet-2a, met als formule Pb Ag, 7 As 122 Sb 04 S 3, (PRIN G A. ET AL, 1990). 2a wijst op een dubbele roosterkonstante. De formule is overigens analoog aa n die van baumhaueriet als je de koëfficlénten met 4 vermenigvuldigt Pb - 2As-, S 36. Baumhaueriet-2 a bevat ongeveer 1.5 % zilver, en is daardoor mikro-analytisch te onderscheiden van baumhaueriet Via X-stralendiffraktometrie lukt het natuurlijk ook. Met het blote oog kun je baurnhaueriet-2 a absoluut niet onderscheiden van bv. baumhaueriet Erger nog, baumhaueriet-2a en baumhauerie t kunnen textureel met en door elkaar vergroeid zij n De struktuur van de mineralen van de sartorietgroep werd diepgaand bestudeerd door A. PRIN G (1990). Door deze studie werd ook een beter begrip van de paragenese van sartoriet mogelij k In 1988 werden drie nieuwe sulfozouten van Lengenbach beschreven : edenharteriet. TIPbAs,S 6, erniggliiet TI 2 SnAs 2 S, en stalderiet. (TI.Cu)(Zn.Fe.Hg)AsS 3. Recent werd ook greigiet. Fe 2'Fe ` ' 2 S 4. een mineraal dat uit arsenopyriet ontstaat, beschreven. it is evenwel geen eksklusiviteit voor Lengenbac h Fig. 8 Een recht (boven) en ee n gekromd (onder ) lengenbachietkristal Beid e kristalletjes zijn ongeveer 2 mm groo t 3 6 geonieuws 17)2), februari 1992

17 In 1976 (DILLEN, TAMBUYSER) meldden we dat de struktuur van lengenbachiet nog niet wa s opgehelderd. Talrijke vruchteloze pogingen werden ondernomen voor een struktuurbepaling vi a X-stralendiffraktometrie. De gelaagdheid, de gebogen kristallen en het feit dat ze min of mee r pletbaar zijn veroorzaakten enorme moeilijkheden voor de monstervoorbereiding voor diverse X- stralentechnieken. Daarenboven zijn kristalletjes heel vaak vertweelingd en bevatten ze heel vee l "stapelfouten". In 1988 slaagden WILLIAMS en PRING erin om via hoge resolutie transmissieeiektronenmikroskopie de struktuur vrij goed te beschrijven. Waar vroeger beweerd werd dat lengenbachiet uitsluitend in de arseenarme zone van Lengenbachgroeve voorkwam. bleek het ondertussen toch sporadisch in de arseenrijke zone voor t e komen, zelfs vergezeld van realga r Een ander probleem dat sinds onze publikatie in GEODE in 1976 is opgehelderd is de aard va n het gele verweringsprodukt van realgar. Verse realgar van Lengenbach is mooi rood en glanzend. Na een tijdje blootstelling aan licht (maanden tot vele jaren) wordt het oppervlak mat en eerde r geelachtig. Dat is al bekend van in GRAESER (1965) had al via X-stralendiffraktometrie he t onderscheid gemaakt tussen het gele verweringsprodukt enerzijds, en realgar en auripigmen t anderzijds. Hij beschikte echter niet over voldoende zuiver materiaal voor een struktuurbepaling. Nadat van een andere vindplaats (Mount Washington. British Columbia. USA) een analoog materiaal als PARAREALGAR, AsS, beschreven werd (ROBERTS A.C ET AL., 1980) was he t probleem opgelost. Ook het gele produkt van Lengenbach is pararealgar. Uw verweerd e specimens bevatten dus in één klap een vrij zeldzaam mineraa l Fig. 9 Struktuur van lengenbachiet : [910]-projektie van d e eenheidscel. Voor meer informatie verwijzen we naa r WILLIAMS EN PRING (1988). geonieuws 17(2). februari

18 In 1982 vond Toni IMHOF een groot aantal molybdeniet-3r-kristallen van 3 à 4 mm (GRAESE R en IMHOF. 1982). Rond deze tijd ook werden nogal wat wallisiet- en hatchietkristallen gevonden. In de nieuwe groeve werd hier en daar reeds rijkelijk WURZIET gevonden. Nauwkeurige studi e heeft uitgewezen dat het meestal om WURTZIET-2H gaat, in zeldzame gevallen om WLiRTZIET- 8H WEIBEL (1990) vermeldt ook de vondst van BRANNERIET, vergezeld van SARTORIET. Oo k MAGNETIET werd pas in 1981 voor het eerst in Lengenbach gevonden. In 1990 werd voor he t eerst MALACHIET gevonden Zo zie je maar dat een mineraal dat je overal en nog wat aantreft plaatselijk een echte zeldzaamheid kan zijn! Een ander voorbeeld is biotiet. dat pas in 1981 voo r het eerst in de dolomiet van Lengenbach herkend wer d OSARIZAWAIET. PbCuA1 2(SO 4 ) 2(OH) fi werd waarschijnlijk gevonden, maar is nog niet me t zekerheid geïdentificeerd. GORCEIXIET, het Ba-analogon van goyaziet is heel wat zeldzamer dan dit laatste; beide zij n niet met het blote oog van elkaar te onderscheiden. Literatuu r Zoals vermeld bestaan over Lengenbach en de mineralen die er gevonden werden duizende n bladzijden literatuur. We beperken ons hier bewust tot de literatuur die ofwel recent is, ofwel i n het bovenstaande artikel werd geciteerd De geïnteresseerde lezer moet vooral het verde r vermelde temanummer van Mineralien Wekt en het boekje van M. Weibel lezen (en de prachtig e foto's bekijken 1). BURKHARD A. (1985). "Arseriolamprit und Arsen vom Lengenbach (VS)". Schweizer Strahler 7(4) CANNON R. (1991). 'Die Grube Lengenbach im Kanton Wallis, Schweiz". Mineralien Welt 2(4) DILLEN H. (1988). "Lengenbach is dood... lang leve Lengenbach?". Geonieuws 13(4) DILLEN H., TAMBUYSER P. { "Een overzicht van de mineralen van de groeve Lengenbach. Binntal. Zwitserland GEODE 76. Mineralogische Kring Antwerpen. pp GRAESER S., IMHOF T ). 'MOLYBDANIT-3R : ein bemerkenswerter Neufund im Binntal Schweiz". De r Aufschluss lj(10), METZ W. (1994 'Die Mineralien der Grube Lengenbach'. Mineralien Welt 2(4) PRING A. ((1990}, "Disordered intergrowths in lead-arsenic sulfide rninerals and the paragenesis af the sartoritegroup minerals'. Am. Mineral. 75{3. 4) PRING A. ET AL. (1990). Baumhauerite-2a : a silver-bearing mineral with a baumhauerite-like superteil fro m Lengenbach. Switzerland". Am. Mineral. 75{7-8) ROBERTS A.C. ET AL. (1980). "Pararealgar. a new poiymorph of AsS. from British Columbia". Can Mineral. 1, WEIBEL M. ET AL. (1990). "Die Mineralien der Schweiz" 5. Auflage. Birkhauser Verlag. Basei. WILLIAMS T.H.. PRING A. {1988). 'Structure of lengenbachite a high-resolution transmission electro n micrascope study'. Am. Mineral 73(11-12) geonieuws 177(2), februari 1992

19 uit onze tijdschrifte n f: c?f * GRONDBOOR EN HAMER 91(4) Iets over gangen. porfieren en glazen (A. Kwarts- en calcietgange n * EMSER HEFTE 12)2) Ehrenfriedrichsdorf/Sachsen (D ) * SCHWEIZER STRAHLER 9(3) : Minéraux dont le nam est dérrv é d'une localité suiss e Bergkristal l * MINERALIENFREUND 29(3) Voralp (Goschenen. CH ) * MINERALOGICAL RECORD 22{4j Same aspects of modern rninera l collection curatie n Zeolites and associated minerals from th e Palabora Mine. Transvaa l The cake George antimony ruine. Ne w Brunswic k Wattersite. a new rnineral from the Clea r Creek Claim. San Bender Co.. California. USA {een kwikchromaat ) The lead silicate rninerals of Franklin. New Jersey : a SEM-survey The Kalahari Manganese Field : an updat e Minerals of the Seriphos skarn. Greece * LAPIS 16(7-8) Anglesi t Siegerland (D l * ROCKS AND MINERALS 66(4) Temanummer : WASHINGTON STATE (USA). * Der Steirische Mineralog 2(3) eland - Land der Kontrast e 8 Freiberg (D) 9-19 Die Pb-Zn-Lagerstátte vom Silberberg sudlic h Ubelbach (Steiermark. A ) Mineraliensammeln in Sudtirol (1 ) Methoden zur qualitativ chemische n Bestimmung von Mineraiie n * EMSER HEFTE 12(3) Huttenberg/Karnten * GEODE 16)4) Etymologie van mineraalnamen (deel 3 ) * MINERAUX ET FOSSILES 17(188i Lassur. un nouvel indice francais de parisit e Le museum d historre naturelle de Grenobl e La mine d hematita (Brazilie ) Rosasit e * MINERAL. TIJDSCHRFT 22(4) Gaan we naar Marokko Toepassing van de Presidium Duotester. het onderzoek van natuurlijke en synthetisch e diaman t * MINERAL. TIJDSCHRIFT 22(5) Blato n Spaanse memoire s Reuzeschalen uit kwart s * MINERAL. TIJDSCHRIFT 22(6) Belgische mineralen vivianiet (Herentals ) * MINERAL. TIJDSCHRIFT 22( Belgische mineralen Vielsal m Grotte n * MINERAL. - TIJDSCHRIFT 22( Belgische mineralen Longvilt y De slijper aan het woord : het kolle t Het diarnantcertifikaa t * LAPIDARY JOURNAL 44{9) Quarz inclusions for lapidarie s * LAPIDARY JOURNAL 44(10) Basic blue (azuriet } Inclusion of the month cinnabar in quart z 1718 Dioptase Copper collectible s * LAPIDARY JOURNAL 44(12) California Gol d * AGAB MINIBUL 24(9) Lardoise de Martelang e,geonieuws 17(2), februari

20 * LAPIDARY JOURNAL Buyer's guide Rediscover Thomaston Da m Carolina corundu m * LAPIDARY JOURNAL 45(2) D-57 Mare than a pretty face (diamant ) A Sterling Site {Ogdensburg. NJ ) * LAPIDARY JOURNAL 45( Where te draw the live {definitie van ee n 'insluitsel ' * LAPIDARY JOURNAL 45{4t Ternanummer : Dr. F.H. Poug h Forgotten phosphates of Fairfiel d * LAPIDARY JOURNAL 45(( Mysterious moldavite Obsidia n Tantalising tektites * AMERICAN MIMERAL. 76(7-8) Imaging molecular-scafe structure an d microtopography of hematite with the atami c force micrascope Euhedral awaruite in the Allend e meteorite New minera) name s * DER AUFSCHLUSS 42(5) Die afwillit-portlandit Paragenese im Basalt des Zeilbergs bei Maroldsweisach ;i Unfranke n Achate aus einern temporáren Ignimbri t aufschluss bei Chemnit z Silber aus Prinzbach im Schwarzwal d Bergbauversuche abt Kohle und Bleierz e in der Umgebung von Vaihingen an der En z (Baden-Wurttemberg) F.X.M. Zippe. ein bedeutender Mineralog e Bohrnen s Permische Gesteins-Gláser im Bozene r Vulkanitkamplex (Sudtirol-Trentino. I Tadorokit von der Schwábischen Alb (D ) c0 \. *,**pat ST0 pne 47 q,c* =***** 050.4js62*** * * m 200 m 2 permanente expositi e mineralen - juwelen - vlinder s kit - loepes - geigerteller s JOUSI-doosjes - steuntje s fluorescentie - hamer s Euromex mikroskope n boeken enz h en h zondag h 's zomers dagelijk s h en h U vindt ons oo k op mineralenbeurze n Mits voorlegging va n Uw MKA-lidkaart krijg t U (in de winkel) 10 % kor - ting op juwelen en minerale n 4 0 geonieuws 17(2). februari 1992