NIEUWSBRIEF DIVERSITEIT

Transcriptie

1 NIEUWSBRIEF DIVERSITEIT Ook in de zomervakantie en de eerste twee maanden van het nieuwe schooljaar zijn de thema s waarmee wij ons als commissie bezig houden regelmatig aan de orde geweest. In deze nieuwsbrief willen we u in eerste instantie twee studieuze zaken aanbieden, die voor het denken over diversiteit van belang zijn. De volgende nieuwsbrief, die binnenkort verschijnt, zal een aantal korte items bevatten. Ook zal daar toegespitste informatie over het thema homoseksualiteit en onderwijs aan de orde komen. Op 19 september gaf in Nijmegen in het kader van het Soeterbeeck-programma van de Radboud Universiteit Halleh Ghorashi, hoogleraar diversiteit en integratie aan de VU, haar alternatieve troonrede. (Zij gaf in 2007 de algemene inleiding op ons congres Diversiteit niet vanzelfsprekend ) Het werd geen oproep tot veerkracht, maar tot verbinding; geen verdediging van het regeringsbeleid, maar toekomstvisie; geen somberheid, maar kans om beter uit de crisis te komen dan we er ingingen. De crisis dwingt ons de oude patronen te overdenken. We leven in een tijd waarin de neoliberale ideologie van de vrije markt en de onbegrensde vrijheid van het individu nauwelijks ter discussie worden gesteld. We staan voor twee problemen. Het eerste is extreem individualisme. We lijken onze relationele vermogens te verliezen en daardoor kunnen mensen niet meer rekenen op de samenleving wanneer ze die nodig hebben. De prijs voor de heersende gedachte dat de individuen absoluut vrij zijn in hun keuzes, is dat het individu ook eindverantwoordelijk is voor de eigen daden. Met als gevolg dat oude zekerheden of sociale vangnetten niet meer voldoen, waardoor de sociale onzekerheid groeit. Het tweede probleem is dat de huidige samenlevingen meer dan ooit een mozaïek zijn geworden van mensen met uiteenlopende culturele achtergronden. Deze toestand van superdiversiteit (Steven Vertovec) is minder geordend en tastbaar dan die in de vorige eeuw. Beide ontwikkelingen, extreem individualisme en superdiversiteit versterken elkaar, met als gevolg groeiende onzekerheid en onbehagen. De groei van onbehagen over de nieuwe ontwikkelingen en het gebrek aan een nieuw sociaal vangnet om met de groeiende onzekerheden om te kunnen gaan, leidt vaak tot een verlangen naar de gezamenlijke wortels. Zij laat vervolgens zien dat dit zoeken naar de wortels van een gemeenschappelijke natie of gemeenschap die als een nieuw vangnet moeten fungeren slechts leiden tot schijnzekerheid. Ze bevat bovendien een aantal tegenstellingen die het onmogelijk maken dit gewortelde pad als duurzame oplossing van de huidige onzekerheden en het onbehagen te beschouwen. Dit pad maakt categorieën als natie, cultuur of traditie weer prominent terwijl het individu zich in zijn strijd voor autonomie nou juist van bevrijd had. Ten tweede maakt de op wortels gebaseerde oplossing de grens tussen groepen met verschillende achtergronden sterker. Ten derde brengt dit pad met nationalisme als manifestatie te veel onaangename herinneringen uit het verleden met zich mee. Een van de lessen van de geschiedenis is dat nationalisme (hoe mild ook voorgesteld) een onwenselijke bron kan worden voor geldigheidsdrang van de meerderheid, waardoor de stem van de minderheid onder druk komt te staan. Het aanwakkeren van nationalistische gevoelens als bron van verbinding en zekerheid heeft eerder een tegenovergestelde werking. Het is gericht op het verleden in plaats van op de toekomst, brengt polarisatie tussen groepen in plaats van een gedeelde notie van burgerschap

2 en vergroot bovendien maatschappelijk onbehagen wanneer de beloofde zekerheid een illusie blijkt te zijn. Om het gevoel van zekerheid en veiligheid te vergroten zijn, volgens Ghorashi, tastbare vormen van verbinding nodig. Het terugbrengen van relationele; vermogens betekent een herdefinitie van individuele autonomie door deze niet als absoluut te beschouwen, maar als een continue afweging tussen het eigen belang en het gemeenschappelijke belang. Zij introduceert daarvoor het begrip relationele autonomie, waarin de grenzen van de individuele autonomie niet absoluut zijn, maar in beweging blijven door gedeelde en verschuivende overtuigingen en door het gevoel van gemeenschappelijke verbondenheid vanuit verschil. Niet het gewortelde pad, maar nieuwgevormde routes kunnen als bron dienen voor het creëren van nieuwe verbindingen. Zij geeft daar dan vervolgens een interessante uitwerking van, waarvoor ik u hopelijk nieuwsgierig heb gemaakt. Wilt u de hele tekst van deze alternatieve troonrede lezen dan kunt u die vinden op: In september/oktober werd in verschillende kranten aandacht gegeven aan een breed opgezet onderzoek van Europese universiteiten naar de schoolgang van de tweede generatie migranten in Europa, die in acht landen werd vergeleken. Het betreft hier gegevens over 2008/2009..Het onderzoek is net gepubliceerd. Maurice Crul, hoogleraar onderwijs en diversiteit aan de VU coördineerde het onderzoek The European Second Generation Compared, dat gehouden werd in Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Zweden, Zwitserland en Oostenrijk. NRC Weekend zaterdag 6 oktober : Kinderen van migranten komen in Frankrijk en Zweden het best terecht. Het onderwijssysteem daar geeft ze meer kansen. Kinderen van Turkse gastarbeiders zijn de ideale onderzoeksgroep, omdat hun ouders naar alle acht landen emigreerden. Daarnast zijn ook kinderen van Marokkaanse migranten en van arbeidsmigranten uit voormalig Joegoslavië in het onderzoek betrokken. In Zweden gaat minder dan 10 procent van de tweede generatie Turkse jongeren zonder diploma van school. Bijna 30 % gaat naar hbo of universiteit In Duitsland bereikt maar 5 procent van de tweede generatie jongeren een hogeschool of universiteit. Een derde deel valt zonder diploma uit, net als in België trouwens. Nederland is een middenmoter: ruim een kwart van de Turkse jongeren valt uit ; ruim een kwart studeert aan een hogeschool of universiteit. Dat het zo goed gaat in Zweden werd door de onderzoekers eerst toegeschreven aan het multiculturalistische migratiebeleid Migranten worden in Zweden in de watten gelegd. Er zijn voorzieningen voor de verschillende migrantengroepen zoal onderwijs in eigen taal en gesubsidieerde migrantenorganisaties. Kortom er is in Zweden aandacht en geld voor deze groep. Toch bleek dit niet de belangrijkste factor te zijn. Dat is de wijze waarop het onderwijs is georganiseerd. In Zweden (en Frankrijk) gaan vrijwel alle kinderen naar barne ( maternel in Frankrijk), vergelijkbaar met onze crêche, maar dan met hoger geschoold personeel. Omdat alle kinderen ernaartoe gaan, zitten allochtone en allochtone kinderen er door elkaar. De kinderen zijn daar de hele dag onder de pannen: school en naschoolse opvang lopen naadloos in elkaar over. Elk kind dat daar naar de basisschool gaat spreekt vloeiend Zweeds (of Frans). In Duitsland bleven veel van de Turkse migrantenkinderen tot zes jaar thuis, net als veel Duitse kinderen. Het was dus afhankelijk van hun ouders wat ze tot die tijd leerden Niet alleen het onderwijs aan jonge kinderen heeft groot effect op de verdere schoolcarrière, ook de manier waarop het onderwijs daarna is georganiseerd. In Zwitserland, Duitsland en oostenrijk gaat het overgrote deel van de Turks-Zwitserse jongeren naar het lbo.in

3 Zwitserland gaan maar weinig Turkse kinderen zonder diploma van school. Dit blijkt vooral te danken aan de betere organisatie van de overgang van lbo naar mbo en de intensieve begeleiding van de verplichte stages in het mbo. In Duitsland en Oostenrijk, maar ook in Nederland, gaat het vaak fout omdat allochtone jongeren niet aan een (goede) stageplaats kunnen komen. Ze moeten het zelf regelen.. In Zwitserland vinden allochtone jongeren even vaak een stage als autochtone jongeren. In Nederland valt op dat de verschillen binnen de tweede generatie het grootst zijn van alle onderzochte landen. Ook dit zit ingebakken in het systeem. In Nederland gaan de kinderen van vooral hoger opgeleide ouders, soms al met drie maanden naar de crèche. Ze volgen daar, zegt Crul, een best intensief programma. Er wordt de hele dag Nederlands met ze gesproken. Zeker de peuters leren de hele dag door spelenderwijs allerlei vaardigheden. Laag opgeleide ouders, die minder verdienen, kunnen die dure opvang niet betalen. In het beste geval gaan hun kinderen drie dagen in de week een ochtend naar de peuterspeelzaal of voorschool. Daar zitten ze tussen kinderen van andere laagopgeleide ouders, die vaak dezelfde taalachterstand hebben dan zijzelf. Crul: Als deze kinderen op vier- of vijfjarige leeftijd naar de basisschool gaan, hebben ze een achterstand die ze nauwelijks meer kunnen inhalen. Jongeren die het niet redden, vallen uit als voortijdig schoolverlater en komen op de arbeidsmarkt zonder geldig diploma. Waarom is de groep die het niet redt best groot, vergeleken bij landen als Zweden en Zwitserland.? Uit het onderzoek blijkt dat het misgaat op de middelbare school. In Nederland worden kinderen op twaalfjarige leeftijd geselecteerd. Driekwart van de migrantenkinderen gaat naar het vmbo, de rest naar havo en vwo. Na het vmbo kiezen de meeste leerlingen een mboopleiding. Met name kinderen van migranten komen via het mbo op het hbo terecht. Dit stapelen is typisch Nederlands. Het verklaart waarom veel kinderen van migranten uiteindelijk op een hogeschool of universiteit terecht komen. Maar als een mbo-leerling zijn opleiding niet afmaakt, is hij een voortijdig schoolverlater. Crul : De afstand tussen slagen en mislukken is klein. Het Nederlandse systeem pakt nadelig uit voor de zwakkere leerlingen, zegt Crul. Juist de kwetsbaarste leerlingen laten we vanaf hun zestiende zelf hun lot bepalen. Ze worden student genoemd. Ze krijgen meer vrijheid, moeten zelfstandig zijn. Ze moeten zelf plannen en zelf beslissen of ze naar school gaan of niet. De best presterende leerlingen houden we tot hun achttiende jaar in een beschermde schoolomgeving waar we goed op ze letten. In de meeste Europese landen blijven alle jongeren in die beschermde schoolomgeving tot ze achttien zijn.. Crul: Het aantal voortijdig schoolverlaters ligt daar een stuk lager. Hoog opgeleide vrouwen van de tweede generatie spelen een sleutelrol in de maatschappelijke stijging van de groep als geheel, zegt Crul. Alleen als ze gaan werken (parttime of fulltime) is het inkomen zodanoig dat er een huis gekocht of gehuurd kan worden in een betere buurt. Dan komen de kinderen op school met kinderen van gemiddeld tot hoog opgeleide ouders, waardoor ze zelf ook weer beter scoren. Vrouwen die eenmaal hebben gewerkt, verlaten de arbeidsmarkt ook niet zo snel als er kinderen komen, zegt Crul : Ze hebben de vrijheid geproefd die een eigen inkomen met zich meebrengt, en dat geven ze niet meer op. (Crul: Van de Duitse moeders werkt slechts eenderde, het merendeel parttime. Van de Zweedse moeders werkt tweederde, het merendeel fulltime. Goede kinderopvang is dus gunstig omdat moeders kunnen werken, en omdat de kinderen de taal leren. )

4 Rechts-populistische partijen roepen steeds dat de immigratie moet stoppen. Crul : We weten inmiddels dat dat niet kan. De grote Europese steden zijn smeltkroezen van verschillende groepen Amsterdam is al wat ze in Amerika een majority minority city noemen; de autochtone groep is de grootste minderheid in een stad vol andere minderheden. Dat vereist een andere kijk op intyegratie, vindt Crul: Tweederde van de jeugd in Amsterdam heeft een niet-nederlandse achtergrond. In een stad waarin iedereen een minderheid is, zal iedereen zich aan iedereen moeten aanpassen. (noot: vgl Ghorashi s betoog) De boodschap die politici uitdragen dat allochtonen zich moeten aanpassen, is achterhaald door de feiten. Die boodschap werkt bovendien averechts, zegt Crul: De goed opgeleide migrantenjongeren zeggen : Hoezo aanpassen? Ik ben hoog opgeleid, ik werk, ik doe vrijwilligerswerk, ik voed mijn kinderen goed op. Waaraan aanpassen? Zij voelen zich door het geroep over aanpassen eerder uitgesloten. We hebben in Nederland te weinig oog voor de grote veranderingen binnen de tweede generatie, stelt Crul. Vooral de meisjes en vrouwen maken in één generatie zo n sprong als nooit vertoond. Ook niet in de jaren zestig van de vorige eeuw in Nederland. We moeten af van het paternalistische integratiebeleid waarin de Nederlanders weten wat goed is voor de allochtonen. Emancipatie moet uit henzelf komen. De succesvolle migrantenkinderen hebben een spilfunctie, zegt Crul. Ze hebben moderne opvattingen over gelijkheid tussen man en vrouw en over de verdeling van werk en zorg, blijkt uit het onderzoek. Ze hangen een moderne vorm van de islam aan, schakelen moeiteloos tussen twee culturen en hebben vaak een inter-etnische vriendengroep, veel vaker dan hoog opgeleide autochtonen. Over deze succesvolle jongeren is nog weinig bekend. Crul leidt nu samen met zijn Duitse collega Jens Schneider een internationaal onderzoek naar deze groep. Naast de aandacht voor bovenstaand onderzoek werd er, eind oktober, ook aandacht gegeven aan het initiatief van de Turkse Arbeidersvereniging om het recht op moedertaalonderwijs, dat in 2004 werd geschrapt, weer in te voeren op grond van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Komt de discussie van rond de eeuwwisseling weer terug? Toen wij in Nederland een eind maakte aan het Onderwijs in Eigen Taal en Cultuur,. respectievelijk Onderwijs in Allochtone Levende Talen, presenteerde Nederland op de Internationale Onderwijs Conferentie van de UNESCO in 2003 een grootse workshop over : Het recht op moedertaalonderwijs. Zo blind waren we voor onze eigen situatie; zo goed wisten wij het voor anderen. Als je nu uit het onderzoek leest dat Nederland een uitzondering is op het terrein van de keuze die kinderen moeten maken op twaalfjarige leeftijd, kun je je afvragen of we de inhoudelijke discussie over de middenschool (weet u het nog?) toen niet volledig gepolitiseerd hebben, waardoor het op een mislukking is uitgelopen. We zijn nu kennelijk met een inhaalslag bezig gezien de snelle opkomst van scholen die met veranderende schooltijden werken, waarbij kinderen van acht tot vijf op school zijn, waar de voor- en naschoolse opvang is geïntegreerd. Waar ook voor kinderen een duidelijke rol is en hun eigen verantwoordelijkheid een belangrijke plaats inneemt en waar kinderen tot hun zestiende- of achttiende jaar blijven om de schoolkeuze (voor mbo, hbo, universiteit) zinvol te kunnen maken. Wat wij onder probleemkinderen verstaan blijken in deze scholen ook beter tot hun recht te komen. Dat lijkt mij een mooie opdracht voor de nieuwe minister voor OCW, mevrouw Bussemaker, Nivellering van ongelijke onderwijskansen. Herman Brinkhoff, secretaris Commissie Diversteit.

5 Ghorash Allochtonen Vrouwen Onderwijs-homoseksualiteit Flexscholen/passend onderwijs