NEDERLANDSE SAMENVATTING Dutch Summary

Transcriptie

1 NEDERLANDSE SAMENVATTING Dutch Summary 119

2 Nederlandse samenvatting Nederlandse Samenvatting (Summary in Dutch) Hoe succesvol mensen zijn op allerlei gebieden in het leven, wordt voor een groot deel bepaald door hoe goed zij hun intenties kunnen omzetten in gedrag. Hoe sterk hun intenties ook zijn, het is de cruciale stap naar actie die bepaalt of mensen hun intenties tot realiteit kunnen maken. Of het nu gaat om het afmaken van een doe-het-zelf project dat al maanden bijna klaar is, twee keer per week naar de sportschool gaan, of iedere dag een nieuwe taal oefenen, het is de actie, en niet de intentie, die ervoor zorgt dat er vooruitgang wordt geboekt. Ook al klinkt dit misschien simpel, het daadwerkelijk zetten van die cruciale stap van intentie naar actie, is vaak moeilijker dan van te voren gedacht, vooral als er obstakels zijn of zich complicaties voordoen. Volgens de Actie-Controle-Theorie (Kuhl, 1994) zijn er grote verschillen tussen mensen in hoe goed zij hun intenties kunnen omzetten in gedrag. Toestandsgeoriënteerde mensen hebben vaker dan actiegeoriënteerde mensen moeite met het uitvoeren van intenties, vooral in situaties waarin veel zelfgestuurde controle nodig is. Zo hebben toestandsgeoriënteerde mensen meer moeite om zich aan een dieet te houden (Palfai, 2002), werk te vinden (Song et al., 2006) of een persoonlijk atletisch record te breken (Heckhausen en Strang, 1988). Daarnaast presteren toestandsgeoriënteerden minder goed dan actiegeoriënteerden op cognitieve taken wanneer zij onder druk staan (Jostmann & Koole, 2006; 2007). Tegelijkertijd is bekend dat toestandsgeoriënteerde mensen juist een beter intentiegeheugen hebben dan actiegeoriënteerden (Goschke & Kuhl, 1993). Hoewel toestandsgeoriënteerden dus juist sterk gericht zijn op hun intenties, brengen zij deze minder vaak ten uitvoer dan hun actiegeoriënteerde tegenpolen. In Hoofdstuk 1 introduceren we eerst de Actie-Controle-Theorie (Kuhl, 1985) als een raamwerk om de individuele verschillen in het uitvoeren van intenties te kunnen begrijpen. Daarna geven we een kort overzicht van ieder hoofdstuk van dit proefschrift. In Hoofdstuk 2 bespreken we twee tegenstrijdige theoretische verklaringen voor de individuele verschillen in het uitvoeren van intenties die gerelateerd zijn aan actie- en toestandsoriëntatie. De eerste verklaring is de goal neglect -hypothese, die inhoudt dat toestandsgeörienteerde mensen hun doelen eerder uit het oog verliezen in veeleisende omstandigheden, omdat hun doelfocus niet sterk genoeg is (Kane & Engle, 2003; Jostmann & Koole, 2007, study 3). De over-maintenance - hypothese biedt alternatieve verklaring voor de individuele verschillen in het uitvoeren van intenties. Volgens deze hypothese onderhouden mensen een gevormde intentie in hun werkgeheugen (Braver et al., 2007; Goschke en Kuhl, 2003). Doordat een intentie in veel gevallen niet direct kan worden omgezet in gedrag, bijvoorbeeld omdat het juiste moment nog niet daar is, gaat de intentie in het werkgeheugen gepaard met volitionele inhibitie (Kuhl en Kazén, 1999). Volitionele inhibitie voorkomt dat een intentie prematuur ten uitvoer wordt gebracht. Om een intentie op het juiste moment om te zetten in gedrag, is het 120

3 loslaten van volitionele inhibitie van cruciaal belang. Actiegeoriënteerde mensen zijn inderdaad in staat om deze volitionele inhibitie snel en efficiënt los te laten. Doordat toestandsgeoriënteerde mensen zo sterk op het onderhouden van hun intenties gericht zijn, is het proces van volitionele inhibitie bij hen echter sterker. Daardoor is het voor hen moeilijker dan voor actiegeoriënteerden om volitionele inhibitie op een flexibele manier los te laten, met passiviteit tot gevolg. Kort samengevat zou men dus kunnen zeggen dat toestandsgeoriënteerde mensen juist moeite hebben om in actie te komen doordát ze zo sterk op hun intenties gericht zijn. In Hoofdstuk 3 toetsten we de over-maintenance -hypothese versus de goal neglect -hypothese. In twee experimenten (Studie 3.1 en 3.2) vroegen wij deelnemers verschillende taken te doen waarvoor veel zelfgestuurde controle nodig is. In het tweede experiment werd daarnaast gemeten hoe makkelijk deelnemers eerdere intenties konden loslaten op het moment dat hier een nieuwe intentie voor in de plaats kwam. In beide experimenten kreeg de helft van de deelnemers de opdracht de aandacht sterk te richten op het goed uitvoeren van de taak. De andere helft van de deelnemers kreeg de opdracht zich te ontspannen en het juiste antwoord als vanzelf in zich op te laten komen. Daarnaast werd gemeten of de deelnemers actieof toestandsgeoriënteerd waren. Uit beide experimenten bleek dat deelnemers die actiegeoriënteerd waren, beter presteerden dan toestandsgeoriënteerden wanneer zijn hun aandacht bewust richtten op de taak. Daarentegen presteerden toestandsgeoriënteerden juist beter dan actiegeoriënteerden wanneer zij zich ontspanden en het juiste antwoord als vanzelf in zich lieten opkomen. Ook was het voor hen makkelijker eerdere intenties los te laten op het moment dat ze ontspanden. Deze resultaten ondersteunen de over-maintenance hypothese. Toestandsgeoriënteerden presteerden immers minder goed naarmate zij hun aandacht sterker richtten op hun intenties. In Hoofdstuk 4 toetsten we of de verschillen in prestaties onder ontspannen en veeleisende omstandigheden tussen actie- en toestandsgeoriënteerde mensen, kunnen worden verklaard door kwalitatieve verschillen in de controleprocessen die zij gebruiken. Meer specifiek, veronderstelden wij dat actiegeoriënteerde mensen beter presteren wanneer zij vertrouwen op proactieve controleprocessen, terwijl toestandsgeoriënteerde mensen juist beter presteren wanneer zij vertrouwen op reactieve controleprocessen. Tijdens reactieve controleprocessen vertrouwen mensen op cues uit de omgeving om hun gedrag te sturen. Aan de andere kant vertrouwen mensen tijdens proactieve controleprocessen op zelfgestuurde controle, onafhankelijk van de omgeving. Als toestandsgeoriënteerden dus inderdaad vertrouwen op reactieve controleprocessen op momenten dat zij zich ontspannen, zouden zij meer moeten profiteren van externe cues dan actiegeoriënteerde mensen. Een eerste aanwijzing hiervoor is gevonden in eerder onderzoek (Kazén et al., 2008) 121

4 Nederlandse samenvatting waarin toestandsgeoriënteerde mensen een grotere afname van actie-initiatie-tijden lieten zien dan actiegeoriënteerde mensen wanneer sturende pre-cues aanwezig waren. In Hoofdstuk 3 deden we twee experimenten (Studie 4.1 en 4.2) om te testen of toestandsgeoriënteerde mensen inderdaad meer vertrouwen op reactieve controleprocessen dan actiegeoriënteerde mensen wanneer zij zich ontspannen. In het eerste experiment kregen de deelnemers een taak die veel ruimte laat voor het optreden van reactieve controleprocessen. In het tweede experiment kregen de deelnemers een taak waarbij sturende pre-cues verschenen die de taak moeilijker of makkelijker maakten. In beide experimenten kreeg de helft van de deelnemers weer de opdracht de aandacht sterk te richten op het goed uitvoeren van de taak. De andere helft van de deelnemers kreeg de opdracht zich te ontspannen en het juiste antwoord als vanzelf in zich op te laten komen. Uit het eerste experiment bleek inderdaad dat reactieve controleprocessen wel voorkwamen bij toestandsgeoriënteerde deelnemers die zich ontspanden, maar niet bij actiegeoriënteerde deelnemers. Uit het tweede experiment bleek dat reactieve controleprocessen alleen optraden bij toestandsgeoriënteerde deelnemers wanneer pre-cues verschenen die de taak makkelijker maakten. Ook in dit experiment kwamen reactieve controleprocessen niet voor bij actiegeoriënteerde deelnemers. Beide experimenten bevestigen dus onze hypothese dat toestandsgeoriënteerde mensen vertrouwen op reactieve controleprocessen wanneer zij zich ontspannen. De verschillen in cognitieve controle tussen actie- en toestandsgeoriënteerden die we in de Hoofdstukken 2 en 3 hebben gevonden, waren allemaal gerelateerd aan één specifieke component van actieoriëntatie: de daadkrachtcomponent. Actieoriëntatie kan echter onderverdeeld worden in meerdere facetten. Naast de daadkrachtcomponent, is de disengagement -component een veel bestudeerd facet van actieoriëntatie. Mensen die actiegeoriënteerd zijn op de disengagement - component kunnen falen en andere oorzaken van cognitieve intrusies makkelijk loslaten. Aan de andere kant hebben mensen die toestandsgeoriënteerd zijn op de disengagement -component juist eerder last van cognitieve intrusies en moeite met loslaten. De onderliggende gemeenschappelijke deler van beide facetten (daadkracht en disengagement ) is dat actieoriëntatie gepaard gaat met gedragsfacilitatie, terwijl toestandsoriëntatie gepaard gaat met gedragsinhibitie. In Hoofdstuk 5 onderzochten we hoe individuele verschillen in beide facetten van actie- en toestandsoriëntatie gerelateerd waren aan het volume en de concentratie van de grijze stof en aan de richting en dichtheid van de witte stof in het brein (Studie 5). Grijze stof bestaat uit de cellichamen en dendrieten van de hersencellen en is een elementair onderdeel van het brein dat sensorische en cognitieve informatie structureert. Individuele verschillen in de grijze stof die gerelateerd zijn aan 122

5 actieoriëntatie reflecteren dus verschillen in informatieverwerking die structureler en langduriger zijn dan de kortdurende invloed van de omgeving of een tijdelijke staat van zijn. Witte stof bestaat uit gemyeliniseerde axonbundels die de gebieden van grijze stof met elkaar verbinden. Witte stof zorgt ervoor dat er communicatie mogelijk is tussen de verschillende gebieden van grijze stof. Individuele verschillen in witte stof die gerelateerd zijn aan actieoriëntatie reflecteren dus structurele verschillen in communicatie tussen verschillende hersengebieden. Hoewel de daadkracht- en disengagement -component van actieoriëntatie als twee aparte psychometrische dimensies naar voren zijn gekomen uit onderzoek (Dieffendorf et al., 2000; Kuhl, 1994; Papantoniou et al., 2010) en correleren met verschillende gedragingen (bijv. Baumann et al, 2005; Koole, 2004), zijn er ook correlaties van.40 en hoger tussen beide componenten gevonden (bijv. Blunt & Pychyl, 1998; Frese et al., 1997; Rholes et al., 1989). In meerdere studies werden de daadkracht- en disengagement -componenten van actieoriëntatie zelfs geaggregeerd in één score, omdat er vergelijkbare patronen van gedragscorrelaten werden gevonden voor de twee constructen (Blunt & Pychyl, 2005; Rholes et al., 1989). De laatste studies doen de vraag rijzen of de daadkracht- en disengagement - componenten beschouwd zouden kunnen worden als één en hetzelfde construct. Daarom onderzochten we in Hoofdstuk 4 de onderliggende neuro-architectuur van beide componenten. Daarnaast onderzochten we of de correlaties tussen actieoriëntatie en de grijze en witte stof overeind bleven als ze werden gecontroleerd voor persoonlijkheidsverschillen in de Big Five -factoren (openheid voor ervaringen, consciëntieusheid, extraversie, inschikkelijkheid en emotionele stabiliteit). Uit de resultaten van ons onderzoek bleek dat daadkracht en disengagement correleerden met verschillende en niet-overlappende verschillen in het volume van de grijze stof en de dichtheid van de witte stof. Individuele verschillen in daadkracht hadden een unieke correlatie met het volume van de grijze stof in hersengebieden die betrokken zijn bij besluitvorming onder druk, beloningsperceptie en evaluatie van uitkomsten. Daarnaast werd een positieve correlatie gevonden tussen daadkracht en de dichtheid van witte stof in hersengebieden gerelateerd aan gevoeligheid voor stress. Disengagement correleerde met een gebied dat betrokken is bij impliciet denken. Deze bevinding schijnt een nieuw licht op disengagement als een consequentie van een verbeterde onbewuste verwerking van gedachten. Wanneer gecontroleerd werd voor de factoren van de Big Five bleven de correlaties tussen actieoriëntatie en de grijze en witte stof significant. De belangrijkste conclusie van het onderzoek in Hoofdstuk 4 is dat daadkracht en disengagement in het brein verschillende correlaten hebben. Actieoriëntatie is al sinds de jaren negentig van de vorige eeuw een grondig onderzocht construct. Onderzoekstechnisch heeft dit proefschrift het inzicht 123

6 Nederlandse samenvatting opgeleverd dat de verschillende facetten van actieoriëntatie een verschillende onderliggende neuro-architectuur hebben. Voor het integreren van de verschillende componenten (daadkracht en disengagement ) is dus geen neurologische basis. Ook uit ander onderzoek zijn deze componenten naar voren gekomen als verschillende psychometrische dimensies (Dieffendorf, 2000). In toekomstig onderzoek zou het dus verstandig zijn de effecten van beide componenten gescheiden te analyseren. Met dit proefschrift hebben we bovendien de inzichten in de cognitieve processen die een rol spelen bij de verschillen in functioneren tussen actie- en toestandsgeoriënteerde mensen verdiept. Meer specifiek is duidelijk geworden dat toestandsgeoriënteerde mensen hun intenties soms minder snel ten uitvoer brengen dan actiegeoriënteerde mensen, juist doordát zij zich sterker op hun intenties focussen. Daarnaast is duidelijk geworden dat toestandsgeoriënteerde mensen betere cognitieve prestaties leveren wanneer zij kunnen vertrouwen op reactieve controleprocessen. In de praktijk zouden deze inzichten kunnen worden toegepast om het functioneren van toestandsgeoriënteerde mensen te optimaliseren. Omdat toestandsgeoriënteerde mensen juist baat hebben bij het loslaten van hun intenties, zouden zij kunnen profiteren van mindfulness-meditatie (zie ook Ruigendijk & Koole, 2011). Wanneer zij getraind worden in accepterende cognitie en loslaten en deze technieken kunnen toepassen op momenten dat zij zich in een veeleisende omgeving bevinden, zou dit hun prestaties zeker ten goede kunnen komen. De inzichten die dit proefschrift hebben opgeleverd zouden daarnaast kunnen worden toegepast door managers op de werkvloer. Voor toestandsgeoriënteerde mensen is het belangrijk dat een ontspannen omgeving wordt gecreëerd waarin voldoende cues aanwezig zijn om activiteit te stimuleren. Daarom zou voor toestandsgeoriënteerde mensen een ondersteunende en directieve leiderschapsstijl het meest effectief zijn. Actiegeoriënteerde mensen presteren juist beter onder druk en op veeleisende taken. Daarom zou voor hen een prestatiegerichte leiderschapsstijl het meest effectief zijn. 124